בדיקת חמץ
Bedika betekent niet 'zoeken' maar onderzoeken/controleren.
We zijn ons huis aan het controleren, niet het chameets.
Bij het zoeken naar het fysieke chameets is het de bedoeling dat we ook naar onze eigen slechte neigingen kijken. Dat die snel verwijdert moeten worden daar is geen vraag over. Wel is het de moeite waard er even bij stil te staan hoe we eraan gekomen zijn. (het chameets onderzoeken)
Zijn we echt van nature slecht? Dan is er ook geen hoop dat het in de toekomst beter zal gaan.
Is het echter resultaat van de omgeving waarin we leven met al haar uitdagingen, dan hoeven we ons net zo hulpeloos te voelen. We zullen hard moeten werken maar het hoeft niet altijd fout te gaan.
(R' Jisrael van Sadigura)
כל חמירא וחמיע דאיכא - ברשותי
Alles wat chameets is bij mij - komt van mijn רשות - Het toegestane waar ik van genoten heb.
Het is de bedoeling dat men ook wat mag nalaat.
(Imree chaim)
דחזיתיה ודלא חזיתיה
Er zijn dingen die ik heb gezien die ik niet had moeten zien en er zijn dingen die ik had moeten zien en niet gezien heb.
Wat ik heb verwijderd was het verkeerde.
(Jeshuos Moshe - Viznitz)
קדש ורחץ
.Voor men kan spreken over het zich heiligen, zal men toch echt eerst schoon van zonde moeten zijn
We zouden oerchats daarom voor kadeesh verwachten.
Iemach die meerdere malen gezondigt heeft maakt zichzel graag wijs dat wat hij doet in orde is.
Als hij dan na het horen van een inspirerende toespraak besluit om voortaan bepaalde dingen na te laten, voelt hij of hij zich aan het heiligen is. Zelfs het toegestane doet hij niet! Kadeesh! (In zijn gedachte)
Na een tijdje zo geleefd te hebben zal hij gaan inzien dat er nog helemaal geen sprake van heilig gedrag is maar dat hij nog steeds bezig is met dingen die echt niet mogen,
Dan gaat hij aan het werk met oerchats. Zich schoonwassen van zonden.
(Tzlach)
זמן חרותינו
De woorden op de stenen tafelen waren gegraveerd. Daarover zeggen onze geleerden dat men niet alleen Charoet (gegraveerd) moet lezen maar ook Cheeroet - vrijheid. Door het zich houden aan de Torah wordt men een vrij mens.
Pesach heet zman cheeroeteenoe.
Hier kunnen we het omdraaien en het als charoeteenoe lezen. Dit is het feest waarbij we de vrijheid in ons kunnen laten graveren op een manier dat we het het hele jaar door kunnen beleven.
(Bet Aharon Karlin)
לחמ"א
לטהר אתכם מכל חטאתיכם
(Damesek eliezer)
Volgend Jaar Vrij
Het is vandaag de dag helemaal niet gebruikelijk om voor ingedoopte groenten handen te wassen. Dat heeft met de wetten van onreinheid te maken waar men in de tijden dat het BHMK stond op lette. Zelfs de vroomste mensen doen het vandaag de dag niet.
Ook is het tegenwoordig zelfs bij de rijkste joden die in vrijheid leven niet gebruikelijk te leunen als ze wijn drinken. Dat vinden we terug in verhalen boeken over koningen van vroeger.
We doen deze dingen na de inleiding dat we volgend jaar uit ballingschap bevrijd hopen te zijn. Dan zullen we op zo een manier leven.
(Likutei Chaver ben chaim)
הא לחמא
Waarom zeggen we het in het aramees?
Er zijn mensen die denken dat assimilatie helpt. Dan zullen we niet meer vervolgd worden.
Dat dat niet zo is bewijst dit stukje.
De Matzah voor Afikoman Verbergen.
De Afikoman eten we ter herinnering aan het Pesach offer dat op volle maag gegeten moest worden.
Men moest het vlees wel constant in de gaten houden om ervoor te zorgen dat het niet met onreinheid in aanraking zou komen. Dat was het makkelijkst door het op een veilige plaats weg te leggen.
