३.८ कर्मचारीतन्त्रको संस्कृति र संस्कृति परिवर्तनका रणनीति उपागम र औजार

प्रशासनिक कार्य सञ्चालनको आधार [WRIT on PAD for HEN]

1. राष्ट्र र जनताको बृहत्तर हित (People's Welfare)

2. कानुनको शासन (Rule of Law)

3. समन्याय र समावेशीकरण (Inclusion)

4. पारदर्शिता, वस्तुनिष्ठता, जबाफदेहिता तथआ इमानदारिता (Transparency)

5. जनसहभागिता तथा स्थानीय स्रोतको अधिकतम उपयोग (Participation)

6. प्रशासन संयन्त्रको तटस्थता तथा निष्पक्षता (Public Access)

7. विकेन्द्रीकरण र अधिकार निक्षेपण (Decentralization)

8. मानव अधिकारको प्रत्याभूति (Human Rights)

9. आर्थिक अनुशासन एवं भ्रष्टाचारमुक्त, चुस्त र जनमुखी प्रशासन (Economic Discipline)

10. प्रशासन संयन्त्रको तटस्थता तथा निष्पक्षता (Neutrality)

नेपाल सरकारले अख्तियार गर्ने नीति

1. आर्थिक उदारीकरण

2. गरिबी निवारण

3. सामाजिक न्याय

4. प्राकृतिक स्रोत तथा अन्य सार्वजनिक स्रोतको कुशल व्यवस्थापन

5. महिला सशक्तीकरण र लैङ्गिक न्यायको विकास

6. जनजाति, दलित तथा सन्तुलित क्षेत्रीय विकास

प्रशासनिक कार्य सम्पादन गर्दा अपनाउनु पर्ने कार्यविधि (TCP/IP AC/DC)

1. निश्चित समयावधिभित्र निर्णय गर्नुपर्ने (Time)

2. सार्वजनिक चासोको विषय कार्यान्वयन गर्दा सरोकारवाला तथा नागरिक समाजसँग परामर्श गर्न सकिने (Counselling)

3. निश्चित कार्यविधिको अवलम्बन गर्नुपर्ने (Procedure)

4. स्वार्थ बाझिएमा निर्णय गर्न नहुने (Conflict of Interest)

5. कार्य सम्पादन करार गर्न सकिने (Performance Contract)

6. आफ्नो जिम्मेवारी पन्छाउन नहुने (Transfer of Accountability)

7. निर्णय गर्दा आधार र कारण खुलाउनु पर्ने (Basis and Cause)

8. अधिकार प्रत्यायोजन गर्न सक्ने (Delegation)

9. निर्णय गर्दा पारदर्शिता कायम गर्नुपर्ने (Transparency)

पदीय उत्तरदायित्त्वको निर्वाह (TIE SEX JEM)

1. आफूले सम्पादन गर्नुपर्ने काम निर्धारित समयमा नै सम्पादन गर्न आफैंले पहल गर्ने (Time Frame)

2. सरकारी वा सार्वजनिक स्रोतको प्रयोग गर्दा मितव्ययी ढङ्गबाट अधिकतम सदुपयोग र उत्पादनशील हुने गरी प्रयोग गर्ने (Economy)

3. सेवा प्रदायक संस्था र व्यक्ति सेवक तथा सर्वसाधारण सेवा पाउने अधिकार भएको व्यक्ति भएको कुरामा ध्यान दिने (Servant)

4. कार्य सम्पादनमा ढिलासुस्ती र विलम्ब हुनु भनेको स्रोत र साधनको दुरुपयोग हुनु हो र मुलुकको थप स्रोत र साधन खर्च हुनु हो भन्ने भावना समेत राख्ने (Excessive Delays)

5. आफ्नो क्षेत्राधिकार भित्र पर्ने विषयमा जिम्मेवार पदाधिकारी स्वयंले निर्णय गर्नु पर्ने र कुनै किसिमको कानुनी जटिलता वा द्विविधा नभएको सामान्य विषयमा माथिल्लो निकायको निर्देशन माग नगर्ने (Jurisdiction)

