CA DAO TỤC NGỮ, THÀNH NGỮ VỀ CON HEO - Trần Hữu Chí, Nguyễn Thúc Soạn, Tiền Lạc Quan
Heo hay Lợn là biểu tượng cho sự giàu sang sung túc nên được dùng trong các lễ hội, đình đám, trong phong tục cưới hỏi, dựng vợ gả chồng, những dịp quan hôn tang tế, v.v... Cũng có nhiều việc liên hệ đến heo, do đó ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt Nam ta … thường lấy heo, lợn làm đề tài.
Mừng Xuân Kỷ Hợi, xin chép ra đây một số câu để thưởng thức và làm tài liệu tham khảo.
Thành ngữ, tục ngữ
- Đàn ông bán nhà, đàn bà bán lợn
(Mỗi người có một sở trường, một khả năng riêng)
- Giàu lợn nái, lãi gà con
- Giàu nuôi lợn đực, khó cực nuôi lợn nái
- Lợi thì nuôi lợn cái, hại thì nuôi bồ câu
- Giàu nuôi lợn nái ; Lụn bại nuôi bồ câu.
- Trâu teo, heo nở
- Lợn đói một bữa, bằng người đói nửa năm
- Lợn đói một năm, không bằng lằn đói một bữa
- Lợn đói một năm không bằng tằm đói một bữa.
(Khi nuôi tằm, chỉ cần bỏ đói một bữa thì tằm có thể chết hàng loạt)
- Lợn giò, bò bắp (Thịt chân giò heo và thịt bò bắp là những loại thịt ngon!)
- Lợn nhà, gà chợ (Mua heo ở nhà để chọn được giống tốt,
mua gà ngoài chợ để được chọn thoải mái)
- Lợn tó, gà tò
- Lợn thả, gà nhốt (Nuôi lợn mà thả rong, nuôi gà mà nhốt trong chuồng là sai, gà lợn không thể béo, lớn được)
- Nuôi lợn ăn cơm nằm, nuôi tằm ăn cơm đứng.
- Bắt lợn tóm giò, bắt bò tóm mũi.
- Bí phân trâu, bầu phân lợn (trồng trọt)
- Đói chớ ăn thóc giống ; Túng chớ bán lợn mẹ.
- Giàu lợn nái, lãi gà con
- Treo đầu heo, bán thịt chó
- Heo ăn má, cá ăn đầu
- Đầu gà má lợn
- Giành con cá, phải vạ con heo
- Heo chết không sợ nước sôi
- Lợn đầu, cau cuối
(Lợn lứa đầu là lợn tốt, cau cuối buồng thường to và chắc)
- Lợn đực chuộng phê, lợn sề chuộng chỏm
- Lợn lành chữa lợn toi
- Lợn lành chữa ra lợn què
- Lợn trong chuồng thả ra mà đuổi
- Lợn rọ, chó thui
(Heo nằm trong rọ thì khó biết heo gầy ốm hay mập béo,
chó đã thui rồi thì không biết là chó lành hay chó bịnh)
- Mổ lợn đòi phèo, mổ mèo đòi mỡ
- Mượn đầu heo nấu cháo
Hỡi người quần trắng dây lưng thao
Cha mẹ thế nào, ăn mặc giàu sang
Hay là anh buôn bán ngoài đàng.
Mượn đầu heo nấu cháo nổi màng màng dễ coi.
- Đâm heo thuốc chó
- Cám treo để heo nhịn đói Như: Cơm treo mèo nhịn đói
- Chữa lợn lành thành lợn què.
