10 mei 1940 : de Achttiendaagse veldtocht

Fall Gelb was de naam voor het Duitse militaire plan van het Oberkommando der Wehrmacht (OKW) om de Lage Landen aan te vallen en in te nemen. Deze militaire actie was onderdeel van de Slag om Frankrijk. 

De Achttiendaagse Veldtocht omvat de operaties van het Belgische leger vanaf de inval door het Duitse leger in België, Nederland en Frankrijk op 10 mei 1940 tot de capitulatie van het Belgische leger op 28 mei 1940.

We beperken de beschrijving van de veldtocht  tot 18 mei 1940. Op 18 mei werd Ekeren immers bezet door de Duitsers.

Wil je meer lezen over de 18daagse veldtocht? 

Een zeer gekend voorbeeld daarvan is de deportatie van aangehouden "staatsgevaarlijke personen en spionnen" vanuit de gevangenis van Brugge naar Abbeville (Frankrijk) waarvan 21 van de 78 gevangen zouden worden geëxecuteerd door nerveuze Franse soldaten. De groep, die representatief was voor de vele aanhoudingen op het ganse grondgebied, bestond uit: 21 Belgen (13 Vlamingen en 8 Walen), onder hen twee dinaso’s, twee rexisten, één VNV’er en drie communisten. 57 personen van de groep waren vreemdelingen. Achttien gevluchte Joden uit Duitsland en Centraal-Europa. negen Italianen (onder wie vier uitgeweken antifascisten), zes Nederlanders, drie Luxemburgers, twee volslagen willekeurig aangehouden Zwitsers, een Fransman, een Spanjaard, een Deen, een Oostenrijker, een Tsjech, een Canadees, en tenslotte 14 Duitsers (waarvan drie officieren van de Abwehrstelle-Münster, de afdeling van de Duitse militaire inlichtingendienst die met spionage in het westen was belast). Naast deze drie Duitse spionnen bevonden er zich nog zes echte, niet-Duitse spionnen, in de groep.

Door de herinneringen aan de eerste oorlog in 1914 en de vele wandaden tegen burgers, besloten duizenden burgers te vluchten. Ook de verplichte ontruimingen in steden en dorpen vlakbij de verschillende verdedigingslinies zorgde voor een stroom aan ontheemden.

Voeg daarbij de grote troepenverplaatsingen, de terugtocht van Engelse en Franse soldaten vanuit Nederland en heel België, de volledige mobilisatie van alle jongens vanaf 16 jaar, de reeds aanwezige vluchtelingen uit de door Duitsland geannexeerde gebieden, de oppermachtige Duitse luchtmacht, afgesloten wegen, vernietigde bruggen,... De chaos en paniek was compleet.

De diensten van de openbare veiligheid zenden een telegram aan alle politiecommissariaten met de vraag "Bede te doen aanhouden alle Belgische of vreemde onderdanen verdacht of gevaarlijk ten opzichte van de veiligheid der krijgsverrichtingen...".  Getekend Administrateur  Staatsveiligheid de Foy.  In Ekeren worden alle personen van Duitse nationaliteit aangehouden en overgebracht naar de kazerne Adjt Masschelein 9/10 te Berchem.

De algemene mobilisatie (fase E) wordt afgekondigd. Alle "vijandelijke" goederen worden onder sekwester geplaatst, de alarmverlichting wordt ingevoerd, sportwedstrijden worden geschorst "voor het weekend", voert de rantsoenering in (per dag 450 gr brood, 75 gr vet, 25 gram koffie, 20 gram zout, 30 gram suiker en 500 gr aardappelen).  De regering neemt ook maatregelen voor de prijsbeheersing van de voornaamste voedingsmiddelen.

Verschillende fabrieken, waaronder Mercantile, Ford en Chevrolet, en haveninstallaties in de nabije omgeving worden met bommen bestookt.  Een Italiaans schip wordt getroffen.

Reeds dezelfde dag, tegen de avond, komt de Franse 1ste Lichte Gemechaniseerde Divisie per spoor aan te Ekeren en Kapellen. Deze divisie is uigerust met 87 Somua en 147 Hotchkiss tanks. Ze zijn op weg naar Nederland (Tilburg en Zeeland) om daar de Duitsers tegen te houden.

De Franse troepen dienden ook te zorgen dat Zeeland werd geblokkeerd zodat de Duitsers de Scheldemonding niet kunnen bereiken (en de haven van Antwerpen gebruiken).

Rondom 18u00 passeren de eerste troepen van het 7(FRA)Leger tussen de Schans van Smoutakker en het Fort van Ertbrand via de N11, de Kapelsesteenweg,  richting Putte. Het betreft verkenners van de Groepering Lestoquoi die de marsroute I2 openen voor de 25e Franse Division d’infanterie Motorisée 

In de velden tussen de Moretuslei, Bosstraat en Boerendijk staan 4 maxim mitrailleurs opgesteld als luchtafweer. Ze nemen regelmatig laagvliegende vliegtuigen onder vuur. Enkele Ekerse jongeren helpen om munitiebanden naar de schuttersposten te brengen.

Diezelfde dag komen ook de eerste vluchtelingen uit Nederland aan. De Nederlandse militairen krijgen de kazerne van de Luchtbal als verzamelpunt toegewezen. De eerste euforie is ten einde.

Bij afkondiging van alarmstadium III wordt te Stabroek een groot stuk land onder water gezet tussen de anti-tankgracht en de Nederlandse grens. 

Het begin van de oorlog zorgt ook voor de instelling van de censuur, rantsoenering en het inrichten van openbare schuilplaatsen.

