Toelichting en toepassing
Op deze pagina een nadere toelichting op het bedrijfsfunctiemodel. Het is de verantwoording van hoe het bedrijfsfunctiemodel tot stand is gekomen. Voorbeelden van bedrijfsfunctiemodellen uit ziekenhuizen zijn opgenomen in het ZiRA Praktijkboek.
Totstandkoming
Bij de ontwikkeling van het ZiRA bedrijfsfunctiemodel zijn de domeinen uit het eerdere RDZ als uitgangspunt genomen. In het RDZ was een bedrijfsfunctie gedefinieerd als "Een verzameling van bedrijfsactiviteiten die onderlinge samenhang vertonen in de vereiste kennis, vaardigheden, resources of benodigde applicaties". In het RDZ waren de bedrijfsfuncties niet expliciet uitgewerkt, maar bestond er een impliciete 1-op-1 relatie met de domeinen. Voor informatie-intensieve organisaties is het vaak zo dat bedrijfsfuncties en informatiedomeinen met elkaar samenvallen. Mede daarom is er voor gekozen om deze 1-op-1 relatie in het ZiRA Bedrijfsfunctiemodel te handhaven.
In de ZiRA hebben we de definitie van de bedrijfsfunctie aangescherpt tot "een intern gedragselement (de functie) dat wordt gevormd door een set bedrijfsactiviteiten die samenhang vertoont in de benodigde kennis, vaardigheid en middelen en toegevoegde waarde levert vanuit bedrijfsperspectief". De aanscherping zit hem in het feit dat het een gedragselement is (zie toelichting ArchiMate hieronder) en dat de bedrijfsfunctie een resultaat oplevert dat van waarde is voor de bedrijfsvoering. Dit lijkt wellicht een open deur, we doen immers niet iets wat geen waarde heeft, maar hier is bedoeld dat een bedrijfsfunctie vanuit bedrijfsperspectief een afgerond (deel)resultaat oplevert aan zijn omgeving (zie ook paragraaf Bedrijfsfunctie versus Dienst). Dit is meer conform de ArchiMate-definitie en de definitie die wordt gebruikt in andere referentie-architecturen.
De oorspronkelijke RDZ bedrijfsactiviteiten (equivalent voor processtappen) zijn door het ZiRA procesmodel uitgebreid en verrijkt. Voor het bepalen van de bedrijfsfuncties van de ZiRA zijn de volgende criteria voor de bedrijfsactiviteiten gehanteerd:
Welke kennis is nodig voor uitvoering van de bedrijfsactiviteit?
Wat zijn de benodigde vaardigheden en middelen voor uitvoering van de bedrijfsactiviteit?
In welk werkproces komt de activiteit voor? Een werkproces wordt vaak overwegend uitgevoerd door één team met gemeenschappelijke kennis, resources en middelen, een bedrijfsfunctie dus. Dit moet dus niet gelezen worden als "deze werkprocessen zitten in deze bedrijfsfuncties", maar "met de bedrijfsactiviteiten in deze bedrijfsfuncties zijn deze werkprocessen te maken".
Vervolgens zijn de sets van bedrijfsactiviteiten met gelijke criteria samengevoegd in een bedrijfsfunctie en als een intern gedragselement (de functie) beschreven.
Relatie bedrijfsfuncties en werkprocessen
Het verschil tussen bedrijfsfuncties en werkprocessen staat beschreven in dit hoofdstuk van het ZiRA metamodel. Het belangrijkste onderscheid is dat processen een bepaalde mate van volgordelijkheid hebben: eerst voer je de ene activiteit uit daarna pas de volgende. Functies zijn inrichtings- en volgorde onafhankelijk. Anders gezegd: Bedrijfsfuncties beschrijven ‘Wat’ er gebeurt, bedrijfsprocessen ‘Hoe’ het gebeurt”. Een voorbeeld om het verschil duidelijk te maken is de ‘Schoonmaakfunctie’. Er wordt schoon gemaakt in een ziekenhuis. Dat is een bedrijfsfunctie die duidelijk meerwaarde biedt. Er zijn echter veel manieren van schoonmaken afhankelijk van wat je schoonmaakt en waar. Als je wilt weten hoe schoonmaken in zijn werk gaat, kijk je naar de schoonmaakprocessen.
