De Collaboratie

De collaboratie in Vlaanderen tijdens de Tweede Wereldoorlog werd gekenmerkt door een hevige concurrentie. Langs Vlaamse zijde wedijverde het Vlaams Nationaal Verbond (VNV) met de DeVlag en de Vlaamse SS. 

Aan de kant van de bezetter beconcurreerden de Militärverwaltung, de Reichsjugendführung en Duitse SS-instanties elkaar. De Militärverwaltung werkte officieel  samen met het VNV  maar, afhankelijk van haar eigen belangen, werd het VNV ook beknot ten voordele van andere collaboratiepartijen.  Verdeel en heers.

De moeilijke verhoudingen tussen de diverse collaborerende partijen en organisaties vormden het onderwerp van een beperkt aantal publicaties over Vlaanderen tijdens de Tweede Wereldoorlog. 

Zo analyseerde Frank Seberechts in 1991 in "Geschiedenis van de DeVlag : Van cultuurbeweging tot politieke partij, 1935-1945" als eerste de evolutie van deze organisatie. Zijn licentiaatsverhandeling uit 1984 over hetzelfde onderwerp diende daarbij als uitgangspunt.

"Greep naar de macht. Vlaams-nationalisme en Nieuwe Orde. Het VNV, 1933-1945" van Bruno De Wever uit 1994 blijft tot op heden echter hét standaardwerk over de collaboratie in Vlaanderen. In deze uitgave, gebaseerd op zijn proefschrift uit 1992, presenteert De Wever de resultaten van zijn gedetailleerde onderzoek naar het VNV. 

Bovendien komt ook de wisselwerking met de Militärverwaltung, de Vlaamse SS, de Hitlerjugend (HJ) en de DeVlag er uitgebreid in aan bod.

Amper 4 maanden na de capitulatie werd in Gouw Antwerpen een kaderdag van de Zwarte Brigade gehouden. Vrijdag 11 oktober om 19.00 uur werd door de groep Kapellen-Ekeren een groepsvergadering gehouden in de Puihoekstraat 44.

Baken Anna, Oudstrijderslei 34, 3 maanden hechtenis, was werkzaam bij de Werbestelle Brugge.

Belde Maria., 30 jaar, Drogerijstraat 8, 1 jaar hechtenis, verklikking. (1944)

Bresselaars Corneel, 24 jaar, Moretuslei 32, 24 jaar, 3 jaar gevangenisstraf, lid van Organisation Todt (1945)

Callewaert Jean-Francois, geboren Etterbeek 29 februari 1888, Willy Staeslei 104, tussen 01.06.1942 en 29.01.1943 's vijands politiek en plannen in de hand te hebben gewerkt - 20 jaar buitengewone hechtenis

Calluy Petrus, 22 jaar, Lange Sterrestraat 75, lid van Waffen SS Langemarck, levenslange hechtenis (1946)

De Block Herman, Geestenspoor 21, 12 jaar gevangenisstraf, lid van VNV (1945)

De Hoon Frans, 27 jaar, Driehoekstraat 18, 10 jaar gevangenisstraf, lid van Germaanse SS en De Vlag (1945)

De Koning Petrus, 38 jaar, Kapelschesteenweg 251, Ekeren Donk, 15 jaar hechtenis, spoorwegwachter (1944)

Dotsch Eberhart, 45 jaar, Kapelsesteenweg 323, Ekeren-Donk, doodstraf, celleider van de Vlag en lid van het veiligheidscorps.  Klaagde werklieden aan op de Ford (1945)

Gheldo(r)f Karel, Jaak Van Haesendonckstraat 15, 3 jaar gevangenisstraf, lid van N.S.K.K en propagandist VNV  (1945)

Haepers Victor, 34 jaar, Veltwijcklaan 109 of 199, bij verstek ter dood, hulpfeldgendarm Zivilfahnder (1945)

Hotag Henri, 37 jaar, Oude Berghsebaan 46, teruggebracht tot 5 jaar gevangenisstraf ipv 6 jaar, uit armoede lid van de Vlaamse Wacht maar hij zou enkel als elektrieker in de kazerne werkzaam zijn geweest (1945)

