Seder
Seder betekent orde maar vanavond ziet er veel anders uit dan een doordeweekse dinsdagavond. Zowel hier beneden als boven. Er staat in de Zohar dat tijdens de seder HKBH zelf met hele stoeten engelen als het ware naar beneden komt om te luisteren. Als de engelen zien hoe wij de seder vieren, prijzen zij ons in de 'oren' van HKBH. Ook dat is niet de hemelse normale gang van zaken.
Misschien is het echter het hele jaar niet normaal. Het woord seder komt ons leren dat het normaal zou zijn dat het Joodse volk met zijn allen G-d aan het loven en prijzen is en dat de hele hemel daar naar zit te luisteren.
(Munkatcher Rebbe)
KITTEL
Velen hebben de gewoonte een kittel te dragen. Daar vinden we verschillende redenen voor.
Het is een doodsgewaad. Als men deze avond als een koning aan tafel zit dan is het belangrijk om eraan herinnerd te worden dat men maar een vergankelijk mens is.
De Gaon van Vilna is van mening dat er bij de seder geen enkel aspect van rouw mag zijn en verwerpt daarom deze reden
Volgens hem is het ten aandenken aan de duidelijk zichtbare joodse klederdracht die de joden van de egyptenaren onderscheiden zoals de haggada opmerkt: 'Ze waren מצויינים'.
De Maharal van Praag (Hagada Divree Negidim 41) bekijkt het op een esoterische manier.
Wit is geen kleur maar wat men ziet als alle kleur onttrokken is. De verhouding mens en G-d wordt op vele manieren omschreven. Vader en zoon, koning en onderdaan enz. Soms is Hij een machtige strijder die voor ons opkomt en soms gul of medelijdend. Al deze titels zijn 'kleuren'. Het is niet G-d zelf zoals hij ver boven de schepping staat.
De verlossing is niet gekomen als gevolg van onze gebeden of ons goede gedrag. Het kwam van een hoog nivo waar zelfs dat geen rol speelt. En juist vanuit die plaats is de verlossing gekomen. Dat geeft veel moed en hoop. Het joodse volk is meer dan een kind of een onderdaan. Het is als het ware een met Gd. Hij zal ons daarom onder alle omstandigheden komen helpen. Dit witte gewaad vinden we terug bij de Kohen gadol op Jom Kippoer als hij het allerheiligste betreedt. Pesach is op datzelfde nivo. Beiden gaan ons het petje te boven.(aldus de Maharal). Wat we wel weten is dat de kohen gadol de allerheiligste persoon van het joodse volk was en dat het kodesh hakodashim het allerheiligste plek ter wereld is en dat jom kipoer de heiligste dag van het jaar is. En iedereen is tijdens de seder op dat nivo!
Charoset is ter herinnering aan het cement. (Gemara)
De twee verklaarders Rashi en zijn kleinzoon Rashbam leggen uit: Men prakt de חרוסת tot een papje ter herinnering aan het cement.
In verschillende oude drukken stond: Men prakt חרס (aardewerk) fijn ter herinnering aan het cement. Meerdere halachische werken namen aan dat dit de juiste versie was en schreven voor dat men vergruisd steen moest eten. Andere geleerden leek dat heel onwaarschijnlijk. "Zou men zich dan op Poeriem ook moeten prikken tot er bloed uitkomt ter herinnering aan het doodvonnis?"
Vele rabbijnen die alleen de verbastering ter inzage hadden gehad waren heel boos om deze opmerking en noemden het reform. Zij stonden erop dat hun gemeenteleden stenen zouden vermalen.
Op de een of andere manier is dit gebruik helemaal komen te vervallen.
(Gebracht in Wajaged Moshe)
Wie weet er wat 3 is? שלושה מי יודע
3 zijn de aartsvaders.
De vraag blijft eigenlijk een open vraag. Wie kan begrijpen hoe belangrijk de 3 matzes zijn. Er zijn diepe kabbalistische verklaringen maar ook die kunnen het niet helemaal omvatten omdat het nog veel hoger is.
Wie kent de 3? Wij niet.
Wat weten we dan wel?
Dat de 3 matzes met de 3 aartsvaders te maken waarvan wij afstammen.
Wij eten de matza als eenvoudige mensen maar weten dat het via die connectie ons aangerekend zal worden alsof we het met alle diepe achtergronden hebben gedaan.
