მანანა ჩიტიშვილი

ჩვენი პორტრეტი

          ე. მ. - ს

გაიამინდა,

ქარიშხლებშიც ღირსებით ვვლიდით,

პეშვით მოგვქონდა

მზის შუქი თუ მთვარის არილი...

შენ - ფიქრიანი,

მოზომილი და სათნოდ მშვიდი,

მე ასე -

ქარში გადაყრილი ნაღვერდალივით.

არც საყვედური,

გაპარული არც ხმაში გესლი,

თუმც ყველა ტყვია

ზურგში გვქონდა

ურცხვად დახლილი...

და ვდგავარ ახლა:

შენ - ზნესრული არსით და ფესვით,

მე ასე -

ცაში მოქნეული ელვის მახვილი.

მე თქვენ მიყვარდით

მოღუშულ ცაზე

წეროს ჩრდილი გადადის კენტი,

მიაპობს სივრცეს

მოტირალი ხმით და კილოთი,

მე თქვენ მიყვარდით –

რაღა გითხრათ ამაზე მეტი

და მოტყუებას

გულგრილობის ნიღბით ვცდილობდი.

თუმცა რაღა დროს... -

რა აზრი აქვს ახლა გამხელილს,

წაიღეს წლებმა

ის ვნება და დარდი ფარული,

მაგრამ ხსოვნაში

საოცნებო თქვენი სახელი

ამოტვიფრულა,

ვით ბოლნისის ასომთავრული.

ტყის  პირას

ტყის პირას ია მგუბარი

შუქს გაფენს, ნაშალ-ქვითკირო,

მათი თვალების ციმციმმა

ლამის მეც გადამიბიროს.

მაინც ვერ ვეტრფიალები,

რაც უნდა სურვილით მიცქირონ, -

ვაჰთუ, იების მოკლული

სხვა ყვავილთ აღარ მიტირონ.

         ვისაც  ვუყვარდით

ვინ აკაკუნებს ჩემს სარკმელზე

ამ დილას სისხამს?

ქარია, ალბათ,

გზა აებნა იქნებ მათხოვარს...

მშვიდობა ყველას,

შორ წარსულში ვუყვარდით ვისაც,

ვისაც ვუყვარდით,

მაგრამ ახლა აღარ ვახსოვართ.

ამ სასტიკ ქარში

სული ჩემი მარტოდ ვალალებს,

არ ჩანს მშველელი,

საიმედო თუნდაც დროებით

და ჩემს მშვენიერ,

სინათლისგან დახლეჩილ თვალებს

კვლავ ენატრებათ

მყუდროება საღამოების.

ჩამოდის თქეშად

უგუნურთა ცოფი და რისხვა,

განმსჯელი არ ჩანს,

მივავიწყდით იქნებ მაცხოვარს...

მშვიდობა ყველას,

შორ წარსულში ვუყვარდით ვისაც,

ვისაც ვუყვარდით,

მაგრამ ახლა აღარ ვახსოვართ!

            სამასი  არაგველის  გახსენება

            ბაბუა ალუდაურს

წვიმს და მთებს არყევს ქუხილის ხმები,

ღრუბლები ელვის შუბებს ლეწავენ

თუ არაგველთა თამამი ხმლები

კრწანისის ველზე სიკვდილს კენწლავენ.

„ხახმატის ყმა და ქართვლის მონა ვარ!“ –

ბაგეზე უცხო ცეცხლი ვარვარებს...

სამას კაი ყმას, მთებით მომავალს,

ბარში სამასი უცდის სამარე.

თუმცა გულიც და გორდაც ვარგობდა,

შავად ჩამოდგა იმ დღეს დაისი...

ჯავრმოუშუშებ საარაგვოდან

კვლავ სისხლმდინარი მოჩანს კრწანისი.

ნისლო, რა მწარე ნაღველით თვრები,

სული ვერ მოკლა მომხდურის დანამ, -

დღესაც არაგვის მრისხანე მთები

ომში მიმავალ მოლაშქრეთ ჰგვანან.

წვიმს და ცას არყევს ქუხილის ხმები,

ღრუბლები ელვის შუბებს ლეწავენ

თუ არაგველთა თამამი ხმლები

კრწანისის ველზე სიკვდილს კენწლავენ.

