Buộc tàu bằng hai mỏ neo thì hơn là một.
PUBLILIUS SYRUS
Rõ ràng, thận trọng là một phẩm chất. Người Ashanti nói: "Đừng dò nông sâu của dòng sông bằng cả hai chân". Thận trọng là một khái niệm có ý nghĩa sâu xa, nằm ở trung tâm của những chiêm nghiệm đạo đức về cách sống tốt [1]. Trong tiếng Latin, có hai từ đồng nghĩa thận trọng là prudentia và providentia, nhưng trong tiếng Anh nghĩa của hai từ này (prudence và providence) hơi khác nhau. Theo một cách hiểu không mang màu sắc tôn giáo, thận trọng là xử sự nhìn xa trông rộng và chú ý đến những điều kiện cần thiết và những lợi ích của cuộc sống. Như vậy, thận trọng liên quan đến trạng thái vật chất của người có phẩm chất đó. Thận trọng nằm ở cá tính riêng. Thận trọng có nghĩa là cẩn thận, cảnh giác, nhạy bén; là kiểm soát cái lưỡi của mình, dè xẻn nguồn lực của mình, xa lánh nguy hiểm, duy trì một khoản dự trữ, dự liệu trước, chuẩn bị sẵn sàng. Trái ngược với thận trọng là cẩu thả, vô trách nhiệm, hấp tấp. Đa số trong chúng ta thỉnh thoảng cũng mắc phải những tính xấu này dù ít dù nhiều, làm cho cuộc sống khó khăn hơn.
Aristote khuyên sống phải biết cân nhắc trước sau và lo xa. Theo ông, sống tốt là sống theo lý trí. Hình tượng lý tưởng của Aristote là một người có phronesis – sự khôn ngoan có tính thực tế – tức là luôn tìm kiếm trung điểm vàng trong bất cứ hoàn cảnh nào: ví dụ như dũng cảm là trung điểm của hèn nhát và liều lĩnh, hào hiệp là trung điểm của hà tiện và hoang phí. Các môn đồ của Aristote là hiện thân của tính thận trọng, trong số đó có con chuột nhỏ thông thái của Plautus, con vật "không bao giờ phó thác sinh mạng vào một cái lỗ duy nhất".
Có người chỉ trích cái trung điểm của Aristotle thật ra là tính nửa vời: phong cách trung niên, hiểu biết vừa đủ, bảo thủ, tẻ nhạt về phương diện đạo đức và cảm xúc. Robert Louis Stevenson nói: "Thận trọng sinh sôi trong não ta thật là nhanh, như một loại nấm mốc bệnh hoạn. Triệu chứng là sự tê liệt của những hành động phóng khoáng". Lời cảnh cáo này chỉ ra rằng tính thận trọng thường hay ngăn cản sự phát triển. Hành động táo bạo, phiêu lưu, liều lĩnh, sự phản ứng lanh lẹ, lựa chọn bốc đồng, dù có rủi ro, lại mang tới sự thay đổi và tăng trưởng, cả trong cuộc sống cá nhân lẫn trong vận mệnh của nhân loại. Khi đặt cạnh tính lanh lợi, thận trọng là một phẩm chất lạnh lẽo và nặng nề. Thận trọng có vẻ như không phù hợp với nền kinh tế tri thức, khi con người nhận thức rằng họ chỉ sống một lần duy nhất và vì vậy hết sức tóm lấy các cơ hội. Những người này cùng quan điểm với Blake rằng "Thận Trọng là một mụ già giàu sụ và xấu xí, tình nhân của sự Bất Lực". Tốt nhất là không dính líu gì đến cặp đôi đáng gờm này.
Như thường lệ, ở đây có một mâu thuẫn rành rành. Sự thôi thúc không nhất thiết là không thận trọng, và một cuộc sống sáng suốt thông thường cũng không loại trừ việc tin tưởng vào cảm xúc và bản năng. Thận trọng có thể hiện diện trong cách sống táo bạo, bởi vì cách sống đó mở ra nhiều hơn những cơ hội cho tình yêu và tri thức. Kẻ phiêu lưu xuôi ngược mái chèo trên dòng sông Amazon để mưu cầu cảm giác hưng phấn thì sẽ có khả năng đạt được hưng phấn cao hơn, và nếu hắn chịu nhớ lời khuyên của Publilius Syrus khi buộc thuyền nghỉ đêm bên rừng già, thì hắn sẽ có cơ hội kể lại câu chuyện của mình.
Phản Chiếu dịch.
[1] "Prudence" là một khái niệm được bàn luận nhiều trong triết học phương Tây và đặc biệt là trong Thiên Chúa giáo. Ý nghĩa của nó rộng và sâu hơn khái niệm "thận trọng" trong tiếng Việt. Có thể tạm hiểu "prudence" là sự kết hợp giữa "thận trọng" và "khôn ngoan".