Ter herinnering daaraan leggen wij nu ook de Afikoman op een veilige plaats weg.
(R' Chaim van Brisk)
מה נשתנה
'Ma' betekent 'wat'.
Er had eigenlijk moeten staan: Lamma, waarom? Waarom is het vanavond anders?
Ook als 2 geleerden samen zitten moeten ze de vragen stellen.
Die weten vast wel waarom het vanavond anders is. Zeker nadat ze er vorige jaren al over geleerd hebben.
Voor hun (en voor ons) is de vraag "Wat is veranderd"
Wat heb je met die informatie gedaan om een beter persoon te worden en uit je eigen Egypte te trekken?
(Beer Majim)
Chameets en matzah - Deze avond alleen matzah
Vroeger was er duidelijk onderscheid tussen chameets en matzah. Men wist wat goed en wat fout was. Als men iets had gedaan wat niet mocht dan zorgde men ervoor dat men zich verbeterde. Tegenwoordig is alles Matzah. Alles wordt goed gepraat.
(Toras Chaim - Kosov)
מה העדות - כהלכות הפסח
Hoe kunnen we vandaag de mitswot vervullen zonder bhmk?
Kijk maar naar de Afikoman. Men mag na afloop niets meer eten precies alsof het een stuk korban pesach is.
(Lelover Rebbe)
Waar is het antwoord op de gedetailleerde vraag van de chacham?
R' Shimon Sofer legde het uit door te vertellen over een incident in zijn jeugd.
Hij was bij een filosofische discussie aanwezig geweest en daar had iemand een moeilijke vraag gesteld die het geloof kon aantasten. Verward was hij naar zijn vader de chasam sofer gerend en om uitleg gevraagd. Die zweeg.
Een paar dagen later riep hij zijn zoon bij zich en gaf hem een duidelijke uitleg die zo duidelijk was dat het moeilijk te begrijpen was dat iemand ooit zo een domme vraag had kunnen stellen.
R' Shimon vroeg zijn vader waarom hij dat niet meteen had kunnen doen.
"Om je te leren dat je nooit moet schrikken van een vraag. Antwoorden zijn er ook al weet je ze niet."
"Jullie kinderen zullen vragen "Wat is dat allemaal?"
Dat is de vraag van de Rasha en de Torah voorspelt dat ALLE kinderen dat zullen vragen. Is iedereen dan slecht?
En als we in de Torah kijken dan staat er niets over tanden slaan maar komt er een eenvoudig antwoord. Dit is het Pesach offer...
De vraag wordt gesteld als de kinderen het Pesach offer zien. Dat offer is om technische redenen de 40 jaar in de woestijn niet gebracht. De Torah voorspelt dat all kinderen het eerste jaar uit interesse zullen vragen wat het is. Dat is heel goed.
Het volgende jaar weten ze er al van en verwachten we dat ze gaan vragen over de diepere achtergronden.
De rasha doet dat niet. Die vraagt elk jaar opnieuw "Wat is dit?" Daaruit blijkt dat hij niet op een antwoord zit te wachten maar er om lacht. Er staat ook niet dat ze zullen vragen maar zullen zeggen. De Rasha stel geen vraag. Hij uit zijn ontevredenheid door een vraag te stellen.
(Mishne Lamelech)
ואף אתה אמור לו
Je antwoord moet zoals de afikoman zijn waarvan de smaak moet blijven hangen.
Leg het zo duidelijk uit dat het bij de toehoorder zal blijven hangen.
(Chidoeshe Harim)
שאינו - יודע לשאול
Wie niet is (zichzelf heeft weggecijferd) kan (boven om alles) vragen.
(R' Avrohom Yakov van Sadigura)
בעבור זה עשה ה לי
Vanwege dit - de matza en maror die hier voor ons liggen heeft hashem ons alle wonderen verricht.
De Beis Halevi leert het op een lomdishe manier met een chassidische draai eraan.
Er staat niet dat, omdat Hashem ons toen wonderen heeft gedaan, we vandaag verplicht zijn ter herinnering of als dank Pesach te vieren.