In onderstaande figuur is gevisualiseerd welke bedrijfsfuncties een relatie hebben met de werkprocessen (derde criterium). Dit geeft inzicht in met welke bedrijfsactiviteiten van een bedrijfsfunctie welke werkprocessen zijn te maken (derde criterium).
Bedrijfsfunctie versus Dienst
Zowel bedrijfsfuncties als processen beschrijven de interne gang van zaken binnen een aandachtsgebied of organisatie. Een dienst (in ArchiMate bedrijfsservice genoemd) beschrijft juist datgene dat van buitenaf zichtbaar en bruikbaar is van processen en functies. Het beschrijft de dienst die gebruikt kan worden, zonder dat duidelijk is hoe die dienst met behulp van processen of bedrijfsfuncties gerealiseerd wordt.
Een bedrijfsfunctie levert net als een dienst een resultaat op. Een dienst levert een overeengekomen prestatie aan een afnemer, een functie levert vanuit bedrijfsperspectief een resultaat aan zijn omgeving (zie ook: Bedrijfsservice, bedrijfsfunctie en bedrijfsproces op Via Nova).
Bedrijfsfunctie versus Afdeling
Binnen de ZiRA hebben we gekozen voor de criteria kennis en benodigde vaardigheden/middelen voor de groepering van bedrijfsactiviteiten tot een bedrijfsfunctie. Vaak zijn deze criteria ook maatgevend voor het vormen van een afdeling. Een organisatie-eenheid is ook een clustering van activiteiten, maar dan op basis van verantwoordelijkheden, procesoptimalisatie, maar soms ook op basis van kennis en competenties (het ligt er maar aan waar je in een bepaalde periode de aandacht op wilt richten). Daardoor komen bedrijfsfuncties en organisatie-eenheden nog wel eens overeen (afhankelijk van de keuzes bij de organisatie-indeling)
Toepassing bedrijfsfuncties
De toepassingsmogelijkheden van een bedrijfsfunctiemodel zijn breed. Vanwege de stabiliteit van het model is het geschikt om gebruikt te worden als algemeen ankerpunt om andere modellen aan te relateren, waarbij in eerste instantie nog niet gesproken wordt over organisatie- en ICT-inrichting.
Het bedrijfsfunctiemodel kan een hulpmiddel zijn voor een strategische discussie over wat onderscheidende en niet-onderscheidende kerncompetenties zijn van een organisatie. Denk bijvoorbeeld aan een discussie rondom uitbesteding van organisatie-onderdelen.
Het bedrijfsfunctiemodel kan een hulpmiddel zijn om kosten, baten, risico’s, knelpunten op te plotten. Hierdoor kan er inzicht ontstaan in de prioriteiten voor verandering. Gegeven de prioriteiten is het dan bijvoorbeeld mogelijk om de impact op de bedrijfsprocessen en de informatievoorziening te bepalen. Hiervoor is het nodig dat die modellen zijn gekoppeld aan het bedrijfsfunctiemodel.
Het bedrijfsfunctiemodel kan daarmee ook een hulpmiddel zijn voor impactanalyses.
Het bedrijfsfunctiemodel geeft aan waar logische eenheden en grenzen bestaan in de organisatie, processen en informatievoorziening.
Het bedrijfsfunctiemodel kan een hulpmiddel zijn ter ondersteuning van programma- en projectportfoliomanagement. Door (mogelijke) programma’s en projecten te plotten op het bedrijfsfunctiemodel ontstaat inzicht in waar de veranderingen zitten (en waar dus ook niet), hoe ze geclusterd kunnen worden en of ze beslag leggen op dezelfde verandercapaciteit.
Het bedrijfsfunctiemodel kan een hulpmiddel zijn bij HR-vraagstukken gezien het feit dat bedrijfsfuncties een clustering zijn van kennis en competenties.
Het bedrijfsfunctiemodel kan een hulpmiddel zijn bij het bepalen van informatiebehoeften en met name de uitwisseling van informatie. Bij de beschrijving van bedrijfsfuncties worden afspraken gemaakt en vastgelegd welke bedrijfsfunctie welke bedrijfsinformatie nodig heeft, en welke informatie gedeeld moet worden (= functieoverschrijdende informatie).