Chặt mãi thì cây to mấy cũng đổ.
JOHN LYLY
Kiên trì là phẩm chất quyết định nhuệ khí và hy vọng. Đó là khả năng tiếp tục tiến lên trong những hoàn cảnh khó khăn, với một vẻ mặt hân hoan thì càng tốt. Nếu không thể hân hoan nổi thì hãy nhớ câu nói dễ gây chán đời sau đây của Seneca: "Sau vụ mất mùa, lại phải gieo hạt".
Có người nói kiên trì là một tính tốt trừ trường hợp áp dụng nó cho những mục tiêu không thích đáng. Ở đây nhấn mạnh khả năng nhận biết mục tiêu nào là thích đáng. Một người có lỗ tai trâu và những ngón tay thô kệch mà lại cố chấp muốn học chơi vĩ cầm thuần thục thì rõ ràng là lầm đường lạc lối. Biểu dương tính kiên trì của anh ta thì hại nhiều hơn lợi. Nhưng có người sẽ đáp rằng bất cứ mục tiêu hữu ích nào, như là chơi vĩ cầm thuần thục chẳng hạn, đều khiến cho những nỗ lực để đạt được nó có giá trị. Dù khó khăn, chính sự nỗ lực cũng sẽ bổ ích cho anh chàng muốn học đàn rồi.
Lời đáp trả này có tính khích lệ tích cực. Hầu hết chúng ta có thể làm được hầu hết những gì chúng ta muốn, nếu tìm được cách tiếp cận đúng. Chí ít thì cũng sẽ học được nhiều thứ hay ho từ chính sự nỗ lực. Tôi muốn nói đến những thứ như là học tiếng Trung Quốc hay là chơi đàn mandolin, hoặc giảm cân hoặc tiết kiệm. Có những phương pháp phù hợp với người này, có những phương pháp phù hợp với người khác. Cần phải tìm được phương pháp phù hợp nhất với bản thân. Đương nhiên, một số công việc nhất định, như là trở thành phi hành gia vũ trụ hoặc làm tổng thống Mỹ chẳng hạn, thì có lẽ là không đáng để lấy làm mục tiêu cho lắm, trừ khi có sẵn những điều kiện tiền đề phù hợp – tỷ dụ như nếu bạn là một phi công vô cùng siêu đẳng và lại còn có bằng tiến sĩ vật lý nữa thì bạn có thể cân nhắc ứng tuyển những công việc này. Có những chí hướng đặc thù, không nằm trong phạm vi những hoài bão và nghề nghiệp hợp lý đối với đa số mọi người, cho dù đôi khi chúng cũng không quá khó.
Một người biên tập diễn văn cho John F. Kennedy đã để lại dấu ấn lịch sử vào năm 1961 bằng nhận định xuất sắc rằng nước Mỹ sẽ đưa người lên mặt trăng trước khi thập niên kết thúc, không phải bởi vì đó là một việc dễ làm, mà bởi vì đó là một việc khó khăn; và chinh phục những việc khó khăn sẽ làm cho ta tiến bộ. Theo cách nói này, bất cứ việc gì mà cần có tính kiên trì là một việc khó, và vì vậy nó hoàn thiện ta. Bí mật của lòng kiên trì thể hiện qua "đường cong học hỏi"[1], một biểu đồ đường đi lên, sau đó đi xuống một chút, rồi lại đi lên cao hơn – và cứ như thế, đi lên, đi xuống rồi lại đi lên, tiếp mãi cho đên đỉnh cao. Nó thể hiện hình dạng tiêu chuẩn của quá trình học tập bất cứ thứ gì đến thuần thục. Tất cả diễn ra xuôi chèo mát mái, rồi bất ngờ ta thụt lùi, ta đánh mất những tiến triển đã đạt được. Ở điểm này đa số mọi người sẽ từ bỏ. Nhưng nếu họ kiên trì, họ sẽ thấy rằng mỗi lần thụt lùi lại theo sau bằng một lần tiến bộ cao hơn, và mẫu hình chung là đi lên và tiến tới, đúng với câu châm ngôn Latin, Per ardua ad astra.
Thông thường, kiên trì có khả năng thành công cao hơn bạo lực. Nước nhỏ giọt bào mòn những đá tảng mà búa rìu phải chịu thua. Điều này cho thấy các đặc điểm khác của những người biết kiên trì: quyết tâm, tham vọng, sức mạnh ý chí. Chủ nghĩa yếm thế gọi tên ba đặc điểm này lần lượt là "ngoan cố", "điên rồ", "mù quáng". Đối lập của kiên trì là bỏ cuộc, thử làm cái khác, ngưng tham vọng. Phải thừa nhận rằng nếu mục tiêu là tham gia phi hành đoàn vũ trụ, thì từ bỏ có lẽ là một quyết định khôn ngoan; nhưng nói chung thì lựa chọn tốt nhất và đem lại thỏa mãn cao nhất là cứ thử đến cùng xem thế nào. Như Ruskin đã nói, không phải là cái ta đạt được mà là cái ta trở thành qua những nỗ lực làm cho những nỗ lực đó trở nên xứng đáng.
Phản Chiếu dịch.
[1] Learning curve.