Jeugd

Pieter Both wordt 17 maanden na het huwelijk (23 juni 1888) van Arie (Aai) Both (16 april 1864) en Aagje den Breejen (16 oktober 1868) geboren op 6 december 1889, op vrijdagochtend om 10 uur. Het is de dag na Sinterklaas. Hij is op dezelfde dag jarig als tante Antje, een zus van vader Arie. Zij is van 1868. Zijn sterrenbeeld is die van boogschutter.

Zijn geboorteplaats is Hardinxveld, om precies te zijn in Den Bout, op nummer A 41. Den Bout is een deel van Boven-Hardinxveld, tussen Hardinxveld en Gorinchem. Daar zijn zijn ouders op 26 oktober 1888 gaan wonen. Zij kwamen van nummer A 97. De huisjes in Den Bout waren destijds echte arbeiderswoningen, met genoeg ruimte eromheen om kippen en geiten te houden. Men had ook een moestuin waar van alles werd verbouwd.

Den Bout vormde in die jaren (d.i. rond de eeuwwisseling) een aparte gemeenschap, de "Jordaan" van Boven-Hardinxveld, waar de sociale controle, maar ook de gemeenschapszin groot was. De mensen op de Buurt en in het Kromme Gat waren meer "op ter aige", in Den Bout stond men altijd klaar om elkaar te helpen. (uit: Hardinxveld en de riviervisserij, D.J. de Jong, p. 306)

Men heeft lange tijd niet geweten dat Piet het tweede kind is uit het huwelijk. Uit archiefonderzoek blijkt echter dat het huwelijk een 'motje' was. Op negen oktober, twee maanden na de trouwdag, wordt Teunis geboren. Vader Arie, Pieter Pieterse en zijn zwager Wout den Breejen, hoepmaker, geven dat aan. Teunis zal echter precies een week na de geboorte overlijden.

Piet is het tweede kind. Moeder Aagje is pas 21, vader Arie is 25 jaar oud als hij hem zelf aangeeft. Hij is dan (nog) visser van beroep. De getuigen van de aangifte zijn Pieter Pieterse (net als bij het eerste kind), een 29-jarige broodbakker, praktisch buren van Arie, en Pieter Cornelis den Breejen, de oudste broer van Aagje, ook visser. In het geboorteregister van dat jaar is Piet nummer 178.

Pieter Teunis verenigt de namen van beide opa's in zich: Pieter komt van zijn opa, Pieter Both. Zijn tweede naam Teunis komt van de vader van Aagje. Deze naam zal tevens ter nagedachtenis van het eerste kind gekozen zijn. Opa Teunis den Breejen is een geboren Hardinxvelder. Hij komt uit een echt schippersgezin en zit zelf ook weer als schipper 'op het water'. Hij is van 26 oktober 1839. Hij zal vroeg overlijden, als op 22 februari 1878, pas 38 jaar oud. Twee maanden daarvoor is zijn vader Pieter den Breejen overleden. Johanna Margrieta de Vries, de moeder van Aagje, blijft als weduwe alleen achter. Ze komt uit een gezin van 6 kinderen. Ze is het vierde kind, de eerste dochter. Aagje groeit dus op in een gezin van 5 jongens, vader Teun overlijdt als ze negen jaar oud is. Een jonger broertje is op twee jarige leeftijd overleden. Daarna worden nog wel twee meisjes geboren, maar die overlijden beiden vlak na de geboorte. Aagje heeft twee oudere broers en drie jongere.

Opa Pieter Both (1836) woont vlakbij op nummer 29, ook in Den Bout en is visser, schipper en arbeider. Opa Piet is geen geboren Hardinxvelder. Hij komt uit het nabijgelegen Schelluinen. Hij is 53 jaar oud als Piet wordt geboren. Hij is jarig op 12 februari. Piet is zijn eerste kleinzoon (???). Oma Jannigje Peele (1839) is 50. Zij is jarig op 9 augustus. Het leuke is dat hun jongste kind, Pieter Jan, slechts 7 jaar scheelt met hun kleinzoon Piet. Pieter Jan is van 7 maart 1882.

Scheepswerf Van der Hoff in Den Bout anno 1905, de omgeving waar Piet Both opgroeit.

Wim de Jong: "Arie Both was een 'echte Both': rouw, een baasspeler, 'ik ben de baas', hij had een beetje een houding. Dat hadden alle Bothen. Hij was 'waker' bij Rijkswaterstaat, dat wil zeggen opzichter. Hij lette erop dat ze de schepen niet te vol laadden (bijvoorbeeld niet meer dan 100 ton) in de schuiten, niet boven een bepaalde streep. Soms werd hij wel omgekocht, werd er iets meer geladen. Piet was anders dan zijn familie, had geen air." Anderen noemen hem toch wel een beetje een bullebak, of in ieder geval een rechttoe rechtaan type.

