Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στο Μάθημα των Θρησκευτικών (Γ. Παρουσίαση Αποτελεσμάτων Έρευνας)
Ημερομηνία δημοσίευσης: Aug 24, 2013 9:33:18 PM
Περίληψη
Οι ΤΠΕ συντείνουν σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση του ενδιαφέροντος των μαθητών για το μάθημα. Ειδικά για το μάθημα των θρησκευτικών που τείνει να γίνει προαιρετικό, αυτός ο παράγοντας είναι ζωτικής σημασίας. Η έρευνα αυτή εξετάζει το αν και με ποιον τρόπο χρησιμοποιούνται οι ΤΠΕ για την διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών σε κάποιες περιπτώσεις. Χρησιμοποιείται η στρατηγική της μελέτης περιπτώσεως και η μέθοδος συλλογής δεδομένων με ημιδομημένες συνεντεύξεις από μικρό δείγμα καθηγητών και μαθητών. Το αποτέλεσμα της έρευνας κατέγραψε ότι οι καθηγητές θεολόγοι κατέχουν κυρίως τις βασικές γνώσεις των ΤΠΕ, αλλά υστερούν στην γνώση τρόπων εφαρμογής των νέων τεχνολογιών εξειδικευμένων για το μάθημά τους. Γενικά δεν προετοιμάζονται συστηματικά με χρήση των ΤΠΕ πριν το μάθημα και δεν τις χρησιμοποιούν εκτεταμένα κατά την διεξαγωγή του μαθήματος. Αυτό οφείλεται και στις ελλείψεις στις κατάλληλες υποδομές που έχουν τα περισσότερα σχολεία. Οι θεολόγοι ακόμη, δεν αναθέτουν συχνά ομαδικές έρευνες στα παιδιά, αλλά συνήθως ατομικές και σε περιορισμένο -γενικά- βαθμό. Οσάκις έκαναν χρήση των νέων τεχνολογιών για το μάθημα είδαν αυξημένο το ενδιαφέρον των μαθητών. Οι θεολόγοι δεν συνηθίζουν να επικοινωνούν με τους μαθητές με την χρήση των ΤΠΕ εκτός του μαθήματος για ζητήματα του μαθήματος των θρησκευτικών. Γενικά, παρά τις πολλές δυνατότητες που υπάρχουν, δεν γίνεται επαρκής χρήση των νέων τεχνολογιών κατά την διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών. Το σε πόσο μεγάλο βαθμό αυτό συμβαίνει, θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο μιας ποσοτικής έρευνας.
1. Εισαγωγή
Με την πάροδο του χρόνου οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (εφεξής Τ.Π.Ε.) εισέρχονται προοδευτικά στην Εκπαίδευση όλων των βαθμίδων και για την διδασκαλία όλων των μαθημάτων (Παυλής, 2006). Όποτε οι νέες τεχνολογίες εντάχθηκαν στην διδασκαλία, τα παιδιά παρακολουθούσαν το μάθημα με μεγαλύτερο ενδιαφέρον και προσοχή (Παύλου, 2010 και Λίτσιος, Μιχαϊλίδης, Νάζος, Παύλου & Στούπα, 2010). Τα παιδιά είχαν ενεργητικότερη συμμετοχή απ’ ότι όταν το μάθημα γινόταν με τον παραδοσιακό τρόπο (Παγκρήτιος Σύνδεσμος θεολόγων, 2010) και το μάθημα αποκτούσε μαθητοκεντρικό χαρακτήρα (Παύλου, 2010 και Παύλου & Τεγούση, 2009). Αυτό παρατηρήθηκε και σε άλλα μαθήματα θεωρητικού χαρακτήρα, στη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών (Συμεωνίδης & Φώλια, 2010) και της Ιστορίας (Ψυχογιού, 2009).
Ειδικότερα όμως για το μάθημα των θρησκευτικών η αύξηση του ενδιαφέροντος των μαθητών αποτελεί παράγοντα ζωτικής σημασίας, διότι είναι πολύ πιθανόν το μάθημα αυτό να γίνει προαιρετικό (Γιαγκάζογλου, 2009), συνεπώς αν οι μαθητές δεν ενδιαφέρονται να το παρακολουθήσουν, δεν θα διδάσκεται πλέον.
Από την βιβλιογραφική έρευνα που έγινε στις βάσεις δεδομένων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, αλλά και από ανακοινώσεις σε σχετικά με το θέμα εκπαιδευτικά συνέδρια, προέκυψε ότι δεν υπάρχουν εξειδικευμένες έρευνες για την χρήση των ΤΠΕ στο μάθημα των θρησκευτικών, σε αντίθεση με άλλα μαθήματα. Υπάρχουν ακόμη έρευνες για την χρήση των ΤΠΕ γενικότερα στη εκπαίδευση. Επιπλέον, ενώ υπάρχουν αξιόλογες διδακτικές προτάσεις για τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι ΤΠΕ για την διδασκαλία διαφόρων μαθημάτων, μεταξύ των οποίων και τα θρησκευτικά (Παγκρήτιος Σύνδεσμος Θεολόγων, 2010), δεν έχει γίνει κάποια έρευνα για να μετρηθεί πώς και σε ποιο βαθμό χρησιμοποιούνται οι ΤΠΕ στο μάθημα των θρησκευτικών στα ελληνικά σχολεία και αυτό συνιστά ένα ερευνητικό κενό. Αυτό θα προσπαθήσει να καλύψει η παρούσα έρευνα με σκοπό να διερευνήσει το βαθμό εξοικείωσης και χρήσης των ΤΠΕ από καθηγητές θεολόγους.
