De Sifsei Tzadik brengt van zijn opa de Sefas Emes : Over Yishamel staat dat hij Metsachek - speelde. Onze geleerden verklaren dat dat geen spelen was maar het begaan van ernstige overtredingen. Hij lachtte alle waarschuwingen over straffen weg.
Yitschak - wat ook van de stam lachen komt- was daar het tegenovergestelde van. Hij symboliseert juist vrees voor G-d en alles wat heilig is. De wereld is zo ingesteld dat er altijd tegenover het kwade het goede is met dezelfde intensiteit.
Als we dan naar Pharaoh kijken kunnen we zien hoe sterk de positieve krachten moesten zijn om ons van hem weg te halen. Keer op keer ontkende hij het bestaan van G-d. Het ene wonder na het andere liet hem koud. Omdat te ontdooien moesten er steeds grotere openbaringen komen. Die waren voor ons bedoeld om ons met G-d kennis te laten maken op het hoogste nivo.
Verslaving - teshoeva
De Egyptenaren hadden na de eerste plaag al berouw van hun gedrag. Maar zodra de plaag afgelopen was gingen ze weer lekker door. En zo na elke plaag tot de tiende.
Het is niet makkelijk je los te maken van slechte gewoonten.
We moeten daar een les van nemen dat als we ooit een slechte gewoonte gewend waren te doen hoe ver we ons daarvan moeten verwijderen als we eenmaal ingezien hebben dat we fout zaten. Het is voor een afkickende alcoholist niet goed aan tafel te zitten met drinkende mensen. Sterker nog. hij moet de straat met de drankwinkel vermijden!
יודעים את התורה
Wat voegt dat toe aan de eerste benamingen "wijzen en ouderen" die ook op het kennen van de Torah slaan?
Dit zou kunnen slaan op kennis die niet zelf vergaard is maar van bovenaf geschonken is zoals we dat bijvoorbeeld vinden bij koning Shlomo "Hashem GAF hem wijsheid" (Koningen I 5-26). Ook zo iemand heeft nog steeds de plicht om over de uittocht te praten.
וישמע
Hashem zegt tegen Moshe dat hij ons geschreeuw heeft gehoord op deze manier: וגם אני שמעתי. Als er שמעתי had gestaan zou dat ook al betekenen "Ik heb gehoord." Dat is een combinatie van שומע en אני. Nogmaals אני schrijven is technisch gesproken overbodig. Wat we daarvan kunnen leren is dat Hashem zelf ons geschreeuw heeft gehoord en niet alleen via een engel. Eenmaal staat er dat ons gejammer vanwege het werk is aangehoord. Dat begrijpen we als moeilijkeden met het dienen van G-d. Dat Hashem dat persoonlijk neemt is te verwachten. Maar ook het gekreun als gevolg van onze persoonlijke moeilijkheden נאקתם worden door Hashem zelf aangehoord.
Houdt Zijn belofte - Berekend de tijd zoals er staat 400 jaar - Dat heeft onze voorouders en ons bijgestaan
Wat staat hier? De belofte om ons 400 jaar slaven te laten zijn? Dat is juist niet gebeurd. Het waren slechts 210 jaar. En dat heeft hun en ons bijgestaan? Hoe dan?
De gemara (berachot 55a) leert ons dat men soms droomt wat er in de toekomst gaat gebeuren.
Dat kan iets leuks of minder leuks zijn.
Soms komt iemand een beloning of een straf toe maar verdient hij niet het hele pakket. Van boven laat men die persoon dan dromen wat er gaat gebeuren zodat hij zich gaat verheugen op het goede of bang wordt voor het nare wat hem te wachten staat. Die gevoelens worden ook meegerekend.
(Soms in het leven maakt men zich erge zorgen over wat er schijnt aan te komen. Vaak blijkt dan dat het nooit zo erg gebeurt als men verwacht had. Dan denkt men bij zichzelf dat al die zorgen overdreven waren. Maar dat is niet zo. De zorgen worden meegerekend met wat de persoon had moeten overkomen.)
