ქართული ხალხური პოეზია

ხოგაის მინდი

ხოგაის მინდი კვდებოდა,

მზე წითლდებოდა, ცხრებოდა,

ცა ჭეხდა, მიწა გრგვინავდა,

სული გვიანა ჰხდებოდა,

ჩამოდიოდა მაკვლავი,

მთვარეც უკუღმა დგებოდა,

ქორ-შავარდენი, არწივი

სუ მხრებით იხოშებოდა.

მაღლის ჭიუხის ნადირი

სატირლად ემზადებოდა,

ცხენი იმისი, ტიალი,

ლურჯა ტოტზედა დგებოდა;

ცოლი იმისი, ბეჩავი,

სულ შავად იმოსებოდა;

დედა იმის, საბრალო,

ტირის, აღარა ჰხდებოდა,

მამა იმისი საბრალო,

თმა-წვერით იხოშებოდა.

* * *

ომში წასვლა მას უხარის,

ვისაც კარგი ცხენი ჰყავსო,

დაბრუნება და შინ მოსვლა,

ვისაც კარგი ცოლი ჰყავსო.

სიზმარი

``წუხელი საზმარი ვნახე,

ნეტავ, დედავ, რაო? _

ალვისხე რომ წამოიქცა,

ნეტავ, დედავ, რაო?`` _

``შვილო, შენი ტანი არის,

ვაჰ, შენს დედასაო!`` _

``ხეს რომ ტოტები მოემტვრა,

ნეტავ, დედავ, რაო!`` _

``შვილო, შენი მკლავებია,

ვაჰ, შენს დედასაო!`` _

``ვაზს რომ ფურცელი სცვიოდა,

ნეტავ, დედავ, რაო?`` _

``შვილო, შენი ქოჩორია,

ვაჰ, შენს დედასაო!`` _

``წყალს კიდობანი მოჰქონდა,

ნეტავ, დედავ, რაო?`` _

``შვილო, შენი კუბო არი,

ვაჰ, შენს დედასაო!`` _

``ეზოში ძროხა ბღაოდა,

ნეტავ, დედავ, რაო?`` _

``შვილო, დედაშენი არი,

ვაჰ, შენს დედასაო!`` _

``ტყეში ირემი ჰყვიროდა,

ნეტავ, დედავ, რაო?`` _

``შვილო, მამაშენი არი,

ვაჰ, შენს დედასაო!``

შენ, შემო დიდო იმედო

შენ, ჩემო დიდო იმედო,

კოშკო ნაგებო კირითა,

კახეთს მოჭრილო ისარო,

ქალაქს ნაღებო ინითა!

წითელო მოვის პერანგო,

შვიდგან შეკრულო ღილითა,

ცავ წმინდავ, ვარსკვლავიანო,

მზევ, დაფენილო დილითა,

უკვდავებისა წყაროო,

ნადენო ოქროს მილითა,

შენთანამც ყოფნით გამაძღო,

შენთანამც წოლა-ძილითა.

* * *

„რა ვქნისა“ ციხე ავაგე,

ჯავრი შევაბი კარადა,

საიქიოდან მოიდენ

ამ ციხის სანახავადა.

ბევრი უარეს ციხესა,

კარ ვერ გატეხეს ძალადა,

მემრე თქვეს: დრო რო მოალის,

კარ გაიღების თავადა.

. . .

წუთისოფელი რა არი?

აგორებული ქვა არი.

რა წამს კი დავიბადებით,

იქვე საფლავი მზა არი.

საცა სოფელში მიხვიდე,

სუყველგან ორი გზა არი.

შუაში არი ხმელეთი,

გარშემო დიდი ზღვა არი.

თუ ქალი იტყვის დობასა,

ის უკეთესი და არი.

აგრეთი გქონდეს გუნება,

ვით მოწმენდილი ცა არი.

თუ არ იწამებ ამასა,

მუცლით ნაშობი რა არი?

. . .

ვაიმე, დედის ამაგსა

რო ვერ გადვიხდი, რა ვუყო?

ზურგს ავიკოდო საბლითა?

რო ვერა ვზიდო, რა ვუყო?