            თუ  ისე  მიმტრო  საწუთრომ

თუ ისე მიმტრო საწუთრომ,

ერთად დამიმხო ცხრა კარი,

დავლად წაიღო მომხდურმა

ჩემი ნათიბი, ნამკალი.

თუ მტერს ვერ გადავეწიე, -

გული ჯავრისგან დავკალი,

ვერ ჩამიხვია სწორფერმა

მთვარით ნაფერი მხარ-მკლავით.

ნურცავის ზღაპრად უამბობ,

არცვის უჩვენო გზა-კვალი,

ვინ მე და სულის განლევა, -

სიკვდილთან თრთოლა-კანკალი,

მოდი და ლექსის სტრიქონი

გულზე ხმალივით დამკარი!

             შორია  ინდოეთამდე

ხან მზე თაკარა,

ხანაც სუსხით დავიზაფრები,

ვითა დავღამდი,

ალბათ ისე უნდა გავთენდე...

ტაძრები,

როგორც შორეული ცის მონაზვნები,

ბნელ ღამეებში

ელვის მბრწყინავ სანთლებს ანთებენ.

ეს გორაკები

ალისფერმა ვარდებმა კოცნეს,

შეიმკო გზები

ანწლისა და კუნლის გიშერით...

ამაღამ მთვარეს, -

საღარიბოდ მიმავალ მლოცველს,

ინდოეთს მივდევ

ბედნიერი და ფეხშიშველი.

რარიგ შორია

გზები, ჩვენი სულის მლამბავი,

ხსოვნაც შორია

ინდოეთის ვარდის და მიწის,

თუმც ნესტანის და ტარიელის

ტრფობის ამბავი

ჯერაც სანიშნო კოცონივით

მოჩანს და იწვის.

შეწირვა

მსხვერპლსა მთხოვდი, სიყვარულო,

ვით მესისხლე, - ალი-კვალი,

არცა მკლავდი,

                         არც მარჩენდი,

არც საზავოდ შემეკარი.

არ მიცდია ფონის გასვლა

გინა -ვერცხლით,

                              გინა - ლალით,

სხვა რა მქონდა უკეთესი? –

ჩემი სული დაგიკალი.

ჯვრის  უღელტეხილზე

ძირს ნახატივით დავტოვეთ მლეთა,

მყინვარი -

              ხევში ჩამდნარი ვერცხლი...

წყაროსთან თავშლით შებუდნულ ქალებს,

მთიულის ქალებს უნთიათ ცეცხლი.

და თოვლი,

                როგორ თეთრი ქალწული,

წევს შორიახლოს უცხოდ და ურჩად

და მყინვარწვერი -

                             ქათქათა ძუძუ,

ნისლის უნაზეს პერანგში უჩანს.

                შატილში

       (ტრიპტიქი არჩილ ციციშვილს)

* * *

მაცნე მოედი შატილსა,

წამს დაყოვნება არ უნდა,

აღარც ლუდს ხარშვენ ხევსურნი,

წინ არც შენ შემხვდი, ალუდავ.

„ ჯავრი ქისტივით დამეცა!“ –

ვკივი,

      თვლემს ციხე ზარმაცად...

მხოლოდ ერთ ლოდმა საფლავის

უცნაურ გაიბარბაცა.

* * *

აემ ციხესამც ჩამკეტა,

წყალი არღუნის მასვა და

შენამც საჩემოდ დაგწერა,

აღარ გამიშვა არსადა.

ფეხთ ჭრელი წინდა ჩამაცვა,

თავს ფაფანაგი დამხურა,

გზები მინამქროს დიდთოვლმა,

არც როდის გააზაფხულა.

წეღანაც თვალი წაგკიდე, -

რაღაც სხვანაირ კრთებოდი,

რა მშვიდად მივიძინებდი,

თუკი შენ მოგიკვდებოდი.

* * *

გაღმა გორაზე რა ტყეა,

რა აშრიალებს ლაღადა?!

წლებს ვითვლი,

              როგორც ნატყვიარს,

გულზე დაჩნეულს დამღადა.

