(Notities van een Shur van R Menashe Reizman)
Het volgende komt uit de משעי ה' van R’ Eliezer Ashkenazi die zo een 400 jaar geleden leefde.
Waarom moest Pharaoh verdrinken? Tot nu toe hebben we daar nooit over gehoord..Avrohom heeft die voorspelling niet gehad bij de bris bein habesorim. Daar ging het alleen over het vertrekken met veel bezit. Moshe bij het brandende bosje krijgt te horen dat er plagen zullen komen tot ze vertrekken. Ook niets over het hele zee gebeuren. Pharaoh had ons al laten gaan en had toegegeven dat hij niet de baas was. Wij hadden het al helemaal niet nodig. Die achtervolging was voor ons een nachtmerrie.
Als Pharaoh toestemming geeft te vertrekken zegt hij "וברכתם גם אותי". Maar we vinden nergens dat we hem gezegend hebben. Wat is voor ons het belang te weten dat hij daar om vroeg destemeer dat het nooit gebeurd is?
We kunnen het iets anders lezen.
Hij gaf niet toe. Helemaal niet. Hij gaf in zijn grote goedheid toestemming om een paar dagen die collega God te dienen. “Tot voor kort kende ik hem niet eens maar na al die plagen heb ik ingezien dat hij wel degelijk bestaat. Net zoals ik. En als jullie terug komen wil ik dat jullie mij ook op de zelfde manier zullen toespreken וברכתם גם אותי. Zeg over mij brochos om mij te danken voor wat ik nu voor jullie doe”
. Het bewijs dat hij het op deze manier bedoelde en niet zomaar om een brocho vroeg is omdat hij tijdens de plagen vroeg om voor hem te dawennen. העתירו בעדי. Dat klinkt meer als iemand die hulp nodig heeft. Nu gebruikt hij die terminologie niet.
En omdat hij maar niet wilde breken moest hij verdrinken.
Dat wil niet zeggen dat de zee niet gesplitst zou zijn. Dat moest gebeuren net zoals de Jordaan gesplitst moest worden voor ze het land introkken jaren later. De voorwaarde die HKBH bij de schepping had gemaakt met de zee was dat het zou splitsen als het Joodse volk zou aankomen. Maar daar staat niet bij dat het de Egyptenaren moesten verdrinken. Dat hebben ze aan hun eigen gedrag te danken.
Het Joodse volk was nog wat onzeker. Al in de eerste twee psoekim zien we dat.
Er moest een omweg komen en ze vertrokken gewapend.
Wat heeft het een met het ander te maken?
Waar hadden ze die wapens voor nodig? Als ze zonder vechten uit Egypte waren vertrokken met hulp van boven, waarom zouden ze denken dat die wapens wel nodig zouden zijn bij het binnen trekken van het Beloofde Land?
Hiervan zien we dat hun geloof nog heel wankelend was. Daarom kregen ze de omweg. Ten eerste zouden ze dan nooit de weg terug kunnen vinden omdat de wolk en de vuurzuil alleen de weg vooruit en niet achteruit wees.
En ook om ze bij de zee nog een lesje te leren dat als ze je achtervolgen met een groot leger dat je dan ook van bovenaf gewoon geholpen kan worden zonder wapens.
En wat nu komt is uit verschillende seforim.
Als ze gewapend waren, waarom vochten ze dan niet terug?
De Chizkoenie die oa deze vraag stelt leert dat er alleen 600 rijtuigen waren (Rashi leert dat “וכל רכב מצרים meer is dan de 600 eerder genoemde). Als dat zo is en dan konden 600.000 gewapende mannen ze zonder veel moeite aan. Ze hadden letterlijk 1000 man per ‘tank’.
Het antwoord is dat ze slavenmentaliteit hadden.Ook al waren ze nu vrij konden ze het niet bij zichzelf opbrengen hun ‘meesters’ aan te vallen.
De Ibn Ezra gaat zelfs nog een stapje verder en zegt dat met zo een mentaliteit tegen niemand gevochten kan worden. Ook niet tegen mensen die je nooit onderdrukt hebben. Da is de reden dat HKBH er voor gezorgd heeft dat deze generatie het land niet is binnen getrokken. Daar waren moedige soldaten voor nodig. De nieuwe generatie die in de woestijn geboren zijn hadden de slavenmentaliteit niet en konden vechten.
De Chasam Sofer was eens gevraagd om voor de 60ste verjaardig van de koning te spreken.
Een van de vier groepen voor de doortocht wilde wel vechten maar kreeg te horen dat ze het aan HKBH moesten over laten.
Volgens hem waren ze sterk en moedig genoeg om tegen de Egyptenaren te vechten. Was dat niet waar Pharaoh al jaren daarvoor bang voor was geweest?
