De gemara Pesachim 116a zegt dat zelfs iemand die helemaal alleen is op sederavond zichzelf mah nishtana moet vragen en dan het antwoord moet lezen. Wat is daar het nut van?
De zohar vertelt ons dat wanneer wij de Hagada lezen, G-d zelf met zijn hemelse gevolg komt luisteren.
Zo is nooit iemand alleen. Als er geen mensen aanwezig zijn dan zijn er nog die hemelse wezens die mee luisteren.
(Birkat hashir)
Het is de gewoonte in vele gemeentes dat, nadat de kinderen ma nishtana vragen,de ouderen het ook zeggen.
Rabbi Yissachar Dov van Belz gaf er de volgende verklaring voor.
Het is bekend dat deze avond bijzonder geschikt is om zonen en leerlingen geloof in G-d en wonderen bij te brengen. Wat door het vertellen over de uittocht op deze avond bereikt kan worden, valt niet te vergelijken met alle voorbereidende lessen voor Pesach.
De Profeet Malachi (3:23) voorspelt dat voor het komen van Moshiach de profeet Elijahoe zal komen. Dan zal והשיב לב אבות על בנים ולב בנים על אבותם .
Vrij vertaald betekent dit dat de ouders zullen zijn zoals de kinderen en de kinderen als hun ouders.
Als kinderen zich niet goed gedragen, dan moeten de ouders hun op liefdevolle wijze terugbrengen naar het juiste pad.
Maar het kan ook andersom. Als kinderen zien dat hun ouders zich niet gedragen zoals het hoort, dan kunnen zij door op een betere manier te leven hun ouders aanmoedigen ook hun leven te beteren.
Dus: de kinderen vragen de ouders die daarop hun antwoord geven. והשיב לב אבות על בנים
Dan vragen de ouders hun kinderen. Kinderen kunnen ook hun ouders aanmoedigen beter te zijn ולב בנים על אבותם
Wat is deze nacht anders dan andere nachten?
Nacht slaat op donkere tijden van het Galoet - ballingschap.
De andere nachten aten we - namen we tot ons- een heleboel van het negatieve (chametz) en een beetje van het positieve (matzah). In Egypte waren we heel diep verzonken in afgoderij enz. In de tijd van het poeriem verhaal namen we deel aan het grote feest van Achashverosh. In de tijden van Chanoeka waren alle joden op een handjevol maccabeeërs na geassimileerd.
Deze nacht - onze tijden vandaag de dag- zijn matzah. (met uitzondering van mensen die geen Joodse opvoeding hebben genoten) zijn we allemaal goed. Iedereen probeert op zijn manier zo goed mogelijk Joods te leven!
(Magen avraham Trisk)
ונצעק
Moshe trok zich het lot van zijn broeders in slavernij erg aan.
Hij probeerde hen op allerlei manieren te helpen. Ware het door hun last te dragen of door het doden van een Egyptenaar of door het aanbidden van G-d om het wat rustiger aan te doen.
HKBH wou echter dat de moeilijke tijden sneller voorbij zouden gaan en dat kon alleen maar door het moeilijker te maken. Daarom zorgde hij ervoor dat Moshe naar Midjan moest verhuizen. Meteen daarop verergerde de situatie in Egypte dan ook.
Zo is het ook vandaag de dag. Moshiach is er bijna. We leven in moeilijke tijden en er zijn geen profeten om het ons makkelijker te maken.
Juist dat is het beste bewijs dat heel binnenkort alles beter zal gaan worden met het komen van Moshiach.
(chofetz chaim al hatorah)
ובמורא גדול זו גילוי שכינה
Elk jaar herleven we de geschiedenis.
Net zoals toen G'd zelf met middernacht Egypte in trok om ons er persoonlijk uit te halen, zo ook komt hij elk jaar bij ons langs waar we ook mogen zijn.
De zohar schrijft dat gewoonlijk met middernacht HKBH gan eden in komt om zich daar met de tsadikiem bezig te houden.
De avond van Pesach breekt hij die 'gewoonte' om bij ons de seder mee te vieren.
(Tiferes Shlomo)
כמה מעלות טובות למקום עלינו
We danken G-d voor de vele wonderen die hij voor ons gedaan heeft.
למקום עלינו betekent 'aan G-d op ons'. Eigenlijk had er moeten staan ממקום van G-d op ons.
Er staat nu als het ware dat HKBH al het goede heeft ontvangen.
Zo is het ook.
Hij heeft de wereld geschapen vanuit Zijn goedheid en heeft er plezier van als het ons goed gaat.
Niet alleen wij hebben plezier van zijn goedheid, Hijzelf heeft er nog veel meer plezier aan!