ჰკიდია ნამის კურცხალი

შატილს ლურჯთვალა იასა,

საფრად დრო მიზის -

                                   მუცალი,

დანდობილ მაშლის ტყვიასა.

წერა-მწერალი თანა მდევს,

გზა მისგან ვის დაუცავსა...

ღმერთო,

             ნუ მომკლავ, მანამდე

რჯულს არ ვუხსენებ მუცალსა!

             შენ  თურმე  სხვა  ცის  ბინადარი  ხარ

როგორ არ მითხრეს მზემ და მარიხმა

ან ვარდთ მწუხარედ რად არ შემხედეს?! –

შენ თურმე სხვა ცის ბინადარი ხარ,

მანდ რა ეშმაკად შემოვეხეტე.

ჩვენს იღბალს ახლა

                           ღრმა ძილით სძინავს,

არა აქვს აზრი არა მოლოდინს,

უნდა მენახე დიდი ხნის წინათ,

გვერდს ძუ ვეფხვივით ამოგწოლოდი.

ჟამმა სასტიკი მათრახით მხედნა,

ძლივს ჩანდა ნისლში ჩემი ცისკარი...

ჩვენ სხვადასხვა დრო გვარგუნა ბედმა,

სიჭაბუკის ჟამს ვერ მოგისწარი.

წვიმს...

             ჩუმი მოთქმა მოისმის ხეთა,

ვინ ჩამიხერგა ეს გზა ლოდებით...

გულიდან სისხლად სტრიქონი წვეთავს,

მე ვკვდები,

                     კი არ გემშვიდობები.

როგორ არ მითხრეს მზემ და მარიხმა

ან ვარდთ მწუხარედ რად არ შემხედეს?! –

შენ თურმე სხვა ცის ბინადარი ხარ,

მანდ რა ეშმაკად შემოვეხეტე.

              ალბათ,  აპრილში

წავიდა მარტი,

თოვლიანი ჩამოშრა ახო,

წვიმის წვეთები მოჰკაწრავენ

ჭვარტლიან მინას...

ჯერ ისევ აქ ვარ,

ყველაფერი ჯერ ისევ მახსოვს

და ძველებურად

კვლავ თამამი სიზმრებით მძინავს.

ალბათ, აპრილში,

მზე რომ მწვანე აბრეშუმს ლამბავს

და როცა უფლის ბარათივით

მოდის სამყურა,

ქარი გადამხდის

ამ ვარდისფერ ატლასის საბანს

და გულზე

ქართლის ჭრელყვავილა

მინდვრებს დამხურავს.

 საღამო ქართლში

     ქარი - ბებერი, ბუზღუნა მნათე,

      მტკვარი - ოლარი, ნაქარგი მთვარით,

      ისევ ანათებს ზედაზნის კალთებს

      ქალწულის თმებით შეკრული ჯვარი.

      გულო, თუნდ ჩაქრე, აქ აენთები,

      ეს მზეკაბანი ცამ დაგირწია. . .

      ყივჩაღის სისხლის ცხელი წვეთებით

      მუხრანთან ვარდნი ისევ იწვიან.

      ნელა ედება ქსნის ციხეს ბინდი

      და ყანის პირზე ყვავის სოსანი -

      ღვთისმშობელივით სათნო და მშვიდი,

      თვალები ლურჯი - იესოსავით.

       თვლემს ქართლი, ასგზის დანახანძრები,

       ახლა იით და შროშნით ფენილი

       და ქედნებივით ჩანან ტაძრები, -

       ქრისტეს უბიდან ამოფრენილი.

       გადაძახილი

       აღარ ვიცი,

       ვინ ან როგორ შევაჩვენო,

       ქსანს და არაგვს

       უცხო მუმლი მისევია,

       ქართლი,

      როგორც გაროზგილი დედაჩემი,

      გადატყაულ მუხლისთავზე

      მისვენია.

      გვერდით მიდევს

      ვერცხლისფერი ამულეტი,

      თვალს ვარიდებ გადამტვრეულ,

      პირბლაგვ მახვილს,

      „რა უყავით,

      რა უყავით მამულები?!“ –

      ტირილის ხმით

      ვიღაც გაღმით გამომძახის.

