ლადო ასათიანი

ფიროსმანის მეგობრებთან

ეს რა ეშმაკმა ააბორგა ამაღამ ქარი,

ამიწიოკა, დამირბია მან შთაგონება!

თბილისის ქუჩებს დავედევნე, ვიხმე ამქარი

დავიწყებული ფიროსმანის მოსაგონებლად.

აქ, ამ ქუჩებში, დადიოდა, როგორც სიზმარი

(საქართველოს ცას აქ ეტრფოდა მისი ოცნება),

ჩამოხეული, ტანმაღალი, მარად ხიზანი,

მარტოდენ გული და ბაჯაღლო პატიოსნება.

მივალ, მხვდებიან საზანდრები, ქუჩის მგოსნები,

ბნელთან მებრძოლი უსინათლო მეთარეები,

“ტვინდასეტყვილი” ნიკალაის ძველი დოსტები,

და ცოცხლდებიან ფიროსმანის მწარე დღეები.

ვეტყვი: „როგორმე მოიგონეთ, ძია-კაცებო,

ლოთი მხატვარი, მარტოსული და მეგობარი,

მითხარით რამე ფიროსმანის ბედის გარშემო

და მერე შევსვათ მისი ხსოვნის შესანდობარი!“

— ”თვითრჯული“ იყო, აუმღვრია სისხლი თბილისმა,

სულ მარტო იყო, მარტო სვამდა, მარტო გათავდა,

ფუნჯის მოსმის დროს ჰქონდა რაღაც ჯადო-თილისმა,

არაყს დალევდა და ქვეყანას დაგიხატავდა!

— შემოგხედავდა დარცხვენილი, ვერ გაიგებდი,

რა ჭკვისა იყო, რა ჰაზრების და რა გუნების,

უყვარდა მტკვარი, მტკვარზე — ტივი, ტივზე — ტიკები,

გოჭი, მწვანილი და ფრთიანი ორაგულები!

— როცა ზაფხული დადგებოდა თბილის-ქალაქში,

ჯავრობდა: ხედავ, ყველაფერი როგორ ხმებაო,

გაეხვეოდა ირემივით მწვანე ბალახში:

სოფელში ვეღარ მივდივარ და მეამებაო…

— არც კოხტა იყო საცოდავი და არც ართვალი

ამაყი იყო, ჩვენ მორჩილად ვიდექით მასთან,

ეჰ… ახლა გახდა ნიკალაი დიდი მხატვარი,

უფასოდ გაქრა, უფასოდ და ახლა დაფასდა!

— ნეტავი ამ დროს მოსწრებოდა მის ნაცნობებთან!

(ვაი, რა უღვთოდ დაიღუპა საწყალმა თავი!)

თბილის-ქალაქის ყველა მხატვარს ის აჯობებდა,

არ დარჩებოდა არაფერი დაუხატავი!

ჰყვებიან ასე ფიროსმანის დროის ქადაგნი,

ყველა მათგანში დაუვიწყარ ნიკალას ვხედავ…

დგას ფიროსმანის მოხატული თბილის-ქალაქი —

ეს პოეზიის უწმინდესი ადგილის დედა!

მე ვუსმენ ყველას, წარმოვიდგენ ცხოვრებას მისას,

ცოცხლდება ჩემ წინ მკრთალი სახე ფერების მგოსნის,

მთვარეულივით დავემხობი თბილისის მიწას

და დიდი ნიკო ფიროსმანის ნატერფალს ვკოცნი!

1940

საქართველოში

საქართველოში იბადებოდნენ

და შემდეგ მუდამ წუხდნენ ამაზე:

ეჰ... წუთით მაინც დაბრუნდებოდეს

ჩვენი ბავშვობა და სილამაზე.

თავს არ მოიკლავს ქართველი, არა,

ის შეიძლება, ბრძოლაში მოკვდეს

ერთი იმედით: სიცოცხლე მარად

გაგრძელდეს ქვეყნად და განმეორდეს.

საქართველოში როცა კვდებოდნენ,

უფრო და უფრო წუხდნენ ამაზე:

ეჰ, წუთით მაინც დაბრუნდებოდეს

ჩვენი ბავშვობა და სილამაზე!

ჩვენ ვაჟკაცობა ძველთაგან მოგვდევს,

ყველამ გაიგოს, ყველამ იცოდეს!

ჩვენ, შეიძლება, ბრძოლაში მოვკვდეთ,

მაგრამ არც მაშინ ვტოვებთ სიცოცხლეს.

რადგან სიცოცხლე ასე ნავარდობს,

სიკვდილის ყველა კარი დარაზეთ

და იმ ბედნიერ დღეს გაუმარჯოს,

როცა ჩვენ გავჩნდით ამ ქვეყანაზე!