G-d had aan Avraham voorspeld dat er 400 jaar slavernij zou zijn. Dat was algemeen bekend. Pas achteraf hebben de geleerden verklaard dat de berekening van de 400 jaar veel eerder begon. Maar toen we nog in Egypte waren was er geen enkelel hoop dat de bevrijding eerder zou komen. Maar juist die gevoelens van angst voor wat er nog jaren te komen stond hebben ons bijgestaan en ervoor gezorgd dat we veel eerder weg konden.
Hij heeft Zijn woord gehouden. Het waren niet meer dan 400 jaar en er is zelfs een berekening hoe het ook echt 400 jaar was. Maar het ons van te voren te vertellen dat het 400 jaar zou zijn is wat ons bijgestaan heeft..
(Divrei Shaoel)
Tot het ochtendgloren
De leerlingen wisten niet of het vertellen over de uittocht alleen 's-nachts een mitswa is of ook overdag.
Er bestaat een regel dat als iemand met een mitswa bezig is en niet tezelfder tijd een andere kan vervullen, dat hij niet hoeft te onderbreken waar hij mee bezig is.
De geleerden waren druk bezig met het vertellen over de uittocht dat 's-nachts een mitswa is. Nu werd het tijd om het ochtend-shema uit te spreken.
De leerlingen vroegen zich af of het niet onderbreken van de discussie door hun leraren het gevolg was van het niet door hebben dat het ochtend geworden was of dat zij van mening waren dat er overdag ook een mitswa van vertellen was en dat zij daarom niet hoefden te stoppen om een andere mitswa - namelijk het lezen van shema - te vervullen.
Hun opmerking was dus eigenlijk een halachische vraag.
Aangezien er niet duidelijk vermeld wordt dat ze zo een mening hadden veronderstellen we dat zij wel degelijk gestopt zijn om het shema te lezen.
(Tishbi Mevaser)
Afikoman
En dan komen we aan bij het eten van de afikoman ter nagedachtenis aan het Pesach offer.... en dan is het nergens te vinden! Iemand heeft het gestolen!
Iedereen die ooit bij een seider aanwezig is geweest weet dat dit te verwachten is. Het staat zo op het programma. Dus niemand die boos wordt. Er komen zelfs kadootjes te pas bij de onderhandelingen om de Afikoman terug te krijgen.
Maar stel dat iemand op een gewone werkdag te zien krijgt dat hij voor een enorm bedrag bestolen is. Wordt hij dan wel boos of ziet hij in dat alles van bovenaf geregeld is en dat -wat hem betreft- dit ook bij het programma hoort? (R' Elimelech Biderman)
לכם - לשון כינוי מלבוש
De beginletters van lachem – ‘jullie’ duiden op de woorden Lashon = taal, kinoei - naam en malboesh - kleding.
Het joodse volk is niet ten onder gegaan in Egypte omdat ze die 3 dingen niet veranderd hebben. Zij bleven hun eigen taal spreken, gebruikten joodse namen en droegen kleding die hun duidelijk herkenbaar maakte als behorende tot het Joodse volk. De slechte zoon wil dat vandaag de dag afschaffen.
(Shoefra Dejisrael -Bluzhov)
De rol van de vrouw
De midrash zegt dat door het niet veranderen van onze taal, namen en kleding we uit Egypte zijn weg gehaald.
Elders staat dat vanwege het voorrecht van de goede vrouwen we zijn vrij gekomen.
Rabbi Yisacha Dov van Belz legde uit dat dat geen tegenstrijdige opmerkingen zijn:
Het was de vrouw die voor de opvoeding van de kinderen zorgde en de invloed van de straat buiten hield.
Een aanhanger van R' Yisroel Spira , de Bluzhover Rebbe, kwam afscheid nemen voor Pesach. "Rebbe, dit jaar ga ik naar een hotel. Het is helemaal Kosher op de beste manier. Mijn vrouw hoeft dit jaar geen schoon maak te doen en de kinderen zullen het heerlijk vinden."