დავეგდო დედამიწასა,

ქვეშკნელ ჭინჭველას ხმა ვუყო!

. . .

მარტო ვარ, მარტო ვიმღერი,

არავინა მყავს მობანე.

მაისის წვიმავ, წამოდი,

გულის სევდისგან მობანე,

ნიავო, წყნარად დაჰქროლე,

ფოთოლს ტაშ დააკვრევინე,

სწორის არ გამტანს, უფალო,

ცხვირი სადმ წააკვრევინე.

. . .

სიკვდილო, სიცოცხლისადა

თავსა ვერ მოგცემ მუდამა,

წავალ, მოვკვდები მინდორში,

ბალახი მექნას სუდარად,

ყორნებიც დამიტირებენ,

კაჭკაჭნი მოვლენ მუდამა.

. . .

გადაიარე, ღრუბელო,

ნუ მაიყოლებ ავსაო,

მთის პირთ მდგომარე მეცხვარეს,

ნუ უზარალებ ცხვარსაო.

წელზე არღვევდა ნამქერსა,

არ იზოგავდა თავსაო.

მომნატრდა ჩემი სახლ-კარი,

გული დარდს ვეღარ უძლებსა,

უნდა დავყარო ცხვარ-ძროხა,

უნდა გამავყე ღრუბლებსა.

აცეკვდა ჩემი ლურჯაი,

ტოტებს მიწაზე უცემსა.

. . .

ანა ხარ ბროლი, ან ლალი,

ყირმიზი ჩამონათალი,

ობოლი მარგალიტი ხარ,

ფერსა ვერ გიცვლის ზამთარი,

თუ გძულვარ, თავსა მოვიკლავ,

შემომითვალე მართალი.

. . .

შევხედე, სვემდა ღვინოსა

ყმა, სულთა ჩემთა ზიარი,

ვარდნი ეკიდნეს შუბლზედა,

საფეთქელზედა _ იანი.

ვარდნი ვსთხოვენ და არ მამცა,

არც მაკრეფინა იანი.

. . .

მაღლაით მოვლენ ღრუბელნი,

გორებზე დაეკიდება...

ჯავრს ნუ მიუშვებ გულზედა,

გულს ჟანგი მაეკიდება;

ჯავრის მიმყოლსა ვაჟკაცსა

რა კარგი წაეკიდება;

ჯანი და ღონე წაუვა,

გმირობა გაეყიდება...

ასადგომნელად აიწევს,

არგანზე დაეკიდება!

. . .

დაუკარ, ჩემო ჩონგურო,

შენ სალამურო წკრიალა,

დაჰბერე ცივო ნიავო,

ამღერდი, წყაროვ, წკრიალა,

გულს დარდებ გადამიყარე,

ტყეო, ღამ-ღამა შრიალა.

. . .

უნდა მოლხენით ცხოვობდე,

სისხლი არსადა გდიოდეს,

ყველას კაჟივით ეგონო,

შენ სანთელივით ღვიოდე.

. . .

ლომისას ჯაჭვი ჰკიდია,

არავინ იცის ვისია,

ბებერი ქალი ატირდა:

ეგ ჯაჭვი ჩემი ქმრისია,

სიკვდილის ჟამსა ნათქომი

დანაბარებიც მისია:

„ისეთმა ყმამა შაირტყას,

ვინც ხმარებისა ღირსია“.

. . .

ლომო, შე ლომის მოკლულო,

ბუსნის-ჭალაის პირსაო,

ვინ შაგიღება წითლადა

მხარ-ბეჭი პერანგისაო,

ვინ გაგიმეტა სათოფრად,

პატრონი ბევრი ცხვრისაო?

ჯავრისგან დაგიღრეჯია

კბილები ბროლებისაო,

ლამაზად დაგიტირებდი,

რიდი არ მქონდეს ქმრისაო.

არ მარგო

არც არა მარგო ტირილმა,

არც არა ცრემლის დენამა,

აჯობა ისევ სიცილმა,

ლაქარდიანმა ენამა.

გამხიარულდით, სწორებო,

სანამ ერთურთსა ვხედავთო,

მოვკვდებით, დავიკარგებით,

შავ მიწას ამოვხედავთო.

