Toelichting en toepassing

Wat zijn architectuurprincipes

Er bestaan veel theoretische definities en interpretaties van architectuurprincipes. De rode draad daarin is dat architectuurprincipes regels zijn, die de ontwerpvrijheid beperken. Ze zijn afgeleid van organisatiedoelstellingen, organisatiemissie en -visie en geven richting en structuur aan het ontwerp van organisatie, proces, informatie, applicatie en techniek.

Architectuurprincipes zijn richtinggevende afspraken:

• • binnen een organisatie, gebaseerd op overtuigingen hoe de ambities van de organisatie te realiseren.

  • over de inrichting en realisatie van de informatievoorziening (ze geven structuur aan de inrichting van proces, informatie, applicatie en techniek);

  • die je kunt gebruiken als leidraad en toetsinstrument bij veranderingen.

Architectuurprincipes vormen een kernonderdeel van enterprise architectuur: ze richten zich op de essentie en bieden een stabiel handvat voor veranderingen in organisaties.

Net zoals NORA-principes (Nederlandse Overheid Referentie Architectuur), zijn ZiRA-principes niet bedoeld als blauwdruk om één op één over te nemen maar als richtinggevend instrument. Als professional kun je ze vertalen naar de eigen situatie. De principebeschrijvingen zijn gebaseerd op het format dat bekend is van TOGAF (The Open Group Architecture Framework) en DYA (Dynamische Architectuur).

Principes zijn niet inherent consistent, niet volledig en niet stabiel (bron: DYA):

• Vrijwel alle architecturen bevatten interne tegenstellingen zoals snel versus duurzaam en veilig versus gebruikersvriendelijk. Architectuur is bedoeld om dit soort spanningsvelden naar voren te halen en om besluitvorming over tegenstellingen te ondersteunen. Architectuur is het product van visie en van onderhandeling en compromis.

• Volledigheid is onhaalbaar en niet te toetsen. Wel doen we ons best om een afdoende set aan architectuurprincipes neer te zetten.

• Architectuur volgt de dynamiek van de business. Elk project is een toets of de architectuur nog actueel is. Principes zijn het begin van de discussie, niet het eind en architectuur is een instrument om verandering te faciliteren.

Doel en toepassing van architectuurprincipes 

(bron: DYA)

1) Architectuurprincipes ondersteunen de  strategische dialoog op strategisch, tactish en operationeel niveau

• Strategie. Hoe krijgen wij de businessstrategie haalbaar en maakbaar in de ICT? Welke capaciteiten moeten wij ontwikkelen om ook op lange termijn de continuïteit te waarborgen? Wat willen wij zelf doen en wat niet? Op welke middelen willen wij inzetten?

•  Tactiek. Hoe realiseren wij onze strategie in projecten? Hoe hangen projecten samen? Welk product en welke leverancier kiezen wij en op basis waarvan?

• Operatie of uitvoering. Op welke processen, informatie en systemen heeft een verandering impact? Hoe krijgen wij de functionele eisen vanuit de bedrijfsvoering en de huidige technische mogelijkheden bij elkaar?

2) Architectuurprincipes borgen samenhang. 

Architectuur is een instrument om samenhang te realiseren en te handhaven. Denk aan de samenhang tussen processen, samenhang tussen systemen en informatie, tussen het informatievoorzieningsbeleid binnen organisatieonderdelen (boven-, naast- en onderliggend) en tussen de organisatie en externe partijen.

3) Architectuurprincipes stellen kaders voor veranderingen in projecten.

Op basis van businessstrategie en ICT best practices wordt beleid gedefinieerd dat kaders stelt voor projecten. Vanuit deze kaders en business requirements kunnen Project Start Architecturen (PSA’s) worden gemaakt’ voor afspraken over ontwerp en oplossingsrichting.

Verschil en overeenkomst tussen beleid en architectuurprincipes

Beleid is de manier waarop je iets regelt en leidt. Beleid betreft de afspraken in onze organisatie en over hoe wij onze doelstellingen realiseren. Architectuurprincipes zijn richtinggevende afspraken die structuur geven aan verandering, inrichting en ontwerp van organisatie, proces, informatie, applicatie en (ICT en medische) technologie. Niet alle beleid is architectuur. Pas als beleid richting en structuur geeft aan de inrichting en ontwerp van organisatie en proces (businessarchitectuur), informatie (data), applicatie (en integratie) en (ICT en medische) technologie, dan zien wij beleid als onderdeel van architectuur.

ZiRA principes toepassen

Er zijn verschillende manieren waarop je kunt omgaan met de ZiRA principes:

1.                gebruik ze als inspiratie en neem ze (aan de eigen situatie aangepast) op in je eigen principebibliotheek;

2.                gebruik de ZiRA-principes om je eigen principes aan te scherpen;

3.                neem ze letterlijk op als onderdeel van je principebibliotheek en leg eventueel relaties tussen eigen en ZiRA-principes.

Bij het opstellen en gebruiken van architectuurprincipes is besturing belangrijk, evenals communicatie en ondersteuning. Let erop:

• de principes te besturen in de organisatie (governance);

•  de principes te communiceren op een wijze die aansluit bij de behoefte en het perspectief van de stakeholders;

• de principes te ondersteunen doordat architecten ze toepassen.

Wanneer voornamelijk architecten architectuurprincipes opstellen en het management de principes pro forma goedkeurt, bestaat het gevaar dat architectuurprincipes in projecten eerder als dictaat worden ervaren dan als kwalitatief goed inhoudelijk stuurmiddel.

