בַּעֲבוּר זֶה לֹא אָמַרְתִּי אֶלָא בְּשָׁעָה שֶׁיֵּשׁ מַצָּה וּמָרוֹר מֻנָּחִים לְפָנֶיךָ
Vanwege dit.. Als er Matza En maror voor je liggen.
Dit is het antwoord aan het kind dat niet kan vragen.
De Gemara soeka 42 zegt dat zodra een kind begint met spreken zijn vader hem Torah moet gaan leren. Wat bedoelt men met Torah (vraagt de gemara. Tenslotte gaat het om een heel klein kind dat nog niets begrijpt) De zin tora tziva lanoe. Moshe heeft ons de Tora gegeven, een erfdeel van het Joodse volk..
Het grondbeginsel van joodse opvoeding is het cultiveren van het ingebouwde geloof. Niet voor niets staat er dat het de opdracht aan de vader is. Als het kind wat ouder is en moet begrijpen wat hij leert is een begaafde leraar nodig. Op dit ogenblik maakt het niet uit of de vader pedagogie heeft gestudeerd. Iedereen kan dit doen. Omdat het beter is een mitswa zelf te doen, moedigt men de vader aan het te doen.
Hoe werkt men met zo een klein kind?
Men vertelt hem hoe het zit ook al begrijpt hij het niet en indien mogelijk verbindt men het met iets tastbaars. In dit geval matza en maror. Het kind zal die voorwerpen onthouden ook al brgijpt hij het verhaal niet.
(Be'er shmoeel - R shmoel Rozenberg ,de Unsdorfer rav)
Rasha
En als jullie zonen zullen vragen..
Op dat ogenblik kreeg het joodse volk een naar bericht te horen. In de toekomst zouden er zonen geboren worden die dit soort vragen zouden stellen. Anderen zeggen dat ze juist een vrolijk bericht ontvingen.
Ze kregen te horen dat er zonen geboren zouden worden! (mechilta p' 12)
Die twee manieren van denken bestaan nog steeds.
Er zijn mensen die het verschrikkelijk zouden vinden als hun zoon van de Tora weg af zou stappen. Anderen zijn juist apetrots dat ze een zoon hebben die het beter weet dan het ouderwetse geloof en op de universiteit een papiertje krijgen waarop staat dat zij slimme mensen zijn
(Be'er shmoeel - R shmoel Rozenberg ,de Unsdorfer rav)
Als hij daar was geweest..
De rasha wordt hier in derde persoon aangesproken. Dat is meestal weggelegd voor belangrijke mensen. Deze jongeman had getutoyeerd moeten worden.
De Gaon van Wilna leest het anders.
Vader en wijze zoon zijn druk in discussie over de uittocht en worden door de slechte zon onderbroken met een negatieve vraag. 'Negeer hem' zegt de Haggadah. Praat door tegen je wijze zoon en zeg tegen HEM dat als de rasha daar was geweest enz
In elke generatie
De Midrash op tehilim spreekt over een koning die in een boze bui eens uitriep dat hij een grote steen op zijn zoon zou gooien. Nadat hij zich bedaart had kwam hij met een groot dilemma te zitten. Als hij het niet zou doen dan zou hij zijn woord gebroken hebben. Zou hij het wel doen, dan zou hij geen opvolger meer hebben.
Hij kwam met een slimme oplossing. Hij nam de grote steen, verpulverde deze en gooide alle korreltjes over zijn zoon heen.
Dat men in elke generatie tegen ons komt vechten is op die manier bekeken een zegen. In plaats dat er een machtige vijand ons in één keer vernietigde zijn het maar brokken van de grote steen. Soms wat groter, soms wat kleiner. Soms doen ze wel erg veel pijn, soms wat minder. Maar het is in ieder geval verspreid.
(Kedoeshas Tzion - Bobov)
מְלַמֵּד שֶׁלֹא יָרַד יַעֲקֹב אָבִינוּ לְהִשְׁתַּקֵּעַ בְּמִצְרַיִם אֶלָּא לָגוּר שָׁם
In 1950 vestigde de Skvere Rebbe 'R' jakov Josef Twersky zich in de joodse wijk Willamsburg. In 1956 stichtte hij het dorpje New Square zo'n 70 kilometer buiten de stad. Zijn redenering was als volgt.
In het begin kwamen de chassidim zich beklagen dat ze moeite hadden met de verleidingen van de grote stad. Langzamerhand echter kwam men zich alleen nog beklagen over gebrek aan aardse genoegens er had men geen spirituele zorgen meer. Toen wist ik dat het tijd was te vertrekken.
