Epidemieen en hongersnoden
Er werd in Zweden een pest-slachtoffer gevonden van 5000 jaar geleden.
Plague of Justinian (541–542 AD)
In de loop der tijden zijn er heel wat epidemieën en hongersnoden geweest, ook in Friesland.
Algemene overzichten:
Rory,
P: Pondes,
vD: van Diemen,
Geschiedkundige beschrijving van Leeuwarden, de hoofdstad van Friesland, Volume 2.
By Wopke Eekhoff
Zie Google Books.
NB Als er over (rode) loop of bloedloop wordt gesproken wordt in deze lijst dysenterie gebruikt.
Voor 1345
1257
Pest in Italië
1258
De vulkaanuitbarsting in het voorgaande jaar van de Samalas zorgt voor zware regenval en kou in de zomer, met misoogsten en hongersnoden tot gevolg in Europa en Azië.
1315-1317: Hongersnood in West- en Noord-Europa. (P, vD)
De grote hongersnood kostte miljoenen mensen het leven en markeerde een duidelijk einde met de er aan voorafgaande periode van groei en welvaart vanaf de elfde tot en met dertiende eeuw (1000-1300). De aanleiding voor de hongersnood was het zeer natte weer in de voorjaren van 1315 en 1316. Dit leidde tot misoogsten. Pas in de zomer van 1317 werd weer een goede oogst binnengehaald. Europa wist zich pas rond 1322 volledig te herstellen. Het was een periode die gekenmerkt werd door een extreme mate van criminaliteit, ziekte, massasterfte en zelfs kannibalisme en kindermoord. Zie Schiedam.
1345-1413
1346-1351: De Zwarte Dood (P, vD)
Men schat dat door de Zwarte Dood een derde deel van alle Europeanen, destijds enkele tientallen miljoenen, het leven liet.
1350: Bijna de helft van het aantal inwoners van Schiedam overlijdt tengevolge van de pest-epidemie.
1367-68: Pest in Nederland (P).
1399-1402 Pest in Nederland, begint in Zwolle(P)
1413-1515
1438-39: Pest in Nederland(P)
1451-57: Pest in Nederland (P)
1483 Pest in Arnhem (P)
1487-89 Pest in Nederland (P)
1503: Pest in Arnhem (P)
1515-1555
In de publicaties hierboven werd geen informatie over epidemieën en hongersnoden in dit tijdperk gevonden, maar ze zijn er wel geweest.
1555-1648
1555-58 Pest in Nederland, ook in Workum. (P, vD)
1564: Pestepidemie in Leeuwarden
1565: Pest in Arnhem (P)
1565-66: Hongersnood (P, vD)
1570-74: Pest in Nederland, bijv. Gouda (P)
1575-76: Pest in Utrecht, Breda (P)
1576: Pestepidemie in Leeuwarden
1578-83: Pest in Aardenburg
1581-83: Pestepidemie in Leeuwarden
1595-1606: Pest in Nederland (P) Gouda, Leiden.
1602-03: Pestepidemie in Amsterdam, Leeuwarden, Breda: er vallen 1823 doden in Breda. (Wikipedia)(P, vD)
1609: Pestepidemie in Leeuwarden
1615-19: Pest in Nederland (P)
1623-24: Hongersnood in Nederland (P)
1623-25 Amsterdam, 10% van de bevolking bezwijkt. Gouda, Soest, Dordrecht, Groningen, Arhem, Katwijk, Leiden. (P, vD)
1629: Pest in 's Hertogenbosch (P, vD)
1630: Pest in Soest (P)
1635-37: Epidemie in Amsterdam. Mogelijk pest. In Nijmegen overleed 60% van de inwoners aan de pest. Schiedam, Leiden, Bredevoort, Nijmegen, Woerden, Utrecht, Kampen, Haarlem, Dordrecht. (P, vD)
1652-57: Pest in Amsterdam, Leiden(P,vD), Utrecht(P, vD), Gouda(P, vD), Leeuwarden (L)
1664-1665: Pestepidemie in Amsterdam. (P, vD)
1663-66: een groot deel van West-Europa door de pest getroffen. In Londen verloren 60.000 burgers op een bevolking van 500.000 het leven. In Amsterdam 34.000 op een bevolking van ruim 200.000. (Wikipedia). Het aantal wezen in Amsterdam was enorm gestegen. In 1657 werd daarom een aantal weeshuizen geopend.
1669: Pestepidemie in Leeuwarden(L), dysenterie in Limburg (P)
1672-1702
1672: Hongersnood.
