E-learning, σημαντικότεροι ορισμοί και κυριότερες τεχνολογίες υλοποίησής

Ημερομηνία δημοσίευσης: Aug 26, 2013 2:25:17 PM

1. Περίληψη

Το e-learning εμφανίζεται από την δεκαετία του 1990 και γνώρισε μέχρι σήμερα ευρύτατη διάδοση. Κατά μία ευρεία έννοια e-learning είναι κάθε μορφή ηλεκτρονικής μεθόδου βοηθητική της διδασκαλίας, η οποία μπορεί να παρέχεται είτε εντός της αίθουσας κατά τον κλασικό τρόπο σπουδών, είτε εξ αποστάσεως. Κατά την στενότερη έννοια το e-learning ορίζεται ως η κυρίως στις ΤΠΕ βασιζόμενη εξ αποστάσεως εκπαίδευση.

Οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί που παρέχουν e-learning χρησιμοποιούν ειδικά λογισμικά για να δίδουν τη δυνατότητα στους εκπαιδευομένους να έχουν πρόσβαση μέσω του υπολογιστή τους με σύνδεση στο διαδίκτυο:

α) Σε μορφές ασύγχρονης τηλεκπαιδεύσεως μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας πού οργανώνει την πρόσβαση στο γνωστικό υλικό (αρχεία κειμένου, παρουσιάσεων ή πολυμέσων), σε μορφές ασύγχρονης επικοινωνίας (ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, λίστες αλληλογραφίας, ιστολόγια, φόρουμ συζητήσεων κ.λπ)..

β) Έγκυρες βιβλιογραφικές πηγές (ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες).

γ) Σύγχρονης επικοινωνίας (τηλεδιασκέψεις, βιντεοσυνεδριάσεις κ.λπ.) και

δ) Ηλεκτρονικής αξιολογήσεως.

Το e-learning αποδίδεται συνήθως στα ελληνικά ως «ηλεκτρονική μάθηση». Η μάθηση όμως είναι η νοητική διαδικασία με την οποία ο άνθρωπος προσλαμβάνει γνώσεις, δεν μπορεί να είναι ηλεκτρονική, γι’ αυτό ίσως δοκιμότερος θα ήταν ο όρος «ηλεκτρονική τηλεκπαίδευση».

2. Εισαγωγή

Στην παρούσα εργασία προσπαθούμε να προσεγγίσουμε την έννοια του e-learning. Επιχειρείται αρχικώς να σκιαγραφηθεί η ιστορική εξέλιξή της. Έπειτα αποπειράται να περιγραφεί το περιεχόμενό της. Στη συνέχεια γίνεται η προσπάθεια να καταγραφούν κάποιες από τις συνεχώς εξελισσόμενες τεχνολογικές μεθόδους με τις οποίες το e-learning υλοποιείται. Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι κατά το παρελθόν συμμετοχή του γράφοντος σε δύο προγράμματα καταρτίσεως τα οποία παρέχει το Κέντρο Επαγγελματικής Επιμορφώσεως (ΚΕΚ) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) με τη μέθοδο του e-learning υπήρξε αρκετά σημαντική για την κατανόηση της έννοιας αυτής και την εν τη πράξη εφαρμογή της.

Για την απόδοση του όρου e-learning στην ελληνική δεν υπάρχει ομογνωμία. Κατά καιρούς έχουν προταθεί διάφοροι όροι τους οποίους και συναντήσαμε στη σχετική βιβλιογραφία: ηλεκτρονική μάθηση, τηλεεκπαίδευση, e-εκμάθηση (Ξυδιάς, 2007), τηλεκπαίδευση (Γκιρτζή, 2009) κ.ά., με κυριώτερο τον πρώτο, ο οποιος αποτελεί την κατά λέξη μετάφραση του αντιστοίχου αγγλικού και χρησιμοποιείται και από ελληνικούς εκπαιδευτικούς θεσμούς, όπως το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο (http://blogs.sch.gr/billbas/). Κατά την εργασία αυτή χρησιμοποιείται γενικώς ο αγγλικός όρος, ενώ για τους κατά καιρούς προταθέντες ελληνικούς όρους γίνεται αναφορά αναλόγως της βιβλιογραφικής προελεύσεως των κάθε φορά αναφερομένων πληροφοριών και στα συμπεράσματα κατατίθεται η γνώμη του γράφοντος.