De reden waarom ze niets deden was vanwege הכרת הטוב. Ze hadden honderden jaren in Egypte gewoont. Dan is het niet aardig om ze allemaal te vermoorden. (In zijn toespraak ging hij verder met uitleggen dat we altijd dankbaar zijn voor de regering in het land waarin we leven en hoe goed de koning was die liever vrede had met zijn buren dan oorlog hoewel hij een machig leger had)
Elders brengt hij een andere reden. Dovid hamelech mocht niet zelf de BHMK bouwen omdat hij veel bloed vergoten had tijdens zijn oorlogen. Uiteraard waren die oorlogen heilige oorlogen geweest maar dat maakt niet uit. HKB"H zei tegen hem dat vanwege het bloed Shlomo Hamelech die geen oorlogen had gevoerd het bhm"k zou bouwen.
Hetzelfde zou ook van toepassing zijn bij het bouwen van de mishkon. Als ze nu de Egyptenaren kort en klein hadden gehakt dan zou de mishkon nog een generatie hebben moeten wachten.
De Ksav Sofer (zoon van de Chasam) gaat een stapje verder met de redenering dat ze vanwege הכרת הטוב niet hadden gevochten. Begin volgende week lezen we dat Jisro had gehoord wat er was gebeurd en besloot toen te komen. Rashi brengt :Wat had hij dan wel gehoord? krijas jam soef en oorlog met Amalek.
De midrash vertelt hoeveel hij twijfelde om te komen. Wat hem oa bezorgde was hoe hij zou worden ontvangen.
En toen hij deze twee dingen hoorde was hij gerust gesteld.
- We zeiden net dat bloed vergieten een probleem is voor het mishkon bouwen Maar hoe zit het dan met de oorlog tegen Amalek? Daarom staat er dat er slechts een paar mensen gekozen moesten worden om oorlog te voeren. Die zouden dan (misschien - volgens deze redenering) niet mogen helpen met bouwen. -
Dus die oorlog was er geweest en Amalek was met wapens verslagen.
Daarvan kunnen we afleiden dat ze in principe bij de zee ook hadden kunnen vechten. Dat hebben ze niet gedaan vanwege הכרת הטוב.
Dat was precies wat Jisro wou horen.
Net zoals de Egyptenaren ons hadden laten logeren in hun land toen we het moelijk hadden zo had Moshe bij Jisro gewoond toen hij uit Egypte had moeten vluchten.
Door over de combinatie oorlog tegen Amalek en geen oorlog tegen Egypte te horen begreep Jisro dat ze הכרת הטוב hadden voor degenen die hun hielpen in tijd van nood. Dan zouden ze hem ook eren voor wat hij voor Mohe had gedaan.
Terug naar vader Chasam Sofer
Amalek hoorde dat het joodse volk gewapend en al zonder hun handen vies te maken de Egyptenaren hadden verslagen door middel van een wonder.
Hadden ze wel met wapens gevochten dan zouden ze er niet over gedroomd hebben aan te vallen. Maar aangezien het op bovennatuurlijke manier was gebeurd besloten ze ook mee te spelen. Rashi vertelt ons dat ze met tovenarij kwamen aanvallen. Ze dachten dat ze met hun bovennatuurlijke krachten ons de baas konden.
En toen zei HKBH ik speel deze keer ook weer niet mee. De Egyptenaren die met een machtig leger aanvielen heb ik met boven natuurlijke wonderen omgebracht en jullie die met bovennatuurlijke krachten werken zal ik met het zwaard ombrengen.
De צרור המור vertelt over andere plannen die ze hebben gehad met hun wapens.
Na de doortocht staat er ויסע משה. Moshe moest ze dwingen om weg te gaan van het plunderen van de dode Egyptenaren met al hun schatten.
Volgens de pshat was dat iets negatiefs.
De צרור המורgeeft twee verklaringen wat daar gebeurde. Een is ongeveer zoals de Rebbe het uitlegt. De Rebbe vraagt zich af waarom ze zo een interesse hadden in geld als ze - de woestijn in gingen -ze allemaal minstens 90 ezels beladen met goud uit Egypte hadden meegenomen – we weten dat ze dagen tot matan torah al aan het tellen waren omdat ze zich er zo op verheugden. En Hij legt uit dat ze bezig waren hun enige mitswe te vervullen. Ze hadden opdracht gekregen Egypte leeg te halen dus deden ze dat zo goed mogelijk. Moshe moest ze uitleggen dat net zoals het eten van matse als het geen Pesach is niets betekent zo ook was deze mitswe nu afeglopen en was het tijd wat anders te doen.
De צרור המור geeft ok een spirituele verklaring maar iets anders. Er staat dat zelfs een dienstmeisje bij de doortocht door de zee grotere openbaringen heeft meegemaakt dan de profeet Jechezkel. Dat wilden ze niet achter laten.
Maar dan geeft hij nog een verklaring waarom ze gedwongen moesten worden mee te lopen.
Ze waren namelijk van plan naar Egypte terug te gaan en wraak te nemen. Na alle plagen was er al niet veel van het land meer over en het leger was net verdronken. Met hun wapens konden ze de rest van het land makkelijk aan. Moshe liet dat niet toe. De wraak zou pas generaties later komen door een niet joodse koning. Dit was niet hun werk.