Embedded Files
Magnitudea neur daitekeen propietate oro da (luzera, bolumena, masa, denbora...).
Magnitude bat neurtzea, magnitude horren balioa zehaztea da, izaera bereko kantitate batekin (unitatea edo eredua) konparatuz, barnean zenbat aldiz hartzen duen jakiteko. Unitatea edo eredua kantitate arbitrario bat da, izakera bereko kantitateak berarekinkonparatzeko hartzen dena.
Neurketaren emaitza edo neurria zenbaki eta unitate batez adierazten da. Masa eta tenperatura, esaterako, magnitudeak dira, haien balioak zenbaki eta unitate baten bidez adieraz ditzakegulako: 60 kg, 30ºC.
Ezagutza zientifikoa esperimentuetan oinarritzen da nagusiki, beraz, neurketa kuantitatiboa funtsezkoa da eta horretarako magnitudeak neurtu behar dira. Fisika eta Kimika neurrien zientziak dira: aplikatzeko, materiaren ezaugarriak edo materiak izandako aldaketak neurtu behar ditugu.
Nazioarteko Unitate Sistema
Nazioarteko Unitate Sistema
Fisikan magnitude asko daude (masa, luzera, abiadura, denbora, indarra, tenperatura, bolumena...) eta bakoitzak bere ikurra (m, L, v, t, F, T, V...) eta unitatea du (kg, m, m/s, min, N, K, m3...).
1960an, zientzilariek bat etortzeko, oinarrizko magnitudeak zein diren erabakitzean eta magnitude bakoitzaren unitate egokiak aukeratzean, Nazioarteko Unitate Sistema (NS) ezarri zen.
Nazioarteko Sisteman oinarrizko zazpi magnitude ezarrita daude: luzera (L), masa (M), denbora (T), korronte elektrikoa, tenperatura, substantzia kantitatea eta argiaren intentsiatea. Magnitude funtsezkoenak dira, unitate egokiarekin konparatuz neurtzen direnak. Bere unitateak ere oinarrizkoak dira. Ezin dira beste magnitude batzuen arabera adierazi.
Oinarrizko magnitudeetatik magnitude eratorriak (edo deribatuak) eta haien unitateak ondorioztatzen dira. Magnitude eratorrien unitateak, oinarrizko magnitudeen unitateen biderketez (zatiketez) eta berreketez lortzen dira. Eta beraien arteko erlazioari magnitude eratorrien dimentsio ekuazioa deritzo.
Adibidez:
Unitateak aldatzea eta aldaketa-faktoreak (konbertsio edo bihurketa faktoreak)
Unitateak aldatzea eta aldaketa-faktoreak (konbertsio edo bihurketa faktoreak)
Unitate batetik beste batera aldatzeko, aldaketa-faktoreak edo konbertsio faktoreak erabiltzen dira. Konbertsio faktoreak zatikiak dira eta unitateak aldatzeko modua ematen digute.
Zenbakitzailean eta izendatzailean kantitate bera duen zatikia da aldaketa-faktorea, zein bere unitatean adierazita.
Aldatu nahi duzun unitate bakoitzeko faktore bat erabili beharko duzu.
Adibidez:
a) Atomo baten erradioa 0,85 nm-koa da. Eman m-etan.
b) Filmak 2 ordu iraun zuen. Eman s-tan.
c) Auto bat 90 km/h-ko abiadura darama. Adierazi m/s-tan.
Neurtzeko tresnak eta haien ezaugarriak
Neurtzeko tresnak eta haien ezaugarriak
Magnitude bat neurtzeko, unitate bat behar da erreferentziatzat, eta neurtzeko tresna bat ere. Neurketa bakoitzak tresna egokia behar du eta horietariko bakoitzak bere ezaugarri bereizgarriak:
- Neurketa-eskala: neurketarengain dugun ziurgabetasun maila adierazten du.
- Neurriaren helmena: gehienezko eta gutxienezko balioen arteko bitartea.
- Unitateak: neurriaren adierazpena zer unitatetan egiten den.
- Zehaztasuna: gutxieneko balio hautemangarria; kantitate bat neurtzean dugun ziurtasuna.
- Sentsibilitatea: neurtzeko tresnak magnitude-aldaketak hautemateko duen ahalmena.