3. Σύντομη Ιστορική Αναδρομή

Η χρήση των ηλεκτρονικών μέσων στον τομέα της εκπαιδεύσεως είναι σχεδόν ταυτόχρονη με την εμφάνιση των μέσων αυτών. Το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, το κασετόφωνο, οι συσκευές βιντεοταινειών χρησιμοποιήθηκαν ως βοηθητικά μέσα στην εκπαίδευση και μάλιστα στις εξ αποστάσεως σπουδές, που είχαν ξεκινήσει ως «σπουδές δι’ αλληλογραφίας». Ακόμη όμως δεν μπορούμε να ομιλούμε για e-learning. Ασφαλώς μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελούν την προϊστορία του.

Ουσιαστικώς, η ιστορία του e-learning αρχίζει από τη δεκαετία του 1990 και έπειτα, με την αλματώδη ανάπτυξη της Τεχνολογίας της Πληροφορικής και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) ιδιαίτερα μάλιστα με την εμφάνιση των φθηνών ηλεκτρονικών υπολογιστών και την επικράτηση του διαδικτύου και του παγκοσμίου ιστού (world wide web), της ασύρματης τεχνολογίας της σύχρονης και ασύγχρονης επικοινωνίας κ.λπ. (Ρόκου - Φράνκα 2005 και Ξυδιάς, 2007). Ήδη το 1993 αναφέρεται ο William D. Graziadei ότι παρέδωσε μια διάλεξη μέσω υπολογιστού εν συνδέσει (online) καθώς και οδηγίες και ασκήσεις (υλικό αξιολογήσεως) με τη χρήση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Ο ίδιος το 1997 κυκλοφόρησε ένα άρθρο σχετικά με τα ασύγχρονα και σύγχρονα μαθησιακά περιβάλλοντα (En.Wikipedia, 2012).

Αλλά και στην Ευρώπη το 2000 ψηφίζεται στη Λισσαβόνα από την Ευρωπαϊκή Ένωση το σχέδιο δράσης: «e-learning: σχεδιάζοντας την εκπαίδευση του αύριο», γιά να ακολουθήσουν και άλλες πρωτοβουλίες με τις οποίες αναγνωριζόταν η αξία του e-learning για την εκπαίδευση του μέλλοντος (Γκιρτζή, 2009).

4. Η Έννοια του e-learning

H Ρόκου - Φράνκα (2005) απαριθμεί τις 3 κατηγορίες στις οποίες μπορεί να διαιρεθεί η χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή στην εκπαίδευση: i. Εκπαίδευση βασιζόμενη στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (Computer Based Instruction – CBI): Μαθήματα σε ηλεκτρονική μορφή με χρήση ηλ. υπολογιστή, δίχως να είναι αναγακία σύνδεση σε κάποιο δίκτυο. ii. Εκπαίδευση βασιζόμενη στον παγκόσμιο ιστό (Web Based Training – WBT): Επέκταση της προηγούμενης μορφής με την σύνδεση σε εξωτερικές πηγές. Ο καθηγητής και οι εκπαιδευόμενοι επικοινωνούν μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και τηλεσυνεδριάσεων. iii. Εκπαίδευση βασιζόμενη στην τεχνολογία (Tecnology Based Training – TBT): Εκπαίδευση που γίνεται στην τάξη με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων.

Το e-learning-κατά την Ρόκου - Φράνκα (2005), συνδυάζει την CBI και την TBT καθώς επίσης και τις μετέπειτα αναπτυχθείσες διαδικασίες των εικονικών τάξεων και της ψηφιακής συνεργασίας.