Checklist bij het zelf opstellen van principes

Hieronder bedoeld als hulpmiddel een aantal tips en checklists bij het zelf opstellen van principes. (Met dank aan Drs Danny Greefhorst, docent NAF Masterclass Enterprise Architectuur)

Genereer strategieën

Hoe een principe te maken:

• • Afleiden principes uit de essentie van veranderfactoren (doelstellingen, waarden, knelpunten, risico’s, kansen , beperkingen)

  • Afleiden uit essentiële kennis (van domeinexperts, best practices, technische ontwikkelingen)

  • Hergebruiken van bestaande architectuurprincipes (referentie- en solution-architecturen)

Filters

Criteria om te bepalen of een statement een principe is:

• • Beschrijft het een functionaliteit? dan is het een functionele eis;

  • Beschrijft het iets wat moet gebeuren? dan is het een actie;

  • Zijn er geen objectieve argumenten die het onderbouwen? dan is het een strategische keuze;

  • Geen impact op ontwerp van organisatie of ICT? dan is het beleid;

  • Heeft het impact op één systeem? dan is het een ontwerpkeuze.

Specificeren rationale

Tips bij het beschrijven van de rationale:

• • Beschrijf de voordelen voor de organisatie;

  • Verwijs naar de veranderfactoren die eerder zijn bepaald;

  • Beloof niet te veel;

  • Verwijs naar specifieke discussiepunten in de organisatie.

Specificeren implicaties

Tips bij het beschrijven van de implicaties:

• • Beschrijf de toestand die bestaat als het principe succesvol is geïmplementeerd;

  • Maak de implicaties zoveel mogelijk organisatiespecifiek;

  • Maak de implicaties toetsbaar;

  • Beperk tot de essentie;

  • Het kan verhelderend zijn om expliciet te beschrijven wat het principe NIET impliceert.

 Verantwoording

Voor het metamodel hebben wij ons laten inspireren door de aanpassingen in de NORA en deze naar eigen inzicht toegepast. Wij hebben het onderscheid tussen basisprincipes en afgeleide principes verlaten en spreken alleen nog over principes. Voor de eenvoud hebben wij gekozen voor één laag principes.

In de vorige versie ZiRA-architectuurprincipes stonden de basisprincipes in de organisatielaag van het Nictiz-lagenmodel en de afgeleide principes in de daaronder liggende lagen. Door principes laagoverstijgend te definiëren en implicaties op alle lagen van het lagenmodel ontstaat een eenvoudiger model.

In de nieuwe set ZiRA Architectuurprincipes hebben wij de inhoud uit andere principesets (zoals van de IZA, NVSen DIZRA ) niet opgenomen. De andere principesets kun je opvoeren als drijfveren met daarbij een verwijzing (Drijfveer: ‘Principes DIZRA’).

Voor principes en andere afspraken die voorkomen in afsprakenstelsels als Twiin, MedMij en Babyconnect is het object afspraken in het metamodel opgevoerd. Ook hier wordt aanbevolen te volstaan met een verwijzing (in plaats van losse elementen uit het afsprakenstelsel op te nemen). Met het nieuwe metamodel stimuleren wij het gebruik van meer motivatie-elementen.

Concepten kun je eenvoudig door elkaar halen. Door iets anders te formuleren maak je van een doel een drijfveer of principe. Het is zelfs mogelijk dat een doel bij de ene organisatie (zoals de overheid) voor een andere organisatie (zoals een ziekenhuis) een drijfveer is. Toch voeren wij deze elementen op, juist om je als gebruiker te dwingen duidelijk te maken: waarom je wat wil en hoe je je doelen met de architectuurprincipes richting geeft.

Een zekere uitwisselbaarheid binnen de concepten geldt ook bij principes en implicaties. In hoeverre zijn implicaties, zoals ze nu bij principes staan beschreven, afgeleide principes? Hoeveel concreter dan een principe moet een implicatie zijn? In hoeverre wil je implicaties nog generiek houden? Of formuleer je met implicaties eigenlijk je eisen?

In de aangeboden set hebben wij ervoor gekozen de implicaties redelijk generiek te houden. Wij gaan ervan uit dat bij een specifieke vraag of oplossing de eisen een en ander specifiek maken. Natuurlijk staat het je vrij andere keuzes te maken voor je eigen ziekenhuis.

Voor de 12 ZiRA Architectuurprincipes is gekozen voor een woord dat een kenmerk weergeeft en gemakkelijk blijft hangen. Voor de bijbehorende implicaties hebben wij een richtinggevende formulering gekozen. Daarin gebruiken wij vaak woorden als ‘we’ en ‘onze’. Hiermee willen wij bereiken dat degenen die ze gebruiken zich committeren. Als je zegt dat ‘wij’ iets op een manier doen, kun je er minder gemakkelijk van afwijken. Ook daarin kun je in je eigen ziekenhuis andere keuzes maken.

In de nieuwe ZiRA Architectuurprincipes staat bij de implicaties aangegeven op welke lagen in het Nictiz-lagenmodel ze het meest evident van toepassing zijn. Vanwege de generieke formulering kun je met enige creativiteit een implicatie naar een andere, niet aangegeven, laag vertalen. Maak je eigen keuze maar blijf alert op de toegevoegde waarde voor het te bereiken doel en op de eenvoud en de herkenbaarheid.

Ten slotte: een implicatie is vanwege de eenvoud altijd ondergebracht bij één principe. Toch kun je beredeneren dat de implicatie bij meer principes hoort. Dit speelt nog sterker als principes aan doelen en drijfveren worden gerelateerd. Onze boodschap: houd het zo simpel mogelijk en blijf nadenken over het waarom.