Wijn Wegdoen
Als er was voorspelt dat Avraham's nakomelingen slaven zouden zijn in een vreemd land, waarom zijn de egyptenaren gestraft? Zij hebben toch alleen maar geholpen met een hemels proces?
Velen hebben over dit filosofische vraagstuk geschreven. De Ramban verklaart dat de bedoeling van de slavernij alleen maar was om het volk op het juiste pad te houden.
Af en toe een gebroken ruit in een joods winkel of wat graffiti op de muur van een sjoel zou daarmee voldoen. De zware slavenarbeid was volledig overbodig om dat doel te bereiken. De bedoeling daarvan was het joodse volk van hun geloof af te brengen. Daar verdienden ze straf voor.
De Torah wordt wel eens met wijn vergeleken.
Bij elke plaag doen we een klein beetje wijn weg om te laten zien dat de starf eerlijk verdiend was vanwege 'wijn'.
(Chodesh ha'aviv)
OJ WEE!
De Sjoelchan Aroech brengt de gewoonte om 16 keer een beetje wijn uit de beker te halen bij het noemen van plagen.
1)Dam 2)Eesj, 3)Timrot asjan,
De 10 plagen
14) detsach
15) adasj
16)beachaw.
De Mageen Awraham legt uit dat dit te maken heeft met de stok van G-d waar hij klappen me uitdeelt die Johach heet. Hach betekent slaan. De getal waarde van jo is 16.
Het is een joods gebruik om als er iets naars gebeurt hard Oj Wee! te roepen.
De getal waarde van wee is 16. Dat van oj 17.
We zeggen niet alleen wee!. We zeggen eerst oj!
Het woord Tov (goed) is in getal waarde 17.
Om van het woord ‘wee’ ‘oj’ te maken moet er eerst een alef aan toegevoegd worden.
Die alef slaat op G-d die één is.
Door weej bij de oj te zetten maken we het bittere weer zoet.
Deze gedachte valt terug te vinden in Tehiliem.
“ Karow Hashem lenishbere lev we’et dakee roeach josjia. “ G-d is nabij de gebroken harten” (mensen die zich slecht voelen)
De getal waarde van hart (lev) is 32. Dat is twee maal 16. Als dan Karov Hasjem, Hasjem dichterbij komt, krijgen we et dakee roeach josjia.
Dan worden de zich laag voelenden geholpen.
(Agoedat Ezow)
5 X 2
בְּיָד חֲזָקָה- שְׁתַּיִם Sterke hand 2
G-d’s hand gaf de Torah aan Mosje’s hand
וּבִזְרֹעַ נְטוּיָה- שְׁתַּיִם Uitgestrekte arm 2
Net zoals wij tefilien op onze arm leggen, zo legt G-d als het ware ook tefilien op Zijn ‘arm’.
וּבְמֹרָא גָּדֹל, - שְׁתַּיִם Grote angst 2
De Torah legt verband tussen de tefilien die men op het hoofd legt en de angst die het bij onze vijanden (lichamelijk en geestelijk) oproept. Ook hier weer 2 maal. Onze tefilien en G-d’s tefilien.
וּבְאֹתוֹת- שְׁתַּיִם Tekenen 2
Sjabbat is een teken. G-d stopt met werken op de 7de dag, en wij mensen ook.
וּבְמֹפְתִים- שְׁתַּיִם Wonderen 2
G-d verricht wonderen maar ook zijn er profeten en tsadiekiem die wonderen verrichten.
(Biĝdee Serad)
Als we het verhaal van de tien plagen goed nalezen zien we dat elke derde plaag Pharaoh geen waarschuwing krijgt.
Dit is een begrip dat we in Halacha terug vinden. Er zijn overtreding die bestraft worden met zweep slagen. (Daar komt een heleboel bij kijken. Het is niet zo eenvoudig en vandaag de dag niet van toepassing.).
Als iemand twee maal slaag heeft gekregen voor hetzelfde vergrijp en een derde keer voor het gerecht komt te staan,
dan krijgt hij geen slaag maar gevangenis straf waar hij gerst gevoerd krijgt tot zijn maag het begeeft! (ook dat is dezer dagen niet van toepassing).
Zo ook hier. Egypte krijgt 2 maal straf met waarschuwing en de derde keer een harde klap zonder verder gepraat.