Het eerste slachtoffer in onze gemeente valt:

Een Franse soldaat DUMAS Marcel Antoine, stamnummer CoteAC 21 P 176565, 30ste regiment infanterie (30e RI), geboren op 20 maart 1911 te Saint Etienne (42 - Loire) sneuvelt aan de Schriek.  Hij werd begraven op het Schoonselhof te Antwerpen.  In het register der begraafplaatsen staat dat hij te Ekeren op 15 mei 1940 is overleden.  Hij werd toen begraven op de begraafplaats van Ekeren, Sint-Mariaburg bij de Belgische militairen. (cfr. detaillijsten begraafplaatsen Felixarchief)

In de Franse database voor gesneuvelde militairen in WO II vind ik de volgende info:

Marcel Antoine DUMAS - Mort pour la France le 10-05-1940 (Ekeren, Allemagne) Ekeren - Duitsland...

I/58Li (58ste Linieregiment – eerste bataljon instructie)

Het Bataljon Instructie (Iste bataljon) heeft sinds enkele maanden de militairen van de klasse 40 ontvangen en moet hun opleiding vervolledigen. Het materiaal van het bataljon is echter niet volledig: er is bijna geen munitie en er is gebrek aan bagagewagens, veldkeukens en ambulances. Het I/58Li staat onder het bevel van Kapitein-Commandant Steyaert en telt op 10 mei ongeveer 1.000 rekruten.

Nog voor het Bataljon Instructie de verplaatsing naar zijn alarmkazerne kon uitvoeren werd de kazerne aan de Luchtbal overvlogen en gemitrailleerd door de Luftwaffe. Enkele luchtafweermitrailleurs worden op de binnenkoer opgesteld en het I/58Li slaagt er in een toestel neer te halen dat later in de buurt van Ekeren zal neerstorten. De rekruten van het 58Li hebben hun vuurdoop ondergaan.

(nvdr De vereniging Luchtvaartgeschiedenis.be (VZW Belgian Aviation History Association) heeft een uitgebreide database waar alle gedocumenteerde in België neergestorte (neergehaalde) vliegtuigen zijn opgenomen. Van dit toestel zijn geen gegevens terug te vinden.)

Het I/58Li verlaat de Luchtbal en de manschappen marcheren in twee colonnes naar het station van Ekeren van waaruit ze naar Lovendegem getransporteerd zullen worden. De eerste colonne omvat de bataljonsstaf en de eerste drie compagnies en de tweede colonne groepeert de 4de compagnie, de bagagetrein en de mitrailleurs. Het bataljon overnacht te Ekeren nabij het station.

V/4LA (Vijfde groep 4de regiment legerartillerie)

De Vde groep staat opgesteld te Hoevenen ten noorden van de Antwerpse haven en levert vuursteun aan de 17de infanteriedivisie.

VI/4LA (Zesde groep 4de regiment legerartillerie)

Het geschut staat opgesteld rond Brasschaat. De eerste twee 6” batterijen staan op vooruitgeschoven stellingen. De derde batterij is opgesteld te Donk om de baan van Breda te kunnen bestrijken. Vanaf 2.45 uur is men alert. Om 7.25 uur zijn de gevechtsposities ingenomen. De batterijen zijn klaar om te vuren vanaf 13 uur. De ravitailleringseenheden staan opgesteld in Hof De Bist te Ekeren. De manschappen wachten de ganse dag af. Buiten het lopen van patrouilles en het uitzetten van schildwachten worden de stellingen verbeterd. 

7de Regiment Jagers te Voet (7J)

Op 10 mei wordt ook het 7J gealarmeerd en begint men onmiddellijk met het ontvangen van de terugkomende verlofgangers en reservisten om het regiment op volle sterkte te brengen. De linies worden bemand en het peloton verkenners wordt uitgestuurd naar de noordelijke oever van de anti-tankgracht om te Putte en Zwarte Heuvel zijn observatieposten in te nemen.

Rondom 18:00 uur worden de eerste troepen van het Franse 7de leger gesignaleerd te Putte. De Fransen rukken zoals voorzien op richting Noord-Brabant.

Tijdens de eerste oorlogsnacht wordt Stabroek en omgeving overvlogen door vijandelijke vliegtuigen en is het 7J getuige van het vuren van de Belgische luchtafweer.

I/25A (Eerste groep 25ste Artillerie)

Op 10 mei 1940 wordt de groep gealarmeerd rond 02u30. De stellingen worden bemand en de manschappen wachten verdere bevelen af.

II/25A (Tweede groep 25ste Artillerie)

De 2de groep ontvangt het alarm te 03u00 en is twee uur later klaar tot de actie.

8ste Regiment Jagers te Voet (8J)

De 17de infanteriedivisie maakt deel uit van de Versterkte Positie Antwerpen en bemant de noordelijke sector in het gebied waar zich de naoorlogse haven van Antwerpen bevindt. Kort na middernacht alarmeert het Generaal Hoofdkwartier alle eenheden, en ook bij het 8ste Jagers te Voet wordt tegen de ochtend iedereen op de gevechtsstellingen geplaatst.

Het 8J neemt de linkerflank van de sector toegewezen aan de divisie voor haar rekening en bemant posities tussen Berendrecht in het noorden en Lillo in het zuiden. Het Iste en IIde bataljon liggen in eerste lijn. Het III/8J is het reservebataljon en staat opgesteld naar de haven toe op het tweede echelon. Het peloton verkenners bewaakt aanvankelijk de commandopost van het regiment te Kapellen. Onderluitenant Pauwels beveelt een vernielingsploeg die te Wildert en Essen een aantal voorbereidde weg- en spoorwegvernielingen bewaakt.

Tijdens de voormiddag worden de verkenners uitgestuurd naar Zwarte Heuvel om zich in verbinding te stellen met hun collega's van het 7J die reeds voor de linies uitgestuurd werden. Het peloton krijgt niet alleen de opdracht om elke vijandelijk beweging waar te nemen, maar wordt eveneens betrokken bij het voorbereiden en uitvoeren van een reeks geplande vernielingen. Het peloton dient ter plekke te blijven tot de eventuele komst van de vijand en krijgt een marsroute via Dorp, Kalmthout, Heide en Kapellenbos toegewezen voor hun latere terugtocht.

