אחרי כן יצאו ברכוש גדול
Rabbi Jisrael van Ruzin was erg rijk en liet dat iedereen zien. Hij reed zelfs in een gouden koets rond!
Een van zijn volgelingen vroeg hem eens waarom dit zo was.
"Waarom moest Moshe in het huis van farao opgroeien?" vroeg Rabbi Jisrael terug. En hij legde uit: "Als Moshe net zoals de rest van het
volk als arme slaaf was opgegroeid, dan zou hij niet weten wat het betekent om rijk te zijn. Bij de uittocht was het de bedoeling dat men
alle rijkdommen van Egypte zou mee nemen. Het volk had daar eigenlijk op dat moment totaal geen interesse in. Als ze maar een minuut eerder
weg konden, dan zou het voor hun goed genoeg zijn geweest. Moshe begreep het belang van de rijkdommen en zorgde ervoor dat men G-d's gebod
uitvoerde en het geld meenam.. Zo ook met mij. Van nature heb ik geen interesse in wereldse benodigdheden. Maar als dan een eenvoudig persoon
bij mij komt en zich beklaagt dat hij het financieel moeilijk heeft, dan zou ik hem niet kunnen helpen met mijn kijk op het leven. Nu dat ik rijk ben en weet wat het betekent om goed in de slappe was te zitten,kan ik ook anderen zegenen met rijkdom.
Het pesach offer moest op volle maag gegeten worden. De reden die daarvoor gegeven wordt (talmoed jeroeshalmi) is omdat er een verbod is
een beetje van het offer te breken. Iemand die op lege maag begint te eten zou in zijn haast een botje kunnen breken. Op volle maag is die
kans veel kleiner.
Vandaag de dag eten we het afikoman aan het eind van de maaltijd ter herinnering aan het pesach offer. Maar waarom doen we dat na de
maaltijd? De reden van het botje breken is toch niet van toepassing bij een matsa?
We vinden echter in de gemara verschillende gevallen waar men rekening houd met de kans dat volgend jaar Moshiach al gekomen is en het bhm"k
weer staat en men dan iets zal doen zoals het jaar ervoor. Die wetten zijn ingesteld op een manier dat men zich niet zal kunnen vergissen zoals het jaar ervoor toen de bhm"k er nog niet was. Zo ook met het afikoman nemen we aan dat volgend jaar moshiach al gekomen is. Als we nu de afikoman voor of tijdens de maaltijd zouden eten dan zouden we ons dan ook kunnen vergissen en het pesach offer tijdens de maaltijd eten.
Wie honger heeft zal komen eten. - Dan pas "wie pesach wil komen vieren = het pesach offer eten - in ons geval het afikoman, zal komen
pesach vieren. Dan vragen we ons af waarom dat pas na de maaltijd moet. Tenslotte is het alleen maar een matsa. Daar geven we als
antwoord op" Dit jaar zijn we nog hier (en is dat eigenlijk geen probleem) maar volgend jaar hopen we al verlost te zijn en dan moeten
we het pesach offer pas na de maaltijd eten.
(Divree Jehonatan - Eibeshutz)
Vraag en antwoord
Rabbi Shlomo Zalman Auerbach liep als jongetje van 8 op de eerste dag pesach terug naar huis van sjoel met zijn vader die een bekend
geleerde in Jeroesjalajiem was. Onderweg kwamen zij de opper rabbijn,
Rabbi Josef Chaim Zonnenfeld tegen. "Heb jij gisteravond het Ma Nishtana gevraagd?" Vroeg Rabbi Zonnenfeld. "Ja" antwoordde de kleine shlomo zalman. "En wat heeft je
vader als antwoord gegeven?" - "Awadiem hajienoe."
"En heb je vorig jaar ook al mah nishtana gevraagd?" vroeg Rabbi Josef Chaim. "Ja". En heeft hij toen ook hetzelfde geantwoord? -
"ja". - Waarom heb je het dan weer opnieuw gevraagd?
