IX Thành phố Sydney-Melbourne, Úc

(Chuyến công tác cùng Tổng cụcđường bộ Việt Nam, từ 24-31/9/2009)

9.1 Một chút giới thiệu về Sydney-Melbourn:

Nhân dịp tháp tùng đòan công tác của Cục Đường bộ Việt Nam làm việc và tham quan Úc vào những ngày cuối 24-31/ 9/2009, chúng tôi có dịp tận mắt chứng kiến những thành tựu nổi bật của nước bạn và xin ghi nhận lại để những anh em trong Ngành cùng đọc.

Trước nhất, về lãnh vực vận tải hành khách công cộng, ở các thành phố Sydney và Melbourne mà chúng tôi đi qua,vận tải hành khách công cộng của họ phát triển vượt bậc.Họ có đủ các loại hình vận tải công cộng để phục vụ cho cư dân nào là xe buýt-xe điện-tàu điện ngầm- monorail…với một tần suất đày đặc như ở một sốnước tiên tiến khác,thế nhưng điều chúng tôi muốn ghi nhận, là những nổ lực vượt trội của họ, qua một số dịch vụ cung ứng:

- Mô hình “Bus Tour”:Hop-on hop-off khá hay, là dịch vụ trảtrước và di chuyển nhanh, với 3 loại xe buýt và ba màu riêng biệt:

Red Sydney Explore(gồm 27 trạm dừ ở những nơi quan trọng như Taroga Zoo-Sydney Opera House- Sydney Wildlife World- Sydney Tower -với tần suất 20’/chuyến),

Blue Bondi Explorer(gồm 19 trạm dừng ở Sysney Cove-Oxford Street-The Gap Park-Hyde Park-Martin Place…-vơi tần suất 30’/chuyến), Và loại thứ 3 là Regular Sydney Buses.

Mô hình Circle bus,

Mô hình các tuyến xe buýt học sinh-sinh viên, ngoài dịch vụxe buýt, ở Sydney còn có đủ các loại hình phương tiện vận tải công cộng khác như: Train(City Rail cung cấp một dịch vụ trên toàn vùng Sysdney có thể đến các vùng xa như Blue Mountain, New Castle…)Monorail(chủ yếu là dịch vụ tàu điện trên cao, chỉ từ 3-5’có một chuyến và thời gian đi một vòng chừng 15’, rất tiện cho sự đi lại của cư dân chúng tôi đã làm một chuyến thử nghiệm trong lúc chờ cơm chiều ở Darling harbour))-Light rail-Taxis-đặc biệt là Water Taxis đểphục vụ cho các cảng.

Các “làn chuyên dụng”cho xe búyt và VTHKCC nói chung đã được đưa vào áp dụng từ 25 năm nay.Thay đổi lớn nhất hiện nay về cơ sở hạ tầng là là Làn chuyển đường (Transit lane) một cách vận dụng sáng tạo cho xe buýt ở thành phố Hồ Chí Minh 7 năm qua, nhưng đã bị phía CSGT cũng như báo chí một thời chỉ trích, khi cho rằng chúng tôi đã vận dụng sai luật đường bộ!

Đây là một trong những bang lớn nhất nước Úc và được giới thiệu rất độc đáo:“There no place in the world like”.Tuy nhiên, cho đến nay họ cũng chưa có hệ thống Metro và bây giờ họchỉ mới bắt đầu!đó là một điều khá ngạc nhiên!

Tiền trợ giá một năm ở Sydney là 1 tỉ AUD cho xe buýt, 1,9 tỉAUD cho xe lửa và 800 triệu AUD cho hệ thống phà, một con số VN ta khó mơ tới!

-Để khuyến khích người dân từ bỏ xe cá nhân, sử dụng xe buýt vì lợi ích cộng đồng, họ đưa ra khẩu hiệu đơn giản nhưng đầy khuyến dụ về trách nhiệm với cộng đồng: “1 bus = 50 less cars”.

Họ tự hào Melbourne là thành phố có mạng lưới xe điện trên mặtđất (có mạng lưới hướng tâm và phục vụ trong bán kinh 10km) hoàn chỉnh (Metropolitan Tram network) và rộng lớn nhất thế giới (The largest tram and light rail netwok in the world)!

9.2) VTHKCC Thành phố Sydney,

Từ những năm 1945-1960 xe buýt công được đưa vào thay cho tàuđiện công trong vòng bán kính 12 km ở khu vực trung tâm. Còn xe buýt tư chỉ hoạtđộng ở những khu vực không có xe buýt công.