Spoorwegtroepen 5de Compagnie

De vijfde compagnie verzamelt in de kazerne te Hoogboom. De compagnie verlaat nog de zelfde dag de kazerne samen met het IVde bataljon spoorwegtroepen van het VOC/Gn de kazerne. Terwijl het IVde bataljon naar de kust zal vertrekken, neemt de 5de compagnie zijn oorlogskantonnement in Kasteel Oude-Gracht te Hoogboom in.

Spoorwegtroepen 8 Compagnie.

Luitenant Stenuit is met een detachement aanwezig in de kazerne van Hoogboom.

Spoorwegtroepen 13 Compagnie

Luitenant Jacobs opent zijn velddagboek in de Luchtbalkazerne aan de noordrand van Antwerpen. Zijn compagnie telt die ochtend zes officieren, eenendertig onderofficieren en tweehonderdachtentwintig manschappen.

Dagboek Jozef Bruyninckx, 14 Compagnie, Detachement Luchtbalkazerne

"In de Luchtbal kazerne te Antwerpen worden de militairen van de spoorwegtroepen verzameld zodra de afkondiging van de algemene mobilisatie bevestigd is. De kazerne wordt gebruikt als bijkomende mobilisatieplaats voor de spoorwegtroepen die sinds september 1939 uitgegroeid zijn van één tot drie bataljons.

De manschappen blijven de ganse dag ter plekke en krijgen vergunning van 18u00 tot 21u00. Soldaten die in de buurt wonen maken van de gelegenheid gebruik om nog snel even naar huis te gaan. Antwerpen wordt die dag verschillende keren vanuit de lucht aangevallen en op de Luchtbal Kazerne worden er strenge verduisteringsregels op na gehouden. Tijdens de nacht worden de militairen verschillende keren verstoord door luchtalarm."

WIESE Raymond, J.F., Sergeant bij de 13de compagnie Mitrailleurs, IVde bataljon van het 18de Linieregiment, geboren 10/10/1914 te Ekeren, sneuvelt te Diest bij de terugtrekking richting Mechelen.  Ontgraven te Diest 21/08/1940 en herbegraven Ere-park Gesneuvelden (21/08/1940) op het Sint Fredeganduskerkhof in Deurne.

VAN BROECKHOVEN Franciscus, geboren te Hoevenen op 09/07/1913, echtgenoot van DICTUS Maria, wonende Boerendijk 51, Soldaat Milicien bij het 18de Linieregiment, overlijdt te Herderen.

I/58Li (58ste Linieregiment – eerste bataljon instructie)

Wanneer het eerste konvooi van het I/58Li te Ekeren wil inschepen aan boord van hun trein, vliegt de vijand opnieuw over en beschiet de colonne. De enkele Colt mitrailleurs van het 58ste worden op platte wagens opgesteld in hun luchtafweerpositie om de trein zo goed mogelijk te beschermen. Het I/58Li vertrekt richting Gent via de stations Antwerpen-Noord, Dendermonde en Schellebelle.

7de Regiment Jagers te Voet (7J)

Het 7J werkt verder aan het uitrusten van de terugkerende militairen en het verstevigen van de stellingen nabij Stabroek. De Jagers zijn getuige van de voortdurende doortocht van de Fransen.

Het IIde bataljon stuurt een patrouille naar Putte om contact op te nemen met het detachement van het peloton verkenners aldaar. De manschappen worden door de Luftwaffe gemitrailleerd.

I/25A

De normale routine op de stellingen gaat verder. De groep meldt de doortocht naar het noorden van detachementen van het Franse 7de Leger en de aankomst van de eerste vluchtelingen uit Nederland.

II/25A

Het station van Kapellen wordt gebruikt door het Franse 7de Leger voor het lossen van treinen met pantserwagens. Van zodra de Franse colonnes gevormd zijn, vertrekken de eenheden richting Breda.

V/4LA

Blijft op zijn stellingen nabij Hoevenen.

VI/4LA

De manschappen krijgen te maken met de eerste Nederlandse militairen die over de grens weggevlucht zijn van het oorlogsgeweld. De Nederlanders worden ontwapend en overgebracht naar het Kasteel Rivierenhof te Deinze.

De reserveofficieren van de groep ontvangen op de tweede oorlogsdag hun persoonlijk wapen met munitie. Te Antwerpen worden ook patronen afgehaald voor de luchtverdedigingsmitrailleurs.

Spoorwegtroepen 3de Compagnie

De peletons van de derde compagnie begeven zich naar Antwerpen. Terwijl de eerste pelotons toekomen, wordt Kapitein Van De Steen aan het werk gesteld bij het inladen van het materieel in goederenwagons voor de evacuatie naar Vlaanderen.

Spoorwegtroepen 8ste Compagnie

Een detachement onder leiding van Luitenant Stenuit verlaat de kazerne te Hoogboom en begeven zich noordoostwaarts om te Kapellen en Brasschaat diverse werken gaan uit te voeren.

Spoorwegtroepen 14 Compagnie uit het dagboek van Jozef Bruyninckx, , Detachement Luchtbalkazerne

"De spoorwegtroepen wachten nog steeds af in de Luchtbal Kazerne. Terwijl het luchtalarm nog regelmatig weerklinkt, valt ook Antwerpen ten prooi aan de in het ganse land heersende spionitis. Overal worden Duitse valschermspringers en spionnen gemeld en het wachtdetachement van de Luchtbal wordt er meermaals met de vrachtwagen op uit gestuurd om vermeende Duitse para's te gaan onderscheppen. Wie verdacht is, wordt opgepakt en na een kort verblijf in de kazerne doorgestuurd naar de gevangenis aan de Begijnenstraat."