Er staat dat omdat het de bedoeling is dat we vanavond matzah en marror eten er toen wonderen hebben plaatsgevonden.
Met andere woorden, Hashem wil contact hebben met de mens. Dat is alleen maar mogelijk door hun te vragen wat voor hem te doen. Omdat Hashem graag een verbinding op een manier van matzah en marror wilde hebben, heeft hij de geschiedenis zo gedraaid dat er wat te vieren zou zijn.
מתחלה
Men moet beginnen met het negatieve te vertellen.
Op welk stuk slaat dat?
Rowo zegt "wij waren oorspronkelijk afgoden dienaars" R' Josef zegt "wij waren slaven in Egypte" (Dit volgt de versie van Rabeenoe chananel. Volgens de versie in de gemara zijn het Rav en Shmoeel)
De kabbalistisch haggadah van de Koznizer maggid legt uit dat het oorspronkelijk afgodendienaren zijn meer bedoeld dan alleen Avraham's vader.
De mensen die tijdens de maboel in de tijden van Noach verdronken zijn, zijn dezelfde mensen die daarna de toren van Bavel hebben gebouwd en dezelfde mensen die in Sedom zijn omgekomen en toen uiteindelijk het Joodse volk in Egypte zijn geworden. Niet voor niets vertelt de Torah ons verhalen over slechte mensen van vroeger. Het waren de joodse zielen die een lange tocht aan het maken waren. Onze voorouders die afgoden dienden slaat op onze vroegere versie in Sedom enz.
De Arizal verteld ons dat de ziel van Rowo ook in Sedom was en dat Avraham daar voor gevochten heeft. dat valt terug te vinden in de beginletters van de woorden ואת רכוש בן אחי אברם
Nu snappen we waarom hij het was die voorstelde bij de voorouders te beginnen. Hij was een van de mensen die de hele reis van afgodendienaar tot talmoed geleerde had meegemaakt.
(Meir Einei Chachamim)
R' Yitschok Elchonon van Kovno stond erom bekend dat hij goed met iedereen kon omgaan, zelfs als ze wat minder vroom waren. Onder de 'moderne' (reform) mensen waren er zelfs die dachten dat hij bij hun hoorde.
Eens kwam een van dit soort mensen de rav tegen en tot zijn grote verbazing zag hij dat het iemand was met een grote keppel en baard.
"Ik had begrepen dat U van de moderne generatie was!".
Dat klopt. Dat ben ik ook. Jij en je vrienden zijn van de oude generatie zoals we in de haggada zeggen: vroeger waren onze voorouders..."
Goshen ארץ גושן
R Jehoshoea ben Korcha zei: Toen Pharao met Sara 'trouwde', gaf hij haar goud,zilver,slaven en het land Goshen...
(Pirkei derabbi Eliezer)
מצוינים שם
Het hele volk is al die tijd in één stad blijven boven en heeft zich niet over het land verspreid
(Sidoer Rashi)
חישב את הקץ לעשות - ד מאות שנה
Een monteur die altijd per uur rekende kwam op zijn 43ste al boven. "Waarom heb ik zo kort geleefd?" vroeg hij aan het hemelse gerechtshof.
"Kort? U heeft 120 jaar geleefd!"
"Is er hier boven ook oneerlijkheid?" "Ik dacht dat er boven alleen maar waarheid gesproken werd!"
"Volgens het aantal uren dat je mensen gerekend hebt heb je zeker 120 jaar geleefd"
Het Joodse volk is al na 210 jaar vertrokken omdat ze zo hard moesten werken.
חישב את הקץ לעשות - ד מאות שנה De berekening was volgens de hoeveelheid werk dat ze hadden verricht. Het aantal stenen dat ze hadden geproduceerd had 400 jaar moeten duren.
(R Jakov Jehoeda Tenenbaum van Nadarzyn)
HKBH zelf
De Beis Yisroel vertelde eens hoe zijn opa de chidoeshe harim eens op vrijdagavond heel ongerust werd.