      ეს ხმა

      ათას ჩემისთანა გულთან დაობს,

      ხან მრისხანებს,

      ხანაც გლოვის ისმის ზარი -

      „ ვის მიეცით

      ეს წყალ-ჭალა საიგავო,

      უფლისაგან

      სასოებით ნაბოძვარი?!“

      ამობრწყინდი, მზეო,

      ღამის გამთენებო,

      ჩვენ თუ არა,

      სხვა ვინ შეცვლის ამგვარ ამინდს. . .

      გაიღვიძეთ,

      გაიღვიძეთ, ქართველებო! –

      დამდგარია

      ტანზე თაფლის წასმის ჟამი.

      აღარ ვიცი,

      ვინ ან როგორ შევაჩვენო,

      ქსანს და არაგვს

      უცხო მუმლი მისევია,

      ქართლი, როგორც გაროზგილი დედაჩემი,

      გადატყაულ მუხლისთავზე

      მისვენია.

       გამთენიისას

        შორს ბუბუნი გააქვთ მუხებს, 

       ისმის ჩიტთა რია-რია,

       ნამი ბრწყინავს, ალბათ წუხელ

       ანგელოზებს უტირიათ.

       ცა რომ ღრუბლის კარავს გაშლის,

       ხევში ჩაჰფენს ნისლის ფთილებს,

       იგალობებს შავი შაშვი,

       დილას ყელში გამოივლებს.

       ქართლის მთები ფერხულს კრავენ,

       ათრთოლებენ ნაძვს და ღვიას

       და ჩანჩქერთა რძისფერ მკლავებს

       შავ კლდეებზე ჩამოშლიან.

       ჰგავს ნიავი მინდვრის მგოსანს, -

       ტრფობით ბევრჯერ წვეს და დაგეს,

        ჩაეხვევა ვარდს და სოსანს,

        ბაგეს გადაიბადაგებს.

        კვლავ ბუბუნი გააქვთ მუხებს,

        მათრობს ჩიტთა რია-რია,

        ნამი ბრწყინავს, ბაღში წუხელ

        ანგელოზებს უტირიათ.

          ცხრაჯერ

           ცხრაჯერ ჩავშალე ნაწნავი

           ქალმა კოშკიდან ამაყად,

           ცხრაჯერ ჩავშალე ნაწნავი,

           ერთხელ არავინ ამამყვა.

           ცხრაჯერ ვამტვრიე ცხრა კლიტე

           ან ცხრაკლიტული რა იყო. . .

           კარი დავტოვე ღრიჭოდა,

           მაგრამ არც ერთხელ გაიღო.

           ცხრაჯერ ვიქეცი თეთრ შუნად,

           დავწურე მკერდის მტევნები,

           ფეხთ ვეცი მონადირეთა,

           სად იყო გამომდევნები?!

           ცხრაჯერ შევბღავლე ქარაფებს,

           ცხრაჯერ დუმილმა დამსუსხა,

           ჯავრით გულშეწუხებულსა

           არავინ გამეპასუხა.

           ცხრაჯერ ჩავშალე ნაწნავი

           ქალმა კოშკიდან ამაყად,

           ცხრაჯერ ჩავშალე ნაწნავი,

           ერთხელ არავინ ამამყვა.

            ლექსებს  ვკითხულობ

            ღმერთო, მომმადლე მოთმენის ნიჭი,

            დამბადე მწყემსად ანდა - ქვითხუროდ,

            გთხოვ, მაპატიო, მე როცა მიჭირს,

            ლოცვების ნაცვლად ლექსებს ვკითხულობ.

             იდგა დარი თუ გრიგალს მივქონდი,

             სულ მწამდა, უცხო ნაპირს ვნახავდი,

             ვერ დავიურვე მაინც სტრიქონი,

             ვერ მოვიხადე ლექსის სახადი.

             ნურვინ ჩამითვლის სურვილს აუგად,

             მუდამ მლოცველი ვიყავ ამ მიწის,

             რა ვქნა, თუ იის ეშხმა დამბუგა,

             ბროწეულების ცეცხლში დავიწვი.