De grondslag van deze gedachte is terug te vinden in het werk van zijn overgrootvader de Meor Enajiem (Lech lecha). לָגוּר שָׁם wordt daar uitgelegd als te vrezen (zoals in 'ויגר מואב'). Jakov was niet naar Egypte afgedaald om zich daar te vestigen en te integreren maar om ook daar G-d te vrezen. Dat is het doel van al onze ballingschappen. Te laten zien dat de duisternis ons niet overmeesterd maar dat wij ons vast blijven houden aan de torah.
2 keer indopen
Dopen we niet 3 keer in? karpas, maror en de maror van Korech.
Nee, legt de TAZ uit. De reden waarom we korech doen is omdat er een mening is die zegt dat men niet aan de verplichting voldoet als men niet de pesach, matzah en maror samen eet. Volgens die mening is de eerste keer Maror niets waard. En volgens de mening dat het wel een op zichzelf staand mitzvah is is het niet nodig korech te doen. Het is dus egenlijk maar een keer maror die we indopen.
מַצָּה זוֹ שֶׁאָנוּ אוֹכְלִים, עַל שׁוּם מָה
Waarom eten we Matzah? Ter herinnering aan het deeg dat niet gerezen is bij de uittocht.
Wij zijn zo voorzichtig met alles wat maar een beetje op chametz lijkt. Waarom eten we dan de hele week matzah dat van water en meel gemaakt wordt? Dat kan toch nooit goed gaan!
Zou het niet beter zijn als we alleen de vereiste maat eten en verder de matzes ver buiten het huis te houden?
Het antwoord is nee.
Net zoals toen het deeg niet gerezen is omdat HKBH niet wou dat het zou reizen (hoewel de reis van Egypte naar Soekot waar men at veel langer dan 18 minuten heeft geduurd) zo ook maken we ons nu geen zorgen dat het zal reizen. Als de Torah spreekt over 8 dagen matzes eten dan doen we ons best het goed te doen en de rest kunnen we aan HKBH verlaten.
Ma'or Vashemesh
Afikoman
De avond staat in het teken van vragen stellen. Ook spreken we veel over blind geloof. Matza is het brood van emoena. Hoe zit het nou? Mogen we vragen of moeten we alles accepteren zonder het te begrijpen?
Vragen mag als het is om te proberen te begrijpen wat te begrijpen valt. Dat wil nog niet zeggen dat je op alles antwoord zal krijgen. We beginnen de avond met vragen. Aan het eind van de avond, zijn er nog vragen? Neem nog een stuk matzah - geloof en daarmee sluiten we de avond af.
(Gehoord van rabbi Yisroel Spalter Chabad Weston, FL)
כִּי גֵר יִהְיֶה זַרְעֲךָ בְּאֶרֶץ לֹא לָהֶם
Je (Avraham's) nakomelingen zullen vreemdelingen zijn in een land niet van hen.
Weet, Avraham, dat het feit dat je nakomelingen vreemdelingen zullen zijn in een ander land niet vanwege hun is. Het is geen straf voor hun zonden maar is iets wat nodig is om alles wat aan verborgen heiligheid in Egypte te vinden is mee te nemen.
Sefer Hasichos 5697
כִּי אֵין מִרְעֶה לַצֹּאן אֲשֶׁר לַעֲבָדֶיךָ, כִּי כָבֵד הָרָעָב בְּאֶרֶץ כְּנָעַן
Jakov's zonen zeggen tegen Pharaoh dat de hongersnood in hun land zo zwaar was dat het vee niet meer te weiden had.
Rabeinu Bechaje vraagt zich af wat het gebrek aan gras voor de dieren te maken had met de hongersnood. Hij verklaart het zo: Er is zo weinig te eten dat de mensen uit bittere noodzaak gras zijn gaan eten zodat er nu voor de dieren ook niets meer te eten is!
אֲנִי וְלֹא מַלְאָךְ
Ik en geen engel
Iedereen heeft als taak zowel met zichzelf bezig te zijn als met anderen. Aan de ene kant moet men zelf veel Torah leren en de mitswot zo mooi mogelijk vervullen maar tegelijkertijd moet men tijd maken om de straat op te gaan en daar mensen te vinden die nog hulp nodig hebben.
Men zou kunnen denken dat het beter is om niet al te veel kracht te investeren in het 'vieze werk' op straat.
