Kernvormende spraakkunst van het Kinroois

Hoofdtelwoorden

200 = twieëhónderdj

300 = driejhónderdj

400 = veerhónderdj

500 = viefhónderdj

600 = zèshónderdj

700 = zevenhónderdj

800 = achthónderdj

900 = negenhónderdj

1000 = doezjendj

1001= doezjendjenein

1002 = doezjendjentwieë

1100 = èlfhónderdj

1101 = èlfhónderdjenein > doezjendj hónderdjenein

1112 = èlfhónderdjentwelf > doezjendj hónderdjentwelf

1113 = èlfhónderdjdertieën > doezjendj hónderdjdertieën

1200 = twelfhónderdj > doezjendj twieëhónderdj

1201 = twelfhónderdj > doezjendj twieëhónderdjenein

1300 = dertieënhónderdj > doezjendj driejhónderdj

1400 = veertieënhónderdj > doezjendj veerhónderdj

1500 = vieftieënhónderdj > doezjendj viefhónderdj

1600 = zestieënhónderdj > doezjendj zèshónderdj

1700 = zevetieënhónderdj > doezjendj zevenhónderdj

1781 = zevetieënhónderdjeinentachtig > doezjendj zevenhónderdjeinentachtig

1800 = achtieënhónderdj > doezjendj achthónderdj

1900 = negetieënhónderdj > doezjendj negenhónderdj

2100 = einentwintjighónderdj > twieëdoezendj hónderdj

2200 = twieëentwintjighónderdj > twieëdoezendj twieëhónderdj

2300 = driejentwintjighónderdj > twieëdoezendj driejhónderdj

2400 = veerentwintjighónderdj > twieëdoezendj veerhónderdj

2500 = viefentwintjighónderdj > twieëdoezendj viefhónderdj

2600 = zèsentwintjighónderdj > twieëdoezendj zèshónderdj

2700 = zevenentwintjighónderdj > twieëdoezendj zevenhónderdj

2800 = achtentwintjighónderdj > twieëdoezendj achthónderdj

2900 = negenentwintjighónderdj > twieëdoezendj negenhónderdj

Hoofdtelwoord ein (1) in verschillende vormen

/ɛi̯n/ = ein

/ɛi̯nə/ = eine

/ɛi̯nən/ = einen

Als ein gevolgd wordt door een woord dat begint met een medeklinker kan de eindklank n weggelaten worden. Dit vergemakkelijkt de uitspraak (een consonantcluster wordt vermeden).

Bij het vrouwelijk genus en het onzijdig genus (waaronder diminutieven)

ein /ɛi̯n/

• ein vrouw (een vrouw)

• ein hoes (een huis)

• ein hoon (een kip, een hoen)

• ein ingelke (een engeltje)

Bij diminutieven die beginnen met een medeklinker kan ein gereduceerd worden tot ei /ɛi̯/.

• ei bölke (een bolletje)

• ei gaetje (een gaatje)

Bij een mannelijk genus

Bij woorden die beginnen met een medeklinker behalve d, h en t:

eine /ɛi̯nə/

Bij woorden die beginnen met een klinker en de medeklinkers d, h en t:

einen /ɛi̯nən/

• eine mins (een man)

• eine paol (een paal)

• eine jaap (een jaap, een grote man)

• einen aap (een aap)

• einen hóndj (een hond)

• einen derm (een darm)

• einen dokter (een dokter)

• einen hieëring (een haring)

• einen tak (een tak)

• einen tied (een tijd)

• einen tuf (een motorfiets)

Rangtelwoorden

Alle rangtelwoorden worden altijd voorafgegaan door een lidwoord van bepaling, zowel in zelfstandig gebruik als in bijvoeglijk gebruik. Het lidwoord is congruent aan de status van het rangtelwoord.

Zinsvolgorde: [lidwoord van bepaling + rangtelwoord]

1ste = (de(n)) ieëste

2de = (de(n)) twieëdje

3de = (de(n)) dördje

4de = (de) veerdje

5de = (de) viefdje

6de = (de) zèsdje

7de = (de) zevendje

8ste = (de(n)) achste

9de = (de) negendje

10de = (de(n)) tieëndje

Rangtelwoorden in zelfstandig gebruik

Bij zelfstandig gebruik wordt het rangtelwoord niet gevolgd door een zelfstandig naamwoord. Het rangtelwoord en het voorafgaande lidwoord hebben de status van het onderwerp. Bij de 1ste en 2de persoon enkelvoud speelt per uitzondering ook het biologische geslacht mee. (De 1ste en 2de persoon enkelvoud hebben geen genus.)

"Ich bèn den ieëste." (het onderwerp is biologisch mannelijk: Ik ben de eerste.)

"Ich bèn de ieëste." (het onderwerp is biologisch vrouwelijk: Ik ben de eerste.)

"Dich bès den ieëste." (het onderwerp is biologisch mannelijk: Jij bent de eerste.)

"Dich bès de ieëste." (het onderwerp is biologisch vrouwelijk: Jij bent de eerste.)

"Hae is den ieëste." (Hij is de eerste.)

"Ziej is de ieëste." (Zij is de eerste.)

"Het is de ieëste." (Het (= zij) is de eerste.)

"Wae zeen de ieëste." (Wij zijn de eersten.)

"Gae zeet de ieëste." (Gij zijt de eersten. gij = meervoud. Jullie zijn de eersten.)

"Ziej zeen de ieëste." (Zij zijn de eersten.)

De hoffelijkheidsvormen enkelvoud en meervoud kan men zelf bepalen aan de 2de persoon meervoud.

De status van zelfstandige rangtelwoord is onzijdig:

"Oos dochter zit in het ieëste." (Onze dochter zit in het eerste (leerjaar).)