1673: Pest in Gouda. 2995 mensen stierven (20% van de bevolking)(Wikipedia)
1675: Pest in Nederland (P)
1676: Dysenterie in Limburg (P)
1679-81: Schiedam
1702-1747
1702-05: Dysenterie, o.a. in Limburg (P)
1709-10: Hongersnood in Amsterdam.(P)
1712 Pest in Utrecht (P, vD)
1713: Dysenterie in Nederland.
1721: Pest in den Haag (P, vD)
1728: Waterzucht (P)
1729: Pokken in Duiven en Groesbeek (P)
1736 Dysenterie Nijmegen (P), Kampen (P, vD)
1737 Dysenterie Limburg (P)
1740-44 Pest in Nederland (P)
1747: Dysenterie in Gelderland, Limburg (P)
1747-1795
1750: Dysenterie in Friesland (P)
1762: Dysenterie (P)
1763: Hongersnood (P)
1764: Pokken in Groessen en Duiven (P)
1770 Pokken epidemie, dysenterie (P)
1770-71: Rotkoorts(pest) in Maurik (P) Pest in Nederland (P, vD)
1773: Dysenterie in Nederland (P)
1774 Gal- of kwijlkoorts Overflakkee (P, vD)
1776: Rotkoorts(pest) in Nederland (P)
1777: Pokken in Groessen en Duiven (P)
1778-79: Rotkoorts(P), dysenterie(P), roodvonk (P, vD)
1779: Dysenterie in Nederland(P, vD), ook in Harlingen (P)
1780: Roodvonk Harderwijk (P)
1781: Dysenterie Zuid-Nederland (P)
1783: Dysenterie (P, vD)
1784: Dysenterie Arnhem (P, vD)
1785: Roodvonk Groningen (P)
1786: Pokken in Groessen en Duiven (P)
1789: Kinkhoest Utrecht (P, vD)
1795-1815
1795-96: Dysenterie (P)
1797-98: Pokken, miltvuur (P, vD)
1800-01: Pokken in Groningen (P, vD)
1807: Pokken in Groessen en Duiven (P)
1808: Pokken in Groningen (P, vD) Brabant miltvuur(P), vD, Nederland roodvonk(P, vD).
1809: Pokken Amsterdam (P, vD)
1811: Dysenterie Nederland (P)
1812: Hongersnood Amsterdam (P)
1815 Pokken in Breda (P, vD), tyfus(vD)
1815-1848
1816-17: Mazelen Nederland (P), Hongersnood(vD)
1817-18: Pokken Utrecht, Rotterdam (P, vD)
1820: De Groninger ziekte (vD)
1823: Tuberculose, malaria in Limburg (P, vD)
1826-37 Wereldwijde cholera pandemie
1826-29: Groninger ziekte, een vorm van malaria. (P, vD)
De ziekte kostte aan bijna 10% van de bevolking van Groningen (2.844 mensen in totaal) het leven.
In februari 1825 vonden er diverse dijkdoorbraken plaats, waardoor landerijen onder water kwamen te staan. De rotting van planten en dieren in een moerasachtige omgeving en de doorbraak van de Rietdijk in Groningen in 1826 –die de stad onder water zette- zorgde in de hete lente en zomer van 1826 voor een voedingsbodem voor de malariamug die de malariaparasiet verspreidde.
De ziekte zou zich niet alleen manifesteren in Groningen en omgeving, maar ook Friesland en de Duitse Noordzeekust werden getroffen. De Friese plaats Sneek meldde dat het aantal doden in 1826 verdrievoudigd was ten opzichte van voorgaande jaren.
1826-27 diverse epidemieën (P, vD) ook in Friesland
1828 Malaria en Mazelen in Limburg (P)
1831 Pokken in Gouda
1831-34 Cholera epidemie, ook in Friesland (P, vD)
1835 Roodvonk Utrecht (P, vD)
1836 Mazelen Utrecht (P, vD)
1838 Pokken in Groessen en Duiven (P)
1841 Pokken Leiden (P, vD)
1845 Pokken Groningen (P)
1845-47 Hongersnood (P, vD)
1846-1860 Cholera pandemie wereldwijd.
1846 Cholera in Nederland (P)
1848-1914
1846-1860 Cholera pandemie wereldwijd.