Hier leert ons de hagadah dat dat een verkeerde benadering is. G-d zelf is naar Egypte afgedaald om het vieze werk te doen en stuurde niet een van zijn afgezanten. Zo ook moeten wij ons met al onze krachten in dat soort werk storten.
(Torat Menachem, 19)
וַיָּרֵעוּ אֹתָנוּ הַמִּצְרִים וַיְעַנּוּנוּ, וַיִתְּנוּ עָלֵינוּ עֲבֹדָה קָשָׁה
Rambam (Hilchot Teshoeva 6:5) legt uit waarom de Egyptenaren gestraft werden terwijl ze juist aan het helpen waren een goddelijke voorspelling te bewerkstelligen. Had Avraham nie te horen gekregen dat zijn nakomelingen in een vreemd land zouden zijn? Dat had hij echter niet aan de Egyptenaren gevraagd te doen. Dat was hun eigen keuze. Ze hadden het aan een ander volk kunnen overlaten die belofte uit te laten komen. Die keuze zijn ze gestraft. .
De Rava"d is het zoals gebruikelijk met de Rambam oneens. Iemand had het toch moeten toen? Zou dan een ander volk gestraft zijn als Egypte het niet had gedaan?
Maar de reden waarom ze de straf verdienden is een van de volgende mogelijkheden.
1) Inderdaad had welk volk dan ook de mogelijkheid het joodse volk ongestraft te onderdrukken. Egypte werd het kwalijk genomen dat zij het deden nadat Josef hun land had gered. Dat is stank voor dank en is onacceptabel.
2) Als de Egyptenaren de intentie hadden gehad om Hashem's wil uit te voeren dan zou het hun niet kwalijk genomen zijn. maar zij hadden het gedaan vanuit slechtheid en zieden "laten we hun gd te slim af zijn".
3) Toen Moshe en Aharon waren gekomen en opdracht gaven het volk te laten gaan hebben ze niet geluisterd. Ze hebben het werk juist verergerd.
Deze 3 punten zijn terug te vinden in de pasoek die de hagada hier brengt.
וַיָּרֵעוּ אֹתָנוּ הַמִּצְרִים Het waren de egyptenaren die het ons aan deden. De egyptenaren die ons heleboel schuldig waren.
וַיְעַנּוּנוּ ze pijnigden ons. Ze deden het niet vanwege de voorspelling aan Avraham maar vanuit slechtheid.
וַיִתְּנוּ עָלֵינוּ עֲבֹדָה קָשָׁה. Ze maakten het werk alleen maar harder.
(Safa echat van de chido)
Kol Dichfin כָּל דִכְפִין
כָּל דִכְפִין Wie het al zover gebracht heeft dat hij al zijn aardse verlangens opzij heeft gezet (kfiya = dwingen/ wegduwen), יֵיתֵי וְיֵיכֹל kan eten wat en wanneer hij wil. Hij doet het sowieso niet vanwege het aardse genot.
כָּל דִצְרִיךְ Een benodigde - iemand die nog niet zo volmaakt is, יֵיתֵי וְיִפְסַח moet pesach doen - springen. Af en toe wat overslaan. Dat ijsje laten liggen en in plaats van een steak een boterham met pindakaas eten.
Ahavas Sholom - R Mendel van Kosov.
מַה נִּשְׁתַּנָה
Elke jom tov doen we dingen anders dan de rest van het jaar. Waarom vragen we dan niets?
Daar is het begrijpelijk.
Bij matan Torah hebben we op ons genomen alles te doen wat we opgedragen zullen krijgen. Daar vragen we dan ook niet over. Als dan de tijd van de mitswa komt doen we die en heeft dat een spiritueel effect precies zoals dat van boven is ingesteld.
Met Pesach was dat anders. Daar was nog geen Torah gegeven. Waarom was er zomaar op die ene avond een gddelijke openbaring? Waarom niet op een andere nacht of helemaal niet? De mens had hier toch niets voor gedaan?
Dat is precies waar Pesach over gaat. Het wonder dat de wonderen zomaar van bovenaf kwamen zonder dat wij ze als het ware zelf verdient hadden/
(Pri tzadik - R Tzadok Hakohen van Lublin)
Matza wijst op medelijden in de Kabbala.
Dan is het begrijpelijk waarom we die vanavond eten. De eere vraag is eigenlijk een soort retorische vraag ter inleiding op de echte vraag. Waarom eten we matza? Omdat het op medelijden wijst? Dan heb ik een vraag. Waarom eten we het bittere maror dat op het tegenovergestelde van medelijden duidt.