Toen rabbi Shlomo Zalman dit op hoge leeftijd aan zijn leerlingen vertelde stopte hij hier in het verhaal en vroeg hun mening.
Iedereen probeerde meteen zijn eigen antwoord te geven. Na een paar minuten stopte R Shlomo Zalman hun. "Vroeger" zei hij" hoefde je niet altijd met een antwoord op te komen.
Toen ik deze vraag te horen kreeg wist ik niet wat ik moest antwoorden en ben ik begonnen te huilen. Het is niet erg om niet alles te weten.
Het moet je alleen dwarszitten dat je het nog niet allemaal weet.
- Waarom zeggen we geen bracha over het zeggen van de hagada? Het is toch een mitswa zoals alle andere?
Er is een regel dat we alleen een bracha zeggen als het om een duidelijk begrensde handeling gaat. Zo is er bijvoorbeeld geen bracha
over het dawennen. Hoewel wij alleen de gebeden uitspreken zoals die in de sidoer staan zou men in principe de hele dag kunnen bidden.
mitswa aleenoe lesaper ... dan vragen we meteen waarom er geen beracha is. Daarop volgt het antwoord wechol hamarbe lesapper. Het is geen
begrensde handeling. Hoe meer hoe beter.
(Binat Yisachar)
-Kol Soes Rechev Par'o (alle paarden rijtuigen van de farao gingen ten onder in de zee)
De beginletters van deze woorden vormen het woord karpas. Dat is een van de redenen dat we de karpas in het zoute water dompelen ter
herinnering aan het wonder van de rijtuigen die in de zoute zee onder gingen.
(zekan aharon)
מצילנו מידם
Toen rabbi Joel Teitelbaum was aangesteld als rav van satmar kwam men hem vertellen dat een van de regeringsfunctionarissen een grote antisemiet was en net weer een nare anti joodse wet aan het doorvoeren was.
"Heeft hij handen?" vroeg rabbi Joel?" Hij heeft handen gekregen om smeergeld aan te nemen. Koop hem om.
Dat heb ik van de Hagada geleerd. En wij worden door hun handen gered"
- matsileenoe "mijadam"
Wij worden door hun eigen toedoen geholpen.Bijvoorbeeld:
- Baby Moshe lag in de rivier en werd door Batja de dochter van Pharao gered.
- De Egyptische ballingschap had eigenlijk langer moeten duren maar omdat ze ons het leven zo heel erg moeilijk maakten werd het ons aangerekend als 'tropenjaren' en werden we eerder bevrijd.
- haman had al een galg klaarstaan om aan gehangen te worden omdat hij die zelf had klaar gezet (met de bedoeling er Mordechai aan te hangen)
(hagada achariet leshalom)
Hoe kan het dat de geleerden niet door hadden dat de tijd voor het ochtend shema was aangebroken?
Een van de geleerden was rabbi Eliezer. Over hem staat in pirke derabbi eliezer dat wanneer hij les gaf, zijn gezicht straalde zoals indertijd
Moshe en het zo licht was dat men niet wist of het dag of nacht was!
(Atarot)
Als er een jood in de stad op bezoek komt dan kan men meteen horen met wat men te maken heeft. de chacham vraagt in de hagada over de
verschillende soorten wetten. Het eerste wat een vrome jood vraagt is waar de sjoel is, waar het mikwe is en waar de koshere bakkerij is. De
rasha spreekt over "het werk". Als hij in een nieuwe plaats aankomt vraagt hij alleen maar waar hij een paar euro kan verdienen.
komt eten - pesach vieren
De geleerden hebben ingevoerd dat men op poeriem niet alleen geld aan de armen geeft maar ook etens giften aan vrienden. Dat is om te
voorkomen dat de armen zich zullen schamen. tenslotte zijn ook de rijken elkaar aan het geven.
Op pesach nodigen we de armen uit om mee te komen eten. Om te voorkomen dat ze zich zullen schamen nodigen we ook mensen uit om
"pesach te vieren". Daarmee bedoelen we dat we mensen uitnodigen die niet zelf weten hoe het pesach vieren moet. De arme heeft geen enkele
moeite op les te gaan.