Η Ζερδέβα (2007) παρουσιάζει το e-learning ως μια διαδικασία μαθήσεως η οποία εμπεριέχει την WBT (η οποία επίσης περιέχει την CBI) και περιβάλλεται από την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Ακόμη τοποθετεί παραστατικά και την συμμετοχή του e-learning ως μέρος της μικτής διαδικασίας (blended learning), κατά το οποίο συνδυάζονται όλες οι παραπάνω διαδικασίες μαζί με μεθόδους κλασικής μαθήσεως που απαιτούν την φυσική παρουσία του εκπαιδευομένου σε καποιες διαδικασίες όπως λ.χ. τις Ομαδικές Συμβουλευτικές Συναντήσεις (βλ. Σχήμα 1). Η ίδια ταυτίζει τον όρο e-learning (ηλεκτρονική μάθηση) με τους όρους e-education (ηλεκτρονική εκπαίδευση) και tele-education (τηλεκπαίδευση).

Σχήμα 1

Γενικώς για τη χρήση των ΤΠΕ στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση προτιμάται ο όρος e-learning ενώ για την χρήση των ΤΠΕ στις αίθουσες διδασκαλίας του κλασικού συστήματος προτιμάται ο όρος blended learning (Wikibooks, 2012) το οποίο στα ελληνικά αποδίδεται και ως υβριδικό μοντέλο (Ε-mathisi2010).

Η διάδοση της χρήσεως των ηλεκτρονικών υπολογιστών του διαδικτύου τα οποία ήδη κυριαρχούν στην καθημερινή μας ζωή, επέτρεψε την δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις ΤΠΕ, ανοίγοντας νέους ορίζοντες ιδιαίτερα στον τομέα της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαιδεύσεως. Ορισμένα, μάλιστα, ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, από το 1990 και έπειτα προσανατολίσθηκαν στο να δώσουν περισσότερη έμφαση στο διαδίκτυο και την ηλεκτρονική επικοινωνία, όπως το Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Καταλωνίας, το οποίο ιδρύθηκε εξ αρχής (ακαδημαϊκό έτος 1995-1996) ως ένα εντελώς βασιζόμενο στην φιλοσοφία του e-learning ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα (Cobarsi, 2007).

Το e-learning, το οποίο άρχισε να γνωρίζει αυξανόμενη διάδοση από το έτος 2000, αναφέρεται σε κάθε ηλεκτρονικώς υποβοηθούμενη διδασκαλία, αλλά συνηθέστερα συσχετίζεται με την διδασκαλία η οποία παρέχεται με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδικτύου (Sangra, Vlachopoulos, & Cabrera, 2011 και Παρακευάς, 2011).

Ως προς τον ορισμό του e-learning, από την έρευνα της σχετικής βιβλιογραφίας διαπιστώνεται ὀτι δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία για την ακριβή διατύπωσή του. Ακόμη, όπως αναφέρουν οι Sangra, Vlachopoulos, & Cabrera (2011), κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί διαφορετικοί όροι για να περιγράψουν την ίδια έννοια, όπως: Computer Based Learning, Techology Based Training, ή Computer Based Training για να επιτείνουν ακόμη περισσότερο τη σύγχυση. Οι ίδιοι κατέταξαν τους διαφόρους ορισμούς του όρου σε τέσσερις γενικές κατηγορίες: α) Βασιζόμενοι στην τεχνολογία: Ορισμοί που προέρχονται κυρίως από ιδιωτικές επιχειρήσεις και κάποιους ακαδημαϊκούς που δίδουν έμφαση στην τεχνολογική πτυχή του e-learning παρουσιάζοντας τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά ως δευτερεύοντα. Οι ορισμοί αυτής της κατηγορίας παρουσιάζουν το e-learning ως χρήση της τεχνολογίας για μάθηση. β) Με κριτήριο τον τρόπο παροχής της εκπαιδεύσεως: Παρουσιάζουν το e-learning ως ένα μέσο προσβάσεως (για μάθηση, διδασκαλία, γνώση). Δηλαδή, οι ορισμοί αυτοί εστιάζουν στην προσβασιμότητα και όχι τόσο στο αποτέλεσμα της διαδικασίας. γ) Με βἀση την επικοινωνία: Θεωρούν το e-learning πρωτίστως ως εργαλείο επικοινωνίας, αλληλεπιδράσεως και συνεργασίας και αποδίδουν δευτερεύοντα ρόλο στα λοιπά χαρακτηριστικά. δ) Αναφορικώς με το εκπαιδευτικό πρότυπο: Ορίζουν το e-learning ως ένα νέο τρόπο μαθήσεως ή ως βελτίωση ενός προϋπάρχοντος εκπαιδευτικού προτύπου. Οι εισηγητές αυτής της κατηγορίας προέρχονται κυρίως από το χώρο της εκπαιδεύσεως (στο ίδιο).