In die tijd woonden verschillende families Both bij elkaar in de buurt. Zo vertelde Neeltje de Jong dat achter het huis waar Piet Both woonde ook een Dirk Both gewoond heeft, met min of meer dezelfde leeftijd als Piet (omstreeks 1890). Dat blijkt te kloppen: in het bevolkingsregister rond 1900 woont op A 80 (verandert in A73, 79 en 84) een Arie Both uit 1849. Hij is hakker van beroep. Hij is een 13 jaar jongere broer van de vader van Arie, opa Pieter uit 1836. Arie uit 1864 moet dus oom zeggen tegen Arie uit 1849 (zie ook kwartierstaat). Met 15 jaar leeftijdsverschil gaat dat misschien nog net. De Arie uit 1849 krijgt echter 23 dagen na geboorte van Piet, om precies te zijn op 29 december 1889, een zoon Dirk. Deze Dirk is jonger dan Piet, maar feitelijk een neef van vader Arie! Daar zullen weleens grapjes over gemaakt zijn. Ze wonen dichtbij elkaar (Arie woont uiteindelijk op nummer A94), moeten in dezelfde klas hebben gezeten en zijn ongetwijfeld veel met elkaar opgetrokken. Het feit dat Neeltje zich dat bijna een eeuw later herinnert, zegt genoeg. Deze Dirk Both wordt volgens het bevolkingsregister schipper.

Aai Both verhuist meerdere malen: Rivierdijk A41, A67, A92, A87 en A94. Hij begint als visscher, wordt later "roeier van de waterstaat."

vrijdag 9 oktober 1891, als Piet bijna twee is, krijgt hij een broer, genaamd Teunis (Teun). Daarna zullen er nog 7 broers volgen.

zondag 19 november 1893: Wouter (Wout), zou kolenboer worden

zondag 23 juni 1895: Jan, baggerwerker, ook bij Dekker

woensdag 14 oktober 1896: Arie, molenbaas, ook bij Dekker

donderdag 3 maart 1898: Johan Marius (Jo), molenbaas

zondag 23 december 1900: Aagje en Arie zijn 12,5 jaar getrouwd.

zondag 6 januari 1901: Cornelis Pieter (Kees), hoepmaker.

donderdag 28 augustus 1902: Bastiaan (Bas), hoepmaker

zondag 15 oktober 1905: Christiaan (Chris), belastingambtenaar

Opvallend dat vier kinderen op zondag worden geboren en drie binnen een week in oktober. 9 oktober Teun, 14 oktober Arie, 15 oktober Chris en 16 oktober moeder Aagje.

Op 6 februari 1893 overlijdt oom Wouter den Breejen (akte?). Hij is van 17 november 1866 en woont nog bij zijn moeder in. Hij wordt niet oud: 26 jaar. De vernoeming van Wouter, 9 maanden later, is dan duidelijk.

Laten we het jaar 1896 nemen. Piet is net 6 jaar geworden:

• 12 februari: een kleine wandeling over de dijk naar opa Piet Both. Hij wordt op de kop af 60 jaar. Het is een dubbele verjaardag, want tante Cornelia wordt 20 jaar.
• 7 maart: ‘oom' Pieter Jan wordt 14 jaar
• 16 maart: vader Arie wordt 32
• 25 maart: tante Geertruida wordt 24 jaar
• 26 mei: oma Johanne Margrieta de Vries wordt 66
• 31 mei: opa en oma Both zijn 34 jaar getrouwd
• 23 juni: vader en moeder zijn 8 jaar getrouwd. Op dezelfde dag wordt Jan 1 jaar
• 9 augustus: oma Both, Jannigje Peele, wordt 57
• 29 september: oom Chris den Breejen wordt 20
• 9 oktober: broer Teun wordt 5 jaar
• 14 oktober: broer Arie wordt geboren
• 16 oktober: moeder Aagje wordt 28 jaar oud
• 22 oktober: oom Bas den Breejen wordt 22
• 31 oktober: oom Arie den Breejen, naar wie broer Arie is vernoemd, wordt 26
• 17 november: oom Wout den Breejen jarig, wordt 29.
• 19 november: Wout wordt drie jaar
• 6 december: Piet is jarig, tegelijk met tante Antje
• 30 december: oom Teunis den Breejen is jarig (wordt 33)

In een periode van nog geen 2 maanden zijn de meeste verjaardagen. Vooral de Den Breejens 'scoren' in deze periode.

23 december 1893: huwelijk tante Antje Both met Hendrik Cornelis Klop (visser, net als zijn vader). Opa Pieter Both is griendman. Oma Jannigje is aanwezig. Vader Arie is getuige, hij is 29 en visser. (zie hier)

22 december 1894: huwelijk tante Geertruida Both met Huibert Teunis Blokland in Hardinxveld. Opa Pieter en oma Jannigje zijn erbij en vader Arie, 30 jaar oud, visser, is getuige van zijn zus. (zie hier)

Deze foto is gemaakt voor het woonhuis van Meester De Man. Neeltje de Jong-Hollema, getrouwd met Wim de Jong, jongste broer van mijn oma Huib de Jong, heeft me destijds aangewezen dat de jongen rechts op de foto, liggend op de grond, mijn opa Pieter Teunis Both zou zijn, dat had ze van haar moeder gehoord. De foto moet van omstreeks 1900 zijn, dat is dan de eerste foto van mijn opa Piet. Geheid dat er meer familieleden omheen staan, want de Both'er woonden vlakbij het schoolhuis. Geen idee echter wie al die anderen zijn.