Het antwoord daarop is dat we dat alleen maar doen ter herinnering aan de tijd van de ballingschap van toen, hoewel het deze avond die in het teken van vrijheid / matza staat inderdaad niet van toepassing is.
(Imree pinchas - R' Pinchas koritzer )
מַעֲשֶׂה
Waar hebben deze geleerden het de hele avond over gehad? We mogen toch wel aannemen dat ze allemaal iets in te brengen hadden. Interessant is dat we van deze geleerden geen uitspraken vinden over de uittocht. Niet in de midrash, niet in de mechilta enz.
Van het feit dat de leerlingen niet bij deze samenkomst aanwezig mochten zijn, hoewel ze wel in de buurt waren, kunnen we concluderen dat het ging om een diepe kabbalistische discussie die niet voor de leerlingen bestemd was.
(Pri tzadik - R Tzadok Hakohen van Lublin en Simchas Haregel van de Chido)
Een andere verklaring is te vinden in Shaar Jissachar van Munkatch.
Rabbi Eliezer was de belangrijkste van dit gezelschap.
Hij is van mening dat men jom tov niet bij zijn Rebbe moet zijn maar thuis met vrouw en kinderen zoals er staat "Jij en je huishouden zullen vieren". De gemara (soeka 27a) verteld dat zijn leerling rabbi Ilai eens op jom tov hem in Loed kwam bezoeken en dat hij daar ontevreden over was.
De leerlingen waren deze avond daarom ook thuis gebleven om thuis te vieren. Toen ze 's ochtends naar sjoel kwamen troffen ze daar de geleerden aan.
Dit waren de jongere leerlingen die bang waren zich niet aan de regel van hun Rebbe te houden. De andere geleerden waren ten opzichte van R' Eliezer ook op het nivo van leerlingen. Zij waren echter grotere mensen en zij begrepen dat men wel degelijk bij de Rebbe langs gaat ook al zeg hij dat men thuis moet blijven. Zoals hier duidelijk staat heeft hij ze binnen gelaten en de hele nacht in gesprek doorgebracht.
כָּל אוֹתוֹ הַלַּיְלָה
אוֹת is een teken. Verschillende mitswot worden tekens genoemd. Shabbat,Tefillin en brit milah zijn tekens van onze band met de schepper. Pesach wordt shabbat genoemd "de dag na shabbat". Een onbesneden persoon mag niet van het Pesach offer eten en in de tefillin wordt over de uittocht gesproken.
וְהָיוּ מְסַפְּרִים zij verhelderden deze onderwerpen zoals een safier steen.
Zecher Tsadiek - R'Aharon van Koidnov).
וַאֲמַרְתֶּם זֶבַח פֶּסַח הוּא
Dertig dagen voor Pesach moet men beginnen met het leren erover.
Zewach betekent slachten, door snijden.
וַאֲמַרְתֶּם we moeten beginnen te spreken זֶבַח פֶּסַח de in twee gesneden פֶּסַח. De helft van פ is מ. De helft van ס is ל. En de helft van ח is ד. Dat vormt het woord למד en de getalwaarde van lamed is 30.
(She'eris Menachem van R' Menachem Mendel van Wishive)
.שֶׁלֹא הִסְפִּיק בְּצֵקָם שֶׁל אֲבוֹתֵינוּ לְהַחֲמִיץ
Een losse meelkorrel rijst niet. Zodra water een hoop meelkorrels met elkaar verbindt, noemen we het deeg en begint het te rijzen.
Door het bij elkaar brengen קבץ krijgen we בצק deeg.
Als iemand alleen in een vreemd land woont waar hij niemand kent, voelt hij zich erg klein.
Iemand die onderdeel is van een grote familie binnen een grote gemeente zit veel lekkerder in zijn vel en kan nog weleens verwaand worden.
Bij de uittocht kwam het hele Joodse volk samen. Dat ze niet meteen verwaand werden komt door de enorme Gddelijke openbaring die toen plaatsvond. .שֶׁלֹא הִסְפִּיק בְּצֵקָם שֶׁל אֲבוֹתֵינוּ לְהַחֲמִיץ het samenkomen - deeg van onze voorouders rees niet.