1939

ოთხი უსათაურო

***

რად გაიფურჩქნე, წინანდლის ვარდო,

რად ააკვნესე ლერწამის ღერი!

დარდი ვარ მარტო, დავდივარ მარტო

და ეთიმ გურჯის ბაიათს ვმღერი:

― წყალში ვდგავარ, ცეცხლი მიკიდია!

***

გთხოვთ არ გაიგოთ სხვანაირ სახით

ეს გახუმრება და ეს ბარათი,

მე მინდა თქვენთან დავიდგა სახლი

და მთაწმინდაზე დავრჩე მარადის.

რომ შთაგონებით მთვრალი და ხელი

ვმღეროდე თქვენი ტრფობის თილისმით,

თქვენ მოიღეროთ ჯეირნის ყელი

და გიყურებდეთ მთელი თბილისი.

***

მიმატოვე და მალულად

ახლა ვეღარ გხვდები,

ნაფიქრალით დაფარულან

საქართველოს მთები.

როგორ სწრაფად წამიხვედი!

სიტყვაც კი ვერ გითხარ...

შენს უნაზეს ძახილს ველი,

ჩემო კარგო, დიდხანს!

ვუმზერ მეტეხს, ნარიყალას,

შენ კი ვეღარ გხედავ,

გაიღვიძე, ჩემო ყველავ,

ჩემო სულის ერთავ!

ძველებურად, ჩვენებურად

ჩავუაროთ ისანს.

კაცი ვარ და ქუდი მხურავს

ქართველს შეუშიშარს.

მიმატოვე და მალულად

ახლა ვეღარ გხვდები,

ნაფიქრალით დაფარულან

საქართველოს მთები.

***

― ამისი ქმარი სარდაფში მოკვდა, —

ასე იტყვიან შენზე ქალები,

და შენც ასეთი ნაზი და კოხტა

სიყვარულს ვერსად დაემალები.

― ამისი ქმარი ღვინოში მოკვდა, —

ასე იტყვიან შენზე ლოთები,

და შენც ასეთი ნაზი და კოხტა

ახალ სიყვარულს დაელოდები.

― ამ კაცის ცოლმა სხვა შეიყვარა, —

ასე იტყვიან ჩემზე ბიჭები,

გამიხსენებენ, როგორც ნიკალას,

და თბილ სამარეს დააბიჯებენ.

1939

ნამკაშურის წისქვილები

მე მიყვარს თქვენი ხის სასთუმალი,

თქვენი ბორბლების მძლავრი გრიალი,

თქვენი ჭალების ხშირი სტუმარი —

ლურჯა აფხაზურუნაგრიანი;

თქვენი ქაჯები და ალქაჯები

ია-იების თვალთა ბრიალით,

მთვარიანში რომ დაალაჯებენ

ბროწეულისფერ თავსაფრიანნი;

თქვენი სიზმრები, თქვენი ზღაპრები,

ღარის წყალივით გადაგდებული,

და საკალმახე ფიჭვის ლამპრები,

სიყვარულივით განათებული!

თქვენ, წისქვილებო, უნეტარესი

შთაგონებების რომ ხართ სადგური,

თქვენ, გუმარეშის მწვანე ჭალებში

ოცნებებივით რომ ხართ ჩადგმული,

ვერ დამაოკებს დიდი მანძილი,

ლექსო, სადავე მომეც ქარების!

თქვენს გაურანდავ ტახტზე გაზრდილი,

თქვენს სანახავად მოვეჩქარები!

მკლავს ნამკაშური — მინდვრის იმედი,

ფოთლების ნამით ადიდებული

და ცეცხლაპირას ნედლი სიმინდი,

გლეხის ბიჭივით ატირებული;

მკლავს თქვენს გამჭვარტლულ ჭერქვეშ შეკრებილ

სახლიკაცების გრგვინვა-ბუხუნი,

რომ გადმოლახეს შიშველ ფეხებით

ყანა ცვრიანი და გამუხლული.

მკლავს შევარდენი, ფრენით მოღლილი,

მზის ბრწყინვალებით დაფეთებული

და მეწისქვილე წელში მოხრილი,

სულ ერთიანად გათეთრებული.

მკლავს, მაგრამ დღემდე ვერ მოვუკლავარ,

სიყვარული მჭირს განუკურნელი,

მკლავს ჩემი ტკბილი ლეჩხუმის ჰავა, —

ახლად დაფქვილი ხორბლის სურნელი.

თქვენ, წისქვილებო, უნეტარესი

შთაგონებების რომ ხართ სადგური,

თქვენ, გუმარეშის მწვანე ჭალებში

ოცნებებივით რომ ხართ ჩადგმული…

1941

ნამკაშური - პატარა მდინარე ლეჩხუმში..