1848-49 Cholera in Nederland (P, vD)
1849: Grote cholera-epidemie in Nederland, die begon in Zaandam. In het bedelaarsgesticht te Veenhuizen alleen al waren 332 zieken, van wie er 176 overleden.[4]. In het totaal vielen dat jaar in Nederland 23.267 doden. (P, vD)
1853-56: Cholera in Nederland (P, vD)
1856: Tyfus Groningen (P), vD, Cholera in Rotterdam (P)
1857-59 Roodvonk(P), malaria in Zeeland(P, vD)
1859: Cholera (P)
1859-61 Difterie Friesland (P)
1862: Dysenterie (P)
1863: Tyfus Leeuwarden.
1863: Roodvonk
1863-75 Cholera pandemie
1864-65: Pokken in Woudsend Zie ook artikel in de krant.
1865-67: Pokken, cholera, tyfus (P)
1866: Een cholera epidemie maakte in België 43.400 en in Nederland 21.000 slachtoffers, op 3.529.108 inwoners. In de stad Amsterdam waren, ondanks de 10 jaar eerder begonnen distributie van duinwater, 1151 doden te betreuren.
In Friesland vielen in 1866 457 doden op 288.949 inwoners.
1868: Dysenterie in Helvoirt, Haren (P)
1868-73: Difterie (P)
1871 Pokken, cholera (P)
1873 Cholera Rotterdam (P)
1874-77 Pokken Overflakkee (P)
1880-86 Roodvonk Amsterdam (P)
1881-1896: Volgens dr. A. J. Wall maakte de cholera-epidemie 250.000 slachtoffers in Europa en minstens 50.000 in Amerika. Cholera eiste 267.890 levens in Rusland (1892); 120.000 in Spanje; 90.000 in Japan en 60.000 in Perzië. In Egypte eiste cholera meer dan 58.000 levens. De uitbraak van 1892 in Hamburg, Duitsland doodde 8.600 mensen. Hoewel algemeen schuldig bevonden aan het om zich heen grijpen van de epidemie bleef het stadsbestuur grotendeels onveranderd. Dit was de laatste ernstige uitbraak van cholera in Europa.
1883: Tyfus Leiden (P)
1884: Mazelen, roodvonk, difterie Amsterdam (P)
1884: Cholera den Haag (P)
1885 Cholera (P)
1887 Tuberculose (P), meningitis (P)
1887 Dokkum Tyfus Zie krantenartikel
1888 Malaria Kampen (P)
1889 Tuberculose (P)
1892 Cholera (P)
1893 Cholera(P), pokken(P), difterie (P)
1893-94 Hongersnood (P)
1894 Cholera Amsterdam (P)
1895 Pest Amsterdam (P)
1896 Roodvonk Hoogeveen (P)
1900 Malaria Groningen (P)
1901 Tuberculose (P)
1904 Tuberculose (P)
1905 Malaria (P)
1907 Tuberculose (P)
1908 Roodvonk (P)
1909 Mazelen, cholera (P)
1910 Tuberculose, mazelen (P)
1915-1945
1914-18 Tyfus (P)
1917 Roodvonk Rotterdam (P)
1918-19: Spaanse griep.
In Nederland bijna 60.000 doden. Wereldwijd 20-40 miljoen.
1919: Vlektyfus Rotterdam (P)
1923: Malaria (P)
1930: Roodvonk Voorschoten (P)
1932: Franeker (P)
1936: Roodvonk Rotterdam (P)
1937 Salmonella (P)
1938-39 Kinderverlamming (P)
1940 Dysenterie Leiden (P)
1940 Malaria Middelburg (P)
1941 Influenza Groningen (P)
1942-43 Malaria Middelburg (P) Kinderverlamming Amsterdam (P)
1943-46 Difterie (P)
1944-45 Malaria Middelburg (P)
1944-45 Hongersnood (P)
1946-49 Tuberculose (P)
1950 Salmonella (P)
1952-53 Tuberculose (P)
1956 Kinderverlamming (P)
Details over epidemieën.
Cholera is een infectieziekte veroorzaakt door de bacterie Vibrio cholerae. Het belangrijkste kenmerk van de ziekte is ernstige diarree en uitdroging. De incubatietijd van de bacterie kan variëren van zes uur tot twee dagen.
In de negentiende eeuw waren er veel cholera epidemieën. Door riolering en waterleiding kwam het later niet meer voor in West-Europa.