შავის მიწისა ნაჟური

გულზედა ჩამოგვდიოდეს.

ტიროდეს ქალი და რძალი,

ჩვენ ერთიც არ მოგვდიოდეს.

* * *

გულსა მომაწვა ვარამი

ვით ნაგუბარი წყალიო.

რა მალე შევწუხებულვარ,

გუნება მიძე მყრალიო;

გამაგრდი, გულო, გუნებავ,

როგორც მყინვარი სალიო!

თორ მალე მოვა სიკვდილი,

ტუქსი, არ მოცინარიო;

სულ დამაცილებს ჯავრებსა,

იმნაირი აქვ ზარიო.

უნდა წამართოს უეცარ

რაც მის მადევს ვალიო.

გავექცე? სად უნდ წავიდე

ცხენიც რო მყვანდეს ჩქარიო?

შავება? არ დააშინებს

ჩემი ფრანგული ხმალიო!

ვიტირო? არ შამიცოდებს,

არ იცის ცოდვა-ბრალიო;

ვეხვეწო? არ გაიგონებს,

უნდა იხმაროს ძალიო...

ისევ სჯობს გულით ვილხინო

სანამ ცოცხალი ვარიო, -

ვისა აქვ მეტი სიცოცხლე

უფლისგან ნაჩუქარიო?

ჯარჯი

კლდე, ჯიხვის ჯოგის გავლილი,

რო ნახო, გაგიკვირდება...

იმათ ნაწოლსა, ნადგომსა,

თოლი არ მაეკიდება.

ფეხ რო მაუსხლტეს ტიალსა,

კლდეზე რქით დაეკიდება,

იმათ მიმყოლსა ვაჟკაცსა

რა კარგი წაეკიდება!..

ჯარჯი ჩახედავს ჯიხვებსა,

რა მშვენიერნი წვანანო,

რქა რქაზე გადაუხვევავ,

ანგელოზებსა ჰგვანანო.

ჯარჯივ, ნუ მისდევ ჯიხვებსა,

მოგინელებენ ტიალნი!..

არ დაიჯერა ჯარჯიმა,

სხვაც ბევრ მამცდარა ჭკვიანი.

ჩამაუქადლა ვაჟკაცმა

ხირიმი სპილოსძვლიანი,

წინ ჯიხვთა, უკან ჯარჯიმა

კლდეზე გადიღეს გრიალი, _

ჩაბანოს ჭალას გავარდა

მოყმე ფეხწრიაპიანი...

ამაიტანეს მამკვდარი,

ტირის ქალი და ზალია,

შამააწვინეს კარზედა

კლდის დაფლეთილი ტანია,

გადაგლეჯილი თავ-პირი,

ყორნის დათხრილნი თვალნია...

სახსოვრად ჯარჯის საფლავზე

დააკრნეს ჯიხვის რქანია,

ერთ გვერდზე თოფი სიათა,

მეორე გვერდზე ხმალია,

ზედ დააწერეს წერილი:

``ჯარჯი ჯიხვთაგან მკვდარია!``

. . .

ნეტავი ვიყო მე ვარდი,

შენ წინა გავიშლებოდე,

პატარა ჩიტად მაქცია,

უბეში ჩაგიჯდებოდე.

შაქარ ყინულად მაქცია,

ენაზედ დაგადნებოდე...

მასუკან მოვკვდე, რახანა,

შენს კეთილს მოვესწრებოდე.

~. . .

შირაქის ველზე მივდივარ,

უკან მაბრუნებს ქარიო,

წინ შემეყარა პეპელა,

ჭრელად უჩანდა მხარიო,

საყვარლის კაბას ვამსგავსე,

ღმერთო, დასწერე ჯვარიო!

. . .

ტურფა ბაღი და წალკოტი

ეკლითა ვინმემ შესარა!

რკინისა კარი შეაბა

კლიტე მე მომცა, შენ არა!

სიკვდილსა შენსა სანაცვლოდ,

თავსა მე მივცემ, შენ არა,

ვაჰ, თუ ზედ ისიც დამერთოს,

მე მიყვარდე და შენ არა!

. . .

