Formulazio eta nomenklatura

ez-organikoa

Hainbeste konposatu ezagutzen direnez, idazkera sistematizatua ezarri da substantzia bakoitza formulatzeko (formulazioa) eta izendatzeko (nomenklatura).

Formulazioa arau-multzo bat da, substantzia kimiko bakoitzari formula bakar bat esleitzeko. Izan ere, formula kimikoak espezie kimikoak erraz identifikatzeko baliabide unibertsalak dira. Eta nomenklatura substantziak adierazten dituzten formulak izendatzean datza.

Arau horiek IUPAC (Kimika Puru eta Aplikatuko Nazioarteko Batasuna International Union of Pure and Analitic Chemistry) erakundeak ezartzen ditu.

ELEMENTUAK eta SUSTANTZIA SINPLEAK

Elementu bakar baten atomoz osatutakoak dira; hau da, atomo berdinek molekulak edo sareak osatzen dituzte.

Kasu batzuetan, sinboloa idazten denean, elementua, atomoa edo substantzia adierazten duen jakin behar dugu testuinguruaren arabera. Adibidez:

Fe sinboloa idazterakoan: atomoa, elementua edo substantzia sinplea
Hidrogenoa: H (atomoa, elementua) H₂ (gas molekula)

KONPOSATU EZ-ORGANIKOEN FORMULAZIOA ETA NOMENKLATURA

Formulatzen ikasi aurretik, oxidazio-zenbakia eta balentzia zer diren jakin behar da.

Oxidazio-zenbakia. Zenbaki osoa da (zeinu positibokoa edo negatibokoa). Konposatu bat eratzean atomo batek hartuko, galduko edo partekatuko dituen elektroi kopurua adierazten du.

Metalek oxidazio-zenbaki positiboak dituzte (elektroiak galtzen dituztelako).
Ez-metalek oxidazio-zenbaki negatiboak dituzte metal batekin edo hidrogenoarekin konbinatzean, eta positiboak oxigenoarekin konbinatzean.

Rafa Muñoa irakaslearen taula handitua

Número de oxidación

Balentzia. Elementu bakoitzak beste batekin konbinatzeko duen gaitasuna da. Hidrogeno atomoa hartzen da erreferentziatzat, 1 balentzia duelako. Beraz, balentziak hauxe adierazten du: zenbat hidrogeno atomo konbina daitezkeen beste edozein elementuren atomo batekin. Zenbaki naturala da beti.

Balentzia ionikoa. Elementu batek ioi iraunkorra osatzeko galtzen edo irabazten duen elektroi kopurua da; lotura ionikoa osatzean, atomoek zenbat elektroi galdu edo irabaz dezaketen, azken geruzan zortzi elektroi izateko. Metalek balentzia-elektroiak galtzen dituzte, ioi positiboak (katioiak) eratuz eta ez-metalek elektroiak irabazten dituzte, ioi negatiboak (anioiak) eratuz.

Na Na⁺ 1 Mg Mg²⁺ 2

Cl Cl^- 1 S S^2- 2

Trantsiziozko elementuetan balentzia bat baino gehiago dago.

Balentzia kobalentea. Atomo baten partekatu gabeko elektroi kopuruak bere balentzia kobalentearen balioa adierazten du; hau da, atomo batek zenbat lotura kobalente eman dezaken, desparekatutako elektroiak partekatuz (konpartituz).

FORMULAZIOA (formulak idazteko metodoa) [FORMULA MOTAK]

Edozein konposaturen formula idatzi nahi dugunean, IUPAC erakundeak ezarri dituen arauei jarraitu behar diegu:

Elementuen ikurrak batera idazten dira, metalaren ikurra ezkerrean jarriz. Balentzia positiboa (metala) ezkerrean idazten da eta balentzia negatiboa duen elementua edo elementu-multzoa (ez-metala) eskuinean.
Bi ez-metal konbinatzen badira, eskuinean jartzen da ondoko zerrendan lehenengo agertzen dena.