Difterie, vroeger ook bekend als kroep, is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie (Corynebacterium diphtheriae), die via hoesten van mens op mens wordt overgebracht. Difterie was, voordat vaccineren algemeen gebruikelijk werd, een van de meest voorkomende doodsoorzaken bij kinderen.[2] In Nederland is sinds 1994 geen enkel sterfgeval meer gemeld. In België overleed in maart 2016 een kleuter aan de ziekte.[3] De laatste melding in Nederland van een difteriepatiënt was in 2012.[4] Een mildere vorm van difterie beperkt zich tot de huid.[5]
Dysenterie is een zware vorm van diarree die wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van bloed in de ontlasting
De ziekte kwam onder andere in de 18de eeuw veelvuldig voor op het Brabantse platteland en was beter bekend onder naam "rode loop". De ziekte was in deze tijden dikwijls fataal bij kinderen en oudere zwakke mensen.
De epidemische golf van de Roode Loop in 1702 heerste niet alleen in Beek: ook elders in Gelderland, in Overijssel en Limburg maakte hij slachtoffers~ Venlo bijvoorbeeld verloor 10% van haar bevolking: 500 mensen. In Kleefsland was het optreden van de ziekte zelfs onderwerp voor de dissertatie van Johannes Jacobus Wepferus~ hij werd in 1703 te Duisburg uitgegeven. De hele 18de eeuw door zaaide de Roode Loop dood en verderf: in 1736 in Nijmegen en Kampen, in 1747 in Zwolle en grote delen van Gelderland, in 1750 in Friesland en Overijssel, in 1757 en 1758 in Kleefsland, in 1779 in Gelderland, Kleefsland, Overijssel en Noordbrabant. In Gelderland werd 1783 een topjaar.
Miltvuur of antrax is een infectieziekte, die wordt veroorzaakt door de bacterie Bacillus anthracis. De ziekte is bij mensen en dieren al heel lang bekend. Miltvuur was een van de eerste ziekten waarvan (door Koch) werd aangetoond dat ze door een bacterie worden veroorzaakt. Miltvuurbacteriën hebben het vermogen tot sporenvorming: ze gaan over in een vorm zonder actief metabolisme en kunnen in deze rusttoestand decennialang overleven en weer actief worden als de omstandigheden zich daarvoor lenen (hoge temperaturen en hoge luchtvochtigheid).
De pest is een infectieziekte die van de 14e tot en met de 19e eeuw in Europa veelvuldig, bij vlagen epidemisch en zelfs pandemisch voorkwam en enorme aantallen slachtoffers maakte. De ziekte wordt veroorzaakt door de bacterie Yersinia pestis. De meest voorkomende vormen van de pest zijn builenpest en longpest.
Het was onduidelijk waar de ziekte vandaan kwam, velen dachten dat het een straf was van God. Maar omdat iedereen slachtoffer werd, streng gelovig of niet, ging men daar weer aan twijfelen. Van alle mensen werden Joden het minst ziek, achteraf bleek dat dit met de Joodse reinigingswetten te maken had. Door deze reinigingswetten uit het Oude Testament leefden de Joden hygiënischer dan de andere mensen, waardoor ze minder snel besmet werden. Met name de Joodse wijk van Straatsburg viel op omdat hier slechts 5% van de bevolking slachtoffer werd. Dat dit te maken had met hygiëne was niet bekend, dus werden de Joden verdacht: zij zouden waterputten en waterbronnen vergiftigen om zo christenen om het leven te brengen.
Naar aanleiding van het verhaal van de vergiftigde bronnen werden talloze pogroms uitgevoerd in heel Europa, vooral in Zwitserland en Duitsland, met tienduizenden Joodse slachtoffers tot gevolg. In totaal werden 210 kleinere en grotere Joodse gemeenschappen vernietigd, in de steden Bazel, Frankfurt am Main, Straatsburg en Keulen werd de totale Joodse bevolking uitgemoord. De Joden werden veelal levend verbrand en hun bezittingen werden geconfisqueerd.
Ook in Nederland gebeurde dat. In 1349 werden in diverse IJsselsteden alsook in Arnhem, Nijmegen en Utrecht alle daar woonachtige joden levend verbrand.
Of er in Friesland ook jodenvervolging plaatsvond heb ik niet kunnen vinden. Waarschijnlijk woonden er in die tijd weinig of geen joden in Friesland.
Ik heb ook niet kunnen vinden of de Zwarte Dood in Friesland slachtoffers heeft gemaakt.
De pestepidemieën hadden een grote invloed op het leven van Rembrandt. In 1663 stierf zijn maîtresse Hendrickje Stoffels aan de pest, en vijf jaar later eiste een pestepidemie het leven van zijn zoon Titus van Rijn.