Αυτά τα 4 χαρακτηριστικά (σύγχρονη τεχνολογία, προσβασιμότητα, επικοινωνία, μαθητοκεντρικό πρότυπο μαθήσεως) ασχέτως της βαρύτητας που αποδίδουν στο καθένα οι διάφορες προσεγγίσεις, περιγράφουν επαρκώς την έννοια του e-learning. Ας δούμε ενδεικτικώς κάποιες διατυπώσεις του ορισμού.

Στην έκθεση του Ευρωπαϊκού Δικτύου εξ Αποστάσεως Εκπαιδεύσεως (European Distance Education Network) για την UNESCO (2001) γίνεται δεκτός ο ορισμός του e-learning τον οποίο εισηγούνται οι Waller & Wilson (2001): «E-Learning είναι η αποτελεσματική μαθησιακή διαδικασία η οποία προάγεται από τον συνδυασμό ψηφιακώς παρεχομένου διδακτικού περιεχομένου μαζί με (μαθησιακή) υποστήριξη και υπηρεσίες».

Ο Cobarsi (2007) ορίζει το e-learning ως «την εφαρμογή των τεχνολογιών της ηλεκτρονικής πληροφορίας στην εκπαίδευση, κατά την οποία τα διδακτικά περιεχόμενα και δραστηριότητες παρέχονται με ηλεκτρονικά μέσα».

Κατά τον Ξυδιά (2007), η έννοια του e-learning ταυτίζεται με αυτήν της εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεως, γι’ αυτό και χρησιμοποιεί άλλωστε τον όρο τηλεεκπαίδευση για να αποδώσει την ίδια έννοια στα ελληνικά, και την ορίζει ως «την βασιζόμενη στην τεχνολογία μάθηση στην οποία τα υλικά της μάθησης μεταφέρονται ηλεκτρονικά σε απομακρυσμένους μαθητές μέσω ενός δικτύου υπολογιστών», ορισμό τον οποίο δανείζεται από τον Harper κ.ά. (2004) για την εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση. Ο ίδιος, αν και αναφέρει και έναν άλλο ορισμό για το e-learning: την βασιζόμενη στην τεχνολογία εκπαίδευση (την βασιζομένη στο web και την παρεχομένη με την βοήθεια ηλεκτρονικών υπολογιστών), χρησιμοποιεί τους όρους distance-learning και e-learning ως ταυτοσήμους, διότι θεωρεί ότι με την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη των τεχνολογιών η εξ αποστάσεως εκπαίδευση θα χρησιμοποιεί όλο και περισσότερο τις Τ.Π.Ε.. Αυτή η άποψη είναι ευρύτερα διαδεδομένη (βλ. El.Wikipedia, 2012)

5. Τεχνολογίες Υλοποιήσεως του e-learning

Ὁπως είδαμε στην προηγούμενη ενότητα, το e-learning βασίζεται στη χρήση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση, και μάλιστα στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Η Pange (2007) απαριθμεί τους τρόπους που μπορούν να χρησιμοποηθούν οι ΤΠΕ για το e-learning. Από τον Παγκόσμιο Ιστό (ή ψηφιακά αποθηκευτικά μέσα) μπορεί ο εκπαιδευόμενος να έχει πρόσβαση σε κείμενα που μπορεί να εκτυπώσει –αν θέλει- υπό την μορφή ηλεκτρονικών βιβλίων, ηλεκτρονικών περιοδικών, εφαρμογές πολυμέσων (video ή ήχου) σε πραγματικό χρόνο (streaming) ή με πρόσβαση στα σχετικά αρχεία. Μπορεί να έχει πρόσβαση σε βιβλιογραφικές πηγές (ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες) και να επικοινωνεί με διάφορες μορφές σύγχρονης (chat, τηλεδιασκέψεις, βιντεοδιασκέψεις) και ασύγχρονης επικοινωνίας (ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, λίστες αλληλογραφίας, ιστολόγια, φόρουμ συζητήσεων κ.λπ).

