Đỉnh cao của lòng bao dung chỉ dễ dàng đạt đến bởi những người không bị trói buộc bởi tính quả quyết.
ALEXANDER CHASE
Lòng bao dung là một phẩm hạnh hiếm có và quan trọng. Bản thân nó có những giới hạn, nhưng những giới hạn này thường được nhìn nhận theo cách hẹp hòi và nhầm lẫn. Thử suy nghĩ về chuyện một thẩm phán ở Madrid quyết định bác bỏ kiến nghị của cảnh sát thành phố yêu cầu kỹ nữ ở công viên Casa de Campo phải ăn mặc nghiêm túc hơn. Các nàng kiều ở khu này hầu như không mặc gì ngoài đồ dây, áo yếm, và váy ngắn hết cỡ, những thứ mà ông cảnh sát trưởng kêu ca rằng là thiếu đứng đắn. Vị thẩm phán phán quyết rằng đó là đồng phục của nghề bán hoa, và các nàng kiều thì phải được phép ăn mặc như vậy.
Vị thẩm phán này quả là sáng suốt. Bản thân phán quyết của ông chính là lòng bao dung, và đáng được tán thưởng bởi nhà tiên tri vĩ đại nhất của phẩm hạnh này, John Stuart Mill. Trong cuốn sách có ảnh hưởng sâu rộng của mình, Bàn về Tự do, ông viết, "Nhân loại sẽ được nhiều lợi lộc nếu chịu đựng mỗi người sống theo cách có thể tốt đẹp cho chính mình, hơn là ép buộc mỗi người sống theo cách tưởng chừng tốt đẹp cho kẻ khác."
Nhận định này mang những hàm nghĩa quan trọng. Nó định nghĩa một kẻ không bao dung là kẻ muốn người khác sống theo cách của mình, và cố áp đặt cách hành xử và lòng tin của hắn lên người khác. Nó khẳng định rằng cộng đồng được ích lợi khi cho phép sự đa dạng về lối sống phát triển, bởi vì chúng là những thực nghiệm mà từ đó ta có thể học hỏi được nhiều điều về cách ứng xử với hoàn cảnh. Và nó nhấn mạnh tiền đề rằng không ai có quyền bảo ai phải làm gì, miễn là cách sống và hành vi đó không gây hại cho người khác.
Lòng bao dung không chỉ là trọng tâm, mà còn là nghịch lý của chủ nghĩa khai phóng. Bởi vì chủ nghĩa khai phóng đòi hỏi bao dung đối với những quan điểm trái chiều, và cho phép chúng được tự do trình bày, và để cho nền dân chủ của tư duy quyết định đúng sai. Kết quả thường là cái chết của chính sự bao dung. Bởi vì những kẻ sống với những nguyên tắc cứng nhắc và những quan điểm không khoan nhượng về chính trị, đạo đức và tôn giáo, chỉ cần nắm được một chút cơ hội, sẽ luôn ráng sức bịt mồm những người khai phóng, do bởi bản chất của chủ nghĩa khai phóng đe dọa sự thống trị mà chúng muốn áp đặt.
Do đó, đối với câu hỏi "những người bao dung có nên bao dung đối với những kẻ không bao dung hay không?", câu trả lời phải là một tiếng "không" vang lừng. Lòng bao dung cần phải tự vệ. Có thể quy định rằng bất cứ ai cũng có thể đưa ra một quan điểm, nhưng không ai có thể bắt người khác chấp nhận nó. Chỉ lý lẽ mới có quyền cưỡng bức. Sự biện luận chân thật là nghĩa vụ duy nhất. Hellen Keller nói: "Kết quả cao nhất của giáo dục là lòng bao dung", và bà đã đúng. Có thể tin tưởng rằng thông thường, sự biện luận khách quan của những trí óc thông thái sẽ mang đến kết quả tốt đẹp và đúng đắn.
Tính không bao dung là một hiện tượng tâm lý thú vị bởi vì nó là biểu hiện của sự bất an và nỗi sợ hãi. Những kẻ cuồng tín sẽ cưỡng bức bạn tuân theo cách suy nghĩ của chúng nếu chúng có cơ hội, sẽ tuyên bố rằng chúng đang cố cứu rỗi linh hồn bạn khỏi chính bạn. Thật ra chúng làm vậy bởi vì chúng cảm thấy bị đe dọa. Quân Taliban ở Afghanistan ép phụ nữ đeo mạng che mặt, ở nhà, từ bỏ giáo dục và công việc, bởi vì chúng e sợ những phụ nữ tự do. Người già trở nên không bao dung vì kinh hãi trước thái độ dửng dưng của thanh niên đối với những gì họ vẫn luôn trân quý. Nỗi sợ hãi sinh ra tính không bao dung, và tính không bao dung sinh ra nỗi sợ hãi: đó là một vòng xoáy độc địa.
Nhưng lòng bao dung và đối nghịch của nó không chỉ là các dạng thức chấp nhận hay bác bỏ bất biến. Người ta có thể bao dung một niềm tin hay hành vi mà không chấp nhận nó cho chính bản thân mình. Nội hàm của lòng bao dung là sự nhìn nhận rằng trên thế giới có đủ chỗ cho những sự khác biệt cùng tồn tại, và rằng nếu một người bị xúc phạm bởi những gì người khác nghĩ và làm, là vì người đó đã để nó tác động đến những cảm xúc sâu thẳm trong bản thân họ. Ta bao dung với người tốt nhất khi ta bao dung với chính ta: học cách bao dung chính là một mục đích của cuộc sống văn minh.
Phản Chiếu dịch.