(Hagadah Pri Chaim)
מסובין בבני ברק
Deze geleerden zaten aangeleund in bnei brak . De getal waarde van בני ברק is 364. Dat zijn het aantal dagen van een maan jaar (inclusief de schrikkeldagen) . De Mishna (Avot) zegt dat wie zich het juk van Torah opneemt niet onder het juk van het dagelijkse leven komt te vallen.
Deze geleerden waren constant bezig met Torah studie en waren op die manier het hele jaar vrij van wereldse zorgen. מסובין aangeleund - vrij בבני ברק alle 364 dagen van het jaar.
Toch moesten ook zij op Pesach over de uittocht vertellen.
(Mareh Jechezkel)
De chacham vraagt wat zijn al die verschillende soorten geboden die allemaal met de uittocht te maken hebben. De Torah blijft maar steeds herhalen dat we die dag moeten herinneren in woord en daad.
We geven als antwoord dat hij moet kijken naar het Afikoman. Daarvan is de bedoeling dat men de smaak in de mond blijft houden tot de volgende dag.
De chinuch legt uit dat het doel van het vervullen van fysieke handeling is de gedachten die erachter stekt bij ons in te kerven. Hoe meer handelingen hoe dieper we het mee leven. De chacham vraagt waarom een keer herinneren niet genoeg is. Het antwoord is omdat de smaak daarmee niet zal blijven hangen zoals de afikoman.
(Jismach Jisrael)
Hkbh kwam ons redden,
In elke generatie kan iedereen een Rebbe voor zichzelf vinden die hem kan helpen uit het diepste weg te komen.
De profeet Jechezkel heeft zelfs doden doen herleven om hun zielen weer omhoog te brengen. Dat was in de vallei van doera דורא.
וארד Ik zal afdalen (להצילו מיד מצרים om hun uit Egypte te redden) .
De letters דורא zijn de zelfde als die van וארד .
(Romosajeim tsofiem)
Jachatz.
De verlossing uit Egypte was de eerste verlossing van meerdere tot de uiteindelijke verlossing door Moshiach.
Vandaar dat we het grote stuk dat duidt op de grote verlossing opzij leggen want die is nog niet geweest.
(Sfas emes)
De slavernij
Op een gegeven ogenblik gaf Pharao de opdracht geen stro meer te geven om stenen mee te bakken.
לא תאספון לתת תבן
Het woord תאספון lijkt verkeerd geschreven. Dat betekent zich verzamelen. Er had moeten staan תוסיפון, wat betekend niet meer toevoegen.
R' Dovid van Lelov legt het zo uit:
De Midrash vertelt dat Pharaoh bereid was het volk een dag per week rust te geven. Moshe zorgde ervoor dat dat shabbos was.
Op die dag verzamelde hij de mensen en sprak hij hun med in door hun eraan te herinneren dat er een schepper is die alles van boven regelt en ook had beloofd dat er een verlossing zou komen.
תבן betekent letterlijk stro maar kan ook begrepen worden als 'begrijpen'.
Pharao was er achter gekomen dat Moshe hun Gddelijke wijsheid bij bracht en dat hij het volk daardoor niet klein kon krijgen. Daarom verbood hij de samenkomsten van begrip.
Wijn
Druiven trossen zijn zo mooi. Dan komt er iemand die ze helemaal fijn prakt. Verschrikkelijk! Er komt wel een zoet sapje uit dat lekker is als je het meteen opdrinkt, maar als het een dag blijft staan gaat de smaak snel achteruit. Wachten we wat langer dan begint het te bederven en verschrikkelijk te stinken. Langzamerhand komt er een laag viezigheid op te drijven. De stank wordt steeds erger. Tot het wijn wordt. En als de wijn oud is dan is het nog beter. Op de juiste manier gemaakt kan een fles wijn honderden kosten. Meer dan wat voor drankje ook.
Wie aan het begin van het proces aankomt weet niet dat het onderdeel is van iets heel bijzonders. Tijdens het proces is het ook niet mooi of lekker. Integendeel. maar het eindproduct is de moeite waard.
Op Erev pesach mag men geen maror eten net zoals men geen matza mag eten. De reden is dat men het 's avonds met trek zal eten. Over Maror staat dat men het ook op de eerste dag overdag niet zal eten opdat men het bij de tweede seder met trek zal eten.
Wat matza betreft snappen we dat. Maar hoe kan dat over maror? Dat is iets wat alleen een jood kan. Wij kunnen inzien dat ook al het bittere van boven komt.
De Chasam Sofer brengt daar bewijs voor.
De eerste keer dat we maror eten leunen we niet. De tweede keer met korech leunen we wel. Wie voor het eerste keer eten nog dacht dat het niet met leunen kon, voelt na het eten ,meteen aan dat het wel degelijk onderdeel van de vrijheid is en leunt daarom uit zichzelf bij de tweede keer.