Για να αναφέρουμε και ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, στα προγράμματα επιμορφώσεως που παρέχει με e-learning το ΚΕΚ του ΕΚΠΑ, ο επιμορφούμενος έχει πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας όπου συνδέεται με τη χρήση κάποιων κωδικών (Οδηγός Σπουδών, 2010). Το περιεχόμενο κάθε μαθήματος διατίθεται τμηματικά ανά διδακτική ενότητα μέσω ειδικά διαμορφωμένων ηλεκτρονικών τάξεων. Τα δύσκολα σημεία και έννοιες επεξηγούνται με «αναδυόμενα παράθυρα» που εμφανίζονται με υπερσυνδέσμους εντός του ηλεκτρονικού κειμένου. Στην ίδια πλατφόρμα παρέχεται η δυνατότητα του εκπαιδευομένου να επικοινωνεί με τον εκπαιδευτή ο οποίος έχει αναλάβει την καθοδήγησή του. Μετά το πέρας κάθε διδακτικής ενότητος ο επιμορφούμενος καλείται να υποβάλει ηλεκτρονικά ένα γνωστικό τέστ απαντώντας σε ερωτήσεις αντιστοιχήσεως ορθών απαντήσεων πολλαπλής επιλογής, αληθούς/ψευδούς δηλωσεως ή μεταφορτώσεως κειμένου, όπου ο εκπαιδευόμενος διατυπώνει και επισυνάπτει την απάντηση. Σε ορισμένα μαθήματα χρειάζεται να υποβάλει και γραπτές εργασίες. Ακόμη, το εκπαιδευτικό υλικό παρέχεται και σε μορφή ηλεκτρονικών βιβλίων, τα οποία μπορεί ο επιμορφούμενος να εκτυπώσει, αν θέλει (στο ίδιο).

Γενικώς, οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί που προσφέρουν σπουδές με το σύστημα του e-learning διαθέτουν για τους εκπαιδευόμενους πρόσβαση (με κωδικούς εισαγωγής) σε κάποιον ιστότοπο (πλατφόρμα, portal, e-class, virτual campus) με την χρήση λογισμικού που καλείται Σύστημα Διαχείρησης Εκπαιδεύσεως (learning Manangement System - LMS) ο οποίος παρέχει ασύγχρονη τηλεκπαίδευση (Γκιρτζή, 2009), τα χαρακτηριστικά της οποίας είναι παρόμοια με το παράδειγμα της πλατφόρμας του παραδείγματος που περιγράφηκε παραπάνω. Η ασύγχρονη τηλεκπαίδευση διαθέτει το μεγάλο πλεονέκτημα ότι είναι προσιτή στον εκπαιδευόμενο 24 ώρες το 24ωρο και 7 ημέρες την εβδομάδα (Καρακύριος, Παλιόκας, Ψυχάρης, Κέκκερης, & Ρέππα, Νοέμβριος 2009).

Ακόμη με τη βοήθεια ειδικών λογισμικών ο ίδιος οργανισμός συνήθως παρέχει την δυνατότητα σύγχρονης επικοινωνίας (τηλεδιασκέψεις, βιντεοσυνεδριάσεις) και δημιουργίας εικονικών τάξεων (Γκιρτζή, 2009), και επίσης την δυνατότητα ηλεκτρονικής αξιολογήσεως (Computer-aided assessment, ή e-assessment) μέσω όλο και πιο εξελιγμένων συστημάτων En.Wikipedia (2012).