Bij veel mitswes zegt HKBH dat hij ons uit Egypte heeft gehaald. De Midrash zegt dat het HKBH daarmee als het ware zegt dat hij ons uit Egypte heeft gehaald op voorwaarde dat we ons aan de geboden zouden houden. Wie kan over zichzelf zeggen dat hij zich overal precies aan houdt?
En als we dat niet doen dan is er niet aan de voorwaarde voldaan en is met terugwerkende kracht de verlossing er niet meer en zijn we slaven van Pharao!
Na vele uren nadenken kwam hij met een oplossing.
In de wetten van voorwaarden is er een regel dat men alleen een voorwaarde kan maken die ook door een afgezant vervuld kan worden.
Aangezien de verlossing uit Egypte niet door engelen of afgezanten kon gedaan worden is er nooit een voorwaarde geweest en kan men het resultaat ook niet terugdraaien.
Daarmee kunnen we ook verklaren wat we aan het begin van de Hagada hebben gezegd; "Als HKBH ons niet (zelf - zonder afgezanten) had weggehaald dan zouden wij (letterlijk) slaven zijn. Als het wel door een afgezant was geweest dan zou de voorwaarde geldig zijn en zouden we misschien/ waarschijnlijk met terugwerkende kracht weer slaven zijn.
(Nitsots echad)
Ik en niet een engel
De vraag wordt gesteld dat dit ogenschijnlijk in tegenspraak is met een zin in de Torah Bamidbar 20:16) waar staat וישלח מלאך ויוציאנו ממצרים Hij stuurde een engel en haalde ons uit Egypte.
De Imree emes suggereerde het iets ander te lezen. "Hij stuurde de engel WEG en haalde ons toen (zelf) uit Egypte.
כי לא חמץ כי גרשו ממצרים
Er is een belofte van de Arizal dat wie op Pesach voorzichtig is met zelfs het kleinste beetje chameets dat hij het hele komende jaar niet zal zondigen.
Hier getuigt de Torah dat er geen chameets was. Hoe was het dan mogelijk dat de zonde van het gouden kalf een paar maanden later zou plaatsvinden?
De Gemara zegt dat het sowieso vreemd is dat het volk tot die zonde is gekomen; iets wat volledig niet paste bij mensen op hun hoog spiritueel niveau. Dat ze het toch gedaan hebben is omdat ze van bovenaf die richting werden gestuurd zodat er in de Torah zou kunnen staan hoe men zonden weer goed maakt. Vanwege dezelfde reden zouden we kunnen zeggen dat de belofte van de Arizal niet van toepassing was dat jaar.
(R' Sholom van Kaminka)
וגם צדה לא עשו להם
Hoeveel eten dachten ze eigenlijk mee te kunnen nemen voor een lange reis in de woestijn?
Als ze op Hashem vertrouwden dat hij voor eten zou zorgen, dan hadden ze helemaal niets moeten mee nemen!
Ze hebben voor henzelf inderdaad helemaal niets gemaakt. לא עשו להם.
Het deeg dat ze hadden was voor Matzah. Dat was voor een Mitzvah, niet voor hunzelf.
(Be'er majim)
אילו הוציאנו ממצרים
Vóór de uittocht zelf was het voor het volk al stukken makkelijker geworden.
De slavenarbeid was al met rosh hashana gestopt.
Er kwamen gelijke rechten voor iedereen.
Dat noemen we niet.
Zolang men zich in ballingschap bevindt,maakt dat allemaal niets uit.
(Chaje Shlomo)
Zoals de Torah het verhaal van de uittocht vertelt gaat het om een volk dat vast zat en als volk bevrijd is. Het gaat niet over 600.000 plus individuen.
We zouden dan ook verwachten dat we dat als volk herdenken. Niet als losse individuen.
Bij het korban pesach lijkt het echter dat we meer aandacht geven aan het individu. Men moest van tevoren afspreken wie zou delen met het schaapje en men moest tot na het eten de hele tijd in het huis aanwezig zijn waar het gegeten zou worden. En zo vieren we de vrijheid van ons volk.
De les die we ervan kunnen leren als leiders van het volk en als leiders van onszelf.
