Volkstellingen

Tijdperk: van 1702 tot 1747

1672-1702

De oudst bekende Friese volkstelling dateert van 1689, maar hiervan is geen enkele originele lijst overgebleven.

1702-1747

Met die van 1714 is het nauwelijks beter gesteld: er zijn alleen lijsten bekend van Baarderadeel en Franeker.

In 1744 werd er weer een volkstelling in Friesland gehouden. Dat was een heel bijzondere, want bij die volkstelling moest niet alleen de gezinssamenstelling ingevuld worden, maar ook het bedrag dat het gezinshoofd als een redelijke bijdrage aan de provinciale kas beschouwde.

Dat had de volgende achtergrond.

Wegens klachten over de slechte handel en scheepvaart werd door de Friese Staten overwogen of de z.g. havenpachten zouden kunnen worden afgeschaft. In plaats daarvan zou een jaarlijkse quotisatie op de huisgezinnen geheven worden. Om de opbrengst van deze quotisatie vooraf te kunnen beoordelen, werden ingevolge resolutie van 13 maart 1744 alle grietenijen en steden aangeschreven staten in te zenden.

In de staten staan de namen der gezinshoofden, de gezinsgrootte (niet gespecificeerd) en het aangeboden bedrag. Mensen die niets aanboden werden onderscheiden in drie categorieën: vermogend (wel in staat, maar onwillig), insolvent (niet in staat) respectievelijk gealimenteerd (bedeeld, armlastig).

Deze lijsten zijn bewaard gebleven, en worden gedigitaliseerd.

Zoals te verwachten was was de opbrengst onvoldoende.

Friesland telde zonder de Waddeneilanden 135.133 inwoners.

1795-1815

De volkstelling van 1796 In 1795 werd er voor het eerst een landelijke volkstelling gehouden in verband met de verkiezing van leden van de Nationale Vergadering, de rechtsopvolger van de Staten-Generaal. Friesland was het echter verregaand oneens met de plannen die in de richting wezen van een eenheidsstaat en werkte daarom niet mee. Maar na een paleisrevolutie in februari 1796, waarbij de Unitarissen de macht grepen, werd de volkstelling alsnog uitgevoerd. Friesland telde destijds, de eilanden niet meegerekend, 157.519 inwoners. Jammer genoeg zijn er maar weinig originele lijsten bewaard gebleven, te weten die van Barradeel, Bolsward (incompleet), Franeker, Gaasterland, Hemelumer Oldeferd, Hennaarderadeel, Smallingerland, Tietjerksteradeel en Wymbritseradeel (incompleet).