Jacobs Henri, 34 jaar, Hoogboomsesteenweg 163, 8 maanden gevangenis, lid van N.S.K.K. (1946)

Jacobs Margaretha, 40 jaar, Roosemaaiveld 7, van 2 naar 1 jaar gevangenisstraf, lid van De Vlag (1945)

Larosse Raymond, geboren Mol op 17 februari 1921, 24 jaar, Leugenberg 40, doodstraf, Feldgendarm, "gaf het bevel om bij een huiszoeking de voortvluchtige neer te schieten zo men hem vond" (1945)

Loots Jos, 29 jaar, diamantslijper, Isabellalei 77 (Ed. Caertsstraat 6 in 1944), 5 jaar gevangenisstraf, lid van N.S.K.K. (1945)

Meganck, 33 jaar, Poeldreef 90, 10 jaar gevangenisstraf, secretaris van De Vlag en verklikking van Mevr. Joostens, beweert gehandeld te hebben onder dwang van de Duitsers (1945)

Moreels Robert, 35 jaar, Willy Staeslei 1, lid van het NSKK, 5 jaar gevangenis (1946)

Piette Frans, 39 jaar, Oorderensteenweg 89, celleider bij De Vlag en lid van het veiligheidskorps, 8 jaar hechtenis.

Poelmans Marcel, 28 jaar, Pastoor Goetschalckxstraat 62, teruggebracht tot 3 jaar gevangenisstraf ipv 5 jaar, lid van de N.S.K.K. (1945) 

Rammeloo Fritz, 31 jaar, Fortuinstraat 24, van 2 naar 4 jaar gevangenisstraf, lid van Organisation Todt en Vlaams Legioen (1945)

Reyniers Alfons, 42 jaar, Laar 23, 8 jaar gevangenisstraf,  lid van Vlaamse Wacht (1945)

Schouten Wi(lle)m Jan, Willy Staeslei, 8 jaar teruggebracht tot 5 jaar gevangenisstraf, lid van N.S.K.K. (1945)

Staal Jozef., 31 jaar, Schoonbroekstraat 30, 15 jaar gevangenisstraf,  lid van Vlaamse Wacht (1945)

Thomas Bertha, Bist 41, 1 jaar gevangenisstraf,  verklikking (1945)

Valcke Albert, Willy Staeslei 96a, 20 jaar buitengewone hechtenis, lid van Vlaamse Wacht en verraad (1945)

Van Ackeren Joseph, 25 jaar, Kapelse steenweg 763, lid van NSKK, 6 jaar hechtenis (1946)

Van Assche Francisca, wonende Patronaatstraat 10, 10 jaar dwangarbeid, verklikking (1945)

Van Boven Désiré, 36 jaar, Molenstraat 8, lid van fabriekswacht, bouwkommando en Flak, 5 jaar gevang (1946)

Van Boven Willem Guill. , 39 jaar, dokwerker, wonende Plasstraat 27, 7 jaar hechtenis, lid van Organisation Todt (1945)

Van De Leur Maria, Veltwijcklaan 199, 6 jaar gevangenisstraf,  lid van VNV  en propagandiste (1945), in 1946 verminderd naar 4 jaar.

Van Den Bergh R., 60 jaar, Willy Staeslei 104, vrijgesproken (1944)

Van Oosterbosch Antoinette, 50 jaar, Antwerpse Steenweg 181, 10 jaar hechtenis, verklikking (1945).  In 1946 teruggebracht naar 7 jaar.

Van Osta Louis, 24 jaar, Claessensdreef 115, 3 jaar gevangenisstraf, lid van N.S.K.K. (1945) (SK)

Van Rompaey Theodoor Jozef, geboren Antwerpen 1 november 1921, August Scheyvaertslaan 82, tussen juni 1944 en 10 mei 1945 de wapens te hebben opgenomen tegen België en de bondgenoten, Lid van De Vlag en Waffen SS, 10 jaar gewone hechtenis

Van Thillo Edmond, Steenstraat 65, 5 jaar gevangenisstraf, "verklikking" (1945)

Van Tilborgh Cornelius, 34 jaar, Oude Baan 6, 5 jaar gevangenisstraf,  lid van Organisation Todt/S.K. (1945)