Δηλαδή το αν και σε ποιο βαθμό οι καθηγητές θεολόγοι:
Είναι εξοικειωμένοι με τις νέες τεχνολογίες.
Χρησιμοποιούν τις ΤΠΕ για να προετοιμάσουν τη διδασκαλία του μαθήματος.
Μετέρχονται εφαρμογές των ΤΠΕ για την διεξαγωγή του μαθήματος.
Διαπιστώνουν θετική ανταπόκριση από τους μαθητές όταν χρησιμοποιούν τις ΤΠΕ για το μάθημα.
Οι καθηγητές θεολόγοι και οι μαθητές επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω διαδικτύου και μετά το σχολείο.
2. Μεθοδολογία
Η Μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί για την σχεδιαζόμενη έρευνα είναι η στρατηγική της μελέτης περιπτώσεως. Η περίπτωση που θα εξετασθεί εν προκειμένω θα είναι: αν και πώς κάποιοι θεολόγοι μεταχειρίζονται τις ΤΠΕ για την διδασκαλία. Δηλαδή ουσιαστικώς πρόκειται για ένα σύνολο μελετών περίπτωσης κατά το οποίο εξετάσθηκε ένας μικρός αριθμός ατόμων με κοινά χαρακτηριστικά (Robson, 2010).
Ο προσανατολισμός μας στην ποιοτική έρευνα μας έδωσε την δυνατότητα να εμβαθύνουμε περισσότερο στις λεπτομέρειες των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η χρήση των ΤΠΕ από τους καθηγητές θεολόγους. Αυτή η έρευνα θα μπορούσε ίσως να καθοδηγήσει στο μέλλον και μία ποσοτική, όπως συχνά συμβαίνει (Robson, 2010).
Η έρευνα διεξήχθη τον Μάρτιο-Απρίλιο του 2011, στην Αθήνα, αλλά με τη συμμετοχή εκπαιδευτικών και μαθητών από διάφορα μέρη της Ελλάδος. Το δείγμα 7 καθηγητών (5 θεολόγων και 2 πληροφορικής) μας δίνει μία ενδεικτική εικόνα περί του τι συμβαίνει. Αυτό που δεν μπορεί να μας πει η έρευνα που διεξήγαμε είναι το σε τι ποσοστό συμβαίνει αυτό. Οι καθηγητές της πληροφορικής συμπεριελήφθησαν για να μας παρουσιάσουν τις δυνατότητες της χρήσεως των ΤΠΕ για το συγκεκριμένο μάθημα και έτσι να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης των δεδομένων με καθηγητές που εξ αντικειμένου είναι κάτοχοι της γνώσεως των ΤΠΕ και των εκπαιδευτικών τους εφαρμογών. Η λήψη συνεντεύξεων και από 5 μαθητές κρίθηκε αναγκαία για την επαλήθευση των στοιχείων της έρευνας με «τριγωνοποίηση» των δεδομένων.
Επειδή δεν υπήρχε εκ μέρους μας η δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί και η μέθοδος συλλογής δεδομένων μέσω παρατηρήσεως κατά την διεξαγωγή του μαθήματος των θρησκευτικών, γι’ αυτό χρησιμοποιήθηκε ως υποκατάστατο η λήψη συνεντεύξεων από μαθητές. Έτσι, ενδεχομένως, να έχει καλυφθεί ως ένα βαθμό η πολλαπλότητα των πηγών, αναγκαίο χαρακτηριστικό της μελέτης περιπτώσεως (Robson, 2010).
Το εργαλείο συλλογής δεδομένων ήταν η συνέντευξη ημιδομημένης μορφής με προκαθορισμένες ερωτήσεις (αρχικά ήταν εννέα, κατανεμημένες σε τέσσερις θεματικούς άξονες) τις οποίες οι συμμετέχοντες καλούνταν να αναπτύξουν ελεύθερα (Robson, 2010). Αρχικά έγινε μία δοκιμαστική έρευνα με δύο συνεντεύξεις καθηγητών, ενός θεολόγου και ενός πληροφορικού (με προσαρμοσμένο ανάλογα το ερωτηματολόγιο). Αξιοποιώντας αυτές έγινε η αναπροσαρμογή του ερωτηματολογίου με δεκατρείς ερωτήσεις, οι οποίες περιεστρέφοντο γύρω από 5 πέντε θεματικούς άξονες, όπως περιγράφεται στην ανάλυση των δεδομένων.
Οι περισσότερες συνεντεύξεις ελήφθησαν τηλεφωνικώς, λόγω της μεγάλης γεωγραφικής διασποράς των συμμετεχόντων και οι απαντήσεις κατεγράφησαν με χειρόγραφες σημειώσεις. Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις, κατά τους Cohen L., Manion L., Morrison K., (2008), έχουν το πλεονέκτημα ότι οι συμμετέχοντες ενίοτε αποκαλύπτουν πληροφορίες που ενδεχομένως να μην αποκάλυπταν σε μία κατά πρόσωπον συζήτηση, πράγμα που ενισχύει την αξιοπιστία τους. Έχουν όμως το μειονέκτημα της απουσίας της μη λεκτικής επικοινωνίας, η οποία διευκολύνει την ορθή κατανόηση των λεγομένων (στο ίδιο). Επιπλέον, η χρήση της μεθόδου της καταγραφής με χειρόγραφες σημειώσεις θα μπορούσε να έχει επιπτώσεις στην πιστότητα της συλλογής των δεδομένων. Γι’ αυτό ανεγνώσθησαν στους συμμετέχοντες πριν την λήξη της συνδιαλέξεως. Ομοίως και οι απομαγνητοφωνημένες σημειώσεις από όσες ηχογραφήθηκαν, ετέθησαν υπ’ όψιν αυτών που τις έδωσαν, για να επαληθεύσουν εάν αποδόθηκαν ορθώς οι απόψεις τους, κατά την μέθοδο του ελέγχου των μελών, όπως αναφέρει η Mertens (2010) και την επίτευξη αυξημένου βαθμού πιστότητος.