Lijders aan de pest werden vaak bijeengebracht in een pesthuis. In Leeuwarden was ook een pesthuis.
Roodvonk of scarlatina is een relatief zeldzame infectieziekte die wordt veroorzaakt door de toxines van hemolytische streptokokken groep A, veel voorkomende bacteriën. De incubatietijd is 2 tot 4 dagen. Het kan op elke leeftijd voorkomen, maar komt het meest voor in de leeftijd van 3-12 jaar.
Soort pest. Ontstaan door ontbering, slecht voedsel, bedorven lucht, verandering van lucht en klimaat
Hoewel het de Spaanse griep genoemd wordt, ligt de oorsprong van deze ziekte naar alle waarschijnlijkheid in de Verenigde Staten. In januari 1918 brak in Haskell County, Kansas, een griepepidemie uit die niet ouderen en kinderen trof, maar jong volwassenen. In februari viel een aantal doden. De plattelandsarts stuurde een beschrijving naar de gezondheidsautoriteiten, die haar op 5 april publiceerden.
Tuberculose is een ernstige, soms besmettelijke bacteriële infectieziekte, veelal veroorzaakt door Mycobacterium tuberculosis.[1] Deze bacterie werd in 1882 ontdekt door Robert Koch. Door gebruik van meerdere daartoe geschikte antibiotica tegelijk is tuberculose tegenwoordig meestal goed te behandelen. Tuberculose behoort anno 2018 wereldwijd tot de tien meest voorkomende doodsoorzaken. De sterfte aan de ziekte is mondiaal gezien ongeveer gelijk aan die door verkeersongevallen.
Nederland had in het jaar 1900 ca. 5 miljoen inwoners, jaarlijks stierven er toen ongeveer 10.000 mensen aan tuberculose.
Tyfus
Er bestaan drie soorten tyfus:
Tyfus of vlektyfus is een besmettelijke ziekte die door de micro-organismen uit het geslacht Rickettsia wordt veroorzaakt. De naam komt van het Grieks typhos = mist, nevel, en slaat op de nevel van het koortsdelier van de lijders.
De ziekte wordt door kleerluizen overgebracht, vaak onder slechte hygiënische omstandigheden, zoals bij oorlogen en hongersnoden. De symptomen zijn onder meer hoge koorts, hoofdpijnen, huiduitslag, misselijkheid en overgeven.
Naast de 'gewone' tyfus bestaat er de 'Rocky Mountain spotted fever', welke laatste door een verwante Rickettsia wordt veroorzaakt en door tekenbeten wordt overgebracht.
De epidemische vorm is, zonder behandeling, in 10% tot 60% van de gevallen dodelijk.
Buiktyfus of tyfeuze koorts (vroeger bekend als zenuwzinkingskoorts; niet te verwarren met vlektyfus) is een darminfectie met bacteriën van de soort Salmonella Typhi, een pathogeen dat gemakkelijk de darmwand passeert en het mononucleair fagocytosesysteem kan infecteren. Na de darminfecteren de bacteriën vaak de rest van het lichaam via de bloedbaan.
De infectie wordt overgedragen door het eten of drinken van voedsel of water dat met de bacterie besmet is. Besmetting verloopt via de ontlastingvan mensen of dieren die drager zijn van de bacterie. Vanuit de darm kan de bacterie zich ook verder in het lichaam verspreiden via bloedsomloopof lymfeklieren, dit wordt bacteriëmie genoemd. Onbehandeld is de sterfte aan de infectie 10 - 25 procent.[1] De ziekte heeft een incubatietijd van 10-21 dagen en duurt enige weken.
Paratyfus (niet te verwarren met vlektyfus) is een darminfectie met bacteriën van de soort Salmonella paratyphi type A, B of C. Paratyfus wordt praktisch alleen verspreid door consumptie van water en/of voedsel dat besmet is met faeces of urine van patiënten of dragers. Het zijn pathogenendie efficiënt de darmwand passeren en het mononucleair fagocytosesysteem kunnen infecteren. Na de darm infecteren de bacteriën vaak de rest van het lichaam via de bloedbaan. Paratyfus is zeer verwant aan buiktyfus.
De Engelse zweetziekte was een meestal dodelijke infectueuze ziekte, vermoedelijk veroorzaakt door een hantavirus. De ziekte brak tijdens de zomermaanden uit en stopte weer als de winter nadert. Veel slachtoffers overleden binnen 24 uur.