Verstappen Remigius (Remy) Jozef, 30 jaar, Klein Hagelkruisstraat 71, doodstraf bij verstek, lid van Jagdverband 502 en Waffen SS  (1948)

Vriens Ernest, 31 jaar, Driehoekstraat 93, levenslange hechtenis, lid van O.T. (1944)

Wagemans René (Antwerpen, 05/10/1927), wonende Kapelsesteenweg 139, 10 jaar gewone hechtenis, lid Waffen-SS (1944)

Willekens Henri, 40 jaar, Hoogboomsesteenweg 187, 25 jaar gevangenisstraf, lid van VNV, de Vlaamse SS en de Waffen-SS (1946)

De Borger Gustaaf, 23 jaar uit Ekeren, was verbindingsman voor de gouw Brandenburg als lid van het DAF (Het Deutsche Arbeitsfront).  Het DAF was de vakbondsorganisatie die door de nazi's werd opgericht in 1933 ter vervanging van de diverse vakbonden in de Weimarrepubliek.   Gustaaf wordt in 1946 beschuldigt van het "brengen van de nazigroet" en het "voeren van het woord" op diverse bijeenkomsten van de vakbond als vertegenwoordiger van de Belgische arbeiders in de Gouw.  Gustaaf voert aan dat hij opgeëist was en geen vrijwillige arbeidsdienst deed.  Het artikel vermeldt geen verdere info.  In 1948 wordt zijn straf verminderd van 4 naar 2 jaar.

De Burggraeve, politiecommissaris te Ekeren diende zich in 1946 te verdedigen over het aanhouden van werkweigeraars - die gezocht werden door de Duitsers - door zijn diensten.  Volgens sommige kranten verwees de commissaris daarop naar een circulaire van de hoofdcommissaris, die zich op zijn beurt verdedigde door te verwijzen naar de mondelinge bevelen "van een hoogeplaatst magistraat".  Waarop de zaak werd 'geclasseerd".  

Waarop een week later De Burggraeve publiek en formeel op zijn eer verklaart zich niet te verschuilen achter een circulaire en nooit een bevel te hebben gegeven om werkweigeraars op te pakken.  Zijn diensten arresteerden de werkweigeraars tijdens zijn verlof.

Hermans Constant, 43 jaar, August Scheyvaertslaan 54, beschuldigd van verklikking: Vrijspraak (1946)

Vals beschuldigd: zware gevolgen.

Smits Bertha (32 jaar) en haar moeder Verbannen Johanna (67 jaar) deiden wonende Lange Sterrestraat 43 alsook Smits Irma (31 jaar) zuster van Bertha, wonende Schoonbroek 4 en Bertha's nichtje Smits Josephina, 23 jaar, Geestenspoor 3 verschenen alle vier voor de krijgsraad van Antwerpen.  Bertha en haar moeder zitten al vast sinds de bevrijding.  Zus en nicht werden voor de zitting gedagvaard.  

Beschuldiging: verklikking door de ex-echtgenoot van Bertha.  Zijn naam wordt nergens vermeld.  Tijdens de oorlog leefde Bertha al gescheiden van haar man.  Deze werd opgeëist (tot 3x) om te gaan werken in Duitsland.  Tijdens een verlof keerde hij niet terug wat hem een bezoek van de Feldgendarmen zou opleveren.

Nu had de man zijn ex-echtgenote een brief gestuurd dat hij ze zou neerschieten bij zijn terugkomst uit Duitsland.  Hij ging er dan ook vanuit dat zij hem had verklikt bij de Feldgendarmerie.  En dat moeder, zus en nicht haar hadden bijgestaan in de verklikking.

Voor de rechtbank was dit duidelijk een familievete van een wraakzuchtige ex-man en geen geval van verklikking.  De vier dames werden dan ook vrijgesproken.   Ondertussen hadden moeder en dochter wel al enkele maanden onschuldig in detentie gezeten...  

Wat in 1938 nog een goed idee leek om de socialisten een hak te zetten bij de gemeenteraadsverkiezingen en de katholieken aan de macht te brengen of te houden, de zogenaamde concentratielijst van katholieken, VNV en Rex is in 1945 niet zo'n goed idee geweest.  