Van R' Mendel Heimlich hoorde men in het concentratiekamp het volgende uit naam van de שם שלמה
Seder avond is helemaal geen seder - orde.
We doen alles anders dan gebruikelijk en zonder in het boekje te kijken zouden we niet weten wat we moeten doen!
Van de andere kant bekeken is het wel zeker seder want alles heeft zijn plaats. Met de lijst voor ons weten we precies wat we moeten doen.
Hij gaf het volgende voorbeeld.
Iemand loopt het koninklijke paleis in waar het licht uit is. Eerst stoot hij zich aan iets heel hards. Een marmeren tafel uit Tibet maar dat kan hij niet zien. Hij loopt even door en stoot tegen iets anders aan dat omvalt waardoor de grond helemaal nat wordt. Het is een aquarium met de meest exotische vissen. Enzovoorts.
De man weet niet waar hij is en vindt het maar een rommeltje. Hij snapt niet waarom al die dingen in zijn weg staan en hem pijn doen.Zodra het licht aangaat ziet hij plotseling dat hij in het koninklijk paleis is en dat alles op de juiste plaats staat. Hij was het die het niet goed zag en daarom niet begreep dat er een hele mooie orde was.
Na de uittocht uit Egpte begrepen we dat het allemaal voorbereiding was geweest op het geven van de Toeah 7 weken later. De eerste keer dat men toen een seder vierde moest men even seder maken in de afgelopen honderd zoveel jaar van slavernij. Men dacht terug aan alles wat er was meegemaakt en men begreep hoe al die moeilijkheden stuk voor stuk hadden bijgedragen aan hun nieuwe werkelijkheid van vrije mensen die nu een direct verband met de schepper hadden.
Onze volgende seder is met Moshiach als het licht aan is. Dan zullen we kunnen inzien dat de afgelopen 3 duizend jaar met alle verschrikkingen (vanaf de verwoesting van de eerste tempel) allemaal ten goede waren.
וכל המרבה לספר הרי זה משובח
Wie veel vertelt, is een bijzonder persoon.
Een voorbeeld van de shevet sofer.
Een prins was eens ontvoerd en meegenomen naar een ver land waar hij als slaaf werd behandeld.
Op een dag, jaren later, lukte het hem te ontsnappen. Zonder een cent op zak begon hij te zwerven richting huis. Onderweg kwam hij een andere zwerver tegen en hij besloot met hem samen op te trekken. Onderweg vertelden ze elkaar alles wat ze in hun leven hadden meegemaakt.
Na een lange tijd kwamen ze in de buurt van het paleis van de koning.
De zwerver bedacht zich dat na al die jaren niemand de prins meer zou herkennen. Ze zagen er allebei net zo vies uit. Hij veronderstelde dat men de prins over zijn jeugdherinneringen zou vragen om te bewijzen dat hij echt de prins was. Als het de zwerver zou lukken voor de prins op het paleis aan te komen dan zou hij alle verhalen die hij van de prins over zijn jonge jaren had gehoord kunnen vertellen en dan zou hij de prins worden en misschien zelfs het hele koninkrijk erven!
Het plannetje lukte. Iedereen sprak over het grote nieuws dat de prins was gevonden.
Maar toen kwam er nog iemand aankloppen die ook beweerde dat hij de prins was met precies dezelfde verhalen!
De koning kwam met een plan om erachter te komen wie de echte prins was.
Hij liet ze nogmaals ondervragen. Eerst was de zwerver aan de beurt.
- Kun je ons vertellen over wat je allemaal hebt meegemaakt?
- Het was verschrikkelijk. Het harde werk. De honger. De dagelijkse slaag. De kou in de winter en de hitte in de zomer.
- Verder nog wat?
- Nee.
- Dank u wel. Stuur de volgende maar naar binnen.
- Wat waren uw ervaringen?
- Het was verschrikkelijk. Ik zou uren kunnen vertellen over de slavernij,de slaag, De kou ,de hitte en honger maar dat was het ergste nog niet. Wat me echt dwars zat was elke keer dat ik als een beest op de grond lag met een kommetje water en wat wat brood dat ik terug dacht aan het paleis waar ik als een prins te eten kreeg en in een zacht hemel bed sliep. En als ik de grove taal van de barbaren om me heen hoorde dan moest ik steeds danken en de nette taal van de ministers waar ik aan gewend was. Ook moest ik steeds denken aan mijn vader de koning en hoe erg hij het moest vinden dat ik, de prins, verdwenen was.
- U bent de echte prins!
Wij zijn zoals de prins. Wij hebben veel meer te vertellen over de slavernij en hoe bijzonder het was dat we daarna slaven van HKBH zijn geworden. Het gaat ons niet zo zeer dat we hard moesten werken. Het gaat ons erom dat we in spirituele ballingschap waren. Iemand die veel kan vertellen is duidelijk een משובח, een persoon van adel.