Even voor 10u00 wordt het duidelijk dat de Franse troepen die twee dagen eerder richting Breda oprukten, af te rekenen hebben met grote verliezen. Talrijke gewonden van het Franse leger worden afgevoerd naar hospitalen binnen de VPA. Om 13u00 wordt overgegaan naar alarmstadium IV waarbij de meeste overgangen over de anti-tankgracht gesloten worden. Per infanterieregiment wordt nog één doorgang opengehouden en bewaakt. De markeringen rond de aangelegde mijnenvelden blijven voorlopig nog staan, maar zullen verwijderd worden zodra duidelijk wordt dat de vijand dichterbij komt. 

De bevestiging van het Franse debacle komt er rondom 18u00 wanneer de  Franse Generaal Sciard doorgeeft dat het 7(FRA)Leger terugplooit naar het zuidwesten.  Alle eenheden krijgen het bevel om vooruitgeschoven elementen terug te trekken achter de anti-tankgracht.   Bij de artillerie dienen de batterijen klaar te zijn om vuren en moeten alle andere formaties binnen het uur in actie kunnen komen.  Een colonne van het 92ste Régiment d’Infantérie Motorisé, behorende tot de 25 (FRA) DIM, komt binnen ter hoogte van het Fort van Stabroek. 

De Franse eenheden zijn al teruggetrokken tot Bergen op Zoom om de noordzijde van Antwerpen te verdedigen. Franse eenheden komende van Antwerpen kunnen echter al niet meer aansluiten bij de eenheden te Bergen op Zoom. Ze stuiten te Putte en de grens met Kapellen al op Duitse eenheden. Ook de luchtaanvallen eisen hun tol. De uitgebrande wrakken van Franse dubbeldekbussen in Kappelen zijn daar getuigen van.

REGEMORTEL Adriaan Sdt Mil bij het 36ste Linieregiment, 1ste Bataljon, 1ste Compagnie Fuseliers, geboren te Ekeren op 29/05/1909 wonende Driehoekstraat 77 te Ekeren, sneuvelt te Lummen.  Adriaan was dokwerker van beroep.

TISSON Georges, geboren te Quaregnon op 06/08/1917, echtgenoot van DE WITTE Margaretha, wonende Beenhouwerstraat 59 overlijdt te Xhendremael

7de Regiment Jagers te Voet (7J)

Buiten het overvliegen van vijandelijke vliegtuigen, blijft alles rustig rond Antwerpen.

Het 7J krijgt te maken met steeds meer vluchtelingen uit Nederland. Bovendien keren ook de eerste Franse troepen terug naar het zuiden. Een colonne van het 92e Régiment d'Infantérie keert terug richting Antwerpen.

II/25A

De batterijen werken aan de nabije verdediging van hun posities. Er wordt prikkeldraad gespannen rondom de stellingen om een mogelijke aanval door parachutisten te helpen afslaan. De manschappen horen enkele explosies in de richting van de dorpskernen Putte en Kapellen. Vermoedelijk gaat het om vijandelijke luchtacties. Een aantal vrachtwagens met Nederlandse militairen rijden richting Antwerpen voorbij.

Spoorwegtroepen 3 Compagnie

De compagnie is nu terug volledig in de kazerne te Antwerpen.

Spoorwegtroepen 8ste Compagnie

Tussen het NMBS station van Kapellen en het militaire station van Brasschaat is een drukke verkeersstroom op gang gekomen. Enerzijds wordt het kamp ontruimd en anderzijds blijven reservisten toestromen uit de zuidelijke provincies van ons land.

Spoorwegtroepen 14 Compagnie 

uit het dagboek van Jozef Bruyninckx, , Detachement Luchtbalkazerne

"De manschappen kijken toe wanneer tijdens de ochtend een Duits toestel neergehaald wordt in het luchtruim boven de Luchtbal. Rond 10u00 volgt het bevel om de kazerne te evacueren. Uitrusting en materieel worden aan boord geladen van een trein en rond 15u00 zet het spoorkonvooi zich in beweging richting Aalter. De tocht verloopt via Brussel en de trein komt slechts met de grootse moeite vooruit. Te Anderlecht wordt gedurende geruime tijd halt gehouden uit angst voor een luchtaanval. De troepen uit de Luchtbal bereiken Aalter rond 23u30."

Ook wordt de algemene mobilisatie afgeroepen. Alle jongens van 16 tot en met 35 jaar dienen zich naar West-Vlaanderen, richting Roeselare, te begeven. De Ekerse CRAB's kunnen vertrekken: de Rijkswachtkazerne aan de Veltwijcklaan waar de oproep uithangt wordt het verzamelpunt. Hier kunnen de jongeren terecht voor de schaarse beschikbare inlichtingen De meeste vertrekken in kleine groepjes  met de fiets. 

Luitenant GRANGER, Jean Edmond, stamnummer CoteAC 21 P 198990, van het Franse 92e regiment infanterie (92e RI), geboren 22 februari 1919 te Chamban Feugerolles (42-Loire) sneuvelt aan de Hoogboomsesteenweg ter hoogte van nummer 171.

II/58Li (58ste Linieregiment – tweede bataljon versterking)

Het II/58Li, dat was achtergebleven in de kazerne op de Luchtbal om de opgeroepen reservisten op te vangen, trekt op haar beurt naar het station van Ekeren en stapt er 's avonds op een trein naar Gent om de staf in Lovendegem te vervoegen.

7de Regiment Jagers te Voet (7J)

De Franse gemotoriseerde eenheden weten nabij Breda de vijand even tegen te houden, maar besluiten dan eveneens de terugtocht uit Nederland aan te vatten en trekken daarbij opnieuw door de streek rond Stabroek, maar nu in zuidelijke richting.

Tijdens de ochtend organiseert de korpscommandant een grootscheepse klopjacht op vermeende parachutisten en spionnen. Kolonel Doneux laat twee compagnies inzetten om het ganse gebied voor de linies uit te kammen en alzo aan zijn regiment het vertrouwen te geven dat er geen vijandelijke luchtlanding heeft plaats gevonden.