Σχετικά με τον τρόπο χρήσεως της Τεχνολογίας στο e-learning, διακρίνονται δύο βασικές προσεγγίσεις. Η «εν γραμμή[1]» (on line) προσέγγιση και η βασιζόμενη στον παγκόσμιο ιστό (web-based). Κατά την πρώτη, δημιουργείται μία εικονική κοινότητα, εντός της οποίας ευνοείται η συνεργατική μάθηση και είναι κατάλληλη για μεγάλο πλήθος μαθητών και αφορά υλικό που πρέπει να ανανεώνεται συχνά και το οποίο δεν έχει υψηλές απαιτήσεις σε πολυμεσικό υλικό. Η δεύτερη αφορά υλικό με ιστοτόπους εμπλουτισμένο με πολυμεσικές εφαρμογές και συνιστάται σε περιπτώσεις αυτοδιδαχής ή συμπληρωματικής διδασκαλίας (Ρόκου - Φράνκα, 2005),

Αξίζει να αναφερθεί ότι κατά τον Sangra (2002) η διαφορά στην εφαρμογή των τεχνολογιών από τα διάφορα πανεπιστήμια οδηγεί σε τρία πιθανά μοντέλα διδασκαλίας: Μαθητοκεντρικό, Δασκαλοκεντρικό και Τεχνολογοκεντρικό. Το Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Καταλωνίας έχει υιοθετήσει ένα ισορροπημένο μοντέλο που επικεντρώνεται περισσότερο στον διδασκόμενο, λιγότερο στον διδάσκοντα και ακόμη λιγότερο στην Τεχνολογία, η οποία θα πρέπει να παραμένει ένα απλό εργαλείο που εξυπηρετεί του άλλους δύο παράγοντες (Sangra, 2002).

Κλείνοντας την ενότητα αυτή θα ήταν ενδιαφέρον να λάβουμε ένα δείγμα για τη γνώμη κάποιων εκπαιδευτικών πως εννoούν το e-learning και τι τεχνολογικά μέσα χρησιμοποιούν. Σε μία διαδικτυακή έρευνα του ιστοτόπου www.elearningnews.gr, στο ερώτημα: «Τι σημαίνει το e - learning για εσάς;» Οι απαντήσεις που δόθηκαν ήταν: α) Ασύγχρονη μάθηση μέσω πλατφόρμας (51.5%), β) Χρήση πληθώρας τεχνολογικών εργαλείων στην τάξη (23.5%), γ) Άλλο (10.3%), δ) Ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό σε μορφή: pdf, ppt, doc κ.α.αρχείων (5.9%), ε) Σύγχρονη μάθηση μέσω τηλεδιασκέψεων (4.4%), στ) Χρήση cd-roms με standalone ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό (4.4%) (έρευνα, 2011).

6. Συμπεράσματα

Από τα προηγούμενα μπορεί να διαπιστωθεί ότι έχουν διατυπωθεί κυρίως δύο ορισμοί για το e-learning. Κατά την ευρύτερη έννοια e-learning είναι κάθε μορφή ηλεκτρονικής μεθόδου βοηθητική της διδασκαλίας, η οποία μπορεί να παρέχεται είτε εντός της αίθουσας κατά τον κλασικό τρόπο σπουδών, είτε εξ αποστάσεως. Κατά την στενότερη έννοια το e-learning ορίζεται ως η κυρίως στην ΤΠΕ βασιζόμενη εξ αποστάσεως εκπαίδευση.

Ο δεύτερος και στενότερος ορισμός μπορεί να θεωρηθεί ακριβέστερος, διότι κατά τον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας μεγαλύτερη βαρύτητα έχει η παρουσία του διδασκάλου, ο οποίος εκείνος κατευθύνει τη διδακτική διαδικασία και μπορεί να μεταχειρίζεται ή όχι ηλεκτρονικά μέσα διδασκαλίας. Έστω και αν μεταχειρίζεται ηλεκτρονικά μέσα, πολύ δύσκολα θα μπορούσε να ονομασθεί αυτή η διδασκαλία e-learning. Δοκιμώτεροι μάλλον γι’ αυτό είναι οι όροι μικτό σύστημα ή υβριδικό μοντέλο διδασκαλίας. Κατά την εξ αποστάσεως διδασκαλία, ο διδάσκαλος είναι μακρυά οπότε η επικοινωνία έχει πολύ σημαντικό ρόλο. Η χρήση των ΤΠΕ εδώ είναι καταλυτική, τόσο για την πρόσβαση στις πηγές της γνώσεως εκ μέρους του διδασκομένου όσο και για την επικοινωνία του με τον διδάσκοντα, ο οποίος υποκινεί και ενθαρρύνει τον διδασκόμενο χρησιμοποιώντας τα ηλεκτρονικά αυτά μέσα. Όπως δεν θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν «σπουδές δι’ αλληλογραφίας» το να διανέμει ο διδάσκαλος στους μαθητές γραπτά κείμενα και να παραλαμβάνει γραπτές ασκήσεις από αυτούς στην αίθουσα διδασκαλίας, αλλά μόνο όταν αυτό γίνεται εξ αποστάσεως, έτσι και εδώ. Το e-learning είναι μια εξελιγμένη μορφή της εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεως, όπου το ταχυδρομείο, οι φάκελοι με επιστολές, τα πακέτα με βιβλία, κασέτες ήχου και βιντεοταινίες των «σπουδών δι’αλληλογραφίας», έχουν αντικατασταθεί από το διαδίκτυο, τα ηλεκτρονικά μηνύματα, και τα αρχεία πολυμέσων τα οποία τίθενται στη διάθεση του διδασκομένου για να αποκτήση την γνώση του αντικειμένου που επιθυμεί.