Elementuen balentziak trukatzen dira zenbaki arabikoetan, azpiindize modura jarriz (1 ezik). Posiblea denean sinplifikatu egingo dira (peroxidoetan eta beste konposatu hauetan izan ezik).

https://4293e403-a-62cb3a1a-s-sites.googlegroups.com/site/zientzia1/fisika-eta-kimika-4/1-formulazio-ez-organikoa/anhidrido%20borikoa.png?attachauth=ANoY7covIzl-jiUnPhxRlDQ6B-lekCpwsE7u-AZxRnvk7D_5lsXE6k4bxPR2Qs1jnT9mfgeFK3O5b9Ui98ZjMTdKxRIxiAyJTs7_Ja3Jyrn9OsK5P6gjmVs5jb3fsb75kgmOnA4mbNL72dfeJkmuPgaqe0q613H3aCX99U-LGVwVqsDM4HleFM5ncD8i1RPg7Xa5cH9KRaPvuX_7IxUTtg5H7s32WAx_A8BFyW26uOhRCkCOIu_qEhkBXxvspna2dhLE09Hpm21rXv5bLg2FioYX1ZvZ4jzOuw%3D%3D&attredirects=0

NOMENKLATURA (izenak idazteko metodoa)

Konposatuak izendatzeko modu desberdinak daude:

Aurrizki biderkatzaileak erabiliz (nomenklatura sistematikoa): lehenengo ezkerrean dagoen elementuaren izena idazten da eta ondoren eskuinean dagoen elementuarena. Mono-, di-, tri-, tetra-, penta-, hexa-, hepta-, eta beste aurrizki grekoak erabiliz, mota bakoitzeko atomo kopurua adierazten da. Nahasterik ez badago, mono- azpindizea ez da jartzen. IUPAC erakundeak gomendatutako izendapena da.

Na₂O Disodio oxidoa K₂S Dipotasio sulfuroa

O₇I₂ Heptaoxigeno diioduroa CuH₂ Kobre dihidruroa

Oxidazio-zenbakia adieraziz (Stock-en nomenklatura): lehenengo ezkerrean dagoen elementuaren izena idazten da eta ondoren, parentesi artean eta zenbaki erromatarrak erabiliz, elementu metalikoaren balentzia. Azkenik eskuinean dagoen elementuaren izena idazten da.

Na₂O Sodio oxidoa K₂S Potasio sulfuroa

O₇I₂ Heptaoxigeno diioduroa CuH₂ Kobre (II) hidruroa

Karga ionikoa adieraziz: lehenengo ezkerrean dagoen elementuaren izena idazten da eta ondoren, parentesi artean eta zenbaki arabiarrak erabiliz, elementu metalikoaren karga ionikoa. Azkenik eskuinean dagoen elementuaren izena idazten da.

Na₂O Sodio oxidoa K₂S Potasio sulfuroa

O₇I₂ Heptaoxigeno diioduroa CuH₂ Kobre (2+) hidruroa

Nomenklatura tradizionala: lehenengo konposatu mota adierazten da eta ondoren konposatuan ezkerrerago agertzen den elementuaren izena, aurrizki (hipo-, per-) edota atzizki (-oso, -iko) egokiak erabiliz elementuaren balentzia adierazteko.

Na₂O Oxido sodikoa K₂S Sulfuro potasikoa

O₇I₂ Heptaoxigeno diioduroa CuH₂ Hidruro kuprikoa

NOMENKLATURA TRADIZIONALA

KONPOSATU BITARRAK

Bi elementu kimikoren konbinazioaren ondorioz eratutako elkarketak konposatu bitarrak dira.

Lotura interesgarriak

Konposatu ez-organiko bitarren formulazioa (ez dago gaurkotuta; IUPAC 2005 aurretik)

Kimika ez-organikoaren formulazioa (ez dago gaurkotuta; IUPAC 2005 aurretik)

Las fórmulas químicas

Formulación y Nomenclatura en Química Orgánica (IUPAC 2005)

Formulación Química Inorgánica (IUPAC antes del 2005)

FORMULACIÓN Y NOMENCLATURA INORGÁNICA binarios (IUPAC antes del 2005) App Google Play

FyQ Formulación CNICE

Google Sites

Report abuse