(Lekach Tov)
Bloed
Moshe waarschuwt Pharaoh dat de bloed plaag eraan kom en zegt erbij dat hij de rivier zal slaan waarop het tot bloed zal veranderen.
Uiteindelijk was het niet Moshe maar Aharon die de bloed plaag teweeg heeft gebracht. Moshe was als baby aan de dood onstnapt doordat hij in een mandje in de river was gelegd. Het zou ondankbaar zijn voor Moshe om de rivier tot bloed te doen veranderen.
Hier zegt hij dat hij het desalnietemin bereid is te doen. Als hij met deze plaag voor elkaar kan krijgen dat Pharao G-d zal erkennen dan is dat het grootste verdienste dat de rivier ooit zal kunnen bereiken.
(Imree Elimelech – Grodzisk)
Geld en Bloed
Er zijn meerdere hebreeuwse woorden voor het woord 'geld'. Een ervan is damim דמים.
Bij de eerste plaag דם werd alleen het egyptische water bloed.Als een egyptenaar samen uit een beker met een jood dronk dan dronk hij bloed en de jood water. Maar als een jood de egyptenaar water verkocht dan bleef het water. Omdat de eerste jiddishe gesheft waar we geld verdienden met דם bloed te maken had noemen we geld nog steeds דמים
(Volks verklaring)
Waarom was er een wonder gebeurt om bij de plaag van bloed het joodse volk rijk te maken?
De belofte aan Avraham was geweest dat bij de uittocht het volk met grote rijkdommen zou vertrekken. tot die tijd was dat niet nodig.
"R' pinchas Bar Chama zei: armoede is erger dan 50 plagen!" (Bava Batra 117 A)
Later in de hagada vinden we een berekening terug dat er wel 50 plagen in Egypte waren.
Het was de bedoeling dat de egyptenaren in zouden zien dat de plagen aan hun gericht waren. Als het joodse volk arm zou zijn dan zouden zij er nog steeds erger aan toe zijn dan de egyptemaren met hun 50 plagen!
Vandaar dat ze eerst rijk gemaakt moesten worden
(Zera Shimshon)
צְפֵרְדֵּע
Kikkers
Tijdens de kikker plaag belooft Farao het volk te laten gaan op voorwaarde dat de plaag zal ophouden. Mosje belooft hem dat de volgende dag de kikkers de huizen en mensen weer zullen verlaten maar wel in de rivier zullen blijven.
Waarom is het belangrijk toe te voegen dat ze in de rivier zouden zijn?
Er zijn twee manieren om door tovenarij in leven gebrachte voorwerpen ongedaan gemaakt te krijgen. Een manier is om het met water in aanraking te brengen. Een andere manier is om de kracht weer te ontnemen op dezelfde manier waarop het gekomen is. (Voor details vraag uw buurt tovenaar). Zodra die kracht is weg gehaald verdwijnen ze allemaal.
Mosje liet zien dat hij geen tovenaar was maar dat het een G-ddelijke plaag was die de kikkers had gebracht. Als het getoverde kikkers waren geweest dan a) zouden ze niet in de rivier kunnen leven b) zouden alle kikkers weer verdwijnen.
( )
"Ze zullen alleen in de rivier achter blijven."
Magie en zwarte kracht werkt niet in het water. Pharaoh dacht dat de kikkers door tovenarij geschapen waren. Door ze naar het WATER terug te sturen liet Moshe zien dat het wel degelijk een G-ddelijke straf was.
(Maor Washemesh)
De kikkers waren de hete ovens in gesprongen omdat het G-d's wil was dat te doen.
Moshe wou dat men van hun zou leren tegen de eigen natuur in te gaan om de mistwot te vervullen.
Daarom was het belangrijk de kikkers te laten voort bestaan.
(Be'er Moshe - Ozrov)
Pharao vroeg Mosje op de zevende dag van de plaag of hij ervoor kon zorgen dat de kikkers de volgende dag zouden verdwijnen. Daarmee moest Mosje bewijzen dat het een G-ddelijke plaag was en niet tovenarij. Pharao had bij de eerste plaag gezien dat Mosje de kracht had om een plaag zeven dagen te laten duren. Hij nam aan dat de kikkers nog die dag vanzelf weer zouden weggaan. Mosje antwoordde dat het wel degelijk een G-ddelijke plaag was en dat het dus gewoon nog een dagje kon doorgaan.