              ქარი რომ ნისლის ბაირაღს გაშლის,

              გულო, დარდით ნუ დამეხურები,

              შორს ვარსკვლავები ბრწყინავენ ცაში,

              როგორც იესოს ნაფეხურები.

              ღმერთო, მომმადლე მოთმენის ნიჭი,

              დამბადე მწყემსად ანდა - ქვითხუროდ,

              გთხოვ, მაპატიო, რომ როცა მიჭირს,

              ლოცვების ნაცვლად ლექსებს ვკითხულობ.

             არც  არაფერი  მომხდარა

              ჟამია - გვიდგას მაისი,

              ჟამია - გავირიყებით, 

              მოდის ცხოვრება თავისთვის,    

            მეც შორიახლო მივყვები.

               იფნის რტო ქარმა მოხარა,

               ლურჯ ცას ღრუბელი აურევს,

               არც არაფერი მომხდარა, -

               ვტირი,

                            ცრემლს ვიშინაურებ.

             გაზაფხული  ქსანზე

             ზედ გულზე მადევს ეგ თბილი ხელი,

             მოვდივარ, ვიცი, შენც გენატრები,

             მოასკდებიან ღობეებს წნელის

             ვარდისფერკაბა დები - ატმები.

             თითქოს პირველად ვიყო მნახველი,

             ისე მაბრუებს სურნელი ბელტის,

             გადახეულა თოვლის საყელო

             და აპრილს იის მოუჩანს კერტი.

             სხვაგან თუ მისწრებს შენი წყურვილი,

             თავქვეშ გავიფენ ბალახს ჭილოფად

             და მოკისკისე სალამურივით

             შვიდგან გავიხსნი გულზე ჭრილობას.

             და როცა ჟამი თავისას მიზღავს,

             აქედან ვიცი, რასაც მიპირებ, -

             თუ მომკლავ, ალბათ, შემოდგომისას

             და ხეთა ყვითელ ფოთლით მიტირებ.

             ჯერ კი შენთან ვარ და ალბათ კიდევ

             ბევრჯერ ამინთებ კოცონებს სულში

             და პეშვით ხორბლის საკმეველს გიკმევ

             პაპის კვალდაკვალ ჩამდგარი ხნულში:

             „ ეს - ერს, გადურჩეს მეწყერს და ავდრებს,

             ეს - სტუმარს, ესეც - შაშვსა და ოლოლს. . .“

             და როგორც პაპამ მასწავლა ადრე,

             ოჯახს ვახსენებ ყველაზე ბოლოს.

             ქსანზე ვარ. . . ლურჯად ელავს ნაპირი,

             მზით დაქარგულა მთათა კალთები

             და საქართველოს ლოცავს აპრილი

             აყვავებული შინდის სანთლებით.

              ჯერ  თუ  არ  გამომაღვიძე

              სულ კლდე-ღრეს მოვეხეთქები,

              რა მიგავს მშვიდს და იღბლიანს,

              მაინც საწუთროს სურვილზე

              არც როდის არ გამივლია.

              მე რა სიმდიდრეს მაგულვებ -

              უქონ-უპოვარს ხამლიანს,

              ქვიშისფერ კლდესთან ნაწოლი

              სულ სხვის სურვილმა დამლია.

              წანწკარა ღელეს ნაჩვევი

              დიდ ზღვებს ვერ გავყევ მორხევით,

              სხვათ მუცოს ციხე ვეგონე,-

              გულგამოხრული, ოხერი.

              მე ქერის პური მალოღნეს,

              სხვანი დალაღდნენ დიკითა,

              ვერ იქნა, მაინც საწუთრომ

              ფეხებზე ვერ დამიკიდა.

             სიცოცხლე - ვისთვის ეკალი,

             ვისთვის გაშლილი ბაღი ძევს,

             ისე ვერ მომკლავ, სიკვდილო,

             ჯერ თუ არ გამომაღვიძე!

             ქართლი

               როცა ქართლში გაზაფხული

              აამწვანებს სერს და ყანობს,

              ცხელი სისხლი ჩაუდგება

              სამაჩაბლოს, სამუხრანოს.

              დაშვენდება საულვაშე

              დოლის პურს და ქერის თავთავს,

              ქსანზე ნისლად აცურდება

              წმიდა სული ერისთავთა.