მანანა ორბელიანის სურათზე

შენ, შაოსანო, შავთვალავ, შავ სამარეში გძინავს,

ჯერ კარგად არც კი გამთბარა ჩემი პატარა ცირა.

შენი სახელი დავარქვი, მინდა შენ გგავდეს მარტო,

ერისთვის ქალო, ფიქალო, მკერდბუმბერაზო ვარდო!

მინდა, რომ შენებრ ელავდეს და იყოს შენისთანა,

სამშობლოსათვის ღელავდეს, სანამ ჰხედავდეს — მანამ,

მინდა, რომ შენებრ კერავდეს ის საქართველოს ალამს.

პირმოქარგული ბალიშით, ძვლის ყაისნაღით ხელში…

შენი მარილი გამოჰყვეს, შენი წარბების ეშხი,

შენსავით გაიშრიალოს, ხმელეთი გადალახოს,

ქალობა დაიმკვეხაროს, ცა და ქვეყანამ ნახოს.

მე კი, თუნდ მიწა მეყაროს სადმე, თბილისის ახლოს…

შენ, შაოსანო, შავთვალავ, შავი სამარე გფარავს,

ჩემი მანანა აკვანში ხან გაიცინებს, ხან არ,

ია და ვარდი ეტრფიან, ეტყვიან იავნანას.

1941

ფშავური ბალადა

ვაჟა-ფშაველას

გადმოჰყვა ღამით ღრუბლების ბურანს

უზარმაზარი მხარ-ბეჭის რხევით,

დაეცა ზღაპრულ დევების ბუნაგს

შავნაბდიანი ცალთვალა დევი.

შეაზანზარა კლდეთა კედელი,

დაატრიალა გრიგალი ქართა,

როგორც ხევსური რკინისმკვნეტელი,

დადგა დევების ბუნაგის კართან.

და რა იხილა მან დევის ქალი,

შედრკა, ათრთოლდა, ხმალზე შეჰფიცა:

- მიყვარხარ, როგორც ჩემი ჩარგალი

და საქართველოს მხურვალე მიწა!

შესცინა დევის წუნია ქალმა

ბროლივით თეთრი კბილების ეშხით,

დასწვა ვაჟკაცი ტრფიალის ალმა,

ქალი კი გაქრა ბუნაგის ბნელში.

და როს ფრანგულის გაისმა ჩქამი,

წამს აღრიალდა დევთა ლაშქარი:

ვინ გვესტუმრაო ამ წკვარამ ღამით,

ვინ შემოლეწა ბუნაგის კარი?

- ეს მე ვარ, ვაჟა, ცალთვალა გმირი, —

შესძახა, შესძრა, თან შეერკინა,

და როცა მორჩა, გაღუნა კბილით

მამაპაპური ფრანგულის რკინა.

შევქმნილვარ ხელად, გავჭრილვარ ველად,

დამირბევია ღამე წკვარამი,

მო, დევის ქალო, მო, ჩემო ყველავ,

მო, გამიქარვე გულის ვარამი.

მიეჭრა ხელი გავსებულ მთვარეს,

შემოახვია მინდიას მხრები…

ჩახედა ქალის ამღვრეულ თვალებს,

აიტაცა და გადასჭრა ხევი.

გამოედევნენ დევი მდევრები,

კვლავ დატრიალდა შუბი და ფარი,

დალეწა ხმლები და სატევრები,

კვლავ აიტაცა ტაიჭზე ქალი.

გადინადირა ბნელი ტევრები

და სიხარულის ზათქით და ზარით

ღამეს უტევდნენ ღამისმთევლები,

როცა შეაღო ჩარგალის კარი

მამაპაპური სიმღერის ძალით:

— “მაყრებად მყვანან არწივნი,

ქალის ძმობილი ქარია,

მოვდივარ, მომყავს ყველაი

და ამად გამიხარია,

მომყავს დედალი ხოხობი

დევის პირბადრი ქალია”.

აი ჩარგალიც, სანთლები ჩანან…

შრიალებს ტყე და ფარფატებს ქარი,

შემოეგება ვაჟას ბაჩანა

ჩონგურით ბებერ მუხასთან მდგარი.

და როს გამოჩნდა ბრძენი მისანი…

წუთით გაიხსნა ბუნების კარი

და ახმაურდა არაგვის წყალი,

როგორც ფშაველას ლექსების პწკარი.

უეცრად მოსწყდა ბედაურს მგოსნის

ტანი და ქალი მუხასთან დასვა,

გადაეხვია, დაღალა კოცნით

და წყაროს წყალი პეშვებით ასვა.

