Voorbereidingen
R' Meir van Premishlan zei dat als je goed luistert naar het geruis van de steen die bij het kasheren wordt gebruikt dat je een shofar hoort blazen.
Dat bedoelde hij niet letterlijk.
Door het blazen op de shofar verzacht men het hemelse gerecht en krijgen we een beter jaar dan misschien verdient was.
Het harde werk voor Pesach heeft hetzelfde effect.
Door op de Shofar te blazen
שעשה ניסים
Op Chanoeka en Poeriem zeggen we de bracha שעשה ניסים om Hashem te danken voor de wonderen die hij gedaan heeft om ons te redden. Waarom vanavond niet? (We zullen later wel Halel zeggen om te danken voor de wonderen)
De natuur zelf is ook iets enorm indrukwekkends. Daar hebben we dankgebeden voor. Dat noemen we echter geen wonderen. Wonderen zijn bovennatuurlijke gebeurtenissen.
Soms zijn die wonderen om ons te redden en soms zijn ze er om de natuur in stand te houden. Hoewel dat wonderen zijn, zou men kunnen zeggen dat ze noodzakkelijk zijn.
We maken de bracha she'asa nissim alleen maar als een wonder alleen plaats gevonden heeft om ons te redden.
Nu zijn er wonderen waarvan men op het eerste gezicht zou zeggen dat ze er zijn om het joodse volk te redden maar eigenlijk zijn ze er om de natuur in stand te houden. Zo was er namelijk met de zee afgesproken dat het zich zou splitsen voor het joodse volk opdat ze door zouden kunnen gaan naar de berg sinai om daar de Torah te ontvangen. Zonder de Torah zou de wereld niet voort kunnen bestaan. De hele ballingschap in Egypte was een noodzakelijke voorbereiding op het kunnen ontvangen van de Torah. Alle wonderen die daar bij te pas kwamen waren wonderen die - hoewel zo ons het leven kwamen redden - nodig waren om de wereld in stand te houden.
(Sefat Emet)
קדש
De eerste stap is קדש עצמך במותר לך. Heilig jezelf met wat is toegestaan.
Er is een oud chassidisch gezegde: Wat niet mag, mag niet en wat wel mag,hoeft niet.
Op die manier maakt men zelfs het meest mundane heilig.
Opmerkelijk is het dat Pesach de enige keer in het jaar is dat men een bracha zegt waarin uitdrukkelijk staat dat het een mitswa is om iets te eten אשר קדשנו ...על אכילת (matza en Maror)
(Torat Mordechai - Viznitz Monsey)
Time flies when you're having fun.
De geleerden hadden helemaal niet door dat de hele nacht al voorbij was gevlogen. Dat moet erbij vermeld worden omdat men zich op jom tov geen ongemak mag aandoen. Ware het niet voor hun plezierige leeravond, dan hadden ze lekker in bed gelegen.
(Maharal in Gevoerat Hashem 53)
שבכל הלילות
Alle andere avonden van het jaar eten we (wel) of chameets of matza / allerlei soorten groenten. Dopen we NIET in.
Dat wil zeggen dat het geen mitswa is om in te dopen.
Zo zouden we toch ook veel eenvoudiger kunnen zeggen dat we door het jaar geen maror en matzah eten in plaats van het ingewikkelde "We eten het een en het ander"?
We hebben een regel אל תפתח פה. Zeg nooit iets wat je liever niet zou willen zien gebeuren in je leven. Zeg daarom niet de worden "we eten niet" want dat zou kunnen leiden tot een situatie waarin je niets te eten zal hebben.
Leunen is echter luxe. Luxe heeft zo zijn nadelen. Daarover kan je zeggen "we leunen niet".
(Beet Avraham)
INDOPEN
Waarom dopen we eigenlijk 2 keer in?
1) daar is geen antwoord op. We doen het om de kinderen aan het vragen te krijgen (Pri chadash)
2) Het indopen voor de maaltijd is een teken van vrijheid. Het is een aperitief die tot meer trek leidt. (Bach)
3) Aangezien we de hele haggadah moeten gaan lezen en lang op de maaltijd moeten wachten, eten we iets kleins om de honger te stillen. (Bach)
4) Als we alleen de tweede keer (maror in charoset) zouden indopen dan zou men kunnen denken dat het iets is wat bij de maaltijd hoort en niet onderdeel van een door de geleerden ingestelde mitswa. Door aan het begin van de avond voor de hagadah in te dopen zien we dat indopen vanavond een mitswa is en snappen we dat ook deze tweede keer niet zomaar onderdeel van de maaltijd is maar wel degelijk ook een mitswa. (Taz)
כולו מרור
We eten vanavond toch ook karpas?