Có 3 doanh nghiệp chính hoạt động là: Sydney Buses-Newcastle Bus and ferry services-Western Sydney Buses, với hơn 2.000 buses, trong đó: 66% aircons- 58% low floor- 54% wheelchair accessible- 34% Euro3- 15 % Euro4 hoặc CNG- 5% hight capacity articulated buses.

Doanh thu 582,3 m AUD/năm, Chi phí 587,1 m AUD/năm(đã tính cả tiền trợ giá vào doanh thu, phần hụt nhà nước sẽ cấp bù vào năm tài chính sau).Hợpđồng nhượng quyền khai thác 7 năm.Toàn thành phố Sydney được chia thành 15 vùng hoạt động. ỞSydney có 300 tuyến xe bus và 708 tuyến school bus routes(với 5.400 chuyến/tuần).Còn New Castle có 29 tuyến xe bus +149 tuyến xe bus HSSV(với 1.400chuyến/tuần).

Sản lượng xe buýt công hiện đạt 190-200 triệu lượt khách /năm (Mppa), sản lượng xe buýt tư ngày càng tăng và hiện đạt 120-150 Mppa.

Ở đây có mô hình “Bus Tour”: Hop-on hop-off khá hay là dịch vụ trả trước và di chuyển nhanh, với 3 loại xe buýt và ba màu riêng biệt:

Red Sydney Explore(gồm 27 trạm dừ ở những nơi quan trọng như Taroga Zoo-Sydney Opera House- Sydney Wildlife World- Sydney Tower -với tần suất 20’/chuyến),

Blue Bondi Explorer(gồm 19 trạm dừng ở Sysney Cove-Oxford Street-The Gap Park-Hyde Park-Martin Place…-vơi tần suất 30’/chuyến), Và loại thứ 3 làRegular Sydney Buses.

Ngoài dịch vụ xe buýt, ở Sydney còn có đủ các loại hình phương tiện vận tải công cộng khác như: Train(City Rail cung cấp một dịch vụ trên toàn vùng Sysdney có thể đến các vùng xa như Blue Mountain, New Castle…)Monorail(chủ yếu là dịch vụ tàu điện trên cao, chỉ từ 3-5’có một chuyến và thời gian đi một vòng chừng 15’, rất tiện cho sự đi lại của cư dân chúng tôi đã làm một chuyến thử nghiệm trong lúc chờ cơm chiều ở Darling harbour))-Light rail-Taxis-đặc biệt là Water Taxis để phục vụ cho các cảng.

Đối với khách du lịch đi lại hàng ngày (Daytripper) họcung cấp một dịch vụ vé SydneyPass rất thuận tiện, đi lại trên tất cả phương thức.Có điều khá thú vị là Việt Nam ta chưa thể phân chia tiền vé cho các phương thức khác nhau thì đây cũng là một vấnđề nan giải của họ.Ngoài những trường hợp thẻ điện tử tích hợp thống kê rõ ràng, những trường hợp còn lại việc phân chia cũng hoàn toàn mang tính tương đối, thông qua các số liệu thống kê và khảo sát từng thời kỳ nhất định!

Một số kinh nghiệm khác về xe buýt ở Sydney:

- Thẻ ưu tiên cấp cho đối tượng ưu tiên học sinh-sinh viên vẫn chặt chẽ: “bố mẹ phải ký-trường đóng dấu-SởGTVT giữ một bản” ….chứ không phải dễ dàng như Việt Nam ta: chỉ yêu cầu xác nhận của nhà Trường là đã bị la toán lên là thủ tục nhiêu khê!

- Đội ngũ gián tiếp cho xe buýt: 1.5 lái xe /1xe, nhưng nếu cộng cả lực lượng gián tiếp, cũng chỉ đạt mức 1,8 ngừơi/xe.Một chỉ tiêu quản lý khá tiên tiến.

-Quảng cáo trên xe buýt, là chuyện đương nhiên và là một ngân khoản hỗ trợ cần thiết cho hoạt động xe buýt.Việc phân chia doanh thu giữa nhà nước và tư nhân khá rõ ràng và hợp lý, tuỳ theo phương tiện do chính phủ hay tưnhân đầu tư.Nếu xe do chính phủ đầu tư, nhà nước thu 90%; còn nếu xe do tư nhânđầu tư, họ chỉ phải nộp thuế, phần còn lại Doanh nghiệp thu.