თვითონაც მოჰკლა უმალ წყურვილი

და დადგა ბებერ მუხასთან, ზევით

შავ ჩაბალახით პირშებურვილი

შავნაბდიანი ცალთვალა დევი.

რა ჟამი იყო, რა გაზაფხული,

და სიყვარულით განუკურნელი,

იწვოდა გული, ღვიოდა ხნული

და იდგა ნახნავ მიწის სურნელი.

უხურდა ვაჟკაცს ალალი გული,

ისევ მოუნდა შებმა და რკენა,

შეატრიალა ცაში ფრანგული

მაგრამ მოესმა ყვავილთა ენა

— დასცხრი, მგოსანო, ნუ ღელავ შენა!

შედრკა, აკოცა ყვავილებს გაშლილს,

ჩააგო ხმალი აღერებული

და გაეხვია ნახნავ მიწაში

საყვარლის ტრფობით გახელებული.

1938

ქართული ენა

საქართველოს მთებში გაგაჩინა ზენამ,

სიყვარულის, ლექსის, სადღეგრძელოს ენავ!

მოიმღერა დღემდის უძველესმა ტომმა –

შლეგი ჩანჩქერების ნაპრალებზე ხლტომა,

მყინვარების ღვთიურ ბრწყინვალებით დნობა,

ჯაგნარებში ირმის ჯოგის ნავარდობა,

გაფანტული ფარის მთაზე დაჯანღება –

და ქართული ფარის ფარზე დაჯახება!

უძველესმა ტომმა დღემდის მოიმღერა,

მწიდა პურის ყანა ქარში როგორ ღელავს,

სარკინეთში გრდემლზე როგორ სცემენ უროს

და ვარსკვლავი ზღვებზე როგორ მოგზაურობ.

ან მთვარიან ღამით ციხე-კოშკის ჩრდილში

რა ტკბილია ფარულ სიყვარულის შიში,

როცა ღამისმთევლებს ლხინი გაუმართავთ

და სიზმრები როცა სთვლემენ სასთუმალთან…

საქართველოს მთებში გაგაჩინა ზენამ,

ხმათა ხავერდების და ღმერთების ენავ!

* * *

მე მიყვარს, როცა ყანაში გახვალ

და მგაგებებს სიმინდი ლახვარს.

მე მიყვარს, როცა ყანაში გახვალ

და დილის ნამით გაილუმპები…

თუ ეს ერთხელაც არ განგიცდია,

სიტყვის უთქმელად დაიღუპები.

ან როცა იწყებ სიმინდის მოროდს

და ფეხზე სველი მიწა გეყრება…

თუ ეს იგრძენი, ცხოვრების ბოლოს

ცვრიანი სიტყვა არ გაგეყრება.

მე ქალის თმების სურნელის მსგავსად

ვეტრფი მოხნული მიწის ოხშივარს,

ამიჩქარდება სისხლი ველური

და ვაჟკაური ლექსი მომშივა.

მე ქალის თმების სურნელის მსგავსად

მათრობს სიმინდის ულვაშის სუნი…

ლექსის სათქმელად რომ ვემზადები,

ვარ ოჯალეშით გულდასისხლული.

მე მხოლოდ მისი სახელი მიყვარს,

ვისაც სიცოცხლე ამგვარად მიჰყავს,

და მხოლოდ მისი ცეცხლი მედება,

ვისაც ასე სწამს შემოქმედება.

1938

არ ვიცი, ასე რამ შემაყვარა

ყველა ხევსური და ყველა სვანი,

ქართველი ქალი თვალებმაყვალა,

ჩემი თბილისი და ფიროსმანი,

არ ვიცი ასე რამ შემაყვარა!

მოკვდა თუ არა, ყველამ აცხონა,

ცოცხალი არვინ არ მიიკარა,

მე ფიროსმანის ქუჩაზე ვცხოვრობ

და ყოველ დილით ვხვდები ნიკალას.

ძილგატეხილი და არეული

ჭიქა არაყით გაიხსნის მადას,

მერე შეკრთება, ვით მთვარეული

და ორთაჭალის ლამაზებს ხატავს.

ქართული ზეცა, ქართული ზვარი,

მტკვარი მღვრიე და მტკვარი ანკარა…

ჩემი თბილისი და ფიროსმანი,

არ ვიცი, ასე რამ შემაყვარა!

1939

ყაყაჩო

ეთერ სვანიძეს

ძველად აქ ჯარებს უხმობდნენ

დაფდაფითა და ბუკითა

ახლა ყაყაჩო შემომხვდა

ლამაზი ქალის შუქითა.