II/25A

Kapellen wordt ontruimd. De burgerbevolking dient het dorp te verlaten.

Spoorwegtroepen 8ste Compagnie

Het detachement dat te Kapellen en Brasschaat aanwezig is, werkt aan de evacuatie van het militaire tractiematerieel. Een trein met 32 wagons is reeds om 03u00 vertrokken naar Vlaanderen. Na de middag vertrekt uit Kapellen een trein met het 60 cm smalspoor-materieel. De trein wordt aan de antitankgracht van de Versterkte Positie Antwerpen tegengehouden door Luitenant Pleinevaux van de Genie. De luitenant staat op het punt om de spoorwegkruising over de gracht op te blazen. De trein kan niet door. Daarenboven worden even later belangrijke punten van het spoornet van het Kamp van Brasschaat vernield.

De compagnie krijgt omstreeks 22u00 het bevel om met de ontruiming van de kazerne te Hoogboom te starten. De laatste materieeltreinen van de 5de en 8ste compagnie verlaten Hoogboom rond 23u30.

VI/4LA

De munitievoorziening wordt op gang gebracht. De batterijen worden bevoorraad. Er wordt één vuureenheid munitie voor de groep afgehaald bij de Ateliers voor Fabricatie van Munitie in het Fort van Zwijndrecht.

Ten noorden van Antwerpen nemen de Fransen de 14 mei ’s morgens  een nieuwe defensieve stelling in. Deze stelling loopt van Berg-Op-Zoom, Korteven en Huijbergen tot Wildert om vervolgens  verlengd te worden via Achterbroek en Wuustwezel tot Brecht. Hiermee geeft het 7(FRA)Leger zijn poging op om de Nederlandse linies te verbinden met de Belgische en is het overgegaan tot de verdediging van Antwerpen. De Groepering Beauchesne en de 25(FRA)DIM zullen deze stelling tijdelijk verdedigen om de terugkeer van  het 7(FRA)Leger naar Frankrijk te beveiligen. 

7de Regiment Jagers te Voet (7J)

Het 7J werkt verder aan zijn stellingen. Er worden onder meer geïmproviseerde hindernissen voorbereid met benzineblikken en handgranaten in een aantal zorgvuldig uitgekozen huizen en boerderijen. Tussen het eerste en het tweede echelon worden landmijnen ingegraven.

I/25A

Het Franse 7de Leger is nu in volle aftocht naar het zuiden. De Iste groep beschrijft hoe de Fransen zwaar aangeslagen en teleurgesteld uit Nederland terugkeren.

De vijand komt nu dichterbij en tijdens de nacht van 14 op 15 mei wordt aanhoudend lucht-alarm gegeven. De groep dient zich ook te beveiligen tegen een mogelijke luchtlanding op Antwerpen.

Ook in Ekeren wordt heftig geschoten op overkomende vliegtuigen.

II/25A

Ook te Kapellen rijden de Fransen in volle vaart naar het zuiden. De colonnes worden hierbij aanhoudend bestookt door Duitse vliegtuigen.

8ste Regiment Jagers te Voet (8J)

Onderluitenant Pauwels wordt te Wildert-Essen samen met een aantal manschappen van zijn vernielingsploeg gevangen genomen wanneer de Duitsers te Belgisch-Nederlandse grens oversteken.

Spoorwegtroepen 8ste Compagnie

De laatste treinen uit Hoogboom bereiken de Schijnpoort rond 02u00. Het spoor is er vernield in een luchtaanval en moet hersteld worden. Het detachement van de 8ste compagnie uit Hoogboom kan doorrijden om 06u45 en zal uiteindelijk Dendermonde bereiken.

V/4LA

De groep blijft op zijn stellingen nabij Hoevenen.

VI/4LA

De kanonnen komen tijdens de eerste helft van de nacht van 15 op 16 mei een eerste keer in actie. Nadat de batterijen van waakrichting veranderd zijn, wordt om 23u00 het vuur geopend.

7de Regiment Jagers te Voet (7J)

Het nieuws van de snelle Duitse opmars blijft de troepen van het 7J verontrusten. Geruchten dat de Duitsers naar Antwerpen oprukken worden steeds luider. Het 7J blijft patrouilles uitsturen. Voor de linies van het IIde bataljon en het IIIde bataljon worden de eerste vijandelijke patrouilles ontdekt.

Het peloton verkenners keert terug binnen de linies van de Versterkte Positie Antwerpen. Bij het vertrek wordt de kerktoren van Putte in brand gestoken om te beletten dat de Duitsers hier een observatiepost zouden installeren.

I/25A

Rondom 05u00 wordt bevelhebber van de 2de batterij Kapitein-commandant Maurice Damoiseaux te Hoevenen gedood in een bevriend schietindicent. Onderluitenant Parisis neemt het commando van de batterij over.

De groep dient zich vanaf de namiddag stand-by te houden voor een mogelijke contactname met de vijand.

II/25A

De eerste Duitse troepen bereiken de noordrand van de Versterkte Positie Antwerpen. De batterijen voeren de eerste vuuropdrachten uit. De 5de batterij legt storingsvuur neer op de baan van Kapellen naar Kalmthout en de spoorlijn Antwerpen-Breda. De voorwaartse waarnemers melden talrijke slachtoffers onder de Duitse verkenners die zich in de huizen langsheen deze verkeersas ophouden en nu terug noordwaarts vluchten.

8ste Regiment Jagers te Voet (8J)

De posities van het 8J blijven ongewijzigd. Het peloton verkenners keert binnen de linies van de Versterkte Positie Antwerpen terug.

V/4LA

De groep blijft op zijn stellingen nabij Hoevenen. Tijdens de avond van 16 op 17 mei worden de kanonnen uit hun stellingen gehaald en vertrekt de groep naar het westen.