Rangtelwoorden in attributief gebruik

Zie ook de bladen Lidwoord de en Bijvoeglijke naamwoorden in attributief gebruik.

"Oos dochter zit in het ieëste lieërjaor." (Onze dochter zit in het eerste leerjaar.)

Rangtelwoorden vóór mannelijke woorden die beginnen een klinker en medeklinkers h, d en t eindigen op medeklinker n.

• "den ieësten aap" (de eerste aap)

• "den twieëdjen hóndj" (de tweede hond)

• "den dördjen dokter" (de derde dokter)

• "de veerdjen taxi" (de vierde taxi)

• "den hónderdste kieër" (de honderdste keer)

Voorafgegaan door een bezittelijk voornaamwoord:

"Het waas zienen ieëste kieër." (Het was zijn eerste keer.)

Rangtelwoord 1st als bijwoord van tijd, met en zonder lidwoord

1st = vóór dat iets anders gebeurt, eerder in de tijd, in het begin, vóór de ander

1st = (het/et) ieëst

"Ieëst gaon we aete." (Eerst gaan we eten.)

"Ieëst maag hae en den moogs tich." (Eerst mag hij en dan mag jij. Ouder tegen een kind tijdens het spelen.)

"Ieëst hawwe ze ruzing, mer nów zeen ze weer kammeräöj." (Eerst hadden ze ruzie, maar nu zijn ze weer vrienden.)

"Hae kwaam ieëst om driej oor heives." (Hij kwam eerst om drie uur heimwaarts. Hij kwam pas om drie uur thuis.)

"Hae waas et ieëst!" (Hij was het eerst!)

"Ziej waas et ieëst!" (Zij was het eerst!)

Het biologische geslacht van het onderwerp in de derde persoon enkelvoud speelt hier geen rol. Het lidwoord is altijd het/et.

11de = (de(n)) èlfdje

12de = (de(n)) twelfdje

13de = (de(n)) dertieëndje

14de = (de) veertieëndje

15de = (de) vieftieëndje

16de = (de) zèstieëndje

17de =  (de)zevetieëndje

18de = (de(n)) achtieëndje

19de = (de) negetieëndje

20ste = (de(n)) twintjigste

21ste = (de) einentwintjigste

30ste = (de(n)) dertigste

32ste = (de(n)) twieëendertigste

40ste = (de) fieërtigste

43ste = (de(n)) driejenvieërtigste

50ste = (de) fieftigste

54ste = (de) veerenvieftigste

60ste = (de) sestigste

65ste = (de) viefensestigste

70ste = (de) sevetigste

76ste = (de) zèsensevetigste

80ste = (de(n)) tachtigste

87ste = (de) zevenentachtigste

90ste = (de) negetigste

98ste = (de(n)) achtennegetigste

99ste = (de) negenennegetigste

100ste = (de(n)) hónderdste

1000ste = (de(n)) doezjenste

Breuken

1/2 = ei twieëdje

1/3 = ei dördje

2/3 = twieë dördje

1/4 = ei veerdje

2/4 = twieë veerdje

3/4 = driej veerdje

1/5 = ei viefdje

2/5 = twieë viefdje

3/5 = driej viefdje

4/5 = veer viefdje

1/6 = ei zèsdje

1/7 = ei zevendje

1/8 = ein achste

1/9 = ei negendje

1/4 = ei kwaart

3/4 = driej kwaart

1 1/2 = óngerhalf

Hoofdtelwoord "gein" (Nederlands "geen")

Zie ook het blad n-deletie bij ein en eindklank -ein.

/ɣɛi̯n/ = gein, vóór vrouwelijke en onzijdige woorden

/ɣɛi̯/ = gei. Reductie van /ɣɛi̯n/

/ɣɛi̯nə/ = geine, vóór mannelijke woorden die beginnen met een medeklinker behalve h, d en t:

/ɣɛi̯nən/ = einen, vóór mannelijke woorden die beginnen met een klinker en de medeklinkers h, d en t:

"Dao zeen ter(s) gein mieë." (Daar zijn er geen meer. Er zijn er geen meer.)

Tegenwoordig ook: "Dao zeen er(s) gein mieë." Een verandering onder invloed van het Nederlands.

"geinein" (geen enkele), bij vrouwelijke en onzijdige woorden

"geineneine" (geen enkele) bij mannelijke woorden die beginnen met een medeklinker behalve h, d en t:

"geineneinen" (geen enkele) bij mannelijke woorden die beginnen met een klinker en de medeklinkers h, d en t:

"Dao waas gei mins." (Daar was geen mens.)

"Dao waas geine mins." (Daar was geen mens.)

"Dao waas geineneine mins." (Daar was geen ene mens. Daar was geen enkele mens.)

"Dao waas geineneine." (Daar was geen ene. Daar was geen enkele. Er was niemand. Daar was niemand.)

"gei bezej" (geen besef, geen benul)

"gei broeëd" (geen brood)

"gei gare" (geen garen)

"gei gedachtj" (geen gedacht)

"geine mel" (geen melding, geen fut)

Jaartalllen

veur Kristus (voor Christus)

nao Kristus (na Christus)

1914-1918 = negentieënveertieën - negentieënachtieën

1940-1945 = negentieënfieërtig - negentieënviefenvieërtig

1984 = (in et jaor) negetieënhoenderdjveerentachtig

2024 = (in et jaor) twieëdoezendj veerentwintjig

Lees ook op de volgende bladen:

• Vast verbuigingspatroon bij ein en eindklank -ein

• De status van een woord

• Genus versus biologisch geslacht

• Hiaatvulling na een eind-sjwa