შემომხვდა, შემომანათა,

ჩინჩხლები შემომაყარა,

ალუჩა-ტყემლის შემოსვლა

და გაზაფხული მახარა…

უცხო კაცად რომ შემიცნო,

შერცხვა და თავი დახარა,

შერცხვა და თავი დახარა,

სიწითლემ გადაუარა,

ალბათ, იმაზე დაფიქრდა

მოვეწონეო, თუ არა?!

1940

გზაში

სიხარულს გთხოვ, – მწუხარებას მთავაზობ.

ნუთუ ასე დაგატყვევეს ფიქრებმა?

ცოტა კიდევ მოითმინე, ლამაზო,

და ნანატრი მთა-გორებიც იქნება.

ცოტა კიდევ, სალოცავო ხატებავ,

და ლაშქარი სვავების და ყორნების,

ცით ღრუბელი, ისე გაიფანტება

და თბილისის მიწას ვეამბორებით.

ხომ უყურებ, როგორც ხვადი ავაზა,

ორთქლმავალი ისე უტევს უკუნეთს,

ცოტა კიდევ მოითმინე, ლამაზო,

და ვიხილავთ ირმებსა და ბულბულებს.

ცოტა კიდევ – და იელვებს კრწანისი

და მეტეხის ეკლესიის თავანი,

სადაც წმინდა მაცხოვარის ხატის წინ

ფეხშიშველა ლოცულობდა თამარი.

სიხარულს გთხოვ, – მწუხარებას მთავაზობ,

ნუთუ ასე დაგატყვევეს ფიქრებმა?

ცოტა კიდევ მოითმინე, ლამაზო,

და ნანატრი მთა-გორებიც იქნება!

1940

ილიასადმი

საგურამოში ხე არის ერთი,

ხე — რხეული და რტოებხნიერი,

აქ ისვენებდა მუზების ღმერთი

და შუბლმაღალი ოლიმპიელი.

მოსტაცა დიდი სინათლე დღეს და

პრომეთეს ცეცხლი მისცა უკუნეთს,

აქ იჯდა იგი, ამ კაკლის ხესთან,

მხრებგანიერი, ვით საუკუნე.

როგორც ქართველი პოეტის შუბლი,

იმზირებოდა რტოებში მთვარე,

ზეცას არ აჩნდა იოტიც ღრუბლის

და ვარსკვლავები იფშვნეტდნენ თვალებს.

შარიშურობდა კაკლის ხის ტოტი,

ნანას უმღერდა წალკოტს ჩრდილიანს:

— ეჰ, აყვავდები, სამშობლოვ, როდის? —

მთვარესთან ღამით უთქვამს ილიას.

უყვარდა სიბრძნე და სილამაზე,

ეხურა ქუდი წითელი ფუნჯით,

აქ იჯდა იგი ნალისფერ ქვაზე,

დიდი მეტყველი და დიდი მუნჯი …

აქ უწერია ოქროსხელიანს

თავის მამულის სასახელოდა.

კაკლის ტოტები ახლაც მღერიან,

რასაც პოეტის ყელი მღეროდა.

მთვარემ დახია მწუხრის ზეწარი,

უკან დატოვა შავი ღრუბლები,

მე ცოცხალ პოეტს ვერ მოვესწარი

და კაკლის რტოებს ვესაუბრები.

მეტყვიან ალბათ, დაჩემებულად,

მწვანე ფოთლები ნელი ჩურჩულით,

თუ რაოდენჯერ აცრემლებულა

სამშობლოს ბედით გულდათუთქული.

მეტყვიან ალბათ, თუ ცეცხლი ღვივის,

როგორ დალეწეს სირცხვილის ზღურბლი,

როგორ გააპეს ბერდანის ტყვიით

ოლიმპიელის მაღალი შუბლი.

მეტყვიან, მკაცრი წყევლა და კრულვით

რომ მოითხოვდნენ მართლის მხილებას,

რომ იგი, ქართლის მტრების მოკლული,

დღეს გააცოცხლეს ქართლის შვილებმა.

დილისკენ თეთრი ნისლი იშლება,

სამოგზაუროდ მიდის მთაბარად

და იფანტება ველზე გიშრებად

ლექსი, ქცეული ხალხის ანბანად.

მეც ხომ ამ ლექსის ეშხმა მიშველა

და პოეზიის ცეცხლში გამბანა …

ყვარლის მთებიდან ქარს ღრუბლის მური,

ნიავს ნისლი და ცრემლი მოჰქონდა,

ვინ იფიქრებდა, რომ წიწამური

შეიქნებოდა მისი გოლგოთა!

შრიალებს რტო და მიწიდან მესმის

მკერდგანიერი პოეტის სუნთქვა,

ასწიე თასი და უცებ შესვი,

თუ ეს სიმღერა გულს გწვავს და გთუთქავს.