(Magen Avraham - Trisk)
Dit is het armenbrood - Komt allemaal binnen om te eten!
Zou het niet beter zijn om een teken van rijkheid te tonen voor we deze gulle uitnodiging maken? Het wijzen op armenbrood lijkt in tegenspraak te zijn met de mogelijkheid iedereen uit te nodigen.
De gemara verteld over een hemelse stem die uitriep over Rabbi Chanina ben Dosa: "De hele wereld wordt gespijsd in het verdienste van Chanina maar mijn zoon Chanina neemt een hele week genoegen met een beetje broodvrucht."
Iemand die voor zichzelf veel nodig heeft, heeft nie veel over voor anderen. Wie met armen brood genoegen neemt heeft de mogelijkheid om de hele wereld uit te nodigen!
(Leket imree kodesh van de Munkatcher Rebbe shlita)
4 Vragen
"Hoeveel vragen zijn er vanavond"? vroeg rabbi Jissochor Dov van Belz aan zijn kleine zoontje (en latere opvolger) Aharon.
"4" zei Ahrele.
En waarom niet meer?
"Omdat de geleerden dat zo hebben ingesteld"
"Heel goed. We vragen niet zomaar maar vragen is niet altijd een probleem. "Waar de Torah toestaat te vragen, vragen we. verder niet."
De Tijd Van Sjema Is Aangebroken!
De leerlingen kondigen aan dat het BEGINtijdstip van het shema zeggen aangebroken is. Meestal waarschuwt men de mensen dat de tijd aan het voorbijgaan is. Als de leraren duidelijk met iets belangrijks bezig waren, wat voor haast had het dan om ze te onderbreken met deze aankondiging die geen haast had. Er was nog een paar uur om de mitswe te vervullen.
Shema zeggen we niet alleen voor onszelf maar ook voor anderen. Hoor o Israël. Vandaar het gebruik om het hardop te zeggen. Ook staat er dat mensen met een volging ook hun leerlingen kunnen beïnvloeden door zelf goed shema te zeggen. (Waarschijnlijk is dat de reden waarom men altijd wacht tot de rabbijn als laatste klaar is. Hij zegt shema voor zijn hele gemeente).
De leerlingen zagen hoe hoog hun leraren bezig waren met het vervullen van de mitswa van het vertellen over de uittocht en zagen in dat zij nog ver van dit nivo verwijderd waren. Ze vroegen hun leraren om hun ook naar dit nivo omhoog te trekken door het zeggen van shema met hun in gedachte.
(Wajaged Moshe.)
4 Bekers.
De Torah kent 4 soorten doodstraffen. Wie de 4 bekers op pesach drinkt zal daar niet toe komen
(Kaf Hachaim uit naam van Yafe Lalev)
Waarom hebben we 4 bekers?
Rashi in de gemara (pesachim 108) verklaart: 3 vanwege de driemaal dat pharao's beker genoemd wordt in de volgende zin waarin de wijnschenker in de gevangenis zijn droom aan medegevangene Josef verteld. " וכוס פרעה בידי ואקח את הענבים ואשחט אתם אל כוס פרעה ואתן את הכוס על כף פרעה . "Ik had pharao's beker in mijn hand; ik nam de druiven en perste ze uit in pharao's beker en plaatste de beker in de handpalm van pharao.
En de 4de beker drinken we vanwege het bensjen.
Wat heeft dat met de uittocht te maken?
Technisch gezien is dit het begin van het hele verhaal. Josef wordt door dit gebeuren uiteindelijk onderkoning en laat zijn hele familie afdalen naar Egypte.
Laten we nog een stapje terug gaan. De wijnschenker is de gevangenis ingekomen omdat er een vliegje in de wijn van Pharao terecht was gekomen. Daar kon de arme man helemaal niets aan doen. Die was er van bovenaf naar toe gestuurd. Vanwege dat ene vliegje is het hele joodse volk honderden jaren in Egypte geweest, op wonderbaarlijke manier bevrijdt en vieren we vanavond Pesach. Zo zien we hoe precies alle details van bovenaf bestuurd worden
(Gehoord van R' Meilech Biderman)
Ma nisjtana
Wat heeft deze avond voor invloed op mij dat ik me zal veranderen (op betere manier)
De 4 zonen
De aartsvaders hebben de Torah met de 613 ge en verboden niet gekregen. Wij wel.