Σε όσους συμμετείχαν στην έρευνα τονίσθηκε εκ προοιμίου η αρχή της τήρησης της ανωνυμίας και της εχεμυθείας, ζητήθηκε η άδεια προκειμένου να καταγραφεί η συνέντευξη, και εξασφαλίσθηκε σε όλους η δυνατότητα να αποσυρθούν από τη διαδικασία οποτεδήποτε, καθώς και η πρόσβαση στα συμπεράσματα της έρευνας. Ειδικότερα στην περίπτωση των μαθητών ζητήθηκε η άδεια από τους γονείς τους.
3. Αποτελέσματα της Έρευνας
3.1 Δημογραφικά στοιχεία
Πίνακας 1 – Χαρακτηριστικά δείγματος καθηγητών
.
. Συχνότητα Ποσοστό
Ηλικία
30-40 1 14,3
40-50 5 71,4
50-60 1 14,3
Φύλο
Άνδρας 6 85,7
Γυναίκα 1 14,3
Έτη στην μέση Εκπαίδευση
1-5 3 42,8
6-10 3 42,8
11-15 1 14,4
Είδος σχολείου
Δημόσιο Γυμνάσιο-Λύκειο 3 42,8
» Τεχνικό - Επαγγελματικό Λύκειο 1 14,3
» Εσπερινό Γυμνάσιο-Λύκειο 1 14,3
» ΤΕΕ Ειδικής – Αγωγής 1 14,3
Ιδιωτικό Γυμνάσιο-Λύκειο 1 14,3
Τόπος
Αθήνα 1 14,3
Κόρινθος 2 28,5
Χαλκίδα 1 14,3
Ζαγορά 1 14,3
Ρόδος 2 28,6
Ειδικότητα
Θεολόγος 5 71,4
. Πληροφορικής 2 28,6
Πίνακας 2 – Χαρακτηριστικά δείγματος μαθητών
.
. Συχνότητα Ποσοστό
Ηλικία
13-15 1 20
16-18 4 80
Φύλο
Αγόρια 3 60
Κορίτσι 2 40
Είδος σχολείου
Γενικό Γυμνάσιο-Λύκειο 5 100
Τάξη
Α΄ Γυμνασίου 1 20
Α΄ Λυκείου 1 20
Β΄ Λυκείου 2 40
Γ΄ Λυκείου 1 20
Τόπος
Αθήνα 1 20
Χαλκίδα 2 40
. Ρόδος 2 40
3.2 Η Γνώση των ΤΠΕ από τον καθηγητή
Στα ερωτήματα αυτού του άξονα απήντησαν μόνον οι καθηγητές θεολόγοι και οι μαθητές. Αναλυτικότερα:
Στο ερώτημα 1: «Έχετε γνώση των νέων τεχνολογιών;» όλοι οι καθηγητές θεολόγοι απήντησαν καταφατικά. Το ίδιο είπαν και οι περισσότεροι μαθητές στο αντίστοιχο ερώτημα αν –απ’ ότι γνωρίζουν- οι καθηγητές θεολόγοι τους είναι γνώστες των ΤΠΕ, πλην ενός ο οποίος απήντησε ότι δεν ήταν σε θέση να το γνωρίζει.
Στο ερώτημα 2: «Αν ναι πώς μάθατε;» Οι τρεις θεολόγοι απήντησαν ότι είχαν παρακολουθήσει τα σχετικά επιμορφωτικά προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας και οι δύο ότι ήταν κυρίως αυτοδίδακτοι. Όλοι όμως έδωσαν εξετάσεις και πιστοποίησαν τις γνώσεις τους.
Στο ερώτημα 3: «Τι ακριβώς προγράμματα γνωρίζετε;» όλοι απήντησαν ότι κατέχουν τις βασικές γνώσεις, δηλαδή Windows, χρήση διαδικτύου, Word, Excel, Power Point. Ένας από τους συμμετέχοντες πρόσθεσε ότι:
«Αυτά προέβλεπε η πρώτη φάση εκπαιδεύσεως των εκπαιδευτικών και την έκαναν όλοι πριν κάποια χρόνια. Θα ακολουθούσε και η δεύτερη φάση με την εκμάθηση πιο εξειδικευμένων εφαρμογών για το κάθε μάθημα. Για τους θεολόγους δεν έχει γίνει ακόμη, τουλάχιστον στην περιοχή μας.»
3.3 Η χρήση των ΤΠΕ από τον καθηγητή θεολόγο κατά την προετοιμασία του για το μάθημα
Στα ερωτήματα αυτού του άξονα οι καθηγητές της πληροφορικής ανέπτυξαν τις δυνατότητες που μπορεί να έχει ένας θεολόγος για να αξιοποιήσει στον μέγιστο βαθμό τις ΤΠΕ κατά την προετοιμασία του για το μάθημα.
Ο πρώτος αναφέρθηκε στην προετοιμασία μέσω της αναζήτησης ψηφιακού υλικού από έγκυρες πηγές, όπως αυτό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου από τις ιστοσελίδες του Υπουργείου Παιδείας, ή και από άλλες έγκυρες πηγές, στην ανάλυση και την προσαρμογή του σε παρουσιάσεις Power Point σε μορφή pdf, ώστε να μπορεί να προβληθεί από προτζέκτορα ή διαδραστικό πίνακα.