VI/4LA

De vuuropdrachten houden aan tot ongeveer 02u00. De groep ontvangt om 16u30 het bevel om zich naar Moerbeke te begeven. De stellingen worden opgebroken en om 20u30 kruisen de laatste elementen van de colonnes de Schelde via de autotunnel. De bestemming wordt gewijzigd naar Eeklo. Te Zwijndrecht wordt rond 22u00 een eerste halte ingelast.

7de Regiment Jagers te Voet (7J)

Majoor Philippet die op 10 mei 1940 in ziekenverlof was, komt aan bij het regiment en neemt het bevel over het IIde bataljon over. Commandant Wintergroen keert terug naar zijn 6de compagnie.

Tijdens de voormiddag bereikt een Duitse patrouille een hoeve met een door de Jagers aangebrachte brandbom. De valstrik verrast de vijand en het huist brandt uit. Hier en daar wordt over een weer geschoten.

Een patrouille van vijf man van het peloton verkenners wordt uitgestuurd naar Putte maar valt in een hinderlaag.

I/25A

Het 7J vraagt de eerste vuuropdrachten aan bij de 2de en de 3de batterijen. De baan van Putte naar Kapellen wordt onder vuur genomen, gevolgt door het terrein ten noorden van het 1ste echelon tussen het Fort van Stabroek en de Schans van Smoutakker.

De 3de batterij vuurt enige tijd later op de stellingen van een Duitse 105mm batterij die in stelling is gegaan in de duinen ten noorden van Antwerpen. Het tegenbatterijvuur kan de vijandelijke kanonnen het zwijgen opleggen. De batterij legt ook een alleenstaande hoeve plat die vermoedelijk als uitkijkpost gebruikt wordt door de Duitsers.

Voorwaartse waarnemer Wachtmeester Chaudoir raakt gewond aan het aangezicht en de handen wanneer een vijandelijk vliegtuig zijn uitkijkpost in een villa op het kruispunt van de wegen Kapellen-Putte en Stabroek-Smoutakker bombardeert.

In de ondersector van het 9J komt de 1ste batterij niet tussenbeide.

II/25A

De groep voert enkele vuuropdrachten uit. Het blijft relatief rusting voor de linies van het 8J.

8ste Regiment Jagers te Voet (8J)

In de zone van het V.LK. wordt de sector van de Schelde langs de Nederlandse grens gehouden door de 17e Div. Daartegenover staan de Duitsers, de 225.InfanterieDivisie. (Gen. Schaumburg).  Tijdens een verkenningsopdracht uitgevoerd door het IR.376 wordt Oberst von dem Haage gedood. De Duitsers dringen niet meer aan, zodat de Belgische divisie vrijwel ongehinderd kan terugtrekken langs de tunnel onder de Schelde.

Generaal Ernst Schaumburg (13. November 1880 in Koblenz; † 4. Oktober 1947 in Hamburg) zal tot 31 oktober 1943 actief blijven als commandant van Gross-Paris.  Eenheden van de 225 ste ID (Infanteriedivisie) zullen in Vinkt meer dan 80 burgers executeren, doordat de Duitsers dachten dat de burgers op hen hadden geschoten. 

In de sector van Brasschaat wordt de 13e Div. belaagd door 2 Duitse divisies: bij de 256.ID. (Gen. Kauffmann) wordt het IR.481 tot staan gebracht aan het fort van Brasschaat, terwijl het IR.476 door de verdediging van het 33e Linie breekt aan de weg Breda-Antwerpen en het dorp Maria-ter-Heide bezet. De 208.ID. (Gen. Andreas) valt ten oosten van dit dorp aan, waarbij haar IR.309 het bruggenhoofd verbreedt. Het IR.337 wordt gestopt aan het fort van Schoten, in de sector van het 34e Linie. De Duitse opmars wordt vertraagd door de 8 mitrailleurs van de versterkte positie van de Dryhoek, bezet door de 7e Cie. Speciale Vestingstroepen (Kap. de la Lindy) die zich slechts 's anderendaags zal overgeven, na het verschieten van al haar munitie. De 13e Div. steekt tijdens de nacht de Schelde over langs de noodbrug van Hoboken.

In de zone van het IV.LK. trekt de 12e Div. zonder veel problemen terug, ondanks de druk van de oprukkende 216.ID. (Gen. Boettcher), naar de noodbrug van Hemiksem. Door de snelle Duitse opmars wordt de brug van Wijnegem vernietigd, vooraleer de achterhoede er kan overtrekken. Gelukkig zijn de sluizen nog intact, langswaar manschappen en zelfs de paarden kunnen oversteken; de stukken van de 1e Batterij van het 7e Art. moeten echter in het Albertkanaal gekieperd worden.

Granaten vallen op Ekeren (Waterstraat/goed Della Faille)

In Antwerpen geldt een uitgangsverbod voor burgers van vrijdag 17 mei tot zondag 19 mei om de aftocht niet te hinderen.  Rond 18.00 uur deelt luitenant-generaal Pouleur, provinciebevelhebber, aan burgemeester Delwaide mee dat de laatste Belgische troepen Antwerpen zullen verlaten en de Duitsers elk ogenblik kunnen toekomen.

Iste Bn/1SVE

1Cie/Iste Bn

De Duitse troepen maken contact met de 1Cie bij de schans van Berendrecht en bestoken het fortje met mortiervuur. De schans wordt rond 21u00 geëvacueerd. Enkele mitrailleurstellingen bevinden zich buiten de wallen van de schans en het kost de 1ste Compagnie enige moeite om alle manschappen van het komende vertrek te verwittigen. Om 23u00 kan iedereen verzamelen aan de Kruisweg te Lillo. Met drie vrachtwagens worden de laatste militairen opgehaald en via de autotunnel onder de schelde naar het Waasland vervoerd. De compagnie moet zich naar Ertvelde begeven maar tijdens de doortocht van de Scheldetunnel raakt de compagnie verspreidt.