(Chatam sofer)
Bij de kikker-plaag vraagt Faraoh aan Mosje om te bidden dat ze de volgende dag weer zullen verdwijnen. In zijn slechtheid probeerde hij te voorkomen dat de egyptenaren zouden denken dat G-d’s hand hier aan het werk was. Ze zouden Mosje zien bidden en geen resultaat zien. Het plotselinge vertrek de volgende dag zou dan als natuurlijke oorzaak gezien kunnen worden.
(Jismach Mosje)
“Mosje en Aharon gingen weg van Faraoh en Mosje smeekte tot G-d.” (exodus 8:8)
Hier zien we op wat voor een hoog niveau Mosje stond. Meteen na met Faraoh gesproken te hebben kon hij, zonder verder voorbereidingen, met G-d spreken.
(Maĝĝied Tehielot)
על דבר הצפרדעים
Moshe wendde zich tot G-d in schreeuwend gebed in verband met ... de kikkers.
De kikkers. Niet de Egyptenaren. Dat zij gestraft werden stoorde Moshe niet. Maar hij vond het zo zielig voor die arme kikkers die nu in de huizen,ovens en magen van de slechte Egyptenaren zaten!
Over die kikkers staat dat ze beloond werden voor het in de oven springen. Ze zijn daarbij niet omgekomen maar hebben juist extra lang geleefd na afloop van dit avontuur. Ook waren het niet zo maar kikkers. Er waren vele soorten. Onder andere het soort waar het woord tsfardea in tweeën verdeeld kan worden zodat er staat tsipor dea. Een soort vogel die veel weet.
Het soort kikkers waar Moshe voor voelde.
(Divrei Jisrael)
Vee Pest
Bij de vee-pest zien we iets heel vreemds. Mosje had voorspelt dat alleen het vee van de Egyptenaren getroffen zou worden net zoals de voorgaande plagen alleen tegen hun gericht waren.Deze keer vertelt de Tora ons dat Faraoh laat informeren of het klopt dat het ‘joodse’ vee geen schade had opgelopen en….. besluit vervolgens het volk niet te sturen!
Een verklaring zou kunnen zijn dat Faraoh veel dieren van joodse eigenaars had gestolen. Toen hij zag dat na de plaag zijn stal nog steeds half vol stond met levende dieren, besloot hij het volk niet te sturen.
Dit verklaart ook hoe men later vee van de Egyptenaren kon nemen. We weten dat dit hun afgod was. Hoe kon een Jood zoiets in huis nemen? Maar als we zeggen dat ze eigenlijk hun door de Egyptenaren gestolen vee terughaalden is dat begrijpelijk. Volgens de halacha is het onmogelijk om een voorwerp van een ander tot afgod te vernederen. Vandaar dat dit vee nooit de onreinheid van een afgod had verkregen.
(Imree emet)
שְׁחִין
Huid Uitslag
“De huid uitslag was bij de tovenaars en heel Egypte.” (Exodus 9:12)
Bij de voorgaande plagen hadden de tovenaars laten zien dat ook zij met hun krachten plagen konden brengen. Zo hadden zij voor meer bloed en meer kikkers gezorgd enz.
Deze keer konden zij helemaal niets doen want er was geen plekje in het hele land dat onaangetast was gebleven. Dat is de betekenis van “de tovenaars en heel Egypte”
(Melechet Machsjewet)
בָּרד
Hagel
De plaag van Barad was om meerdere redenen wonderbaarlijk.
Het bestond uit een mengsel van vuur en hagel. Op natuurlijke wijze dooft water vuur.
Maar ook was het een wonder dat vuur naar beneden ging in plaats van naar boven.
Bij deze plaag staat: kol magefotai el libcha oewa’awadecha, d.w.z. dat de plaag gericht is aan het hart van Farao en ook aan die van zijn dienaren. Zijn hart werd zo versteend dat hij kon zeggen dat het geen wonder was, maar een natuur fenomeen. Ook de dienaren die al eerder hadden gezegd dat het een ‘vinger’ van G-d, gaven deze keer niet toe.
(Be’er Majiem Chajiem)
Voor zijn hart weer verhard werd, zei Farao eindelijk: Hasjem hatzadik.
Waarom gaf hij nu voor het eerst volmondig toe dat er een G-d in de hemel moet zijn?