შენმა სურვილმა დამლია,

შენზედ ფიქრმა და სევდამა,

შორს წასვლამ, ხშირად გაყრამა,

გულის თვალებით ხედვამა.

მაოცებს შენი გამზრდელი,

ვინც შენ გაგზარდა დედამა.

კარგი ხარ, აღარც კარგი ხარ,

მე გულს მაწევხარ ნისლადა,

მინდა რომ მძულდე, მოგშორდე,

გულზედ მობმულო ღვიძლადა.

არ ვიცი

პურსა სჭამენ და ღვინოს სმენ,

სიმღერას არ იტყვიანო.

არ ვიცი, ვისმე გლოვობენ,

არ ვიცი, არ იციანო.

. . .

მინდორთა მამშვენებელო,

ვარდო, გაშლილო ველადა,

სად მოიცალა ი ღმერთმა,

შენი თვალ-წარბის წერადა?

ვინ მისცა საწერ-კალამი,

დაგხატა ათას ფერადა?

. . .

მე სოფლის თავსა ვესახლე

და არ სოფელი ჩემს თავსა,

სოფელი კარგად მთავსობდა,

მე რომ სოფელი მეთავსა,

რაც მე სოფლისად მინდოდა,

წინ-წინ მოიდა ჩემს თავსა.

. . .

არშის კლდეს ვეფხი დავკოდე

სამჯერ საომრად მეტია.

ვაჟკაცს გულადზე _ პურადი

სამის გაფრენით მეტია;

კაცი რომ კაცსა ვერ იცნობს

სიკვდილზე გადამეტია.

. . .

სახლ გვიდგა საგონებელი, კარი ჯავრისა გვიბია,

უძილობისა ლოგინი, შიგ ნარ-ეკალი გვიგია,

წინ გვიდგას სუფრა სევდისა, ზედ ნაუღელი გვიწყვია.

. . .

მინდორთ რო სისხლის ტბა ბრუნავს, გადასაგდები სად არი?

შიგა წევს გველი წითელი, თავსა სძრავს, ბოლო სად არი?

ბევრსა ჰკლავს ბევრის სურვილი, მაგრამ გაგება სად არი?

. . .

მუდამ სევდიან გულზედა,

ქვიშა ლოგინად მიგია,

ჩამიცვამს სევდის პერანგი,

ზედ სევდის ღილი მიგია,

რაც შენ მოგშორდი, მიჯნურო,

მას აქეთ ეს მამიგია.

. . .

მაკვდია, ბეჩავ იერემო,

დასდევა სიღარიბის ჯოხი?

მიწანიმც დაილოცებიან

შიშველნი დაგიმალნეს ხორცნი.

. . .

უფალმა ღმერთმა შენ მოგცეს ოჯახი საძირკვლიანი,

ხარი-კამეჩი გუთნებით, ურმები სავსე, ძნიანი;

იმყოფებოდე ხალხმრავლად, დედმამაძმიანრძლიანი,

ლამაზი შემოგეყვანოს მშვენიერი და ჭკვიანი.

. . .

მარტო ვარ, მარტო ვიმღერი,

არავინა მყავს მობანე.

მაისის წვიმავ, წამოდი,

გულის სევდისგან მობანე,

ნიავო, წყნარად დაჰქროლე,

ფოთოლს ტაშ დააკვრევინე,

სწორის არ გამტანს, უფალო,

ცხვირი სადმ წააკვრევინე.

. . .

ბეთლემის კარზე ჰკიდია ვოჟა ჯურხაის ფარიო,

მაუვლის ომის წადილი, ხანდისხან შასძრავს ქარიო.

ვაზი

მიგრეხილო-მოგრეხილო, ზედ მიკრულო მაგრა ხეო,

ცოცხალი ვარ შენ მაცხოვრე, მოვკვდები _ შენ დამმარხეო.

თხას უთხრეს

თხას უთხრეს, მგელი მამკვდარა,

თხამ ნავარდი ქნა, გაიქცა,

თხაო, რა გაგხარებია,

განა სამგლეთი დაიქცა?!

იმას რო დარჩა ლეკვები,

ისინიც მგლებად მაიქცა.