Kamma ma’a lot lamakom aleenoe
Er had eigenlijk moeten staan Mimakom van G-d (gever). Niet lamakom aan G-d (ontvanger).
R’ Levi Jitschak van Berditchev begreep hieruit dat G-d zelf ook plezier heeft als hij Zijn volk helpt. Bij het geven is hij dus ook ontvanger.
אִלּוּ עָשָׂה בָהֶם שְׁפָטִים, וְלֹא עָשָׂה בֵאלֹהֵיהֶם
Als Hij met hun afgoden korte metten had gemaakt maar hun eerstgeborenen niet had gedood, dajeenoe.
Chronologisch lijkt dit een beetje moeilijk.
In Exodus 12:12 kondigt G-d aan dat hij de avond van de verlossing door heel Egypte zal trekken en (eerst) de eerstgeborennen zal doden en (dan pas) de afgoden zal straffen.
Volgens de Halacha mag men geen genot hebben van afgoden en alles wat daarmee te maken heeft. Stel dat een afgoden-dienaar afstand doet van zijn afgod, dan kan dat voorwerp geneutraliseerd worden (zie de vele wetten in de talmoed Awoda zara).
Ook zijn er verboden verbonden aan alles wat de afgod dienst doet.
Ook daar geldt de regel dat de afgoden-dienaar het voorwerp weer ‘kosher’ kan maken door te besluiten het voortaan niet meer voor afgoden-dienst te gebruiken.
De wet is dat als een diener (persoon of voorwerp) niet meer als onderdeel van de afgoderij beschouwd wordt, de afgod zelf nog steeds een probleem blijft. Maar als de afgod zelf naar neutral wordt terug gedraaid, dan gaan automatisch ook alle voorwerpen terug naar normaal.
Als G-d de afgoden eerst had gestraft dan zouden de eerstgeborenen die in de tempels de dienst deden, niet meer gestraft hoeven te worden. Zij zouden dan immers weer neutraal worden. Vandaar dat eerst de eerstgeborenen gestraft werden toen zij nog in dienst waren. Voor ons was dat niet nodig geweest, vandaar dat we dus zeggen: dajenoe.
(Belz)
אִלוּ הֶאֱכִילָנוּ אֶת הַמָּן וְלא נָתַן לָנוּ אֶת הַשַׁבָּת, דַּיֵינוּ
Als we alleen het manna zouden hebben gehad, maar geen Sjabbat, dajeenoe dan zou dat genoeg reden zijn U te danken.
Als we vandaag de dag nog manna zouden hebben dan zouden we niet hoeven te werken voor ons eten en dan hadden we niet een dag per week nodig gehad om alleen met Tora en gebed bezig te zijn. Dan zouden we ook zonder Sjabbat op een hoog spiritueel niveau kunnen staan.
(Michtav Sofer)
Op Sjabbat werkt de Jood niet. Daarmee laat hij zien dat hij vertrouwt op G-d die hem ook met een zes daagse werk week genoeg te eten kan geven.Gewoonlijk komt het water uit de hemel en het brood uit de aarde. In de woestijn kwam de bron van Mirjam op bovennatuurlijke wijze uit de grond en kwam het manna ‘brood’ uit de lucht. In principe zou het niet nodig geweest zijn in de woestijn om sjabbat te hebben. Ook daarzonder zou het overduidelijk zijn dat al ons voedsel van bovenaf komt.
(Sjaaree Simcha)
Als we de geschiedenis van de uittocht lezen, dan zien we dat het gebod om Sjabbat te houden in de plaats Mara werd gegeven. (Op de berg Sinai werd dit gebod herhaald).
Het manna begint te vallen tijdens het verblijf in Eeliem, dat na het verblijf in Mara plaatsvond.
Waarom staat hier dan: Als Hij ons Manna had gegeven, maar niet de Sjabbat.
Dat is chronologisch toch verkeerd?
Voor Sjabbat viel er een dubbele portie manna:Lechem Misjne.
Rashi verklaart dat misjne opgevat moet worden als: Mesjoeneh-anders. Het manna van door de week smaakte niet zo lekker als het manna van sjabbat. Daar gaat het hier over. Als we alleen ‘doordeweeks’ manna hadden gekregen, maar niet ook ‘Sjabbat-manna’, dajeenoe, ook dan hadden we genoeg om Hasjem te danken.
(R’ Pinchas Koritzer)
"אֶת "
Wat we van het woord 'et' leren
Zie introductie over dit onderwerp op de tsee oelemad pagina (midden van de pagina)
Et hajam – Onze geleerden vertellen dat tijdens de splitsing van de zee ook alle wateren in de gehele wereld werden gesplitst.
Et haman – Bij het eten van het manna hoefde men alleen maar aan iets lekkers te denken en die smaak proefde men.