Het was de eerste keer dat er in Egypte iets uit de hemel kwam. Het regent daar namelijk nooit!
(Torat Menachem)
Alleen bij de plaag wilde dieren en hagel staat er dat ze niets plaats vonden in het land Gosjen. (Exodus 8:18 – 9:26) Alle andere plagen kregen de Egyptenaren die zich daar bevonden. Wilde dieren zouden de joodse bevolking een enorme schrik aanjagen, zelfs als ze niets zouden doen. Ook de angstaanjagende donder en bliksem die met de hagel gepaard ging zou tot grote paniek onder de joodse bevolking geleid hebben. Vandaar dat deze twee plagen volledig uitbleven in Gosjen.
(Chatam sofer)
Bij de hagel-plaag kondigt Mosje aan dat hij de stad uit moet om G-d te vragen de plaag te stoppen. Rasjie legt uit dat dat nodig was, aangezien de stad vol met afgoden stond.
Over welke afgoden gaat het hier, waar Mosje tot nu toe geen last van scheen te hebben?
Mosje had Farao voor de plaag kwam gewaarschuwd alle dieren uit de velden te halen.
De Egyptenaren zaten toen met een heleboel schapen in huis.
En schapen waren juist een van hun afgoden!
(R' Jehoshoea ibn Shwab)
אַרְבֶּה
Sprinkhanen
Bij de sprinkhanen-plaag komen verschillende mensen aan het woord wat betreft het lot van het joodse volk.
De dienaren van Farao die spreken over de ‘anasjiem’ (mannen/mensen).
Farao gebruikt de term ĝewariem (ander woord voor mannen).
Mosje spreekt over ‘ami’, mijn volk.
Anasjiem is het meervoud van enosj.
Meervoud is een minimum van twee.
De getal waarde van enosj is 351.
Doen we dat maal twee dan krijgen we 702.
De getal waarde van het woord sjabbat is 702.
De dienaren van Farao zeiden, dat alleen mensen die sjabbat hielden toestemming konden krijgen om G-d in de woestijn te gaan dienen.
Ĝewariem is het meervoud van ĝewer.
Getal waarde van ĝewer is 205.
Twee maal om het minimum meervoud te halen komt uit op 410.
Het woord kadosj, heilig, is 410.
Farao vond dat alleen mensen waarvan het heel duidelijk was dat ze heilig waren, tijdelijk het land uit mochten om G-d te gaan dienen.
Mosje nam met beide niet genoegen. Hij vroeg om het hele volk, zijn ‘am’.
Het woord ‘am’ is de stam van het woord dat men gebruikt om hete kolen waar geen flammetje aan te zien is te beschrijven (ĝechaliem ommemot).
Mosje wist dat elke jood diep van binnen nog een vonkje had, dat met een beetje hulp tot een grote vlam kon worden geblazen.
Vandaar dat hij ook om die Joden vroeg.
(Maharash van Belz)
Sprinkhanen
Moshe en Aharon waarschuwen Pharao dat de sprinkhanen plaag eraan komt. Dan gaan ze weg. De dienaren komen in opspraak en zeggen tegen pharaoh :Heeft U nog niet door dat Egypte vergaan is? Laat ze gaan!” Moshe en Aharon worden meteen terug gebracht en Pharaog zegt dat ze mogen vertrekken. Maar wil wel nog even weten wie ze van plan zijn mee te nemen. Zij antwoorden dat al het vee en de kleine kinderen ook mee zullen gaan. Pharaoh waarschuwt hem dat dat geen goed idée is en stemt allen toe de mannen te sturen want daar vragen julie eigenlijk om. En dan gooit hij ze eruit.
De dienaren houden hun mond. Ze schijnen nu in te zien dat hun koning gelijk heft.
De Or Hachaim vraagt zich af wat hier precies gebeurde. Pharaoh was niet de eerste de beste. Hij was leider van het machtigste koninkrijk ter wereld. En zelfs als hij dom was geweest dan zou hij vast wel een berekening gehad hebben toen hij desondanks de plagen het volk steeds niet wilde laten gaan.
Hij verklaard het gesprek zo:
Moshe en Aharon hadden alleen om een paar dagen vakantie gevraagd om in de woestijn Gd te dienen.