- Đầu lợn nhìn thầy
- Nói toạc móng heo
- Chạy xoạc móng heo
- Nuôi heo rán mỡ, nuôi con đỡ chân tay
- Nhấng nháo như cáo vào chuồng lợn
Như: Lấm lét như quạ chui chuồng lợn
- Heo mập ắt bị giết thịt, suối ngọt ắt bị múc cạn, cây thẳng ắt bị đốn
(Phì trư tất phanh, cam tuyền tất kiệt, trực mộc tất chiết)
- Vì đầu heo, gánh củ chuối
- Rao mật gấu, bán mật heo Như: Treo đầu dê bán thịt chó
- Nhiều tiền ăn thịt, ít tiền ăn nây (nây: thịt bụng của lợn, không ngon)
Vài câu ca dao về chuồng heo
1/ Một vợ nằm giường lèo
Hai vợ nằm chèo queo
Ba vợ ra chuồng heo mà nằm
2/ Mẹ em tham thúng xôi dền
Tham con lợn béo, tham tiền người dưng
Mẹ em tham thúng bánh chưng
Tham con lợn đẻ, lưng em chịu đòn.
3/ Thân em làm lẻ chẳng hề
Có như chính thất mà lê giữa giường
Tối tối chị giữ mất buồng
Cho em manh chiếu xuống nằm chuồng heo
4/ Bởi nghèo ở xó chuồng heo
Phải chi có của họ theo họ nhờ
5/ Chưa chồng nón đội nón treo
Có chồng nón bỏ chuồng heo cũng tìm
6/ Bói cho một quẻ trong nhà
Chuồng heo ở dưới, chuồng gà ở trên
Ca dao
Thách cưới, hẹn hò, liên quan đến việc cưới xin
1/-
Hôm qua tát nước đầu đình,
Bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen
Em được thì cho anh xin.
Hay là em để làm tin trong nhà?
Áo anh sứt chỉ đường tà,
Vợ anh chưa có, mẹ già chưa khâu.
Áo anh sứt chỉ đã lâu,
Mai cậy cô ấy về khâu cho cùng.
Khâu rồi anh sẽ trả công,
Đến khi lấy chồng anh lại giúp cho.
Giúp cho một thúng xôi vò,
Một con lợn béo, một vò rượu tăm,
Giúp cho đôi chiếu em nằm,
Đôi chăn em đắp, đôi trằm em đeo.
Giúp cho quan tám tiền cheo,
Quan năm tiền cưới lại đèo buồng cau
2/-
Anh là con trai nhà nghèo
Nàng mà thách thế anh liều anh lo
Cưới em anh nghĩ cũng lo
Con lợn chẳng có, con bò thì không
Tiền gạo chẳng có một đồng
Thiên hạ hàng xứ cũng không đỡ đần
Sớm mai sang hiệu cầm khăn
Cầm được đồng bạc để dành cưới em...
3/-
Em ơi chớ vội chê nghèo
Anh đây đã có đôi heo trong chuồng
4/-
Tình cờ bắt gặp nàng đây
Mượn cắt cái áo, mượn may cái quần
May xong anh trả tiền công
Bao giờ lấy chồng anh đỡ vốn cho
Anh giúp một thúng xôi vò
Một con lợn béo một vò rượu tăm...
Anh giúp đôi chiếu em nằm
Đôi chăn em đáp đôi tằm em đeo
Anh giúp quan tám tiền cheo...
4/-
Cô kia đi chợ Hà Đông
Để anh kết nghĩa vợ chồng cùng đi
Anh đi chưa biết mua gì
Hay mua con lợn phòng khi cheo làng
5/-
Yêu nhau chả lấy được nhau
Con lợn bỏ đói buồng cau bỏ già
Bao giờ sum họp một nhà
Con lợn lại béo cau già lại non.
6/-
Bởi vì con heo nên phải đèo khúc chuối,
Bởi vì con muỗi nên phải thả màn loan,
Bởi vì chàng nên thiếp phải chịu đòn oan
Phụ mẫu nhà đay nghiến, thế gian chê cười.
7/-
Em về thưa với mẹ cha
Bắt heo đi cưới, bắt gà đi cheo
Đầu heo lớn hơn đầu mèo
Làng ăn không hết, làng treo đầu đình
Ông xã đánh trống thình thình
Quan viên níu áo ra đình ăn cheo
8/-
Mẹ em tham thúng xôi dền
Tham con lợn béo, tham tiền Cảnh Hưng.