Et hatorah - Niet alleen de schriftelijke leer – de 5 boeken van Mozes- maar ook de mondelinge leer inclusief alle chiedoeshiem (nieuwe verklaringen) die tot het einde der tijden geschreven zullen worden
Et hasjabbat -Drie dagen voor sjabbat beginnen we ons al voor te bereiden omdat de sjabbat al in de lucht zit. De sfeer van de afgelopen sjabbat blijft de volgende drie dagen in de lucht hangen. Zo leven we de hele week met sjabbat!
(R’ B van Holshitz)
אִלוּ נַתַן לָנוּ אֶת הַתּורָה וְלא הִכְנִיסָנוּ לְאֶרֶץ יִשְׂרָאֵל, דַּיֵינוּ.
Als Hij ons de Tora had gegeven en ons niet naar Erets Israel had gebracht.
Opmerking: Maar andersom staat het er niet. Alleen de Tora zonder een heilig land is bijzonder. Met een heilig land is het nog veel meer bijzonder. Maar een stuk land in het midden oosten om op te wonen zonder eerst de Tora, dat is niets waard.
(R’ Joel van Satmar)
כַּמָה מַעֲלות טובות לַמָּקום עָלֵינו
De getal waarde van ma’alot 564 is dezelfde als die van het woord matok- zoet. Al het bittere was zoet gemaakt.
Ma’a lot heeft dezelfde letters als het woord Alamot (vrouwen).
Zoals bekend was de verlossing uit Egypte vanwege het zechoet (voorrecht) van de vrouwen!
(Safa Achat)
אֶת בֵּית הַבְּחִירָה לְכַפֵּר עַל כָּל עֲוֹנוֹתֵינוּ
De tempel
In de laatste zin van dajenoe spreken we over de tempel, zonder toevoeging. Aan het eind van het stukja ‘al achat’ spreken we over de tempel die verzoening voor onze zonden brengt.
De tempel is er voornamelijk om G-d te dienen door middel van de verschillende offers. Helaas is het wel eens zo dat iemand een zonde begaan heeft waar hij vergiffenis voor kan krijgen door een zonde-offer te brengen.
Dat soort situaties proberen we te vermijden. Vandaar de eerste keer ‘de tempel’ en pas op tweede plaats ‘de tempel die verzoening brengt’.
(R’ Jehoshoea van Belz)
De volgense 3 stukjes zijn uit Siftee Tzadik
אילו - דינו
Als ... Dan
Waarom geeft de haggadah allemaal verschillende mogelijkheden hoe het anders had gekund? Het is uiteindelijk toch NIET op die manier gegaan? Waarom zouden we dan gaan filosoferen hoe het zou geweest zijn als het anders was afgelopen?
Het zou kunnen dat dit allemaal suggesties van het hemelse gerechtshof waren. Het Joodse volk had op dat ogenblik nog bijna geen eigen verdiensten. De hemelse rechter was bereid ons uit Egypte te laten vertrekken op natuurlijke manier en de Egyptenaren in volle glorie te laten. Maar Hashem vond dat er ook met de Egyptenaren afgerekend moest worden. Toen was Hij bereid om de Egyptische mensen te straffen maar hun "goden" (spirituele krachten) niet af te nemen. enz. .
Voor elk voorstel dat door Hashem werd afgewezen en vervangen werd door een beter plan moeten we dankbaar zijn. We hadden het niet zelf verdiend. Hij deed het vanuit Zijn liefde voor ons.
אילו נתן לנן את ממונם
Als we hun geld hadden gekregen maar de zee niet was gesplitst
Wat zouden we hebben aan geld als de zee niet was gesplitst?
Rijkdom verheft de mens. (Dat weten we van een waarschuwing later in de Torah dat we moeten uitkijken niet van het goede pad af te dwalen als het ons goed gaat). Door ons het Egyptische goud en zilver te geven zouden zij zich machteloos voelen en ons met rust laten. Dat het zo ook kan zien we later in de Joodse geschidenis.
In de tijd van de profeet Elisha werd het Joodse volk bedreigd door de koning van Aram.
De wonderlijke redding die toen heeft plaats gevonden bestond uit een geluidshow waar het legerkamp van Aram plotseling geluiden hoorde van een machtig leger dat aanviel. Zij namen snel de benen en lieten alles achter in het kamp.
Nog diezelfde dag herstelde de voedselmarkt zich en keerde het leven weer terug naar normaal. (Zie Koningen II 7)
אילו קרע לנו את הים
Als de zee was gesplitst maar ze niet verdronken waren
Het is onbegrijpelijk dat de Egyptenaren bij het zien van het splitsen van de zee niet in grote angst gevlucht zijn. Pas toen ze de hele nacht het volk door de gesplitste zee hadden nagejaagd en hun wielen plotseling losvlogen riepen ze "Laten we vluchten want G-d is voor hun aan het vechten!" En meteen daarop verdronken ze. Dat wonder was niet nodig geweest om ons te redden. Ook had de wolk hun tegen kunnen houden terwijl wij door de zee trokken.
Maar G-d wilde Zijn liefde voor ons tonen en liet het op deze manier gebeuren.