Onmiddellijk na de bevrijding hield Groot-Antwerpen op te bestaan.  De gemeenten kregen hun vooroorlogs bestuur terug.  Behoudens in die gemeenten waar de katholieken met een concentratielijst de meerderheid en dus het bestuur hadden gevormd.  Moeilijk om in 1945 de verkozenen van Rex, VNV terug te laten besturen...

In Berchem zijn 11 van de 25 kandidaten op de concentratielijst geïnterneerd of opgesloten in de gevangenis, de zes "fascisten" in Borgerhout zijn in onderzoek of gevlucht, zelfde verhaal in Deurne - ook 6 -, Hoboken: 1 opgesloten, één op de vlucht en mogelijk 3 schorsingen, Morstel 1 vrijwillig ontslag, 1 gevlucht en 1 geïnterneerd op 7 verkozenen, Wilrijk 8 op 17 geschorst, in Merksem (Klein-Berlijn) Burgemeester en twee schepenen geschorst, in Ekeren zijn 2 schepenen afgezet en 3 anderen zijn verhuist of gevlucht.

Op 18 mei verschijnt een artikel dat er "in de omgeving van de Driehoekstraat" een ontploffing was aan het huis van D. B. - De K.  Onbekenden hadden buskruit en solfer tegen de rolluiken geplaatst en in brand gestoken met een explosie en brand tot gevolg.  De buren waren in staat om het vuur te blussen.  Het artkel eindigt met "Er moet wraak in het spel zijn"

In het Laatste Nieuws van zondag 20 en maandag 21 mei 1945 verschijnt een artikel "Woelingen in Ekeren".  Het artikel beschrijft het in brand steken van een huis (het huis van dhr. Avermaet) op de Markt.  Het huis wordt in as gelegd en de brandweer had alle moeite om de aanpalende huizen te vrijwaren.  Ook de inboedel van dokter V. (nvdr Van Thillo) werd "kort en klein geslagen".  Daarnaast werd op verschillende plaatsen "door belhamels" meubels en huisraad buitengehaald en in brand gestoken, vooral van de geïnterneerden (familie De Block).  Het beschrijft ook hoe omstaanders "voornamelijk bestaande uit vrouwen" bij "De B." (Fam. De Bond die een aanzegging had gekregen om de gemeente te verlaten) zijn inboedel terug hebben uitgeladen van de vrachtwagen en in brand gestoken.  Politie, Rijkswacht en brandweer waren de ganse dag in de weer.  Een peleton gendarmen bleef tot laat in de nacht patrouilleren.

Dat het gebruik van persoonsgegevens (vooral namen) in de pers dikwijls zorgt voor leed bij onschuldigen blijkt uit verschillende publicaties van mensen die dit bekend willen maken.  

Zo verschijnt op 1 augustus na de oproep van dhr. Jean Vermeire, Steenstraat 58 dat hij niet de Jean Vermeire (oorlogsberichtgever en Waalse SSer, aangehouden te Brussel) is een rechtzetting door de krant in kwestie.  De krant schrijft zelfs dat de zoon van onze Ekerse Jean Vermeire oorlogsvrijwilliger is bij de derde brigade Rumbeke en pa dus zeker geen verdachte is.

Het betreft een zaak avn economische collaboratie.  James Van Luppen was de zaakvoerder van Ford.  Tot aan de oorlog was er slechts één vestiging, de Ford fabriek "te Ekeren op het Kanaaldok".  Tijdens de oorlog breidde Ford sterk uit met vestigingen te Antwerpen en Merksem, zelfs tot in het Luikse.   Ze produceerden enkel voertuigen voor het Duitse leger.  In 1945 werd James Van Luppen opgepakt en schakelde de Ford fabrieken over op het produceren van voertuigen voor de geallieerden, vooral Jeeps.  James Van Luppen werd reeds na enkele weken terug vrij gelaten.  Niet naar de zin van sommigen en in de pers werd hier enige ruchtbaarheid aan gegeven: "Hoe ver staat het eigenlijk met de zaak van dien fijnen kollaborateur"

Het liep fijn af voor de man.  James Van Luppen (1899-1974), afgevaardigd bestuurder Ford Motor Company Belgium, werd in 1967 in de adelstand verheven en werd baron.