Ο δεύτερος στα προηγούμενα πρόσθεσε τη χρήση καταλλήλων λογισμικών για δημιουργία ασκήσεων πολλαπλών επιλογών, ή σταυρόλεξων, αναζήτηση καταλλήλων εικόνων σχετικά με το μάθημα και εκτύπωσή τους για διανομή στους μαθητές. Προετοιμασία προβολών με πολυμέσα. Ακόμη, την δημιουργία και ενημέρωση ιστοτόπων με πληροφορίες και διαδραστικές ασκήσεις για τους μαθητές, ώστε οι μαθητές να μπαίνουν εκεί με κάποιους κωδικούς και να κάνουν τεστ αυτοαξιολόγησης.
Οι μαθητές, όμως, που ρωτήθηκαν για το αν οι θεολόγοι τους έφερναν μαζί τους έτοιμο υλικό, προετοιμασμένο με τη χρήση νέων τεχνολογιών, απήντησαν οι μεν τρεις εντελώς αρνητικά, ενώ οι άλλοι δύο ανέφεραν περιορισμένη αξιοποίηση των ΤΠΕ για την προετοιμασία υλικού: Ο πρώτος από αυτούς είπε ότι: «Ο φετινός έκανε σπάνια χρήση. ... Αυτοί που είχαμε στο γυμνάσιο, ποτέ» και ο δεύτερος «Μας έφερναν εκτυπωμένες φωτογραφίες και μας έδειχναν».
Αλλά και οι ίδιοι οι καθηγητές αναφέρουν περιορισμένη χρήση των ΤΠΕ.
Στο ερώτημα 4: «Χρησιμοποιείτε τις ΤΠΕ για την προετοιμασία σας για το μάθημα από το σπίτι;» ένας απήντησε αρνητικά, και οι άλλοι θετικά μεν αλλά μόνον ένας δήλωσε ότι τις μεταχειρίζεται σε μεγάλο βαθμό.
Στο ερώτημα 5: «Αν ναι ποιες εφαρμογές ειδικότερα;» από τους τέσσερις θεολόγους που είχαν απαντήσει καταφατικά στην ερ. 4 οι τρεις χρησιμοποιούσαν το διαδίκτυο ως πηγή συμπληρωματικών –κυρίως- πληροφοριών, και περιορισμένη χρήση του Power Point. Ο ένας που έκανε μεγαλύτερη χρήση των ΤΠΕ δήλωσε:
«Όχι τόσο πλέον έρευνα στο διαδίκτυο, διότι έχω συσσωρευμένο υλικό από προηγούμενα έτη. Χρησιμοποιώ πολύ την εφαρμογή Power Point που θεωρώ ότι είναι η καλύτερη για ένα μάθημα, κατά την εμπειρία μου. Ιδίως όταν οι παρουσιάσεις είναι εμπλουτισμένες με εικόνες και ήχο. Ακόμη μεταχειρίζομαι αρκετά τον κειμενογράφο.»
3.4 Η χρήση των ΤΠΕ από τον καθηγητή θεολόγο κατά τη διάρκεια του μαθήματος
Και σ’ αυτόν τον θεματικό άξονα οι πληροφορικοί της έρευνάς μας οριοθετούν την οροφή, τον μέγιστο δηλαδή βαθμό αξιοποιήσεως των ΤΠΕ.
Ο ένας αναφέρει την δυνατότητα του θεολόγου να παρουσιάσει στα παιδιά την ώρα του μαθήματος ψηφιακό υλικό με προτζέκτορα ή διαδραστικό πίνακα, αλλά με αλλαγή στο τρόπο του μαθήματος:
«Η κατά μέτωπον διδασκαλία, να αντικατασταθεί από την συνεργασιακή. Να χωρίσει τα παιδιά σε μικρές ομάδες εργασίας αναθέτοντας συγκεκριμένο θέμα στην κάθε μία, για το οποίο θα κάνουν μόνα τους έρευνα στο διαδίκτυο και θα δημιουργήσουν δικές τους παρουσιάσεις που θα προβάλουν στην τάξη. Έτσι μαθαίνει ο μαθητής να μεταχειρίζεται τον Η/Υ ως εργαλείο γνώσεως. Ο καθηγητής θα συντονίζει την διαδικασία και στο τέλος θα παρουσιάσει το δικό του υλικό. Η πιο αποτελεσματική εφαρμογή που μπορεί να χρησιμοποιηθεί είναι αυτή των παρουσιάσεων με διαδραστικό τρόπο. Δηλαδή να διακόπτεται η παρουσίαση και να ζητείται η γνώμη των παιδιών, να γίνεται μία συζήτηση και μετά να προχωρεί παρακάτω».
Ο άλλος, ο οποίος είναι επιπλέον επιφορτισμένος με το καθήκον να μυήσει στα μυστικά της πληροφορικής και τους υπολοίπους καθηγητές του ιδιωτικού σχολείου στο οποίο εργάζεται ανέφερε τις ίδιες μεθόδους προσθέτοντας ότι το ιδιωτικό σχολείο στο οποίο εργάζεται διαθέτει σε κάθε αίθουσα διαδραστικό πίνακα και μαθαίνει και στους θεολόγους να τον χρησιμοποιούν κατά τη διδασκαλία τους με υλικό που προετοιμάζουν οι ίδιοι.