მისი სიმღერა თერგივით რბოდა,

და ეტყვის ახლა ქვეყნად გმირს - გმირი:

წარსულმა დადგა მისი გოლგოთა,

აწმყომ დაუწნა დაფნის გვირგვინი.

1936

ცხრა ძმა ხერხეულიძე

ეს გაფრენილი ფაფარი, თუ მშობლიური ნისლია?

ვისია ცხრა ბედაური, ცხრა დარახტული ვისია?!

საით წავიდნენ ვაჟები, რად მიატოვეს რაშები,

რაშები თამაშ-თამაშა, ომებში ნათამაშები?!

მაინც ეს ერთი თეთრონი რა გულსაკლავად ჭიხვინებს,

ბედშავო, ვისაც ეძახი, ვაი რომ ვეღარ იხილე!

იმისი სული მტრედივით ცაში გაფრინდა ლაღადა,

აღარ გყავს შენი პატრონი, ხერხეულიძე აღათანგ!

ეს მშობლიური ქარია ჩვენი ალგეთის ველების

თუ სუნთქვა ქარბუქიანი ფაფარაყრილი მერნების?

მერნებო, ველურ ფლოქვებით მიწა ამაოდ დატორეთ,

ამაოდ გაფიცხებულხართ, ამაოდ უხმობთ პატრონებს,

ფოლადის ბეგთარიანებს ბნელში ამაოდ დაეძებთ:

ისინი მამულისათვის მარაბდის ველზე დაეცნენ!

ერთი მათგანი დაჭრილი უბეში დროშას მალავდა,

იწვა სისხლისგან დაცლილი... კურთხეულ იყოს მარაბდა!

ეს აწეწილი ფაფარი, თუ მშობლიური ნისლია?

ვისია ცხრა ბედაური, ცხრა დარახტული ვისია? —

დაწრიალებენ, დაძრწიან ქაფმორეული ლაშებით…

მხედრებო, ასე უღმერთოდ რად მიატოვეთ რაშები?!

1942

მანანას

ვის უნახავს სასაფლაო, უფლის ხელით დახატული,

აქეთ-იქით საფლავები და მათ შორის ნაკადული,

და მათ შორის ნაკადული, ვით სიცოცხლის ლურჯი თვალი,

ვით იესოს ტანჯულ მკერდზე

გადმომსკდარი სისხლის ღვარი?

ვის უნახავს სასაფლაო, უფლის ხელით დახატული,

ვის უნახავს, საფლავებში როგორ მოქრის ნაკადული,

როგორ მოქრის, როგორ მოქუხს, ვით სიცოცხლე უშიშარი,

და როგორ დუმს სასაფლაო, ვით იესოს ლურჯი ტანი?

ვის უნახავს ყვავილები ნაკადულის ნაპირებზე

და პეპლები, ყვავილებზე დაფრენას რომ აპირებდნენ,

დაფრენას რომ აპირებდნენ შავი ჯვრების მაღლობიდან

და ტკბებოდნენ ნაკადულის საამური გალობითა?

ვის გინახავთ სასაფლაო, თავს რომელი იმეტებდით?

მე მინახავს, მე მიცვნია დაკარგული იმედები,

გაფრენილი ოცნებები, გაძარცული გვირგვინები,

მე მინახავს, ვით სიცოცხლეს, მე — სიცოცხლე ვიგინები.

ეს მე ვმდგარვარ, შვილო ჩემო, ცივი ქვების პირდაპირა

და სიკვდილი შავფრთიანი ყელს მხვევია ბირდაბირად.

მე მიგრძვნია შავი შიში ამ მდუმარე ლოდებიდან:

მეც აქ უნდა დამეძინოს მეც აქ უნდა მქონდეს ბინა!

იქნებ ეგ სულ მალე მოხდეს, იქნებ, ღირს ვარ გასაწირად,

მაშინ ერთი დაიხსომე, ჩემო ქალო პაწაწინავ:

მოცქრიალდი ჩემს საფლავთან,

ვით სიცოცხლის ლურჯი თვალი,

ვით ეს შლეგი ნაკადული, ვით ყვავილთა დედოფალი,

დაიხარე პიტალოზე ამაყი და დამამშვენი

და, ყვავილთა დედოფალო, მოიგონე მამაშენი,

მოიგონე მამაშენი, შუშა-ოქროდ გასაზრდელო,

თქვი, რომ მოკვდა სიყვარულით, შეუყვარდა საქართველო.

თქვი და ისე გაიცინე, მანანაო თვალხატულავ,

რომ მე გულზე გადმიქროლოს სიცოცხლედ და ნაკადულად!