De Zohar geeft het volgende voorbeeld ter verklaring.
Een koning had een slaaf die aangesteld was al zijn bezittingen te onderhouden. De koning was bang dat de slaaf zou gaan denken dat hij zelf de koning was. Wat deed hij? Hij stempelde zijn naam op al zijn bezittingen. De belangrijke ministers hadden dat probleem niet, hoewel zij veel sterkere machtsposities bekleden. Zij zagen de koning dagelijks.
Zo ook onze aartsvaders die dagelijks HKBH 'zagen' hadden aan een mitswa genoeg. Wij moeten echter constant eraan herinnerd worden dat niets van ons is.
De chacham ziet dit in. Hij zegt (niet 'vraagt') al die verschillende soorten mitswot zijn gegeven door G-d jullie G-d. Het zijn allemaal Gddelijke stempels op Zijn eigendom.
De rasha zegt 'lachem'. Het is wel degelijk van jullie.
De Tam doet het allemaal eenvoudig en droomt er niet over dat het misschien van hem zou kunnen zijn.
De niet vragende is op het hoge nivo van iemand die begrepen heeft dat het niet kunnen begrijpen hoger is dan het wel begrijpen.
Zo iemand maakt HKBH zijn hart open zodat hij zich op de allerhoogste manier kan verbinden met HKBH.
En al deze 4 soorten zonen kunnen uit Egypte vertrekken door tora te leren.
(Magen David - Tolna)
Chacham
Van de manier waarop hij vraagt zien we dat het een veelbelovende jongeman is.
Dat weet hij zelf ook.
Dat is niet goed voor hem.
Hij moet weten dat hij nog heel veel te leren heeft.
Laat hem allereerst een toontje lager zingen.
Begin met hem de wetten van pesach te leren waarvan hij dacht dat hij het allemaal al wist.
Dan zal hij inzien dat er vele details waren die hem waren ontschoten. Alleen zo zal hij kunnen uitgroeien tot een echte chacham
(Maharal en anderen)
*(vandaag de dag kunnen de meeste leerlingen dit niet aan en moeten ze alleen maar aangemoedigd worden).
Geld en Bloed
Er zijn meerdere hebreeuwse woorden voor het woord 'geld'. Een ervan is damim דמים.
Bij de eerste plaag דם werd alleen het Egyptische water bloed. Als een Egyptenaar samen uit een beker met een jood dronk, dan dronk hij bloed en de jood water. Maar als een jood de Egyptenaar water verkocht, dan bleef het water. Omdat de eerste jiddishe gesheft waar we geld verdienden met דם bloed te maken had noemen we geld nog steeds דמים
(Volks verklaring)
Waarom was er een wonder gebeurd om bij de plaag van bloed het joodse volk rijk te maken?
De belofte aan Avraham was geweest dat bij de uittocht het volk met grote rijkdommen zou vertrekken. tot die tijd was dat niet nodig.
"R' Pinchas Bar Chama zei: armoede is erger dan 50 plagen!" (Bava Batra 117 A)
Later in de Hagada vinden we een berekening terug dat er wel 50 plagen in Egypte waren.
Het was de bedoeling dat de egyptenaren in zouden zien dat de plagen aan hun gericht waren. Als het joodse volk arm zou zijn dan zouden zij er nog steeds erger aan toe zijn dan de egyptemaren met hun 50 plagen!
Vandaar dat ze eerst rijk gemaakt moesten worden
(Zera Shimshon)
וירא את ענינו . זו פרישות דרך ארץ
'Egypte' wil ons van het aardse afscheiden.
Jullie zijn heilig. Bemoei je niet met mundane aangelegenheden. Eet en drink omdat het lekker is maar noem het niet kidoesj wijn en jom tov maaltijd. Veel geld verdienen is een doel, niet een middel om beter G-d te kunnen dienen.
Dit is niet de Torah visie. Ook dit soort Egypte moeten we snel verlaten.
(Bet Aharon - Karlin)
Wijn Wegdoen
Als er was voorspeld dat Avraham's nakomelingen slaven zouden zijn in een vreemd land, waarom zijn de Egyptenaren gestraft? Zij hebben toch alleen maar geholpen met een hemels proces?