6. कार्य सम्पादन गर्दा कुनै अपरिहार्य कारण परी तत्काल कार्य सम्पादन गर्न नसकिने भएमा त्यसको जानकारी माथिल्लो निकायमा दिने (Escalation)

7. सार्वजनिक पद धारण गरेको व्यक्तिले सेवाग्राहीसँग प्रचलित मूल्य, मान्यता र संस्कृति अनुरूप शिष्ट व्यवहार गर्ने (Modesty)

शासकीय सुधार एकाइ (FANCIE)

मन्त्रालयबाट सम्पादन हुने कार्यहरूलाई शासकीय सुधारको मान्यता अनुरूप निरन्तर सुधार गर्न प्रत्येक मन्त्रालयमा शासकीय सुधार एकाइको गठन गरिन्छ । जसको काम, कर्तव्य र अधिकार देहाय बमोजिम हुन्छः

1. मन्त्रालयबाट सम्पादन हुने काम सम्बन्धी कानुन, नीति र कार्यविधि निर्माण एवं सुधारका लागि सूचना, सल्लाह र पृष्ठपोषण उपलब्ध गराउने (Feedback)

2. मन्त्रालय सम्बन्धी कार्य प्रक्रिया र कार्यविधि सुधारका लागि निरन्तर क्रियाशील रहने (Active)

3. सार्वजनिक प्रशासन र व्यवस्थापनका नवीनतम मान्यताहरूको प्रयोगबाट कार्यालयको कार्य सम्पादनको गुणस्तरमा सुधार ल्याउन प्रयासरत रहने, (New Approaches)

4. शासकीय सुधारलाई शासन व्यवस्थाको अभिन्न अङ्गको रूपमा विकास गर्ने (Components),

5. शासकीय सुधारको सम्बन्धमा तालिम, गोष्ठी र अन्तरक्रिया सञ्चालन गर्ने गराउने (Interaction)

6. सार्वजनिक सेवा विवरण र शासकीय सुधारको सम्बन्धमा अवलोकन र अनुगमन गरी मन्त्रालयबाट सम्पादन हुने काम कारबाहीलाई मितव्ययी, दक्ष र जनमुखी बनाउने (Economy)

कर्मचारीतन्त्रको विनिर्माण

Gary Hamel, Bureaucracy is a disease that no amount of incremental therapy can cure.

• Bureaucratic Sins लाई हटाएर Darling of the People बन्न नसकेको,

• सुधारको अधुरो यात्रा (Unfinished Journey of Reform) जारी रहेको,

• विड्रो विल्सनले कर्मचारीतन्त्रलाई पुरानो युद्ध लड्न तयार पारिएको सिपाही (Soldiers prepared to fight last war not present one) मानेको,

• Edward Charles Blount, पहिले प्रशासक आदेश दिन्थे अहिलेकाले सल्लाह दिनुपर्छ, पहिले प्रशासकहरू शासन गरेर सेवा दिन्थे, अब सेवा गरेर शासन सिकाउनुपर्छ ।

• अल्पज्ञान भएकाहरूको जमात नै कर्मचारीतन्त्र भएको,

• कर्मचारीतन्त्रलाई सद्गुणको मिसाल (Paragon of Virtue) को रूपमा कल्पना गरिएको तर आवश्यक खराबी (Necessary Evil) भएको,

• कर्मचारीतन्त्रको जग बसाल्दाको मान्यता हेर्दा चुरोमा सामन्तीपना रहेको,

• राजनीति र प्रशासनबिचको क्षेत्र विभाजन (Politics-Administration Dichotomy) उत्तरदायित्त्वभन्दा कार्यकुशलतामा जोड र नामरहिता (Anonymity) जस्ता विशेषताले कर्मचारीतन्त्र संवेदनहिन बन्न पुगेको,

• सार्वजनिक सेवा प्रवाहमा व्यावसायिक नायकत्व (Professional Hegemony) कायम गर्न खोज्नुले सेवाको वितरण जनताको माग र अपेक्षा अनुरूप हुन नसकेको,

• एकरूपता र समरूपताको लागि अवलम्बन गरिने नियम र प्रक्रियाको धुन (Rules Mania) नवप्रवर्त्तकको भूमिकालाई असक्षम बनाउँदै लगेको,