- Nhà chờ xe buýt, được thiết kế quay vào trong lề đường, giống như ở Nhật, để tránh tệ trạng các xe khác đụng vào méo mó vừa không đảm bảo an toàn giao thông.

- Về mô hình quản lý, họ cũng thực hiện từng bước và điều chỉnh cho phù hợp với từng thời kỳ: Railcorp trước là một DN nhà nước, nay họ chuyển sang hình thức mới là do một đơn vị nhà nước quản lý (kiểu Trung tâm QLĐH VTHKCC ở ta), tức là tiền than củ a cơ quan PTA.

- Mức trợ giá thường là 75% chi phí….

SydneyMetro,

Tuy nhiện, khi họ đã làm thì đâu vào đó và được giới thiệu: Metro là một phương thức vận chuyển mớicho Sydney, được dự kiến xây dựng làm 2 giai đoạn:

-Giai đoạn 1,chủ yếu phục vụ cho khu vực trung tâm CBD(Center Business District) gọi là “CBD Metro”hay còn gọi là City West line.Tuyến dài 7 km với 6 ga, tổng chi phí 4,8 tỉ AUD. Tuyến Metro số 1 này dài 7 km, có 6 ga, khi hoạt động sẽ cung cấp một tần suất 2-3’/chuyến trong giờ cao điểm, hoạtđộng 24/7, với công suất 1.000HK/train, 5cars/train, train fleet size: 13 trains.

- Còn giai đoạn 2, gọi là City East line dài 24km, tổng chi phí 7,5 tỉ AUD, với 11 ga mới 100% và 13 ga có sẵn, chỉ cải tạo lại.

Tuy họ cũng chỉ mới khởi đầu từ cuối năm 2009(nghĩa là sau HCMC đến 5 năm) nhưng theo kế hoạch, họ sẽ hoàn thành vào năm 2015(tức chỉ hơn 5 năm sau) và sẽ thực sự đưa vào vận hành vào 2016.Qua nghiên cứu chương trình của họ, chúng tôi tin chắc rằng họ sẽ hoàn thành trước Metro ởTP.HCM ta!

Kỳ vọng của chính quyền thành phố Sydney là: “Metro the future of Sydney’s -Metro Tương lai của Sydney hoặc “Metro a fresh start for Sydney-Metro một khởi đầu mới cho Sydney”.Chính vì thế mà họ đã chọn một giải pháp rất đúng: “Cung ứng một dịch vụ theo định hướng khách hàng-Delivering a customer-focussed service” ngay từ lúc đang trong giai đoạn thiết kế và xây dựng.

Tóm lại, có thể có một số nhận định chung như sau:Là một đất nước rộng mênh mông,thế nhưng việc đi lại giữa các vùng-miền ở Úc rất dễ dàng,các phương tiện giao thông công cộng hoạt động rất đúng giờ.Biểu đồ hoạt động của các phương tiện công cộng thường thay đổi vào các ngày cuối tuần và ngày lễ.Tại một số thị trấn nhỏ,có thể ngưng cung cấp dịch vụ này.

Bạn không phải trả gía khi đi taxi nhưng kẹt nổi taxi ở đây không tính tiền theo km lăn bánh như thông lệ mà tính tiền theo giờ! nên vào những lúc tan tầm hoặc kẹt xe, khách hàng cứ ngồi mà run lập cập, khi đồng hồ tính tiền nó nhảy! Có một số bạn trong Đoàn chúng tôi đã đi thử: lúc đi mất 15AUD nhưng lúc về đã đến 25AUD!Giá mở cữa Taxi là 3,6AUD.

Xe đạp rất phổ biến và thành phố có cả đường dành riêng cho xe đạp, chứ không phải “sợ quê” khi đi xe đạp như ở quê mình!

Hàng không có hai hãng quốc gia là Qantas và Ansett phổ biến nhất với người dân Úc,tại Úc bạn lái xe bên trái đường.Tốc độ trong thành phốbình quân 60km/giờ, tuy nhiên các nơi gần trường học hoặc cữa hàng,tốc độ cũng bị hạn chế còn 40km/giờ.Khi bạn lái xe,nồng độ rượu không được vượt quá 0,05%.Đường sắt rất thuận lợi,chỉ có điều là đi xe lửa thường chậm và đắt tiền hơn xe buýt.