Το e-learning, έχει μεταγραφεί στην ελληνική γλώσσα κυρίως ως ηλεκτρονική μάθηση. Μάθηση, όμως είναι η διαδικασία με την οποία ο άνθρωπος προσλαμβάνει γνώσεις, διαδικασία νοητική, που δε θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ηλεκτρονική, ή να προσλάβει άλλους τεχνολογικούς προσδιορισμούς, όσο και αν τα τεχνολογικά μέσα βοηθούν αυτή τη διαδικασία. Αυτή η εξωτερική (έξω από τον άνθρωπο) υποστήριξη της μαθήσεως -ὀταν γίνεται με οργανωμένο τρόπο- είναι η εκπαίδευση. Το e-learning, όπως κυρίως ορίζεται στην διεθνή βιβλιογραφία, είναι ένας συστηματικός και οργανωμένος τρόπος εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεως, βασιζόμενος σε πολύ μεγάλο βαθμό στην χρήση των ΤΠΕ. Γι’ αυτό θα μπορούσε ίσως να χρησιμοποιηθεί ο όρος «ηλεκτρονική τηλεκπαίδευση» αντί του «ηλεκτρονική μάθηση», ο οποίος τείνει να επικρατήσει στην ελληνική βιβλιογραφία.

7. Βιβλιογραφία

Γκιρτζή, Μ. (Νοέμβριος 2009). Ανιχνεύοντας την πορεία του E-learning στα «Χρονικά της Εκπαίδευσης» και εφαρμόζοντας το σε μια πρόταση για την επιμόρφωση στη Μουσειακή Εκπαίδευση. Παρουσίαση στο 5^ο Διεθνές συνέδριο για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο - Ελληνικό Δίκτυο Ανοικτής και εξ αποστάσεως Εκπαίδευσης – περιοδικό Ανοικτή Εκπαίδευση, Αθήνα. Ανάκτηση 4-4-2012, από http://artemis.eap.gr/icodl2009/ICODL_5/My%20Webs/ICODL/A2-PDF/103.pdf

Έρευνα, (2011). Τι σημαίνει το e - learning για εσάς; Ανάκτηση 5-4-2012, από http://www.elearningnews.gr/index.php?option=com_poll&id=16:what-do-we-mean-by-using-the-term-e-learning3f&Itemid=63

Ζερδέβα, Σ., (2007). Σχεδιασμός Έξυπνου Συστήματος Ηλεκτρονικής Μάθησης (E-learning) στο Τομέα της Φυσικής της πυρηνικής Ιατρικής. Διπλωματική εργασία ΜΔΕ στην Ιατρική Φυσικής, Πανεπιστήμιο Πατρών. Ανάκτηση 4-4-2012, από http://nemertes.lis.upatras.gr/jspui/handle/10889/609

Καρακύριος, Χ., Παλιόκας, Ι., Ψυχάρης Σ., Κέκκερης, Γ. & Ρέππα, Α., (Νοέμβριος 2009). Τεχνολογικές Υποδομές για το e-learning. Παρουσίαση στο 5^ο Διεθνές συνέδριο για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο - Ελληνικό Δίκτυο Ανοικτής και εξ αποστάσεως Εκπαίδευσης – περιοδικό Ανοικτή Εκπαίδευση, Αθήνα. Ανάκτηση 4-4-2012, από http://artemis.eap.gr/icodl2009/ICODL_5/My%20Webs/ICODL/A2-PDF/53.pdf