Het woord karpas duidt op de slavernij ס פרך. (60 maal tienduizend die hard werk moesten verrichten)
Ook al is karpas niet bitter, is het wel verbonden met het begrip bitter. Zo is het mogelijk om beiden maror te noemen
(Siach Jitschak)
עבודה לכם
De slechte zoon zegt: "Wat jullie vanavond aan het doen zijn is niet het dienen van Hashem maar van jullie zelf." Jullie eten het pesach offer en matza en drinken wijn omdat jullie het lekker vinden. "Daar is niets spiritueels aan".
Dat spreken we meteen tegen en zeggen: Door het Pesach offer in Egypte en door het eten van matza - brood van emoena - zijn we uit Egypte vertrokken. Als jij daar was geweest zou je niet meegedaan hebben en zou je niet vertrokken zijn
(Jismach jisrael)
4 zonen כנגד ד בנים דיברה תורה
Niemand hoeft ooit te voelen dat ze er niet bij horen.
Als iemand minderwaardigheids gevoelens toont moet je hem zeggen:"De Torah spreekt over jou! Wat je doet is belangrijk in de ogen van Hashem. Ben je ervan overtuigd dat je de slechte zoon bent? Ook dan ben je belangrijk genoeg om in de Torah genoemd te worden!
(Torat Mordechai - Viznitz Monsey)
חָכָם מָה הוּא אוֹמֵר
De tsadiek R' Jisrael van Ruzin hield er een hele rijke manier van leven op na. Iets wat niet door alle andere rebbes in zijn generatie gewaardeerd werd. Het kwam hem eens ter ore dat een van de tzadiekim zich in het openbaar had afgevraagd waarom hij in een paleis woonde, in een dure koets reed en er zelfs een privé orkest op na hield.
"Nu snap ik eindelijk iets wat me al jaren dwars zat". Zei R' Jisrael. Waarom staat de Chacham tegenover de Rasha en niet de Tsadiek? Mijn collega snapt duidelijk niet dat mijn gebruikmaken van rijkdommen ook een vorm is van Hashem dienen. Hij is een tsadiek maar geen chacham. Hij is een tsadiek die dezelfde vraag als de rasha stelt..."
Sla zijn tanden
Door niet mee te eten met het pesach- offer, de matza en de maror, verzuimt hij een hele reeks mitzwot die deze avond gedaan moeten worden.
Doe hem een plezier en sla op zijn tanden zodat hij niet de mogelijkheid heeft om te kunnen eten. Dan kan men hem niets vermanen.
(Sifsee Jitschak)
שאינו יודע לשאול
R' Oerie van Sambur had een originele interpretatie van het begrip על מנת לקבל פרס
Er zijn mensen die voor loon werken en er zijn er die niet voor loon werken.
Iemand die voor loon werkt doet zijn werk en gaat naar huis en denkt er niet meer aan tot de volgende dag.
Een kunstenaar is dag en nacht met zijn project bezig omdat hij er van houdt en denkt niet aan de waarde. Hij blijft ook constant verbeteringen aanbrengen omdat hij zoals hij er vandaag naar kijkt niet tevreden over is. Als hij uiteindelijk het stuk moet verkopen om toch wat eten op tafel te kunnen zetten, zal hij het alleen maar geven aan iemand waarvan hij denkt dat hij de kunst waardeert.
Er zijn mensen wiens Torah en Mitzvot gaan op een manier waar ze het om de beloning doen. Ze leren wat, maar verliezen er verder geen slaap over of ze het wel helemaal op de juiste manier begrepen hebben.
Dan zijn er mensen bij wie het om het product gaat. Het is een mitswa! Iet's G-ddelijks! Daar wil je constant mee bezig zijn. Wat er gister mooi uitzag lijkt vandaag onvoldoende en moet meteen bijgewerkt worden.
Zo iemand zal nooit om beloning vragen want in zijn gen ontbreekt er nog zoveel. Hij is een שאינו יודע לשאול. Weet niet hoe hij om zijn beloning moet vragen.
Maar zo iemand moet ook eten.
את פתח לו U, moet voor hem de hemelse poorten openen en hem zijn benodigdheden geven zoals een kind die door zijn ouders onderhouden wordt ongeacht zijn prestaties. "zoals er staat: והגדה לבנך je zal je kind .."
וְכָל הַמַּרְבֶּה לְסַפֵּר בִּיצִיאַת מִצְרַיִם
Onze versie van de Haggadah voldoet aan dit vereiste. Er is geen reden om er nog andere boeken erbij te halen.
We'hi she'amda - Men heft de beker.
Men moet het verhaal beginnen met het negatieve.
Volgens de kol bo begint het echte negatieve nu pas.