Velen hebben over dit filosofische vraagstuk geschreven. De Ramban verklaart dat de bedoeling van de slavernij alleen maar was om het volk op het juiste pad te houden.
Af en toe een gebroken ruit in een joods winkel of wat graffiti op de muur van een sjoel zou daarmee voldoen. De zware slavenarbeid was volledig overbodig om dat doel te bereiken. De bedoeling daarvan was het Joodse volk van hun geloof af te brengen. Daar verdienden ze straf voor.
De Torah wordt wel eens met wijn vergeleken.
Bij elke plaag doen we een klein beetje wijn weg om te laten zien dat de straf eerlijk verdiend was vanwege 'wijn'.
(Chodesh ha'aviv)
10 plagen op een rijtje
Jitro hoort alles wat Hashem voor het Joodse volk gedaan heeft.
Moshe vertelt zijn schoonvader alles wat er overkomen is.
Iedereen had alles op het nieuws gehoord. Niet voor niets was het alleen Jitro die is komen rennen om zich bij het joodse volk aan te voegen als resultaat van het horen over alle wonderen.
Het zit hem in het woordje 'alles'.
Natuur rampen komen wel vaker voor. In Egypte, waar men veel met zwarte magie omging, gebeurden er ook weleens wat vreemde dingen. Dat was niet zo opvallend. Het ging dat jaar wat moeilijker dan anders. De ene 'natuur ramp' na de andere volgde elkaar op. De wereld was niet onder de indruk.
Wie de verklaringen van bijvoorbeeld de Maharal leert weet dat de plagen heel systematisch de afgoden aan het afkraken waren. Jitro, die een diep denker was, had het volle plaatje gezien. Alleen hij was tot de conclusie gekomen dat het niet alleen ging om een g-d die klappen kon uitdelen maar dat elke plaag met een andere laag afgoderij korte metten maakte.
Bij het hele joodse volk was er licht in hun woonplaatsen
Elke jood is een lichtgevende diamant. De vraag is alleen wat hij zijn woonplaats maakt. Zit hij in sjoel te scijnen of is hij een diamant met zijn hoofd in een boord lekker eten. Of zit hij te 'schijnen' in een stadion?
(R' Mendel van Bar )
Matza
Wie 7 dagen Matza eet is als het ware partner in de 7 dagen van de schepping. Er staat namelijk niet 7 dagen zal je matza eten maar שבעת הימים DE 7 dagen. Dat verwijst naar de 7 bekende dagen. De scheppingsdagen. (Rokeach)
De laatste letters van de woorden עושה שמים וארץ (die de hemel en aarde maakt) vormen het woord matzah. De hele schepping is opdat men matzah zou eten = Egypte zou verlaten met het doel de Torah op de berg sinaï te ontvangen (Tzemach Tzadik van viznitz)
Korech
Een van de 4 zoons weet altijd te vertellen dat het leven vroeger veel makkelijker was omdat men geen harde matza at maar laffa. Het beste bewijs is wel dat Hilel zijn korban pesach en maror in matza wikkelde. dat had onmogelijk gekund met een harde matza.
Nu is het waar dat de cracker matza pas een paar honderd jaar oud is. dat heeft men ingesteld om er nog zekerder van te zijn dat het niet gerezen is. De hele ashkenazische wereld heeft dit op zich genomen en de grote meerderheid van de sfardische wereld eet ook alleen maar harde matza.
Het sandwich argument is echter waardeloos.
In alle oude halachische werken staat namelijk uitdrukkelijk dat men het blaadje groente om de matza (en oorspronkelijk ook het korban pesach vlees) heen zal wikkelen.
Toch is het gebruikelijk dat NIET zo te doen en ook daar is een eenvoudige reden voor.
De reden waarom we twee stukjes matza voor korech gebruiken is niet om de maror te sandwichen maar een ter herinnering aan de matza en een ter herinnering aan het korban pesach. Stel dat we daar de maror omheen zouden wikkelen dan zou het niet duidelijk kenbaar zijn dat we bezig zijn met het herdenken van twee verschillende dingen. Door de maror tussen de twee stukken te leggen laten we zien dat het niet een matza is die we gemakshalve in twee hebben gedeeld.
(Gebracht in Wajaged Moshe)