ვის უნახავს სასაფლაო, უფლის ხელით დახატული,

ვის უნახავს, საფლავებში როგორ მოჰქრის ნაკადული,

როგორ მოქრის, როგორ მოქუხს, ვით სიცოცხლე უშიშარი,

და როგორ დუმს სასაფლაო, ვით იესოს ლურჯი ტანი?!

1941

წარწერა ერთი სამარის ქვისა

რ. მ — ს

ჰეი, შენ, დიდო მომავლის ლანდო,

ლაჟვარდებიდან რომ იყურები,

ეს ჩემი სენი თუ დაგემართოს,

ამაზრზენი და განუკურნელი, —

ეს ჩემი სენი თუ დაგემართოს

და მოიხადო, როგორც სახადი,

ჰეი, შენ, დიდო მომავლის ლანდო,

ერთი თხოვნისთვის ნუ დამძრახავდი:

თუ მეცნიერის გონების ღონემ

უმალ განკურნოს ჭლექით სნეული, —

მაშინ მომნახე და მომიგონე

სამარადისოდ მიწად ქცეული!

1941

ივანე ჯავახიშვილისადმი

როცა წარსულის სიღრმისაკენ ეტრატით ხელში

შებრუნდებოდი და შუქს ჰფენდი, როგორც მთოვარე,

მაგონდებოდა მე მშვენება ვახტანგ მეექვსის,

სამეფო კვერთხით სამეუფო ტახტზე მჯდომარე.

როგორც მლოცველი, მზედალეულ ლანდთა მხილველი,

ძველს ქართულს სიტყვას, მოუხმობდი, აბატონებდი,

და ნათლდებოდნენ შენს თვალებში გასაკვირველად

ქართლის ცხოვრების ფერწასული კაბადონები.

ფოთლისა გვარად ცახცახებდა ფურცელი ძველი,

რომ გაცოცხლება შენს ბაგეთა შიგან ეღირსა:

ხან პატივაყრილ ქრისტეანთა ცრემლები მწველი

და ხან ჭიხვინი გამხეცებულ თემურლენგისა.

ვით ჯადოკაცი, უხსოვარი დროის უბეში

შეიჭრებოდი, რომ იქიდან გამოგეტანა

პერგამენტივით დახვეული ფიქრის ღრუბელი

და შემდეგ მაინც “კი მაგრამა” გეთქვა ნეტარად.

დახავსებული პალატები ერთხმად ამღერდნენ,

ოდეს უტყვ სულში ჩასწვდათ შენი ხმა უვნებელი,

ნათელო კაცო, სიკვდილის ფრთა ვერ დაგაბნელებს,

შენ საქართველოს ისტორიის ხარ სჯულმდებელი!

ნათელო კაცო, თუმც განხვედი და განისვენე,

შენი ჭაღარა ძველებურად ისევ კაშკაშებს,

ისევ კაშკაშებს და წიგნისკენ უხმობს ისევე

შავულვაშიან და შავგვრემან ქართველ ვაჟკაცებს.

როცა წარსულის სიღრმისაკენ ეტრატით ხელში

შებრუნდებოდი და შუქს ჰფენდი, როგორც მთოვარე,

მაგონდებოდა მე მშვენება ვახტანგ მეექვსის,

სამეფო კვერთხით სამეუფო ტახტზე მჯდომარე.

1941

ვაჟა-ფშაველას ნაამბობი

ვინ დამიბედა გზები პოეტის,

ვინ გამამზადა საბედისწეროდ!

ნუთუ ამ ქვეყნად მისთვის მოვედი,

რომ უნდა მხოლოდ ლექსები ვწერო?

ნუთუ სხვა რამე, სიმღერის გარდა,

ვერ უშველიდა ტკივილებს ჩემსას?

ან რატომ არის, რომ ყოველ ქალთან

გამიჯნურება მჩვევია ლექსად?

უმეგობრობა არ მიგლოვია

და არც მოლექსე მყავს წინაპარი.

მე ზღაპარი თუ გამიგონია,

ბაბუაჩემის თქმული ზღაპარი,

და მხოლოდ ჯიში მიმაგრებს სტრიქონს,

ჯიში გმირული, ჯიში ქართული,

ბაბუაჩემი ვაჟკაცი იყო,

სატევარით და ცხენით განთქმული.

მან დიდ მუხნარში მოჰკლა ტახები

და მათი ხორცით მზრდიდა ნიადაგ,

მიტომ არ მიყვარს მე არტახები

და მიტომ ვარგვარ ადამიანად.

მან ერთხელ განგებ დამკოდა მხარში

და უცოდველი სისხლი მადინა,

სველ ბალახებში დამტოვა ბავშვი

და მწვერვალები გადინადირა.