De Rebbe antwoordde : Aangezien je dit jaar niet bij de seder zal zijn wil ik nu nog wat korts met je delen.
מה העבודה הזאת לכם De slechte zoon vraagt: "Waarom werken jullie zo hard? Je kan toch gewoon naar een hotel gaan?"
Goede reis!
Vele dagen -nieuwe koning - en ze verzuchtten
Meestal raakt men na een tijdje gewend aan de meest moeilijke situatie.
In Egypte kwam er een nieuwe koning. Rashi merkt op dat dat betekent dat hij nieuwe onplezierige bepalingen instelde.
Men raakte niet gewend aan de slavernij omdat het steeds erger werd.
(Ben Ish chai)
Baroeg hamakom - Bikdoeshato - 4 zonen
Meestal zeggen we baroeg ata - "U" tweede persoon. Hier zeggen we "hamakom" derde persoon.
G-d heeft de wereld geschapen op een manier dat we Hem niet zien maar zullen zoeken.
Als we met onze ogen zouden kunnen zien hoe de hele omgeving spiritueel verlicht wordt elke keer als we een mitswa doen en de spirituele schade die we teweeg brengen als we wat verkeerd doen dan zouden we allemaal perfect zijn en helemaal geen vragen stellen. Zelfs de wijze niet.
Maar dat is de bedoeling niet. Vandaar dat we de Torah hebben gekregen op een manier dat we G-d alleen in de derde persoon herkennen. En op een manier van heiligheid. Heilig is iets waar we tegenop kijken. Wat verheven is. G-d is aanwezig in de mitswot op zo een manier opdat er 4 soorten zonen kunnen bestaan
(Erech Shai)
En ook het volk וגם את הגוי
Wat komt dit "en ook" toevoegen?
Elk volk heeft een hemelse vertegenwoordiger. De midrash zegt dat hier op aarde niets met een volk gebeurt als niet eerst de hemelse vertegewoordiger hetzelfde is overkomen op spiritueel nivo.
Daar slaat het 'en ook' op. Niet alleen het volk op aarde; ook de hemelse vertegenwoordiger zal gestraft worden.
- Niet alleen de Egyptenaren van toen zijn gestraft voor wat ze ons aangedaan hebben, ook in de toekomst zullen alle vijanden die ons lastig vallen gestraft worden. Daarom sluiten we meteen aan met het stukje waarin we zeggen dat deze belofte ons in elke generatie te hulp komt.
(Abir Jakov)
ויגר - מצוינים
Jakov en zonen wisten waarom ze naar Egypte afdaalden zoals ze duidelijk tegen Farao zeiden. Zei begrepen dat dit een onderdeel was van een groot Goddelijk plan en daarom deden zij een heleboel mitswot om zo snel en goed mogelijk de taak te volbrengen.
Perach betekend zware slaven arbeid maar we kunnen het ook lezen als twee woorden. "Pe" - mond "rach" - zacht,vriendelijk.
De gemara verteld dat de slavernij niet van de een op de andere dag begon. Het begon met Farao die in hoogsteigen persoon kwam werken. Toen kon niemand het maken niet mee te helpen. Langzamerhand maakten de Egyptenaren het erger tot het volk helemaal slaven waren geworden.
Maar waarom moest dat op die manier?
Het volk was aan het begin van de slavernij nog heel klein en demonstraties of een opstand zou ze niets geholpen hebben. Waarom konden de Egyptenaren ze niet gewoon dwingen om slaven te worden?
Farao met zijn onheilige krachten probeerde de heilige krachten van het joodse volk over te nemen. Als zij uit eigen vrije wil voor hem hadden gewerkt dan zou hun kracht in zijn macht geinvesteerd worden en zouden ze nooit meer weg kunnen!
Waarom heeft hij dan later besloten om ze wel hard te laten werken als hij dit allemaal zo goed begreep?
De zielen die op dat ogenblik in Eypte waren waren al meerdere malen op aarde geweest. Zij waren door de zonde van Adam geestelijk vervuild geraakt en moesten een schoonmaak proces doorstaan.