De rijke die op zijn werk alles weet maar eigenlijk niet weet hoe een seder gevierd moet worden zal dat niet durven toegeven. Hem nodigen
we uit om mee te komen eten. Bij vrienden uit eten gaan is iets waar hij geen enkele moeite mee heeft
(Tikoen Moshe)
Jachats - een goed leven
De getalwaarde van matsa is 135. Dat is een oneven getal. Breken we dat door midden dan krijgen we 68 + 76.
De getalwaarde van chaim (leven) is 68. De getalwaarde van 'tovim' (goed is 67)
(R' Tzvi Elmilech van Bluzhov)
- Velen hebben de gewoonte radijs te gebruiken voor karpas. Merkwaardig is dat deze groente niet genoemd wordt in de mishna!
De mishna is op schrift gesteld door Rabbi Jehoeda Hanasie. Over hem weten we dat hij zo rijk was dat er zowel zomer als winter ... radijs op tafel
stond.
Karpas is ingesteld om de kinderen tot vragen te krijgen. Als er elke dag radijs op tafel staat is er niets nieuws aan op de seder avond.
Vandaar dat Rabbi Jehoeda het niet in de mishna heeft opgenomen als voorbeeld.
(Pnee Menachem - Ger)
5 Geleerden zaten de hele nacht.
Waar spraken ze zo lang over?
Verderop in de haggadah komen we een paar van deze geleerden weer tegen. Rabbi Eliezer en rabbi Akiwa vertellen ons daar dat elke plaag
uit 4 of 5 plagen bestond. Bij de zee waren er dat 200 of 250. Om over
al die plagen te spreken duurt zeker een hele nacht.
(Lev Simcha - Ger)
En zij maakten ons het leven moeilijk .. zoals er staat.
De hagadah zegt telkens als het over moeilijke tijden spreekt "zoals er staat".
Alles wat ons overkomt 'staat geschreven'. Niets gebeurt 'zomaar'. Als we moeilijke tijden mee maken moeten we ons realiseren dat het boven
zo staat geschreven en dat het uiteindelijk ten goede is .
(Chidoeshei harim)
את בני ישראל בפרך ראשי תיבות אביב
De arizal attendeert ons erop dat de beginletters van de woorden
"Het joodse volk met zwaar werk" het woord Aviv - lente vormen. Het zware werk heeft er uiteindelijk toe geleidt dat we Pesach in de lente bevrijd zijn.
ביד חזקה - זו הדבר
Wat heeft de veepest met de uiteindelijke verlossing te maken? Die kwam toch pas na de tiende plaag?
Na de eerste plagen waren de egyptenaren nog niet van plan het volk te laten gaan. Bij de vee pest staat dat ze het volk weg wilden sturen.
Maar toen was het te laat. toen verhardde G-d hun hart en lieten ze ze niet gaan zodat ze meer plagen konden krijgen.
(Bris halevi - R' Shlomo Alkabets)
Er was weer eens een wetsvoorstel om kosher slachten te verbieden in Polen.
Bij de knesia gedola, de grote rabiijnen conferentie van de agoeda sprak de gerrer rebbe de imree emes. Hij stelde voor een paar
ministers met veel geld om te kopen.
Niet iedereen was het met hem eens.
"Alles kan met geld bereikt worden", legde de rebbe uit. "We zeggen in Dajeenoe dat het genoeg zou zijn geweest als G-d ons al het egyptische
geld had gegeven maar ons niet door de zee had laten trekken. Wat hadden we aan dat geld gehad als die zee niet was gesplitst en de Egyptenaren daar nog achter ons hadden gestaan? "Daarvan zien we dat men met geld zelfs de zee kan splitsen!"
We dopen twee keer in. De eerste keer ter herinnering aan het begin van onze afdaling naar Egypte namelijk het gekleurde jasje van Josef
dat de broers in bloed doopten om aan vader Jakov te laten zien nadat ze hem verkocht hadden. Dat was het begin van zijn reis naar egypte
die later de hele familie daar naar toe heeft gebracht.