• कर्मचारीतन्त्रका राम्रा गुणहरू शुद्धता (Precision), सङ्गतिपूर्ण (Consistency) र पूर्वानुमेयतायोग्य (Predictability) कायम राख्दै विनिर्माण (Deconstruction) गर्नुपर्ने ह्यामेलको निचोड रहेको,

रुपान्तरणको मार्ग

कर्मचारीतन्त्र एउटा औजार हो । यसलाई मर्मत सुधार गरी उपयोगी बनाउन सकिन्छ । यो कैँची जस्तै हो जता चलायो त्यतै काट्छ ।

१. प्रवर्तन चालित सरकार (Innovation Driven Government)

• सरकार प्रवर्तनको अग्रज (Pioneer of Innovation) को रूपमा रहने,

• सफल प्रवर्तनलाई पुरस्कृत गर्ने परम्पराबाट यसतर्फ कर्मचारीहरू उत्प्रेरित हुने सम्भावना हुने,

२. डिजिटल शासन (Digital Governance)

• डिजिटल प्रविधिले प्रक्रिया सरलीकरण र नागरिकहरूको पहुँचमा असाधारण सुधार गरिदिएको,

• Block Chain Technology को प्रयोग अन्तरदेशीय ब्यापार, मतदान, कम्पनी रजिष्ट्रेशन लगायतका विविध काममा प्रयोग भइरहेको,

• अर्थ मन्त्रालयले सुरु गरेको Online Tax Payment को प्रयोग सराहनीय रहेको,

३. सरल सरकार सहज सेवा (Simpler Government Easy Service)

• तहगत संयन्त्र, अनुभव र जानकारी अरूलाई नबाँड्ने (Silo Mentality) जस्ता व्यवहारमा परिवर्तन ल्याउन संसारभर प्रभावकारी सुधारका कार्यक्रमहरू लागु गरिएको,

• सहभागितामा निर्णय गर्नुपर्ने प्रकृतिका सेवाहरू बाहेक अन्य सेवा वितरणमा तह नहुने (Seamless Delivery) को व्यवस्था गर्न सकिने,

४. सांस्कृतिक रुपान्तरण (Cultural Transformation)

• कर्मचारीतन्त्रमा आक्षेप लगाउने (Blaming), जोखिम नउठाउने (Risk Averter), यथास्थितिमा रमाउने (Status Quoist), परिवर्तनलाई रोक्ने (Resist Change), ढिलासुस्ती (Dillydally) जस्ता संस्कृतिबाट ग्रस्त भएको,

• मुटु छुने (Touching Heart) र मन जित्ने (Winning Minds) रणनीति अवलम्बन गर्नुपर्ने,

• कार्य हेरफेर, सेवाग्राहीसँघ काम गर्ने, कामको Redesign गर्ने, अवलोकन भ्रमण गराउने, सफलताको उत्सव मनाउने, असफलतालाई पनि सम्मान गर्ने, Bench Marking गर्ने, समूह सिकाइ र समकक्षी मूल्याङ्कन (Peer Evaluation) गराउने, सेवाग्राहीको मूल्याङ्कन गराउने, विभिन्न स्थानको अनुभव दिलाएर Blood Circulation गराउने उपायहरू अवलम्बन गर्न सकिने,

• एकल संस्कृति (Mono Cultural) सङ्गठनहरूलाई बहुल सांस्कृतिक (Multi-Cultural) मा रुपान्तरण गर्न कर्मचारीहरूलाई सांस्कृतिक ज्ञान (Cultural Intelligence) दिएर विविध संस्कृति भएका समाजमा सेवा दिन सक्षम Culturally Competent Bureaucracy मा रुपान्तरण गर्नुपर्ने,

• समावेशी कार्य संस्कृति (Inclusive Work Culture) र कुनै धर्म संस्कृति विशेषको चिन्ह, सङ्केत, संरचनालाई क्रमशः सरकारी कार्यालयहरूमा हटाउनु पर्ने,

५. नयाँ सार्वजनिक शासन (New Public Governance)

• यसले बृहत्तर सार्वजनिक सेवाको प्रवर्द्धन, शासकीय प्रक्रियाको सिर्जना र सह-उत्पादन र सह-निर्माण गर्दछ ।