Em đã bảo mẹ rằng đừng
Mẹ lườm mẹ nguýt mẹ bưng ngay vào
Bây giờ chồng thấp vợ cao
Như đôi đũa lệch so sao cho bằng.
9/-
Người ta giàu thì đầu heo mâm thịt
Hai đứa mình nghèo thì cặp vịt, đôi bông
Làm cho cha mẹ vui lòng
Đèn lên đôi ngọn, bá tòng xứng đôi
10/-
Người ta giàu thì đầu heo mâm thịt
Hai đưá mình nghèo thì cặp vịt đôi bông
Người ta thách lợn, thách gà
Nhà em thách cưới, một nhà khoai lang
11/-
Nuôi heo thì phải vớt bèo
Lấy vợ thì phải nợp cheo cho làng
Lựa được một con dâu sâu con mắt
Mua heo chọn nái, mua gái chọn dòng
12/-
Bà già lật đật mua heo cưới chồng
Cưới về chồng bỏ chồng dông
Bà già mới tiếc ba mươi đồng mua heo
Còn duyên anh cưới ba heo
hết duyên anh đánh ba hèo đuổi đi
13/-
Đầu gà má lợn thì chê
Lấy thằng câu ếch đi rê ao bèo
14/-
Bà mai muốn ăn đầu heo
Nói chuyện giàu nghèo, đưa đẩy đẩy đưa…
Kinh nghiệm chăn nuôi, thế thái nhân tình, linh tinh, ...
1/-
Con lợn mắt trắng thì nuôi
Những người mắt trắng đánh rồi đuổi đi.
2/-
Chăn nuôi vừa khéo vừa khôn
Quanh năm gà lợn xuất chuồng quanh năm.
3/-
Ba bà đi bán lợn con
Bán đi chẳng được lon ton chạy về
Ba bà đi bán lợn sề
Bán đi chẳng được chạy về lon ton
4/-
Đang khi lửa tắt cơm sôi
Lợn đói, con khóc, chồng đòi tòm tem
Bây giờ lửa đã cháy rồi
Lợn no, con nín, tòm tem thì tòm
Hoặc để ám chỉ sự giàu có của ai đó:
Cồng cộc bắt cá dưới bàu
Cha mẹ mày giàu, đám giỗ đầu heo
5/-
Bố chồng là lông con lợn
Mẹ chồng như tượng mới tô,
Nàng dâu mới về là bồ chịu chửi
6/-
Con gà cục tác lá chanh
Con lợn ụt ịt (ủn ỉn) mua hành cho tôi
Con chó khóc đứng khóc ngồi
Bà (Mẹ) ơi đi chợ mua tôi đồng riềng
7/-
Dưỡng nam bất giáo như dưỡng lư
Dưỡng nữ bất giáo như dưỡng trư
8/-
Đầu gà má lợn thì chê
Lấy thằng câu ếch đi rê ao bèo
9/-
Mẹ ơi sinh trai mà chi
Đầu gà má lợn đem đi cho người
Mẹ sinh con gái như tôi,
Đầu gà má lợn mẹ ngồi mẹ ăn!
10/-
Để cho con trẻ ăn chơi giữ nhà.
Bao nhiêu củ rím củ hà
Để cho con lợn con gà nó ăn.
11/-
Thân em mười sáu tuổi đầu
Cha mẹ ép gả làm dâu nhà người
Nói ra sợ chị em cười
Năm ba chuyện thảm, chín mười chuyện cay
Tối về đã mấy năm nay
Buồn riêng thì có, vui rày thì không.
Ngày thời vất vả ngoài đồng
Tối về thời lại nằm không một mình.
Có đêm thức suốt năm canh
Rau heo, cháo chó, loanh quanh đủ trò.
12/-
Trông mặt mà bắt hình dong
Con lợn có béo thì lòng mới ngon
13/-
Mèo theo thịt mỡ ồn ào
Cọp tha con lợn thì nào thấy chi!
14/-
Bói cho một quẻ trong nhà
Chuồng heo ở dưới, chuồng gà ở trên
Bói cho một quẻ trong nhà
Con heo bốn cẳng, con gà hai chân