De trots van Egypte was dat met hun tover krachten niemand het land zonder hun toestemming kon verlaten. Nu kwam er een G-d die sterke klappen kon uit delen. Dat konden zij met hunt tover krachten ook. Maar dat deze G-d sterk genoeg was om zijn volk uit Egypte te halen daar waren ze niet zo zeker van
Het om 3 dagen vakantie vragen was de achterliggende redden van hun onzekerheid. Moesten ze geloven dat hij eerlijk was en echt alleen maar 3 dagen wou en eigenlijk sterk genoeg was om het hele volk weg te halen, of was dit een excuus om ze het land uit te krijgen; iets wat hij niet zelf kon.
De dienaren dachten dat het intussen duidelijk was dat deze g-d alles kon en er geen enkele moeite mee had zijn volk waar naar toe dan ook kon brengen.
Pharaoh twijfelde daar over en wou zijn dienaren laten zien dat hij gelijk had.
Zijn vraag “Wie zullen er gaan?” was een list vraag. Als ze zouden antwoorden dat alleen de mannen zouden gaan om 3 dagen in de woestijn gd te dienen, dan was het waarschijnlijk waar. Maar aangezien ze ook alle kinderen wilden mee nemen begreep hij dat deze G-d niet sterk genoeg was ze zelf he land uit te halen.
De dienaren zagen nu dat hun koning ‘gelijk’ had en ze jaagden Moshe en Aharon het paleis uit.
En toen kwam de volgende straf…
“Dan zal ik zover men kan zien het land bedekken (met sprinkhanen) zodat men de grond niet kan zien” (exodus 10-5)
Als ze het hele land bedekken is het toch vanzelfsprekend dat men de grond niet kan zien. Waarom moet het er dan nogmaals bij staan?
We zouden het kunnen verklaren met: de sprinkhanen zullen de grond niet kunnen zien. Er zullen zoveel zijn dat ze niet in een dun laagje over het hele land zullen neerstrijken maar stapels vol. Dan kunnen alleen de sprinkhanen die onderaan de groep zitten de grond zien.
(Be’er Majiem Chaim)
Bij de sprinkhanen plaag staat dat ze "וינח" neer daalden.
De Baal Hatoeriem merkt op dat dit woord slechts twee keer in de Tora voorkomt en dat men ze daarom zou kunnen gelijkstellen. De andere is ons bekend van kidoesh. וינח ביום השביעי. En hij rustte op de 7de dag, shabbat.
De sprinkhanen namen ook een dag rust op shabbat. Het waren niet zomaar sprinkhanen maar door G-d gestuurde beestjes die precies G-d's wil vervulden.
(Divree Jisrael)
Daar komt een volks grapje mee.
Bij deze plaag staat dat de Egyptenaren smeekten om toch alsjeblieft deze plaag weg te halen. Waarom was dit zo veel erger dan de andere plagen?
Omdat het een 'vrome' plaag was!
De Lev Simcha bekeek het op andere wijze. Sprinkhanen zijn gewend van veld naar veld te trekken. Vaak valt er nog wat te redden van het het eerste veld.
Het rusten waar we het hier over hebben betekend het niet door trekken naar het volgende veld en daardor alles in het eerste veld te vernietigen. De plaag werd daarmee juist erger voor de egyptenaren.
חשֶׁך
Duisternis
Bij het hele joodse volk was er licht in hun woonplaatsen
Elke jood is een lichtgevende diamant. De vraag is alleen wat hij zijn woonplaats maakt. Zit hij in sjoel te scijnen of is hij een diamant met zijn hoofd in een boord lekker eten. Of zit hij te 'schijnen' in een stadion?
(R' Mendel van Bar )
Rasjie verteld ons (Exodus 10:22) dat tijdens de duisternis de Joden de huizen van de Egyptenaren binnen gingen om te kijken wat ze bezaten. Toen ze bij de uittocht om bepaalde voorwerpen vroegen, ontkenden de Egyptenaren die te hebben. Daarop zeiden de Joden: “Jullie hebben het wel en het ligt daar en daar verborgen.”
Bij de uittocht staat er (exodus 12:36) Later staat er: En G-d schonk het volk gunst in de ogen van de Egyptenaren… Daar zegt Rasjie dat ze veel meer gaven dan waar voor gevraagd werd.
De opdracht was om alleen om goud en zilver te vragen maar ze namen ook kleren mee.