Xe đò là cách di chuyển đường dài rẻ.Giá vé rẻ nhất của xe buýt là 1,5 AUD/lượt; xe lửa là 2,6 AUD; phà 4,3 AUD; monorail 4AUD nhưng hãy nhớ ở Sydney tiền cước không tính theo cây số lăn bánh mà tính theo giờ.

Ô tô là phương tiện di chuyển phổ thông của người dân Úc.Ở đây hệ thống GTCC rất tốt, giá vé xe búyt thấp nhất là 2,4 AUD.

9.3) VTCC Melbourne,

Đây là bang lớn thứ nhì của Úc nhưng là một trong những bang có nhiều tự hào trong việc đề chọn làm thủ đô của cả Úc cũng như đã từng mang danh là“Marvelous Melbourne”từ những ngày lập quốc và đã từng được chọn làm thủ đô, nên khẩu hiệu hành động của họcũng rất hay,mà chúng tôi nhìn thấy ngay trên biển số xe từng chiếc Taxi lưu hành trong thành phố: “Victoria-The place to be”.

Dân số cả tiểu bang Victoria khoảng 5 triệu dân,nhưng chủ yếu tập trung ở thành phố Melboune(đã 4 triệu người) phần còn lại rải rác ở ngoại ô,có thể nói là vùng sâu-vùng xa nhưng họcũng có một cơ chế khá độc đáo là dù ở xa cách nào họ cũng cung cấp dịch vụ xe búyt miễn phí cho đối tượng học sinh-sinh viên đi học(1.585 xe-mỗi xe một tuyến, vận chuyển 3170 chuyến/ngày, đạt 28,8 triệu khách/năm).

Phương thức vận tải ở đây cũng rất đa dạng,có cả taxi,xe buýt(308 tuyến-tổng cự ly khai thác 250km-1.523 xe-16.500 chuyến/ngày-do 24đơn vị kinh doanh-vận chuyển 91,3 triệu HK/năm- Đó là chưa kể 1585 tuyến xe buy school bus-3170 chuyến/ngày và vận chuyển 28,8 triệuHK/năm) và đặc biệt là hệ thống xe lửa điện(phần lớn)và xe lửa diesel(số ít)với(28 tuyến-250km-496 xe 5.000chuyến/ngày-158,3 triệuHK/năm).

Sở GTVT (Departement of Transport) Melboune chịu trách nhiệm trước chính quyền địa phương, quản lý và điều hành toàn bộ hoạt động vận tải của thành phố; trong đó có cả vận tải hàng hóa và dịch vụ logistics.

Về phương thức quản lý,họ họ cũng sử dụng công cụ franchise(nhượng quyền khai thác cho 100% công ty tư nhân là Connex-Pháp, Yara Tram-liên doanh Úc-Pháp là công ty chúng tôi thăm viếng chuyên cung cấp dịch vụxe điện, Bus VicTrack là công ty nhà nước sở hữu và quản lý cơ sở hạ tầng cho cả đường sắt và xe điện, VS line là cơ quan có thẩm quyền nhà nước vận hành hệ thống tàu khách và xe khách liên tỉnh và VictoriaTaxi) theo thông lệ của thế giới và Sydney nhưng có khác Sydney một chút là:Xe lửa do nhà nước hoàn toàn quản lý(trước đây cũng đã có thời kỳ giao cho một công ty quốc doanh quản lý).

Cơ quan được thay mặt cho Nhà nước ký hợp đồng nhượng quyền trong thời hạn 7 năm (thường thời gian hai lần hợp đồng là hết một đời xe) là một công ty marketing hợp tác giữa chính phủ và tư nhân.

“The City Cicle Tram”là một mô hình xe buýt điện miễn phí, giúp cư dân thành phố và cả du lịch thưởng thức City bus tour thật tuyệt vời khó có nơi nào có được! và đã được họ tự hào là“a free and convenient way to get around central Melbourne”.Chỉtiếc là chúng tôi chưa có thì giờ để thưởng tour vòng quanh thành phố này!

Đến thành phố Melbourne chúng ta hãy sử dụng Metlink-Melboune’s public transport và dùng Metcart (một loại thẻ đi xe buýt-xe điện-xe lửa), với Metlink shop-nơi cung cấp đầy đủ các thông tin đi lại như biểu đồ tàu-xe, bản đồ tuyến-các brochure-và các loại vé