Neurri esperimental baten zifra esanguratsuak (ze) edo zifra adierazgarriak, neurtzeko tresnaren eskalan irakurtzen diren zifrei esaten zaie. Neurketa bat egiten dugunean, zifra esanguratsuen kopurua tresnaren eskalaren zatiketaren araberakoa da. Zifra esanguratsuen kopurua zenbat eta handiagoa izan, zehatzagoa izango da neurketa tresna.
Arau hauek zahazten dute neurri baten zifra esanguratsuen kopurua:
- Zero ez diren neurri esperimental baten zifra guztiak esanguratsuak dira.
- Neurri baten koma dezimalaren eskuineko zeroak esanguratsuak dira.
- Zenbaki baten hasierako zeroak ez dira esanguratsutzat hartzen.
- Koma dezimalik gabeko zenbaki baten bukaerako zeroak ez dira esanguratsuak, puntu batez adierazten bada izan ezik.
Erroreak
Erroreak
Magnitude baten neurketa egiten dugunean, lortzen dugun emaitza ez da magnitudearen balio zehatza izaten, gutxi gorabehera baizik. Beti errore bat dago (errorea neurtzearekin lotuta dago).
Errore mota bi daude:
- Errore sistematikoak (determinatuak). Eragiten dituzten faktoreak ezagunak dira eta zuzen daitezke: tresneriak eragiten duena (neurtzeko tresnak akatsen bat duelako edo tresna behar bezala erabiltzen ez dugulako), ikertzaileek eragindakoak, aurreritziak...
- Zorizko erroreak (nahigabekoak). Zergatik agertzen diren ez da ezagutzen. Kasualitatez ematen dira eta ezin dira kontrolatu: aldaketa txikiak ingurugiroko egoeratan, sentimen txarrak izatea, metodo ez egokiak erabiltzea...
Emaitza zehatza emateko, neurketa zenbait aldiz errepikatu behar da eta lortutako balioekin batezbestekoa kalkulatzen da.
Neurketa eta egindako errorea idazteko bi modu daude:
Errore absolutua
Neurri baten ziurgabetasuna kuantifikatzen du. Neurtutako balioaren (xi) eta balio zehatzaren (batezbestekoa) arteko aldea da.
Errore erlatiboa
Neurketaren zehaztasuna adierazten du. Neurri baten kalitatearen adierazle da. Errore absolutoaren eta magnitudearen benetako balioaren arteko erlazioa da.
Ehunekotan adierazita:
Neurria adierazteko modua
Lehenengo batezbesteko balioa eta ondoren batezbesteko errore absolutoa.
Oro har, magnitude baten balioa fidagarriagoa izaten da behin baino gehiagotan neurtzen bada. Horrela, neurketan egindako erroreak murriztu egingo da. Neurketa zenbaterainoko zehaztasunez egin dugun adierazi behar dugu, neurriaren fidagarritasuna egiaztatu ahal izateko.
Multiploak eta azpimultiploak. Idazkera zientifikoa
Multiploak eta azpimultiploak. Idazkera zientifikoa
Zientzialariak bat etorri dira Nazioarteko Sistemaren unitateak erabiltzeko, baina batzuetan unitate horien oso kantitate handiak edo txikiak adierazi behar izaten ditugu. Fisikan eta Kimikan oso zenbaki handiak eta oso zenbaki txikiak erabiltzen dira maiz.
Unitateen aldean oso handiak edo txikiak diren zenbakiak erraz idazteko eta erabiltzeko, multiploak eta azpimultiploak erabiltzen dira.
Hamarreko berreketan oinarritutako aurrizkiak dira (exponente positibo edo negatiboarekin), beraz, idazkera zientifikoan erabiltzen ari gara.
Idazkera zientifikoan zenbakiaren zati oso zifra batez idazten da eta ondoren, 10eko berredura jartzen da, positiboa edo negatiboa, koma hamartarraren eskuinaldeko edo ezkerraldeko lekuak adierazten baditu, hurrenez hurren.
Adibidez:
- Zelula baten tamaina 0,000 003 m = 3.10-6 m = 3 mikrometro
- Lurretik Eguzkirainoko distantzia 149.600.000.000 m = 1,496.1011 m = 149,6 Gm
- Litio atomo baten erradioa 0,000 000 000 145 m = 1,45.10-10 m = 14,5 nm
- Lurraren masa 5 980 000 000 000 000 000 000 000 kg = 5,98.1024 kg = 5,98 Yg
Google Sites
Report abuse