Er zijn mensen met grootse plannen voor een betere wereld. Als alle regeringen hun plan zouden volgen, zou de wereld al snel een paradijs op aarde worden. Deze mensen kunnen vaak mooie artikelen schrijven en prachtige toespraken houden waar al hun toehoorders snel hun enthousiasme gaan delen. En daar blijft het bij.
Hoeveel Joodse jongeren in hun stad vallen onder de categorie wijze zoon? Zijn er niet nog veel jongeren die als 5de zoon -die helemaal niet naar de seder komt - kwalificeren ? En hoe zit het met de ouders van de zonen? Komen die wel? Om de wereld te veranderen moet iedereen zich bezighouden met zijn eigen kring(etje) waar hij echte invloed op kan hebben.
Zo is het ook bij iedereen zelf. We kunnen plannen maken om heel bijzonder te worden maar dat gebeurt niet zomaar. Je zal toch echt rustig moeten dawennen en elk woord netjes uitspreken en voor die tijd erover nadenken met wie je in gesprek gaat. En al die boeken die op de plank staan zijn er niet voor anderen. Die zijn er om uit geleerd te worden. Dat kost tijd en moeite.
En alleen zo kan men een beter persoon worden en verlost worden uit het persoonlijke Egypte.
(Pesach boodschap van de Rebbe 5724 (1964) )
Men opent de deur
De nacht van Pesach is leil shimoeriem. De nacht die beschermt tegen alle kwade krachten van buiten. We zijn daarom niet bang de deur te openen.
Waarom doen we dat echter nu pas en niet aan het begin van de seder?
De gemara pesachim 109 vraagt hoe het mogelijk is dat we 4 bekers wijn moeten drinken. Er is namelijk een begrip dat alles wat in paren komt gevaar met zich mee brengt. Een van de antwoorden die daar gegeven wordt is dat het op leil shimoeriem geen kwaad kan.
Nu dat we de 4de beker inschenken zouden mensen de vraag kunnen hebben of dat niet gevaarlijk is. Daarom doen we nu de deur open om te laen zien dat het leil shinoeriem is en dat er nergens bang voor te zijn is.
(Beis Halevi)
Elijahoe's bezoek
De Bnee Jissachar zei dat er drie dingen in het jodendom zijn waarvan iedereen in alle generaties afweet waar geen bron voor te vinden is. een ervan is het feit dat Elijahoe bij de seder op bezoek komt.
De Bobover Rebbe vroeg als jongeman aan zijn vader hoe het hele joodse volk iets beweerd waar geen enkel bron voor is.
Zijn vader (R' Shloimele) antwoordde: "Je hebt zelf net het antwoord gegeven. Het feit dat het hele Joodse volk waar ook ter wereld in alle generaties hier vanaf weet is de beste bron! - Maar als je een bron wil vinden, die is er ook. Zoekt en gij zult vinden"
Uiteindelijk heeft hij het gevonden in een brief van R' Moshe Chagiz (eind 17de eeuw.
Iemand had hem geschreven dat het hem dom vrouwen en kinderen praat leek.
R' Moshe schreef terug dat men uit onwetendheid geen joodse gebruiken mag uitlachen en dat er wel degelijk een reden is.
Het is gebruikelijk bij een bris een stoel voor Elijahoe neer te zetten
Elijahoe had zich beklaagd dat het Joodse volk zich nergens meer aan hield. HKBH zei dat dat een onjuiste inschatting was en dat ze wel degelijk nog steeds een bris doen. Hij moet daarom nu bij elke bris langs gaan om met eigen ogen te zien dat we nooit hebben opgegeven en gaat dan terug naar boven om voor ons te pleiten.
Een onbesneden persoon mag niet van de korban Pesach eten. Zelfs als iemand onbesneden slaven heeft mag hij zelf niet eten.
Op de avond van de uittocht is het hele volk besneden om van het pesach offer te mogen eten.
Nu dat wij vanavond pesach hebben gevierd, kunnen we Elijahoe laten zien dat we nog steeds besneden zijn.
(Shevach Pesach)