მას შემდეგ ბევრის მკლავი ავცელე,

შვებაც ვიგემე და გაჭირვებაც,

და ვიდრე ლექსად არ გადავწერე,

მანამდე მკლავდა მე ეს ჭრილობა.

ბაბუაჩემმა ბუნების კარი

გამიღო ოხვრით და სიმძიმილით

და შთამაგონა, რომ ლექსი არის

კაცის და ქვეყნის გულისტკივილი.

მან შემაყვარა სამშობლო ჩემი,

რომლისთვის ბევრმა სისხლი დაღვარა,

მან შემაყვარა ბუნების ცრემლი

და სალამურიც მან შემაყვარა.

სამშობლოს ტრფობით გული დავსერე,

მათრობდა, როგორც ღვინო ყვარული

და ვიდრე ლექსად არ გადავწერე,

მანამდე მკლავდა ეგ სიყვარული.

ლექსმა კი შეკრა ჭრილობა ცივი

და გაანათა ჩემი კაცობა,

და ჩემი გულის ყოველგვარ ტკივილს

მხოლოდ და მხოლოდ ლექსმა აჯობა.

ვერც დედის ხელმა, ვერც სატრფოს ეშხმა

ვერ გამიყუჩა ჭაბუკს იარა,

და ჩემი გულის გმირული კვნესა

მარტოდენ ლექსმა გაიზიარა.

მეც მიტომ ვბედავ არწივულ ყივილს,

როცა გულს გაჰკრავს ცივი ნიავი,

რომ ლექსი შველის ყოველგვარ ტკივილს

რომ ლექსი თვითონ ტკივილი არი.

და რადგან მერგო ვიყო პოეტი –

ჩემი ცხოვრების საბედისწეროდ,

რადგან ამ ქვეყნად მისთვის მოვედი,

რომ უნდა მხოლოდ ლექსები ვწერო,

რადგან სხვა რამე, სიმღერის გარდა,

ახლაც ვერ შველის ტკივილებს ჩემსას, -

მჯერა, ამ დიად ბუნების კართან

მე თვით სიკვდილსაც გარდავქმნი ლექსად!

1940

ქართლის გზაზე

ჰეი, ძმობილო, შეხედე, რამდენი ყაყაჩო გაშლილა,

რაც უფლის ციხეს გამოვცდით, უფრო და უფრო გახშირდა;

მინდვრებს, გორაკებს, ფერდობებს ეფინება და ედება,

გზაში ყაყაჩოს შეხვედრა სიკეთედ დაგვებედება:

სულ ახალგაზრდა ვიქნებით, გული არ დაგვიბერდება!

ჰეი, ძმობილო, შეხედე, რამდენი ყაყაჩ გაშლილა,

რაც უფლისციხეს გამოვცდით, უფრო და უფრო გახშირდა;

მოდი, ჩვენ ესეც ვიკმაროთ და სხვა დიდება არ გვინდა,

ყაყაჩომ თუ მოგვანათოს ლამაზი ქალის შუქითა.

1940

თქვენ გეუბნებით, ძმებო მგოსნებო

რა ქართველი ხარ და რა ჭაბუკი,

თუ მამულს თავი არ ანაცვალე, -

ეს აწვალებდა ცოტნე დადიანს,

მეც ქართველი ვარ და ეს მაწვალებს.

რომ ვდგევარ ახლა თბილისის კართან,

შენ გეკითხები, ცაო ნათელო,

ამ უხეირო ლექსების გარდა

რას გავუკეთებ მე საქართველოს?

რომ ვდგევარ ახლა თბილისის კართან,

თქვენ გეუბნებით, ძმებო მგოსნებო,

ამ უხეირო ლექსების გარდა

დაგვრჩა საფიქრი და საოცნებო.

რა ქართველი ხარ და რა ჭაბუკი,

თუ მამულს თავი არ ანაცვალე, -

ეს აწვალებდა ცოტნე დადიანს,

მეც ქართველი ვარ და ეს მაწვალებს.

1940

* * *

ვიდრე სიკვდილი გამახვევდეს ბნელ მოსასხამში,

ვიდრე სიკვდილის ჭვალი გულზე დამესობოდეს,

უკანასკნელად დამწავინეთ ჩემს ოდა სახლში,

უკანასკნელად, ვიდრე თვალნი დამევსებოდნენ.

უკანასკნელად პაპიჩემის გაჯორკილ ტახტზე

დამიგეთ მაგრად, დამახურეთ შავი ნაბადი.

უკანასკნელად, უდრტვინველად მიმყოფეთ ასე,

ვიდრე სიკვდილი შფოთიან სულს გამინაბავდეს.

1941