We vertellen het verhaal om te danken voor onze redding en bij het danken hoort wijn. Vandaar dat we nu de beker opheffen.
Maar waarom blijven we die dan niet de hele hagada vasthouden?
Dat is omdat de matza lechem oni heet. Het brood waarbij het verhaal wordt verteld. En als de matza open ligt, voelt het zich onplezierig dat er voorrang wordt gegeven aan de wijn.
(Maharsha - R Shmoel Avigdor van karlin)
We'hi she'amda Zingen
Het is overal ter wereld de gewoonte - ieder op eigen manier - om dit stukje te zingen.
Het is leuk dat we elke keer weer opnieuw net niet ten onder gaan, maar zouden we niet beter kunnen vragen of het nu eens zonder al die dreigingen kan gaan?
Wat we hier doen is het accepteren van ons lot. We snappen dat niets zomaar gebeurt en dat er reden is voor alle narigheid die we meemaken en dat het allemaal ons ten goede is. Als dat niet zo was geweest dan had Hashem ons al lang laten vallen. Van het feit dat Hij ons steeds weer komt redden, begrijpen we dat Hij nog steeds van ons houdt en dat alles ten goede is. Daar zingen we over.
(Hamarbe Lesapper)
צֵא וּלְמַד
Wat we nu gaan doen is een paar zinnetjes nemen die men zegt als men Bikoeriem brengt waarin we op heel beknopte wijze vertellen hoe we ooit eens slaven zijn geweest en toen bevrijdt zijn.
Hadden we niet eerder gezegd dat het de bedoeling was וכל המרבה לספר om juist zoveel mogelijk te vertellen? Zou het niet beter zijn minstens de tekst van shemot tot en met Besjalach voor te lezen. Eventueel ook met alle midrashim?
Wat de Haggadah hier doet is laten zien hoe we zelfs in deze 5 korte zinnetjes in elk woord een heel verhaal kunnen zien. Hiervan begrijpen we dat we in de lange versie van het verhaal ook een heleboel te leren hebben. Minstens genoeg om de hele nacht mee vol te praten.
(Arje debee ilaa)
פרעה לא גזר אלא
Koning Balak zegt tegen profeet Bilam "Ik laat je alleen maar een klein stukje van het volk zien maar niet allemaal en van daar moet je ze vloeken"
Bilam wist wanneer boven het tijdstip was dat als iemand met zijn krachten hier beneden het woord 'vernietig!' zou zeggen, dat het ook zou gebeuren. Balak wist echter dat Hashem dat nooit zou toelaten omdat hij al beloofd had het hele volk niet te vernietigen. Hij hoopte dat het in ieder geval op een gedeelte van het volk zou lukken. (Ook dat plan is niet doorgegaan).
Lawan maakte de vergissing om alles in een keer te willen ombrengen. Dat dat niet is gebeurd is niet zo verwonderlijk. Pharao pakte het echter slimmer aan. Die maakte alleen de jongetjes dood. Dat het volk wel is blijven voortbestaan is een veel groter wonder
(Baroech Taam)
Gooi de kinderen de rivier in
Pharao zei "De rivier is van mij" (jechezkel 29:3). Het was een belangrijk onderdeel van zijn afgoderij. Ook als de kinderen niet zouden verdrinken, dan zou het voor hem genoeg zijn. De sterke onreine krachten van de rivier zouden genoeg invloed op de joodse kinderen hebben dat ze onschadelijk gemaakt zouden worden.
Vandaar ook dat Pharao er geen enkele moeite mee had het joodse kindje in zijn huis op te laten groeien aangezien hij wist dat hij uit de rivier was gevist. Zelfs als dit de verlosser van het joodse volk had moeten zijn, dan zou dat zeker nu niet meer doorgaan.
Wat hij niet wist was dat Moshe's moeder Jochewed een mandje voor hem had gemaakt om hem van het onreine water te beschermen.
(Tiferet Oeziel )
בפרך
Van het woord פרוכת. Een afscheiding.
Als je ergens hard aan hebt gewerkt - zelfs als het gedwongen werk was - voel je je voldaan als het project netjes is afgerond.
In Egypte stond men niet toe dat dezelfde slaven die het werk begonnen waren, het mochten afmaken. Zo zou niemand zich voldaan voelen. Men maakte een afscheiding in het werk.
(Michtav Sofer)
Tekens - Dat slaat op de staf
Zijn de tekens niet de straffen die door de staf zijn uitgevoerd?
Er schijnt te staan dat de staf zelf een teken is.
Waarom moest er eigenlijk een staf aan te pas komen?
De staf is voor ONS een teken.