Οι θεολόγοι, όμως, της έρευνάς μας, αναφέρουν από μηδενική έως περιορισμένη χρήση των ΤΠΕ από τους ιδίους κατά το μάθημα, πράγμα που επαληθεύουν και οι μαθητές.
Στο ερώτημα 6: «Χρησιμοποιείτε τις ΤΠΕ στην διδασκαλία σας στο μάθημα;» ένας θεολόγος απήντησε αρνητικά και οι άλλοι τέσσερις ότι κάνουν περιορισμένη χρήση. Από αυτούς ένας έδωσε την εύλογη εξήγηση:
«Δυστυχώς υποδομή υπάρχει μόνο σε μία αίθουσα όπου είναι ο προτζέκτορας. Δεν γίνεται να κάνουν όλοι οι καθηγητές μάθημα σε αυτήν την αίθουσα και συνήθως το μάθημα των θρησκευτικών δεν θεωρείται τόσο σημαντικό για να προτιμηθεί.»
Και οι μαθητές της ερευνάς μας στο αντίστοιχο ερώτημα αν οι θεολόγοι τους κάνουν το μάθημα με την χρήση των ΤΠΕ, απήντησαν οι μεν τέσσερις αρνητικά και ο ένας ανέφερε περιορισμένη χρήση.
Στο ερώτημα 7: «Ποιες εφαρμογές χρησιμοποιείτε κατά την διδασκαλία σας στο μάθημα;» οι τέσσερις θεολόγοι που δήλωσαν περιορισμένη χρήση των ΤΠΕ, αναφέρθηκαν σε χρήση προτζέκτορα για προβολή βιντεοταινιών ή παρουσιάσεων Power Point.
Στο ερώτημα 8: «Μεταχειρίζεστε κάποιο υπάρχον ψηφιακό υλικό του Υπουργείου Παιδείας;» όλες οι απαντήσεις των θεολόγων ήταν αρνητικές εκτός από μία περίπτωση που ο καθηγητής είχε χρησιμοποιήσει τις ασκήσεις κάποιων ενοτήτων κατ’ επιλογήν. Κάποιος άλλος αιτιολόγησε την άρνησή του να το χρησιμοποιήσει λέγοντας: «Θεωρώ ότι κατευθύνει τα παιδιά σε απομνημόνευση όρων».
Το ερώτημα 9, αναφερόταν στην χρήση διαδραστικού πίνακα και προτζέκτορα από τους καθηγητές στην αίθουσα διδασκαλίας. Από τις απαντήσεις των θεολόγων προκύπτει ότι σε κανένα από τα σχολεία στα οποία διδάσκουν δεν υπάρχει διαδραστικός πίνακας και σε μία περίπτωση δεν υπάρχει ούτε προτζέκτορας. Στα υπόλοιπα σχολεία υπάρχει ένας προτζέκτορας σε κάποια αίθουσα προβολών, προς την οποία πρέπει να μεταφέρεται η τάξη για δει μία προβολή. Δύο είπαν ότι έχουν μεταφέρει τον προτζέκτορα στην αίθουσα διδασκαλίας για να κάνουν το μάθημα τους.
Στο ερώτημα 10: «Πώς ανταποκρίνονται τα παιδιά όταν το μάθημα γίνεται με την χρήση ΤΠΕ;» όλοι οι καθηγητές απήντησαν ότι τα παιδιά έδειξαν αυξημένο ενδιαφέρον. Αξίζει όμως να επισημάνουμε την διαπίστωση ενός εξ αυτών:
«Την παρουσίαση της εξαημέρου την είδαν ως απώλεια χρόνου. την βιντεοταινία την είδαν με πολύ ενδιαφέρον. Όμως στην πρώτη περίπτωση τα παιδιά μετακινήθηκαν. Τα πήγα σε άλλη αίθουσα για να δουν την παρουσίαση. Για την βιντεοταινία όμως πήρα τον προτζέκτορα στην αίθουσα διδασκαλίας. Πιθανόν αυτό να έπαιξε κάποιον ρόλο.»
Στο ερώτημα 11: «Κάνετε κάποιες φορές συνεργασιακό μάθημα, με χωρισμό των παιδιών σε ομάδες εργασίας και ανάθεση έρευνας για συγκεκριμένο θέμα;» μόνο ένας θεολόγος απήντησε ότι κάνει συστηματικά τέτοιο μάθημα και ένας ακόμη ότι το έκανε μία φορά. Οι υπόλοιποι αναθέτουν ατομικά στους μαθητές να ερευνήσουν για κάποιο θέμα, πλην ενός που δεν έχει εφαρμόσει καθόλου ούτε αυτό το σύστημα, διότι οι μαθητές του είναι με ειδικές ανάγκες.
Και οι μαθητές δηλώνουν ότι ελάχιστες φορές τους ανετέθησαν ομαδικές εργασίες, τις περισσότερες φορές είχαν αναλάβει ατομικές εργασίες εκτός από μία περίπτωση που είπε ότι δεν έκαναν ούτε αυτό.
3.5 Η χρήση των ΤΠΕ από τον καθηγητή για επικοινωνία με τους μαθητές μετά το μάθημα
Στο 12ο ερώτημα: «αν γίνεται μέσω των ΤΠΕ επικοινωνία των μαθητών με τους καθηγητές θεολόγους τους εκτός των ωρών μαθήματος» μόνο ένας θεολόγος ανέφερε ότι κάποιες φορές είχε στείλει e-mail σε μαθητές με θέματα που τους προέτρεπε να ψάξουν στο διαδίκτυο. Άλλοτε τους έστελνε με e-mail τα link για να δουν σε κάποιες ιστοσελίδες κάποια συμπληρωματικά στοιχεία. Όλοι οι άλλοι καθηγητές-θεολόγοι και όλοι οι μαθητές απήντησαν αρνητικά. Ένας καθηγητής της πληροφορικής, όμως, μας πληροφορεί για τον μέγιστο βαθμό αξιοποιήσεως των ΤΠΕ για την επικοινωνία καθηγητού –Μαθητού που θα μπορούσε να γίνει όχι μόνο με την χρήση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου αλλά και με τη διαχείρηση ιστοτόπων με υλικό και διαδραστικές ασκήσεις αυτοαξιολογήσεως τους οποίους όσοι μαθητές επισκέπτονται θα επιβραβεύονται.