Zij waren de generatie van de maboel / zondvloed. Daar hadden zij zich niet goed gedragen en moesten ze door de zondvloed schoon gewassen worden. De volgende generatie kwamen ze weer terug. Maar toen bouwden ze in hun verwaandheid de toren van Bavel. Om dat goed te maken werden ze allemaal verspreid over de hele wereld. Niet lang daarna waren diezelfde zielen weer terug. Nu in Sedom en omliggende steden. Weer gedroegen ze zich niet en werden ze met vuur en zwavel helemaal schoon gebrand.
En toen kwamen ze weer terug als het volk dat naar Egypte afdaalde om daar nog een keer als slaven te werken. Dat was de laatste stap want zodra dat was afgerond konden ze meteen door naar de berg Sina om de Tora te ontvangen.
Farao wist van de eerste drie keer dat deze zielen op aarde waren geweest af. Zoals het er toen uitzag was er geen mogelijkheid dat ze het deze keer beter zouden doen. Ze waren daar te laag voor en er zou een sterke Goddelijke kracht voor nodig zijn om ze uit zijn onreine greep lost te krijgen. Die kracht was nergens te zien omdat hij verborgen was. Toen Farao dat inzach besloot hij om de zielen helemaal zelf in te nemen door ze hard te laten werken. De 3 generaties waar het niet goed was gegaan leidden tot het zware werk. Dat waren dus de generaties van de zondvloed מבול, de generatie die verstrooid werd פלגה en de generatie van sedom סדום. Tellen we de getal waarde van מבול פלגה סדום bij elkaar op dan krijgen we פרך, slavenarbeid.
(Abir Jakov)
Farao
De Kotsker Rebbe zei eens dat de er vandaag de dag geen echte apikorsim (ongelovigen) zijn. Zolang alles goed gaat hebben ze veel praatjes maar als er iemand ziek is dan weten ze vaak snel waar ze hun gebeden boek hebben verborgen.
Farao was een echte apikores.
Bij de plaag van de dood van de eerstgeborenen staat dat Farao in het midden van de nacht opstond. Dat betekend dat hij tot die tijd in bed lag.
Dit was iemand die al 9 plagen had mee gemaakt en was nota bene zelf een eerst geborene en had in princiepe met alle andere eerstgeborenen om midder nacht moeten sterven. En wat deed hij? Hij ging gewoon naar bed of er niets aan de hand was! Hij geloofde echt niet!
De zware slavernij begon pas van het moment dat Levi de laatste van de 12 stammen was
overleden. Van dat moment to the moment van de uittocht was 117 jaar בחזק. (Devash Lefi – Chid”a)
----------------------
אנוס על פי הדיבור
אנוס – gedwongen is ok weer 117. (Safa Echat – Chid”a)
--------------------------------
ארמי de Arameer heft dezelfde getal waarde als עמלקי De amalekiet. Wie had Lavan verteld dat Jakov gevlucht was? Amalek.
“Dat [hij] gevlucht” כי ברח is ook weer de getalwaarde Amaleki.
De woorden כי ברח vinden we weer terug bij de uittocht. De koning van Egyote
hoorde dat het volk gevlucht כי ברח was. Weer was het Amalek die het bericht door gaf.
(Geoelat Olam – Chid”a)
-------------------------------------
lmaan anoso mannen deden vrouwen werk de mannen moesten bij vrouwen op
les en vrouwen bij mannen dat was om hun te laten zondigen
midbar kedemot chida
Na de hagel plaag roep Pharaoh Moshe en Aharon bij zig en geeft toe dat “Gd - is rechtvaardig en ik en mijn dienaren zijn slecht.”
Pharao zei het op een manier dat de komma ook anders gaplaatst kon worden. "Gd -
is rechtvaardig en ik" - "en mijn dienaren zijn slecht". Hij was
bereid G-d te erkennen als een soort concurent op zijn nivo en de
schuld te geven aan zijn dienaren maar niet dat hijzelf de slechte
was. (Belz)
--------------------------------------
------------------------------------------------
Voor de doortocht dor de zee zegt hashem (14 :17-18) dat hij de egyptische harten zal verharden zodat ze het volk de zee in zullen volgen en dan zullen inzien dat "Ik g-d ben".