(Ezor Elijahoe Rabbi Elijahoe van Wiskit)
Motsie en Afikoman
Er wordt gebracht dat het pesach offer niet in Egypte is gebracht maar in het heilige land waar het hele joodse volk die avond op wonderbaarlijke manier naar toe is gebracht op adelaarsvleugels. Toen dat gedaan was keerden ze meteen weer terug naar Egypte. Bij deze reis had niemand wat mee genomen. Toen gingen de egyptische eerstgeborenen dood en werd het joodse volk gevraagd om zo snel mogelijk te vertrekken. Deze keer nam iedereen zijn hele hebben en houwen mee.
Ter herinnering aan deze dubbele uittocht eten we eerst matza bij motsie aan het begin van de maaltijd. Ter herinnering aan de grote uittocht eten we het Afikoman. Dat woord bestaat uit twee woorden. Afoekei mana. Spulletjes tevoorschijn halen. Bij die uittocht namen we alles mee.
Droesjei hatzlach van de Noda Bijehoeda
וּלְפִי שֶׁהוֹצִיא אֶת עַצְמוֹ מִן הַכְּלָל כָּפַר בְּעִקָּר
Iemand die van het Torah pad was afgestapt kwam eens naar zijn rabbijn en zei dat hij veel vragen had op de Torah.
De rabbijn antwoordde dat hij helemaal geen vragen had maar antwoorden (excuses) om zijn gedrag te verantwoorden. Mijn antwoorden op jouw vragen zullen daarom niet helpen want je bent niet op zoek naar een antwoord maar op een vraag.
Dit is het soort persoon waar de Hagada het over heeft, legde R' Isser Zalman Meltzer uit.
Omdat hij zich aan de joodse gemeente wil onttrekken, spreekt hij tegen de Torah.
אֶחָד מִי יוֹדֵעַ
Wie weet 1,2,3?
Het kan zijn dat dit is ingesteld in de periode dat het Joodse volk bloeide in Spanje. Men hield zich veel bezig met wetenschappen en de Joodse jongeren zaten vaak het hele jaar op de universiteit. Als ze dan een keer per jaar voor de seder naar huis kwamen vroegen hun ouders ze deze 13 basisvragen om te kijken of ze nog wisten wie ze waren...
(Jad josef - R' Josef van Kosson )
וְלֹא יָכְלוּ לְהִתְמַהְמֵהַּ, וְגַּם צֵדָה לֹא עָשׂו לָהֶם.
Voor het binnentrekken in Erets Jisrael geeft Jehoshoea de opdracht aan het volk צֵדָה proviand voor te bereiden. De midrash (tana debei elijahoe 18) legt uit dat men dat niet letterlijk moet opvatten aangezien men op dat moment nog manna at. Hij bedoelde spirituele voorraad door tesjoeva te doen.
En hier bij de uittocht uit Egypte staat dat ze zo een haast hadden dat ze geen צֵדָה hadden! Ze hadden zo een haast met HKBH mee te rennen dat ze niet eens dachten aan tesjoeva. Hun ziel stond in vuur en vlam. Ze hadden geen tijd om naar achter te kijken en de viezigheid af te wassen.
Dat is iets wat veel meer waard was dan tesjoeva. Het is iets wat ons nog steeds ten goede wordt aangerekend .זכרתי לך חסד נעוריך
(Zer Zahav - R' Zev Wolf Van Strikov)
Ik ben zoals die man van 70.הֲרֵי אֲנִי כְבֶן שִׁבְעִים שָׁנָה
Adam leefde 930 jaar. 70 tekort om bij het volmaakte nummer 1000 te komen. Koning David had dood geboren moeten worden. Adam heeft hem 70 jaar van zijn leven geschonken. (Zohar) De arizal schrijft dat koning David in die 70 jaar Adam's zonde van het eten van de vrucht van de kennis heeft kunnen goedmaken.
Rabbi Elazar ben Azarja was deze avond door zijn eten van matza op net zo'n hoog niveau als koning David gekomen. "Ik ben zoals die van 70"
(Tiferet Ish - Novominsk)
11 Sterren אַחַד עָשָׂר כּוֹכְבַיָּא
Wat moeten we daarmee? Heeft dat iets met het Joodse volk te maken?
Er zijn in de mishna 528 perakim. (net zoals het woord mafteach)
כוכב is 48. 11 sterren = 11 x 48 = 528. Hoewel we de 6 delen van de mishna al genoemd hebben, spreken we nu nog eens wat gedetailleerder over.