3.6 Γενικό ερώτημα
Το τελευταίο ερώτημα 13: «Θεωρείτε ότι γίνεται επαρκής χρήση των ΤΠΕ κατά την διδασκαλία των θρησκευτικών στα σχολεία;» οι απαντήσεις όλων, είναι ομόφωνα αρνητικές.
4. Συζήτηση Αποτελεσμάτων
Οι καθηγητές θεολόγοι του δείγματός μας κατέχουν όλοι τις βασικές γνώσεις χειρισμού Η/Υ και διαθέτουν τη σχετική πιστοποίηση του Υπουργείου Παιδείας πού δόθηκε σε όσους παρακολούθησαν επιτυχώς τα προγράμματα επιμορφώσεως εκπαιδευτικών πριν επτά χρόνια. Πρόκειται προφανώς για αυτά στα οποία αναφέρεται και αξιολογεί η έρευνα των Αλμπανοπούλου κ.ά (2005). Αυτή ήταν η πρώτη φάση εκπαιδεύσεως των εκπαιδευτικών, όπως αναφέρθηκε στις απαντήσεις του πρώτου θεματικού άξονα και αναμένουν την λεγόμενη δεύτερη φάση, για να αποκτήσουν και τις εξειδικευμένες γνώσεις που είναι αναγκαίες για το μάθημά τους.
Κατά την προετοιμασία τους για το μάθημα, οι περισσότεροι θεολόγοι που ρωτήθηκαν μεταχειρίζονται το διαδίκτυο για έρευνα σε πηγές, καθώς και εφαρμογές της σουίτας του Office κυρίως το Power Point όπως συνιστούν και οι Λίτσιος, Μιχαηλίδης κ.ά (2010) στη πρότασή τους και ο Κεκές (2001) στο άρθρο βιβλιογραφικής επισκόπησής του για το διαδίκτυο και τη μάθηση.
Οι δυνατότητες των θεολόγων να μεταχειρίζονται διαδραστικούς πίνακες και προτζέκτορες για το μάθημά τους είναι μεγάλες καί περιγράφονται στις εισηγήσεις του Παγκρήτιου Θεολογικού Συνεδρίου (2010) καθώς και σε αυτές των Παύλου (2010), Συνεωνίδη & Φώλια (2010) και Λίτσιου κ.ά (2010). Η έρευνά μας καταδεικνύει ότι υπάρχουν πολλές δυσκολίες στην πράξη, διότι τα σχολεία μας στερούνται της αναγκαίας υλικοτεχνικής υποδομής. Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχει μόνο ένας προτζέκτορας για όλο το σχολείο και τα παιδιά πρέπει να μεταφέρονται στον χώρο που βρίσκεται αυτός ο εξοπλισμός. Αλλά, «όπως αναφέρει ο Soloway όσο οι υπολογιστές θα βρίσκονται σε εργαστήρια μακριά από τη σχολική αίθουσα, οι εκπαιδευτικοί θα τους θεωρούν μη σχετικούς με τη διδασκαλία και τη μάθηση» (Παυλής 2006).
Η γνώμη των εκπαιδευτικών ότι οι ΤΠΕ δημιουργούν ευνοϊκό εκπαιδευτικό περιβάλλον που διαπιστώνουν οι έρευνες των Κασιμάτη & Γιαλαμά (2001), Αλμπανοπούλου κ.ά (2005), Συνεωνίδη & Φώλια (2010) και Παύλου (2010) επιβεβαιώνεται και από τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας, τόσο εκ μέρους των καθηγητών όσο και των μαθητών.
Τα πλεονεκτήματα του συνεργατικής ή συνεργασιακής διδασκαλίας τονίζει ο Παυλής (2006) και συνιστούν οι Ψυχογιού (2009) και Παύλου & Τεγούση (2009). Οι τελευταίοι εξαίρουν τις δυνατότητες χρήσεως των WebQuests για το μάθημα των θρησκευτικών, δηλ. τις «δομημένες διερευνητικές δραστηριότητες των μαθητών». Ουσιαστικώς αναφέρονται στην ανάθεση ομαδικών ερευνητικών εργασιών στους μαθητές με υπόδειξη εγκύρων πηγών του διαδικτύου. Αυτός ο τρόπος διδασκαλίας δυστυχώς σπανίως εφαρμόζεται στην πράξη κατά τα πορίσματα της έρευνας.
Οι δυνατότητες για επικοινωνία καθηγητών-Μαθητών με την χρήση νέων τεχνολογιών εκτός μαθήματος (μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, ιστολογίων, forum, wiki κ.λπ.) που εφαρμόζει ένας πληροφορικός της έρευνάς μας για το μάθημά του και υποδεινύουν οι θεολόγοι Σπυρόπουλος, Βαρδαβάς και Στριλιγκάς (Παγκρήτιο Θεολογικό Συνέδριο, 2010), ελαχιστα αξιοποιούνται από τους θεολόγους αφού μόνο σε μία περίπτωση υπήρξε κάποια τέτοια χρήση των ΤΠΕ.