De tweede keer ter herinnering aan het stokje dat we in het bloed moesten dopen om de deurposten meet te verven om te voorkomen dat de
laatste plaag ons zou overkomen.
(Mase Hashem)
Rabbi Elchanan Wasserman (omgekomen in de tweede wereldoorlog) merkt op dat dat het eigenlijk onverklaarbaar is dat het bloedsprookje
bestond (bestaat). Iedereen weet dat we geen christelijk bloed voor de matse mogen gebruiken. Toch heeft dat sprookje duizenden jaren de
ronde gedaan en tot heleboel onhul geleid.
Het zou kunnen dat het als straf is vanwege het bloed op het jasje van josef. (zoals bekend zijn er heleboel nare dingen gebeurd als resultaat
van het verkopen van josef zoals we op jom kipoer en 9 av lezen in de geschiedenis van de 10 martelaren)
Er bestaan twee soorten wonderen. Wonderen binnen de natuur en wonderen die de wetten van de natuur breken. In het poeriem verhaal
bijvoorbeeld zien we geen bovennatuurlijke wonderen. Een reeks gebeurtenissen die allemaal op het juiste moment plaatsvinden zorgen
ervoor dat het hele joodse volk ipv te worden uitgeroeid, gered wordt.
In Egypte zagen we juist bovennatuurlijke wonderen. In de gemara is er een meningsverschil welk wonder belangrijker is. Aan de ene kant
kunnen we zeggen dat door de natuur wetten te breken Gd laat zien dat hij machtiger dan de door hem geschapen natuur is. Aan de andere kant
zou men kunnen zeggen dat Gd juist zijn macht kan uiten door zich zelfs niet door de natuurwetten te laten belemmeren. Ook zonder slaan
en schoppen kan Hij wonderen verrichten. Volgens deze geleerden is het geen goed teken als iemand een bovennatuurlijk wonder overkomt.
De laatste nacht in Egypte was erg wonderbaarlijk. Alle eerstgeborenen stierven enz.
Dat het Joodse volk de volgende dag vertrok was eigenlijk niet zo een groot wonder. Als de egyptische harten niet waren verhard dan hadden ze
het volk al veel eerder weggestuurd! Wie wil er zo een volk binnen zijn grenzen hebben dat alleen maar schade brengt!
De gemara brengt ook een meningsverschil of men de avond van het sterven van de eerstgeborenen al kan spreken over een verlossing.
Tenslotte was men toen nog niet de grens over gestoken. Zelfs volgens de mening dat het wel een verlossing genoemd kan worden, was het nog
geen optimale verlossing.
De geleerden zijn van mening dat men s'avonds de uittocht niet hoeft te herinneren. Zij zijn van mening dat bovennatuurlijke wonderen tweederangs zijn en ook was het nog geen complete verlossing.
Ben Zoma was echter van mening dat bovennatuurlijke wonderen G-d's kracht meer tot uitdrukking laten komen. Volgens hem moet men zowel 's avonds als 's ochtends de uittocht herinneren. 's avonds omdat er toen 'echte' wonderen waren (hoewel er toen nog geen echte verlossing was.)
En overdag nogmaals ter herinnering aan de volledige verlossing (hoewel er toen niets wonderbaarlijks gebeurde).
Rabbi Elazar Ben Azarja had een bovennatuurlijk wonder meegemaakt.
Hij was er op 18 jarige leeftijd plotseling uit gaan zien als een oude man. Volgens een mening is dat helemaal geen goed teken zoals hierboven aangehaald.
Vandaar dat Rabbi Elazar ben azarja zocht naar een geleerde die kon bewijzen dat men ook de (bovennatuurlijke) wonderen van de nacht moet
herinneren. Daarmee zou hij zich niet hoeven te schamen dat hem een bovennatuurlijk wonder was overkomen maar dat het juist een goed teken is.
(Jeriot Shlomo - R Shlomo Kluger)