              მუხრანს ზემოთ ერთი შინდი

              რომ ყვავილობს გამთენია,

              ქეთევანის სულის საოხ

              ანთებული სანთელია.

              მიწას, ასჯერ გადაბუგულს,

              თავზე ადგას სვეტი ნათლის,

              პირჯვრის წერით სათქმელია:

              ზემო,

                          ქვემო,

                                       შუა ქართლი.

               ქართლო, საქართველოს ძირო!

               ქართლო, საქართველოს ფარო! –

               არც არავინ გაგიტოლო,

               ვერც ვერავინ შეგედაროს.

               გადავძახი ოთხივ მხარეს,

               სადაც მზერა გადამიტანს:

               „ საქართველო ქართლით არი!“

               ზეცა ამბობს:

                                     „ჭეშმარიტად!“

                მეფედ საქართველოისა

               არ ითქმოდა არვის ნებით,

               თუ სკიპტრას და ოქროს გვირგვინს

               მცხეთას შენ არ უკურთხებდი.

                უწინ ბევრჯერ ნაწამები,

                მაინც მუდამ მთქმელი მართლის,

                ერის მჩენი, გადამრჩენი -

                ქართლი,

                                მშვენიერი ქართლი!

                მცხეთას ლოცვად დაგიდგები,

                ვიმარტვილებ,ვიმარხულებ,

                თუ ათას წლებს შენ ასეთი

                ეშხით გამოიზაფხულებ.

                დღეისდღესაც ღვაწლი შენი,

                მადლი შენი უდევს დვრიტად,

                „საქართველო ქართლით არი!“

                ცა მიმოწმებს:

                                      „ჭეშმარიტად!“

                 მე ვით გეტყვი ანდა ქვეყნად

                 ღვაწლი შენი ვინ თქვას დათვლით. . .

                 დედასაქართველოისა,

                 გული საქართველოისა -

                 ქართლი,

                               საოცარი ქართლი!

ზაფხული მოვა

ისევ იმ მხარეს მოვიდა თოვლი,

მე რომ ველოდი ვარდს და კესანეს,

ხვალ ბალახები მიწის ჭრილობებს

მწვანე თითებით ამოკემსავენ.

მზე მიახატავს ამ შიშველ ფერდობს

ტყემლის ქათქათა ქალწულურ მკლავებს,

შენ თუ იფიქრებ - სიძულვილისთვის,

სიყვარულისთვის მსჯიან და მკლავენ.

შორს, ტყისპირებში გუბდება ია,

უცხო იმედი მოაქვს კესანეს -

მოვა ზაფხული და ბალახები

მიწის ჭრილობებს ამოკემსავენ. 

გალავანს ვივლებ

ლექსებს კი არ ვწერ,

თითქოს მაღალ გალავანს ვივლებ,

რომ სხვათა მზერას,

უცხოთა თვალს გარიდებულმა

სიცილ-ხარხარით

მალაყი კი არ ვჭიმო თოკზე,

ჩუმი წკმუტუნით

ჭრილობები ვილოკო, ანდა

მრავალძარღვა და ჭინჭრის დედა

დავიდო წყლულზე. 

კაი ყმის ხელით ვკვდებოდი

ლომისით ბინდი ჩამოდის,

ლეშზე ხარობენ აფთრები,

არ ჩამოჰყვები ბნელ ღამეს,

მალვით არ ჩამისაფრდები.

და როცა მუხრანის ველზე

მთვარე შავ ჩრდილებს დამაყრის,

გულდაგულ გადამიდგები

მოყმე პირბადრი, ამაყი.

ორნივ ლაღნი და უკადრნი

სახელით, ციხე-ქავითა,

ცა წითდა ჩემი ფრანგულით,

შენ დამასწარი წამითა.

მთვარე გორს უკან ჩავიდა,

მეც ვილეოდი, ვდნებოდი,

გულს მაინც მადგა ნათელი —

კაის ყმის ხელით ვკვდებოდი.

და ბოლო ამოქშენამდი

სული გათენდა, ამზევდა,

ავიწიე და ... გაკოცე

ჩემგან გაჩეხილ მხარზედა.