5. Συμπεράσματα - Εισηγήσεις
5.1 Γενικά συμπεράσματα
Οι απαντήσεις στα ερευνητικά μας ερωτήματα με την μέθοδο που ακολουθήσαμε έχουν ως εξής:
Οι καθηγητές θεολόγοι
i. Κατέχουν τις βασικές γνώσεις των ΤΠΕ. Υστερούν στην γνώση εξειδικευμένων τρόπων εφαρμογής των νέων τεχνολογιών για το μάθημά τους.
ii. Δεν κάνουν γενικά συστηματική χρήση των ΤΠΕ κατά την προετοιμασία τους για το μάθημα.
iii. Δεν χρησιμοποιούν εκτεταμένα τις ΤΠΕ κατά την διεξαγωγή του μαθήματος. Σε μεγάλο βαθμό συντελούν προς αυτό και οι ελλείψεις στις κατάλληλες υποδομές που έχουν τα περισσότερα σχολεία. Δεν αναθέτουν συχνά ομαδικές έρευνες στα παιδιά, αλλά συνήθως ατομικές και σε περιορισμένο -γενικά- βαθμό.
iv. Παρά ταύτα, όσες φορές έκαναν χρήση των νέων τεχνολογιών για το μάθημα είδαν αυξημένο το ενδιαφέρον των μαθητών.
v. Γενικά δεν επικοινωνούν με τους μαθητές με την χρήση των ΤΠΕ εκτός του μαθήματος για ζητήματα του μαθήματος των θρησκευτικών.
Η γενική εκτίμηση όλων είναι ότι δεν γίνεται επαρκής χρήση των νέων τεχνολογιών κατά την διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών, αλλά υπάρχουν πάρα πολλές δυνατότητες ώστε αυτό να γίνει.
Γενικότερα, η υιοθέτηση της στρατηγικής της μελέτης περιπτώσεως μας έδωσε μία σαφή εικόνα για το τι συμβαίνει στις συγκεκριμένες περιπτώσεις. Όπως αναφέρουν οι Cohen L., κ.ά., (2008) τα αποτελέσματα δε μπορούν εύκολα να γενικευθούν και μας παρέχουν ενδεικτική εικόνα του εξεταζομένου φαινομένου. Έτσι η έρευνα αυτή μας παρέχει πληροφορίες για το πώς οι συγκεκριμένοι καθηγητές θεολόγοι μεταχειρίζονται τις ΤΠΕ για το μάθημα των θρησκευτικών. Σε πόσο βαθμό συμβαίνει αυτό, είναι ζήτημα μιας εκτεταμένης ποσοτικής έρευνας.
5.2 Περιορισμοί
Ένας μεγάλος περιορισμός στην παρούσα έρευνα είναι ή έλλειψη προσβάσεως σε μεγαλύτερο αριθμό καθηγητών θεολόγων και μαθητών.
Ένας άλλος περιορισμός ήταν η μεγάλη γεωγραφική διασπορά των καθηγητών θεολόγων στους οποίους ο ερευνών είχε πρόσβαση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υιοθετηθεί η μέθοδος των τηλεφωνικών συνεντεύξεων με τα όποια πλεονεκτήματα ή μειονεκτήματα αναφέρθηκαν προηγουμένως.
5.3 Εισηγήσεις
Οι απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο των συνεντεύξεων αυτής της έρευνας, μπορούν να αποτελέσουν την βάση για την κατάρτιση ενός ερωτηματολογίου ποσοτικής έρευνας το οποίο θα μπορούσε να αποσταλεί σε ένα αξιόπιστο δείγμα θεολόγων (πιθανότατα σε συνεργασία με την Ένωση Θεολόγων), για να μας αποκαλύψει και το μέγεθος του φαινομένου του οποίου τα ποιοτικά χαρακτηριστικά εξετάσαμε.
6. Παράρτημα
ΟΜΑΔΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ
ΑΝΑ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΑΞΟΝΑ
Ερωτήματα:
α) Η Γνώση των ΤΠΕ από τον καθηγητή
Έχετε γνώση των νέων τεχνολογιών;
Αν ναι πώς μάθατε;
Τι ακριβώς προγράμματα γνωρίζετε;
β) Η χρήση των ΤΠΕ από τον καθηγητή θεολόγο κατά την προετοιμασία του για το μάθημα
Χρησιμοποιείτε τις ΤΠΕ για την προετοιμασία σας για το μάθημα από το σπίτι;
Αν ναι ποιες εφαρμογές ειδικότερα;
γ) Η χρήση των ΤΠΕ από τον καθηγητή θεολόγο κατά τη διάρκεια του μαθήματος
Χρησιμοποιείτε τις ΤΠΕ στην διδασκαλία σας στο μάθημα;
Ποιες εφαρμογές;
Μεταχειρίζεστε κάποιο υπάρχον ψηφιακό υλικό του Υπουργείου Παιδείας;
Χρησιμοποιείτε διαδραστικό πίνακα και προβολέα παρουσιάσεων (προτζέκτορα) στην αίθουσα διδασκαλίας;
Πώς ανταποκρίνονται τα παιδιά όταν το μάθημα γίνεται με την χρήση ΤΠΕ;
Κάνετε κάποιες φορές συνεργασιακό μάθημα, με χωρισμό των παιδιών σε ομάδες εργασίας και ανάθεση έρευνας για συγκεκριμένο θέμα;
δ) Η χρήση των ΤΠΕ από τον καθηγητή για επικοινωνία με τους μαθητές μετά το μάθημα
Επικοινωνείτε με τους μαθητές με την χρήση ΤΠΕ για τα θέματα του μαθήματος, μετά από το μάθημα στο σχολείο;
ε) Γενικό ερώτημα.