Οδηγός Σπουδών, (2010). Πιστοποιητικό Επιμόρφωσης, Διοίκηση Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών, 25^ος Κύκλος σπουδών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης, Αθήνα. Ανάκτηση 23-12-2010, από http://elearn.elke.uoa.gr/elearn/docs/odigoi_spoudon/25_dioikhsh_MKO_1272283693.pdf

Παρασκευάς, Μ. (2011). Η ηλεκτρονική μάθηση (e-learning) στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο. Ανάκτηση 5-4-2012, από http://reviews.in.gr/greece/elearning/article/?aid=1231115965

Ρόκου - Φράνκα, Π. (2005). Μοντέλα και Σημασία του Διδακτικού Σχεδιασμού για το e-learning. Ανοικτή Εκπαίδευση, 1, 45-68.

Ξυδιάς, Π., (2007): E-learning: μια νέα διάσταση στην εκπαίδευση. Διπλωματική εργασία ΜΔΕ στα Υπολογιστικά Μαθηματικά και την Πληροφορική, Πανεπιστήμιο Πατρών. Ανάκτηση 4-4-2012, από http://nemertes.lis.upatras.gr/jspui/handle/10889/513 .

Cobarsi, J. (2007). The Open University of Catalonia as a Virtual University. Encyclopedia of Networked and Virtual Organizations. Idea Group, 1145-1149.

EDEN – UNESCO, (2001). Higher Education Open and Distance Learning Knowledge Base for Decision Makers. First Interim Report. Budapest.

E-mathisi2010, Υβριδικό Μοντέλο. Ανάκτηση 5-4-2012, από http://e-mathisi2010.wikispaces.com/%CE%A5%CE%92%CE%A1%CE%99%CE%94%CE%99%CE%9A%CE%9F+%CE%9C%CE%9F%CE%9D%CE%A4%CE%95%CE%9B%CE%9F

El.Wikipedia (2012). Εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Ανάκτηση 5-4-2012, από http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BE_%CE%B1%CF%80%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%AC%CF%83%CE%B5%CF%89%CF%82_%CE%B5%CE%BA%CF%80%CE%B1%CE%AF%CE%B4%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%B7

En.Wikipedia (2012). E-larning. Ανάκτηση 5-4-2012, από http://en.wikipedia.org/wiki/E-learning

Harper K., Chen K., Yen D, (2004). Distance learning,virtual classrooms, and teaching pedagogy in the Internet environment. Technology in Society 26, 585–598. Ανάκτηση 4-4-2012, από http://www.qou.edu/arabic/researchProgram/distanceLearning/distanceVirtual.pdf

Hentea M., Shea M., PenningtonL. A Perspective on Fulfilling the Expectations of Distance Education. Ανάκτηση 4-4-2012, απόftp://140.127.40.36/jeromeftp/students%20collection%20and%20work/93CAI/M9153312/M9153312%AD%EC%A9l%C0%C9.pdf

Pange, J. (2007). Is e-learning offering a new learning model? The case study of a Greek University. Ανοικτή Εκπαίδευση, 6, 59-67.

Sangra, A. (2002, January). A New Learning Model for the Information and Knowledge Society: The case of the Universitat Oberta de Catalunya (UOC). Ανάκτηση 29-11-2011, από The International Review of Research in open and distance learning: http://www.irrodl.org/index.php/irrodl/article/view/55/114

Sangra, A., Vlachopoulos, D., & Cabrera, N. (2011). The conceptual framework of e-learning: a view from inside. The International Journal of Learning, 18.

Wikibooks, (2012). ICT in Education/Definition of Terms. Ανάκτηση 5-4-2012, από http://en.wikibooks.org/wiki/ICT_in_Education/Definition_of_Terms

[1] Ισως η απόδοση του όρου on-line στα ελληνικά, ως «εν συνδέσει»να είναι δοκιμότερη του «εν γραμμή».