Terug naar wijsheid en morele deugden.

(Over moed, ijver, volharding, spaarzaamheid, netheid, bescheidenheid en matigheid hoor je de onderwijsvernieuwers niet.)

Dit artikel komt voor in dossier: Onderwijsvernieuwingen

Geplaatst: 25 juni 2007 08:54, laatste wijziging: 25 juni 2007 08:54

door Marcel de Jong

Oorspronkelijke titel: Het nieuwe leren leidt tot moreel verval !

Jan Peter Balkenende (minister-president van 22 juli 2002 tot 14 oktober 2010) spoorde ons aan trots te zijn op onze cultuur en meer aandacht voor waarden en normen te hebben. Politici tuimelen over elkaar heen bij het benadrukken dat extra investeringen in het onderwijs hier een belangrijke bijdrage aan kunnen leveren. De tragiek is echter dat de huidige onderwijskundige vernieuwingen precies het tegenovergestelde bewerkstelligen.

In het onderwijs heerst bij beleidsmakers een onwrikbaar geloof in competentiegericht onderwijs. Daarbij maken studenten zich geen kennis meer eigen, maar competenties waarmee zij zich kunnen ontwikkelen in hun toekomstige beroep en de samenleving. De student formuleert zijn eigen leervraag en bepaalt zijn eigen leertraject en morele oordelen. Zijn individuele ambities en behoeftes staan centraal, hij beslist welke informatie waardevol is voor zijn persoonlijk leerproces.

En de docent? Die is leerprocesbegeleider, hij coacht de student in zijn zoektocht naar kennis die voor hem van waarde is - als dat nodig is natuurlijk, want de student bepaalt ook zijn eigen begeleidingsbehoefte.

Enthousiaste verhalen in de vele onderwijsbladen tonen ons de zegeningen van dit nieuwe leren. Kritiek wordt afgedaan als 'ouderwets' - een moreel oordeel dat verder nadenken overbodig maakt. Verontruste artikelen van bezorgde wetenschappers worden hoofdschuddend in de prullenbak geworpen. Toch is een waarschuwend woord op zijn plaats.

Leerproces

De onderwijsvernieuwers zijn van mening dat kennisoverdracht niet meer werkt. Kennis is onvoldoende om studenten voor te bereiden op een ingewikkelde en voortdurend veranderende maatschappij. Inderdaad is de samenleving ingewikkeld, en ze verandert ook voortdurend. Maar zijn al die veranderingen goed? De vraag stellen, is haar beantwoorden. Maar niet voor de onderwijsvernieuwers. Als cultuurrelativisten zijn zij van mening dat vertellen wat waar is en hoe je moet leven, geen recht doet aan het leerproces van jongeren.

In hun visie is het de student die zijn eigen leerroute en levenspad kiest. Hij bepaalt zijn individuele morele oordelen. En die zijn goed als hij er zelf in gelooft en ze bijdragen tot het behalen van zijn persoonlijke doelen, wat deze ook mogen zijn. Volgens de onderwijsvernieuwers is iedereen immers gelijkwaardig, ongeacht zijn denken, handelen en voelen. En bovendien, moraal verandert voortdurend en heeft dus eigenlijk geen wezen - alsof alle filosofische kennis in de geschiedenis voor niets is geweest.

Relativisme

Je hoeft niet erg geleerd te zijn om te beseffen wat een dergelijk cultuurrelativisme voor de samenleving betekent. Burgerschap is straks niet meer dan bijblijven en het zo effectief mogelijk bevredigen van persoonlijke behoeften. Hedonisme als levensmotto. De gevolgen zien we dagelijks om ons heen: egoïsme, sociale isolatie, het verval van sociale instituties zoals gezin, familie en school, een sterk dalend geboortecijfer, zinloos geweld, materialisme, seksualisering van de samenleving, gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel voor anderen en omgeving. Dalrymple beschrijft het vlijmscherp in zijn boek Leven aan de onderkant . Over moed, ijver, inventiviteit en volharding, zelfdiscipline, spaarzaamheid, netheid, bescheidenheid en matigheid hoor je de onderwijsvernieuwers niet.

In het nieuwe leren is een leraar geen autoriteit meer, geen hoeder meer van wijsheid, maar gedegradeerd tot een begeleider die de jongere alle ruimte geeft zijn eigen leerweg te kiezen. De gevolgen hiervan zijn fnuikend. Gezagsrelaties in het onderwijs eroderen, docenten worden onzeker over de waarde van hun kennis en de laatste restanten hiërarchie maken plaats voor gelijkheid in het coachingsproces. Een dergelijke omgeving ontneemt studenten de mogelijkheid respect voor gezag en hiërarchie te ontwikkelen.

De wijze waarop de onderwijsvernieuwers studenten willen voorbereiden op de samenleving, stemt tot somberheid. Het centraal stellen van de leervraag van de studenten en het coachen van hun persoonlijke ontwikkelingsproces cultiveren de vrijheid van de individuele beleving. Dat veel docenten nauwelijks bezwaar hebben tegen de jeugdcultuur van bedwelmende behoeftebevrediging, maakt het er niet beter op. Daarmee ontmantelen zij zichzelf als rolmodel die volwassenheid en volleerdheid uitstraalt. Zo staat een lerares van een basisschool van mijn stiefzoon voor de klas met een kort truitje en piercing in haar navel, en luisteren veel jonge docenten naar dezelfde door seks en geweld gedomineerde muziek als hun leerlingen.

Richtingloos

Volwassenheid en volleerdheid dreigen inhoudsloze begrippen te worden, hopeloos ouderwetse termen. Maar dat betekent niet dat ze zonder betekenis zijn. De filosofen Verbrugge en Scruton geven haarfijn aan dat hun afwezigheid leidt tot geestelijke richtingloosheid in het leven. Er zijn nauwelijks voorbeelden meer van hoe je volwassen wordt en deugdzaam kunt leven.

Als we het nieuwe leren alle ruimte geven, groeien komende generaties op tot zelfingenomen individuen zonder het vermogen tot matigheid. Allemaal idols, deelnemers aan Big Brother en Temptation Island, in staat om hun kinderen achter te laten voor de kans op een miljoen euro. De staatssecretaris van onderwijs heeft gelukkig al gepleit voor uitstel. Maar dat is niet genoeg. We moeten terug naar onderwijs waarin wijsheid en morele deugden weer alle ruimte krijgen.

Marcel de Jong is oud-docent en communicatieadviseur bij DJC Communicatie.