Θεωρείτε ότι γίνεται επαρκής χρήση των ΤΠΕ κατά την διδασκαλία των θρησκευτικών στα σχολεία;
7. Κατάλογος Βιβλιογραφικών Ανaφορών
Αλμπανοπούλου Α. κ.ά. (2005). Η αξιοποίηση των τεχνολογιών της πληροφορίας και των επικοινωνιών στην εκπαίδευση, Μέντορας, 8, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 41 -64. Ανακτήθηκε Νοέμβριος 29, 2010, από http://www.pi-schools.gr/publications/mentor/
Γιαγκάζογλου Σ. (2009).Τα θρησκευτικά και το ζήτημα της απαλλαγής. Δυνατότητες και προϋποθέσεις για μία εναλλακτική προσέγγιση του θρησκευτικού μαθήματος. Εκπαιδευτική Κιβωτός, 1 (4), 5-9.
Κασιμάτη Κ. – Γιαλαμάς Β. (2001). Απόψεις εκπαιδευτικών για τη συμβολή των Νέων Τεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, 5, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 114 - 127.
Κεκές Ι. – Μυλωνάκου Η. (2001). Διαδίκτυο (Internet) και Μάθηση. Οι Στρατηγικές για την «πλοήγηση» και η διδακτική τους αξία. Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, 5, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 92 – 113.
Λίτσιος Ν., Μιχαηλίδης Κ. κ.ά, (2010, Απρίλιος). Θρησκεύματα και ΤΠΕ - Η διδασκαλία τους από το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Εισήγηση στο 2ο Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Ημαθίας με θέμα: «Ψηφιακές και Διαδικτυακές Εφαρμογές στην Εκπαίδευση», Βέροια – Νάουσα. Ανακτήθηκε Νοέμβριος 29, 2010, από http://www.ekped.gr/praktika10/philo/001.pdf
Παγκρήτιος Σύνδεσμος Θεολόγων, (2010). Νέες τεχνολογίες στην Ποιμαντική και την Εκπαίδευση. Πρακτικά. Σητεία. Ελλάδα: Παγκρήτιος Σύνδεσμος Θεολόγων. Ανακτήθηκε Νοέμβριος 29, 2010, από http://www.scribd.com/doc/40624884/
Παύλου Ν. (2010, Απρίλιος). Οι εφαρμογές των ΤΠΕ στο Βιβλικό θρησκευτικό μάθημα. Εισήγηση στο 2ο Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Ημαθίας με θέμα: «Ψηφιακές και Διαδικτυακές Εφαρμογές στην Εκπαίδευση», Βέροια – Νάουσα. Ανακτήθηκε Νοέμβριος 29, 2010, από http://www.ekped.gr/praktika10/philo/013.pdf
Παυλής Ε. (2006). Οι τεχνολογίες της πληροφορίας και επικοινωνίας στην εκπαίδευση. Ανέκδοτη διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο του Αιγαίου, Ρόδος.
Παύλου Ν. - Τεγούση Ν (2009). Οι δυνατότητες χρήσης των WebQuests από τα «παραδοσιακά» μαθήματα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Η περίπτωση των θρησκευτικών. Εισήγηση στο 1ο Εκπαιδευτικό Συνέδριο «Ένταξη και χρήση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία», Βόλος. Ανακτήθηκε Νοέμβριος 29, 2010, από http://www.etpe.gr/extras/view_proceedings.php?conf_id=24
Συμεωνίδης Β. - Φώλια Στ., Αξιοποίηση των ΤΠΕ για την κριτική προσέγγιση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Ένα παράδειγμα. Εισήγηση στο 2ο Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Ημαθίας με θέμα: «Ψηφιακές και Διαδικτυακές Εφαρμογές στην Εκπαίδευση», Βέροια – Νάουσα. Ανακτήθηκε Νοέμβριος 29, 2010, από http://www.ekped.gr/praktika10/philo/006.pdf
Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (2000, Οκτώβριος 30). Υπόμνημα Σχετικά με την Εκπαίδευση Καθόλη τη Διάρκεια της Ζωής, Βρυξέλες.
Ψυχογυιού Ε. (2009). Η συμβολή των ΤΠΕ στη διδακτική της Ιστορίας Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Εισήγηση στο 1ο Εκπαιδευτικό Συνέδριο «Ένταξη και χρήση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία», Βόλος. Ανακτήθηκε Νοέμβριος 29, 2010, από http://www.etpe.gr/extras/view_proceedings.php?conf_id=24
Cohen L., Manion L., Morrison K. (2008), Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας, Νέα συμπληρωμένη και αναθεωρημένη έκδοση. (Σ. Κυρανάκης, Μ. Μαυράκη, Χ. Μητσοπούλου, Π. Μπιθάρα, Μ. Φιλοπούλου, Μετάφρ.). Αθήνα: Μεταίχμιο. (Πρωτότυπη έκδοση 2000).
Mertens DM. (2010). Έρευνα και Αξιολόγηση στην Εκπαίδευση και την Ψυχολογία., Αθήνα. (Σ. Κυρανάκης, Π. Μπιθαρά, Μ. Μαυράκη, μετάφρ.). Αθήνα: Μεταίχμιο.
Robson C. (2010). Η Έρευνα του Πραγματικού Κόσμου, (Β. Νταλάκου, Κ. Βασιλικού, μετάφρ.). Αθήνα: Gutenberg (Πρωτότυπη έκδοση 1993).