Men zou kunnen denken dat grote wonderen alleen kunnen gebeuren als we zo iemand als Moshe hebben die ze laat gebeuren. Wat kunnen we dan vandaag de dag nog verwachten nu dat we niet dat soort mensen hebben?
Vandaar dat de straffen door een stuk hout zijn begonnen. Wees niet bang als je geen Moshe ziet. Hashem kan zijn wonderen door alles en iedereen laten gebeuren.
(Masee Jedee Jotser)
עמלנו אלו הבנים
Er was een bepaalde hoeveelheid ballingschap dat mee gemaakt moest worden. Als reden waarom we al na 210 jaar zijn vertrokken wordt gegeven 1) grotere hoeveelheid mensen 2) zware arbeid.
Toen Pharaoh de jongens begon te doden viel de eerste reden weg. Nu zou men of langer moeten blijven om de tijd vol te maken of nog harder moeten werken om sneller weg te kunnen.
(magid devarav lejakov,birkat hashir)
לא על ידי מלאך, שרף
Elke keer dat we een mitswa vervullen wordt daar een beschermengel van geschapen.
Doen we het met veel enthousiasme dan wordt het een vuur engel.
In Egypte waren we niet op het niveau dat we engelen of vuur engelen hadden geschapen waarmee we onze vrijheid konden kopen.
Het was G-ds majesteit die zich in volle glorie openbaarde zodat niets meer in de weg kon staan
(Ma'or vashemesh)
אני ולא אחר
Wat voegt 'en niet een ander' toe aan 'ik' als we al al het andere hebben uitgesloten?
'Engel, vuurengel, en afgezant' zijn allemaal heilige, G-ddelijke, krachten.
"Ander' slaat op onheilige krachten. Demonen. Het soort krachten waar de Egyptische tovenaars gebruik van maakten en waarvan ze Moshe bij de eerste twee plagen ook van verdacht hadden
(Chelkat Mechokek)
ביד חזקה זה הדבר Sterke Hand slaat op de vee plaag
Het Joodse volk was spiritueel aan het verdrinken in de Egyptische samenleving en moest daaraan door een sterke hand ontrukt worden.Veel joden waren veehandelaren. Door de dieren dood te laten gaan werd dat contact met de Egyptenaren verbroken.
(Menachem Tzion)
ואלו הן
Dit zijn de 10 plagen en dit zijn ze. Is die tweede keer ואלו הן dit zijn ze niet overbodig?
De Mishna in bava kamma begint met het benoemen van 4 soorten schade. Daar staat in het kort "4 soorten schade categorieën, de os enz" zonder er het woord הן "zijn er" erbij te zetten.
Tosfot merkt op dat we het woord הן elders wel vinden. Bijvoorbeeld in Rosh Hashana dat begint met "Er ZIJN 4 rosh hashanas" en concludeert dat het soms zo en soms zo staat.
De Noam Elimelech legt het verschil uit. Over schade wil men niet zeggen dat ze er zijn want dan komen ze tot stand. De 4 dagen die Rosh Hashana worden genoemd zijn we niet bang voor. Ddaar zeggen we over dat ze er zijn.
Dat doen we hier ook. Door het toevoegen van ואלו הן scheppen we de werkelijkheid.
Dit ZIJN de 10 plagen die onze vijanden zullen bevallen.
(Maor Vashemesh)
בכל דור ודור In elke generatie
In elke generatie moet men zich zien alsof men uit Egypte is getrokken. Er had gewoon kunnen staan "Zie jezelf alsof je uit Egypte bent vertrokken". Wat hebben wij met vorige en latere generaties te maken?
Zoals de Kabbala het verklaart, een heleboel. Er bestaan maar 600.000 joodse zielen. Al die zielen hebben een heleboel taken te vervullen die niet in een leven te doen zijn. Reïncarnatie is een integraal onderdeel van ons bestaan. We blijven constant terugkomen om onze volgende taak te vervullen. Maar wat is die taak? Alles wat ons pad kruist. Gaat het moeilijk dan is het zeker iets wat ons toegestuurd is om te overkomen. Dat is ons beklemmende Egypte. Daar moeten we aan ontsnappen. In elke generatie opnieuw.
(Tieferet Shlomo)
חסיד הוא
R' Meir Premishlaner toen hij bij deze woorden aankwam hefte hij zijn ogen naar boven en riep:" Als U een chosid bent dan zegt U וימצח פורקניה ויקרב משיחיה. Doe dat dan! Stuur ons de verlossing door Moshiach!
חסל סידור פסח
In chabad zegt men dit niet omdat men de invloed van Pesach het hele jaar blijft voelen.
Maar ook wie het wel zeggen kijken er zo naar. De eerste letters van de woorden חסל סידור פסח vormen het woord פסח!
(Imree chaim van Viznitz)