2Cie/Iste Bn

De 2Cie in het fort van Stabroek maakt rond 21u00 contact met de vijand en valt onder mitrailleurvuur van Duitse pantserwagens. De 3de Batterij van I/25A komt op vraag van de commandant van II/7J tussenbeide en vuurt enkele salvo’s af. Door een slechte vuurleiding komen enkele schoten op het fort terecht. De vesting wordt omstreeks 23u15 ontruimd en de manschappen marcheren te voet naar de autotunnel onder de Schelde. De mitrailleurs en munitievoorraden worden met drie vrachtwagens afgevoerd. De beide C47 anti-tankkanonnen worden onklaar gemaakt en alles wat niet kan meegenomen worden, wordt in de natte gracht geworpen. Na de doortocht onder de Schelde in de tweede helft van de nacht zal de compagnie net zoals de rest van het bataljon naar Beveren-Waas doorgestuurd worden.

IIde Bn/1SVE

Staf/IIde Bn

Het IIde Bataljon krijgt het bevel om aan het eind van de dag zijn compagnies uit Antwerpen terug te trekken en door te sturen naar Nieuwkerken-Waas. Het zware materieel en de mitrailleurs zullen bij elke compagnie opgehaald worden met een aantal vrachtwagens. Op het ogenblik dat de eenheden van de 13Div in volle voorbereiding zijn om de VPA te ontruimen start de vijand een methodische aanval tegen het Belgisch dispositief. Om 20u00 zet de vijandelijke artillerie een vuurvoorbereiding in die een uur zal duren. De artillerievuren worden verlengd in diepte door de vijandelijke luchtmacht. Na het beëindigen van de vuurvoorbereiding worden rond 21u00 verschillende pogingen ondernomen om de anti-tankgracht over te steken. Bij het 32Li kan slechts een klein bruggenhoofd gevormd worden maar zowel bij het 33Li als bij het 34Li kan de vijand een aanzienlijk bruggenhoofd slaan. Op het ogenblik van de start van de infanterieaanval zijn de bataljons die het tweede echelon bemannen van de regimenten in lijn echter al vertrokken. De bataljons in eerste echelon bieden nog weerstand tot 23u00, het afgesproken tijdstip om het gevecht af te breken. Een kleine achterhoede houdt de aanvaller nog op afstand tot 24u00 en vangt vervolgens op zijn beurt de terugtocht aan.

5Cie/IIde Bn

Het IIIde Bataljon van 32Li (III/32Li) dat stond opgesteld in tweede echelon krijgt om 20u15 opdracht om zijn stellingen te verlaten. Tegen 21u00 verlaat het III/32Li zoals bevolen zijn stellingen en verplaatst zich te voet via Merksem, het centrum van Antwerpen en Kiel naar de militaire bootbrug te Hoboken om er de Schelde over te steken. De 5de Compagnie vertrekt samen met het IIIde Bataljon. III/32Li vertrekt als eerste ondereenheid van 32Li en kan nog voor middernacht de zuidrand van Antwerpen bereiken. 

6Cie/IIde Bn

In de vroege ochtend van 17 mei wordt vanaf 03u30 de 6Cie in het Fort van Brasschaat nu ook gebombardeerd door kanonnen met groot kaliber. Om 09u30 verschansen Duitse mitrailleurposten zich in de huizen voor het Fort van Brasschaat. Om 17u00 wordt de zware bewapening en de overtollige munitie uit het fort geëvacueerd met het oog op de nakende ontruiming van de VPA. De 6Cie verlaat het fort om 23u00 wanneer ook het II/32Li zijn stellingen achter de anti-tankgracht opgeeft.

7Cie/IIde Bn

Rond de middag start de vijand met het aftasten van de verdedigingslinies van het 34Li. Ten oosten van de Schans van Drijhoek nadert de vijand de voorste linies waardoor onrust uitbreekt bij het peloton van Luitenant Van Heule van de 6Cie van II/34Li, de manschappen hijsen er de witte vlag. Wanneer Kapitein Henry de la Lindi via een melder laat weten dat hij het vuur zal laten openen indien de vlag niet snel verdwijnt, vinden de manschappen van Van Heule opnieuw de nodige moed om hun stellingen verder te blijven bezetten. In de namiddag worden de seingevers van de 7Cie die de optische verbinding met de 6Cie van het II/34Li onderhielden, teruggeroepen binnen de schans. Wanneer om 20u00, na een korte vuurvoorbereiding de Duitse infanterie de aanval inzet tegen de verdedigingslinies maakt de vijand opnieuw contact met de 6Cie. Van op de schans van Drijhoek kijken de mitrailleurschutters van de Speciale Vestingseenheden toe hoe het peloton Van Heule geen weerstand biedt. De vijand slaagt er in de Pauwelslei over te steken en de schans en de schans onder vuur te houden. Kapitein Henry de la Lindi blijft achter met zijn compagnie terwijl de rest van de VPA ontruimd wordt. De vijand kan rond 23u00 bij de aftocht van 33Li en 34Li al snel het fortje omsingelen.

8Cie/IIde Bn

Op de middag ondernemen de Duitsers langsheen Kanaal van Dessel-Turnhout-Schoten een schuchtere infiltratiepoging in de richting van Sluis Nr 5. Tot een aanval komt het hier echter niet, maar de vleesverwerkende fabriek van Zwan vat vuur bij de schermutselingen. Ook in de buurt van het Fort van Schoten breken vuurgevechten uit, maar hier slaagt het 34Li er in om de Duitse opmars tijdelijk af te stoppen. Nadat de initiële aanvalspoging werd afgeslagen blijft het relatief rustig voor de linies van I/34Li tot om 19u00 de Duitse artillerie de stellingen onder vuurt neemt gedurende een uur. Het betreft de vuurvoorbereiding voor een methodische aanval die om 20u00 ingezet wordt. Het 34Li moet enkele kleinere infiltraties toestaan. Samen met de rest van de 13de Infanteriedivisie wordt de sector ’s nachts ontruimd. De 8Cie vervoegt rond 22u00 het I/34Li voor de aftocht naar Vlaanderen.