(Tijoel Bapardes - R' Shlomo Zalman Ehrenreich)
בַּעֲבוּר זֶה לֹא אָמַרְתִּי אֶלָא בְּשָׁעָה שֶׁיֵּשׁ מַצָּה וּמָרוֹר מֻנָּחִים לְפָנֶיךָ
Het Pesach offer wordt hier niet genoemd hoewel we al eerder hebben gelezen dat men de wijze zoon moet vertellen dat men niets mag eten na het korban pesach.
Er is vast nog een andere les die we hier te lezen krijgen.
Pesach staat in het teken van het gevecht tussen chametz en matzah. Chametz is de neiging tot het slechte, de matzah, de tegenpool.
Chametz wordt ook "se'or" genoemd in de Torah.
Er zijn namelijk 2 soorten jetser hara. Eentje die in ons zit en een ander die van buitenaf aanvalt. Dat is een engel die daarvoor is aangesteld. Adam harishon was geschapen zonder jetser hara en werd door die van buitenaf verleidt. Na matan torah hadden ook wij geen jetser hara meer. Ook toen zijn we door die van buiten verleid tot de zonde van het gouden kalf, waarna we ook weer onze innerlijke terug kregen.
Er zijn twee dingen nodig bij het omgaan met de jetser hara. Men moet constant terug vechten. Hij is niet zoals een menselijke vijand die opgeeft nadat hij een nederlaag heeft geleden. Hij probeert het meteen weer. Ook is het belangrijk altijd verbeterd te zijn over de zonden die men begaan heeft (Rambam hilchot tesjoeva)
We zijn uit Egypte weggehaald om op het goede pad te gaan. Dat moet met matzah (dat ook ruzie betekent) een constant gevecht met de jetser hara en maror - het bittere - verbitterd zijn over begane fouten.
(Avnei hamakom R' Shlomo Zalman Ehrenreich)
כֻּלָּנוּ חֲכָמִים, כֻּלָּנוּ נְבוֹנִים, כֻּלָנוּ זְקֵנִים, כֻּלָנוּ יוֹדְעִים אֶת הַתּוֹרָה
Al waren we wijzen geweest op een manier van chacham,navon of zaken en we de Torah hadden gekend,
Is dat laatste een vierde categorie? Zijn de verschillende soorten wijzen wijs op andere gebieden, niet in de Torah kennis?
We kunnen het zo lezen: Al zijn we nog zo geleerd in Torah kennis, kennen we toch de Torah, weten we dat de torah oneindig diep is (kennen als in bekend zijn met de kenmerken van Torah)
Aangezien het zo diep is moeten we blijven doorvertellen want we zijn pas net begonnen.
(Matzah Sheleima R' Shlomo Zalman Ehrenreich)
לְגוֹי גָּדוֹל, עָצוּם וָרָב... וַיָּרֵעוּ אֹתָנוּ הַמִּצְרִים
Het volk vermeerderde zich... Zijn pijnigden ons... Hashem haalde ons met sterke hand weg.
Er is een mening die zegt dat de reden waarom we al na 210 jaar zijn vertrokken in plaats van de volle 400 jaar uit te zitten is omdat ze ons zo hard hebben laten werken. Indien dat zo is dan was het niet nodig de Egyptenaren zo zwaar te straffen. Ze hebben alleen maar geholpen het wat sneller af te krijgen.
Een andere mening zegt dat de verkorte tijd resultaat was van de bovennatuurlijke bevolkingsgroei. Doordat er zo veel meer slaven waren, was de hoeveelheid werk dat we moesten verrichten sneller af. Volgens deze verklaring verdienden we er niets mee dat het ook nog eens moeilijk werk was. De Egyptenaren verdienden hun straf eerlijk. Om duidelijk te maken dat we deze verklaring aanhouden zegt de Hagada eerst dat het volk zich enorm vermeerderde (dus geen reden voor hard werk) maar dat de Egyptenaren ons het wel moeilijk maakten. Vandaar de straffen.
Magid Devarav Leyakov
מִצְוָה עָלֵינוּ לְסַפֵּר בִּיצִיאַת מִצְרַיִם
Het vertellen is niet Torah leren maar een mitswa om door het vertellen Hashem te loven.
Als het leren was geweest dan zouden wijzen niet het lange verhaal hoeven aan te horen. Een wijs persoon leert van iedereen wat.
Een begrijpend persoon zou alleen maar een paar punten nodig hebben en de rest zelf begrijpen. En iemand die de hele torah kent zou dit verhaal ook al kennen en niet nog eens te hoeven aanhoren.
(Kedoeshas Tzion)