We hebben al eerder in de Hagadah gelezen dat het Joodse volk Metsoejaniem waren. Herkenbaar als Joden. Ze droegen o.a. joodse kledij. Waarom nu dan plotseling de behoefte aan die kleren?
De namen van de maanden Niesan, Ijar etc zijn in het Perzies. Dit is na de 70 jarige ballingschap in Babylonie in de tijd van Ezra ingevoerd om onze blijheid te tonen dat we daarvan bevrijd zijn.
Zo ook hier waren ze er zo van overtuigd dat ze weg zouden gaan dat ze Egyptische kleren mee namen om later in het joodse land te kunnen dragen als teken van vrijheid.
De Egyptenaren hadden dit niet door en dachten dat het eindelijk gelukt was om de joden in hun cultuur geïnteresseerd te krijgen. Dus gaven ze met volle overgave hun kleren weg. Maar het goud en zilver gaven ze met tegenzin weg.
(Chatam Sofer)
Een andere reden waarom ze mooie kleren gaven:
Het Joodse volk beweerde dat ze 3 dagen feest voor Hasjem gingen vieren.
Nu hadden de Egyptenaren de volgende redenering.
Stel dat ze in de woestijn als slaven gekleed gaan dan zegt die G-d van ze misschien wel dat ze terug Egypte in moeten om nette kleren op te halen.Dan bestaat er een grote kans dat Farao weer lastig wordt en ze niet zal laten vertrekken zoals hij dat tot nu toe elke keer deed. Dat zou ook wel weer eens hele nare gevolgen voor hun kunnen hebben. Om dat te voorkomen gaven ze nu al vast hun mooie kleren mee.
(Or Pnee Mosje)
Netee jadcha al hasjamajiem
Mosje kreeg de opdracht om zijn hand naar de hemel te heffen waarop de plaag van de duisternis zou beginnen. Zijn hand moest naar boven om Tora en Tefilla (gebed) naar beneden te halen.
Egyptenaren ervaren dat als duisternis want die zijn bezig met aards genot. Joden ervaren dat als licht.
(Toldot Jakov Josef)
Nog een straf
Na de duisternis zegt G-d tegen moshe : 1 Ik zal nog een plaag brengen en dan zullen ze jullie laten gaan. 2-3 Spreek tegen het volk en zeg dat ze allemaal van hun buren goud en zilver moeten lenen. 4 Moshe vertelt het volk over de plaag van de dood van de eerstgeborenen.
Over welke plaag gaat het in zin 1 en wat doen zin 2 en 3 hier?
De plagen werden tot nu toe makkot genoemd. Klappen. Nu heet het N"ega" - een aandoening. Is dat misschien wat anders?
Van het woord nega kunnen we het woord oneg (genot) vormen. Ons genot is hun aandoening. Dat de Egyptenaren ons zagen vertrekken met hun goud en zilver was voor hun een verschrikking!
(Divree jisrael(
דְּצַ"ךְ עַדַ"שׁ בְּאַחַ"ב
De eerste letters van deze drie woorden vormen het woord owed (dienaar) en de laatste letters kewes (schaap) In Egypte diende men het schaap als afgod.
(Chatam Sofer)
10 plagen op een rijtje
Jitro hoort alles wat Hashem voor het joodse volk gedaan heeft.
Moshe verteld zijn schoonvader alles wat er overkomen is.
Iedereen had alles op het nieuws gehoord. Niet voor niets was het alleen Jitro die is komen rennen om zich bij het joodse volk aan te voegen als resultaat van het horen over alle wonderen.
Het zit hem in het woordje 'alles'.
Natuur rampen koen wel vaker voor. In Egypte waar men veel met zwarte magie omging gebeurden er ook wel eens wat vreemde dingen. Dat was niet zo opvallend. Het ging dat jaar wat moeilijker dan anders. De ene 'natuur ramp' na de andere volgden elkaar op. De wereld was niet onder de indruk.
Wie de verklaringen van bijvoorbeeld de Maharal leert weet dat de plagen heel systematisch de afgoden aan het afkraken waren. Jitro die een diep denker was had het volle plaatje gezien. Alleen hij was tot de conclusie gekomen dat het niet alleen ging om een g-d die klappen kon uitdelen maar dat elke plaag met een andere laag afgoderij korte metten maakte.