8ste Regiment Jagers te Voet (8J)

De drie regimenten van de 17de divisie beginnen tijdens de avond aan de aftocht naar het westen. De regimenten marcheren door de stad en bereiken de linkeroever van de Schelde via de autotunnel en de voetgangerstunnel. Vervolgens begeeft de divisie zich naar zijn kantonnementsgebied rond Sint-Niklaas.

7de Regiment Jagers te Voet (7J)

Het Duitse leger bereikt de omgeving van Antwerpen en stoot door naar de Belgische stellingen vanuit de richting Brasschaat. In het noordoosten breken schermutselingen uit en worden de forten en loopgraven gebombardeerd. Patrouilles van het 7J stoten opnieuw op Duitse verkenners en raken betrokken in verschillende vuurgevechten.

De 17de infanteriedivisie krijgt eveneens het bevel Antwerpen te verlaten. Het 7J evacueert het tweede echelon vanaf 22u30 en het eerste echelon vanaf 23u00. De Jagers vatten de afmars aan via Hoevenen, Ekeren en de haven tot aan de tunnels onder de Schelde. Wanneer een granaat terechtkomt tussen de nabij de ingang van de voetgangerstunnel opgehoopte militairen worden bij de 3de compagnie twintig dodelijke slachtoffers gemaakt.

II/25A

Majoor Deckx ontvangt om 17u00 het bevel tot de aftocht uit Antwerpen. De colonnes worden gevormd en vertrekken om 20u00. Ook bij de 2de groep wordt van elke batterij telkens één vuurmond op de stelling gelaten tot 23u00 voor het dekken van de aftocht.

De colonne rijdt via Ekeren en de dokken naar de autotunnel onder de Schelde. De militairen onderdaan een korte artilleriebeschieting zonder verdere schade ter hoogte van de Luchtbalkazerne. De vijand tracht ook de toegangsweg naar de Scheldetunnel te bestoken, maar zijn artillerie staat nog te ver opgesteld en het doel is buiten bereik.

I/25A

De groep maakt zich klaar voor de aftocht uit de Versterkte Positie Antwerpen. Tijdens de avond worden bij elke batterij drie van de vier vuurmonden uit stelling gehaald. Elk achtergebleven vierde stuk krijgt als taak om tussen 21u30 en 22u30 100 obussen af te vuren om de indruk te wekken dat de posities nog bemand zijn.

Bij de aanvang van de aftocht komt een dringend bericht toe van Majoor Philippet, bataljonscommandant van het I/7J. De majoor heeft te maken gekregen met enkele Duitse pantserwagens voor het kwartier van zijn bataljon en vraagt om een omiddelijke tussenkomst van de artillerie. De 3de batterij haakt de kanonnen onmiddellijk af, gaat in stelling en opent het vuur. Luitenant Julien wordt hiervoor geciteerd op de dagorders van de divisie.

De groep rijdt vervolgens naar de autotunnel onder de Schelde.

II/25A

Majoor Deckx ontvangt om 17u00 het bevel tot de aftocht uit Antwerpen. De colonnes worden gevormd en vertrekken om 20u00. Ook bij de 2de groep wordt van elke batterij telkens één vuurmond op de stelling gelaten tot 23u00 voor het dekken van de aftocht.

De colonne rijdt via Ekeren en de dokken naar de autotunnel onder de Schelde. De militairen onderdaan een korte artilleriebeschieting zonder verdere schade ter hoogte van de Luchtbalkazerne. De vijand tracht ook de toegangsweg naar de Scheldetunnel te bestoken, maar zijn artillerie staat nog te ver opgesteld en het doel is buiten bereik.

Op de linkeroever gaat de tocht verder via Zwijndrecht en Beveren naar Vrasene.

7Cie/IIde Bn

De 7Cie is achtergebleven in de schans van Drijhoek en ontdekt na een bange nacht van aanhoudende schermutselingen met de vijand hoe de Duitsers tegen het eerste daglicht twee PAK37 anti-tankkanonnen aangevoerd hebben. Henry de la Lindi besluit dat iedere tegenstand zinloos is, en geeft zich rond 05u30 over. Bij de gevechten sneuvelen acht Duitse soldaten die worden begraven links van de toegangsweg naar de schans 

HENNEBEL Jerôme, J.C. Sdt Mil klas 28, stamnr. 125/47181 bij het 7de Regiment Jagers te Voet, 9de compagnie fuseliers, IIIde bataljon , geboren op 28/06/1908 te Reningelst. Echtgenoot van Maria Pauwels, Reningelst wijk Zevecote.

LEMAIRE Victor, R. – Sdt Mil klas 31, stamnr. 125/50304 bij het 7de Regiment Jagers te Voet, 7de compagnie fuseliers, IIde bataljon,geboren 11/12/1911 te Mons. Echtgenoot van Jenny Champion.

CROQUET Camille, G.G., Kpl Mil klas 28, stamnr. 126/71249 bij het 8ste Regiment Jagers te Voet (8J), II Bataljon 5de Compagnie Fuseliers, geboren op 27/01/1908 te Rebecq-Rognon. Echtgenoot van Simone Scournaux, Petit Enghien, Tilleul au Bois.

SIMON Jean Baptist, Sdt stamnr 125/48122 bij het 7de Regiment Jagers te voet, geboren op 8/08/1909 of 9/08/1909 te Wasmes. Echtgenoot van Eva Garnier, Sint-Gillis, Koningslaan 21.  Geregistreerd begraven te Ekeren.

LE COMPTE C. Oger, geboren te Trazegnies op 22/11/1907. Echtgenoot van Blanche Sebille, Godarville Rue Terres.

Ekeren wordt kort daarna volledig ingenomen door de Duitsers.