De Ibn Ezra vraagt zich af wie hier baat van zal hebben als ze allemaal verdrinken.
Hij geeft twee antwoorden. 1- de achtergebleven Egyptenaren. 2) de verdrinkende egyptenaren zullen in hun laatste minuten inzien dat G-d heerst.
Als we daar bij stil staan zien kunnen we daar een belanrijke les van leren. Het is G-d de moeite waard om alle -door hem geschapen- natuur wetten te breken om een anti semiet die zijn uitverkoren kinderen aan het najagen is bij te brengen dat er maar een G-d is die heerst.
Dan kunnen wij ook moeite doen om onze eigen broders en zussen het geloof bij te brengen. (R' Elimelech Biderman)
--------------------------------------------------------------------
Bouwden Pitom en] Ramses.
De getal waarde van רעמסס is 430.
430 jaar van verbond tussen de stukken tot de uittocht. (Rokeach)
--------------------------------------------
וימררו - ויצעקו - וישמע
In het begin waren de Egyptenaren heel aardig en werkten ze samen met de Joden. Langzamerhand lieten ze steeds harder werken. Maar tegen
die tijd waren ze zo geindroctineerd dat ze dachten dat het beter was slaaf te zijn in Egypte dan prins in een ander land!
Pas toen ze inzagen da ze een bitter leven hadden begonnen ze om hulp te smeken. Dat heeft de verlossing gebracht.
Vandaar schrijft de halacha voor dat men de maror niet mag inslikken zonder het te proeven. Wie niet begrijpt dat hij in een bittere
situatie verkeerd zal er ook nooit proberen uit te komen. (Sod Jesharim)
---------------------------------------------------------
Wie deze 3 dingen niet gezegt heft, heeft zijn plicht niet voldaan.
We kennen het begrip dat als we door omstandigheden geen offers kunnen
brengen, het spreken erover voldoet en word aangerekend alsof het
gedaan is.
Dat is niet wat we hier doen. Sterker nog, ook in de tijd dat het
Pesach offer gebracht werd moest men erover spreken om te mitswa goed
te vervullen.
Joods voelen zonder er wat aan te doen is onvoldoende. Maar ook het
uitvoeren van een handeling is niet altijd genoeg. Soms kan een
handeling door een bijstander op verschillende manieren
geinterpreteerd worden. Vandaar dat het ook belangijk is om er bij te
zeggen waar men mee bezig is. Zo blijft er geen twijfel over dat de
mitswa volledig vervuld is. (sod jesharim)
---------------------------------------------
וירעו ויעננו
טובתם של רשעים רעה היא לצדיקים יבמות קג
Het goede van de slechten is slecht voor de goeden. (Talmoed)
וירעו leterlijk vertaald pijnigden kan opgevat worden als “vrienden worden” De egyptenaren werden vrienden met het joodse volk. Hun goed is ons slecht. Door met hun te maken te hebben warden we gepijnigd.
(Wajaged Lishlomo)
------------------------------------
מן העבודה. De Targoem Jonatan brengt dat de kinderen die pharaoh liet slachten om in hun bloed te baden waar we in de midrash over lezen de eerstgeborenen waren.
Oorspronkelijk was het de bedoeling dat de eerst geborenen de temple dienst zouden verrichten. (Dat is later veranderd naar kohaniem want de eerst geborenen hadden mee gedaan aan het gouden kalf).
Het jodse volk aanbad Hashem vanwege “het werk. Het werk in de temple. Als de eerstgeborenen geslacht zouden worden er niemand zou zijn om in de tempel dienst te doen.
(Pi Hamdeaber(
----------------------------------------
De sefas emmes merkt op dat men het altijd heeft over seder avond
(of nacht). Seder betekend orde .We moeten inzien dat ook alle donkere tijden precies berekend waren.
---------------------------------------------------------------------