De ondergang van de Friese vrijheid
Tijdperk: van 1413 tot 1515
Wikipedia: Friese vrijheid, Schieringers, Vetkopers, Schieringers en Vetkopers, Friesland onder de Saksen, Slag bij Barrahuis 1492, Beleg van Franeker 1500, Albrecht van Saksen, Juw Dekama, Saksische vete, Jancko Douwama
Friesland was in de 14e en 15e eeuw ten prooi gevallen aan de twisten tussen de Schieringers en Vetkopers. Aan het einde van de 15e eeuw leken de Vetkopers het pleit te kunnen winnen met de steun van de stad Groningen. Met de rug tegen de muur kozen de Schieringers een potestaat Juw Dekama, maar die was niet in staat Friesland onder controle te krijgen. Hij verzocht daarom Albrecht van Saksen het bestuur over te nemen, wat deze aanvaardde (1498). Een Schieringse afvaardiging reisde naar Medemblik, waar zij in maart dat jaar Albrecht erkende als "heer van Westergo in Friesland". Voorwaarde was wel dat hij namens het Rijk benoemd zou worden tot stadhouder, en dit werd vastgelegd in het Verdrag van Sneek (30 april 1498).[1]
Dit was voor Albrecht geen probleem, want keizer Maximiliaan I stond voor grote bedragen bij hem in het krijt. Maximiliaan benoemde Albrecht om die reden tot "erfelijk gubernator en potestaat namens de Rooms-koning van het Heilige Roomse Rijk" over de gebieden Oostergo, Westergo, Zevenwouden, Stellingwerven, de Ommelanden, Dithmarschen en Noord-Friesland (20 juli 1498).[2] Later werden hieraan Oost-Friesland, Groningen en Butjadingen toegevoegd (27 maart 1499).[3]
Maar Albrecht kon enkel het land ten westen van de rivier Lauwers in handen krijgen (eerste fase van de Saksische Vete). Dit betekende de splitsing van het oude Friesland en, in Westlauwers Friesland, het einde van de Friese Vrijheid. Albrecht bestuurde Friesland op zijn eigen wijze en had geen boodschap aan het oude Friese recht. Hij zette een nieuw bestuursapparaat op dat nog lang in stand zou blijven.
In 1505 werd Albrechts zoon Joris met de Baard landsheer van Westerlauwers Friesland. De nog vrije gebieden verenigden zich: Groningen en de vrije Ommelanden sloten een verbond met Edzard I van Oost-Friesland. In 1514 stak Joris de Lauwers over om er zijn rechten te doen gelden. Keizer Maximiliaan sloeg Edzard in de rijksban, waarop 24 Duitse heersers Oost-Friesland binnenvielen en er grote verwoestingen aanrichtten. De West-Friezen zagen in dat Edzard hen niet zou kunnen beschermen tegen Joris.
Groningen en de partij der Vetkopers (onder leiding van Jancko Douwama) sloten daarom een verbond met hertog Karel van Gelre. Joris' beleg om Groningen was zonder resultaat en met de steun van de Geldersen werden de Saksen verdreven. Joris bezat enkel nog Leeuwarden, Franeker en Harlingen toen hij zijn rechten verkocht aan de latere keizer Karel V (19 mei 1515). Friesland was een van de strijdtonelen van het Gelders-Habsburgs conflict geworden.
In jaartallen:
1494
22-7: (Julius) Juw Dekama laatste hoofdeling van Friesland. Roept hulp van Albrecht III van Saksen in.
1495
Bolsward ingenomen, Workum geplunderd door Nittert Fox
1496
14-1: Slag bij Sloten.
1497
Albrecht van Saksen neemt bestuur over Friesland over.
1498
13-4: Albrecht van Saksen bezet Dokkum
30-4: Verdrag van Sneek tussen Albrecht, Schieringers en Vetkopers. Einde Friese Vrijheid.
10-6 Slag bij Laaksum. Albrecht verslaat de Schieringers.
1500:
Beleg van Franeker.
In 1500 kwamen Friezen in opstand tegen de hoge belastingen. Ze belegerden Franeker, waar Hendrik, de zoon van stadhouder Albrecht van Saksen, was om op het innen van de belastingen toe te zien. Zijn vader ontzette hem, waarna het leger van Albrecht de omgeving plunderde.
14-7 Slag bij Bomsterzijl.
1501
De zonen van Albrecht van Saksen geven land aan Franeker.
1502
Jancko Douwema komt terug in Friesland en wordt één van de leiders van de ontevreden Friezen.
1504
Hendrik graaf van Stolburg landvoogd in Friesland.
Het Hof van Friesland spreekt recht volgens de Saksische ordonantiën.
1505
Hertog George van Saksen laat de kwelders van het Bildt inpolderen.
1510
Juw Dekama wordt magistraat van Barradeel
Eerste processie van Onze lieve Vrouwe van Leeuwarden na de overstroming van 1509 en een brand in 1510.
1514
De Friesburg te Nijeholtpade geplunderd door de Geldersen.
De Zwarte Hoop (niet die van Grote Pier) wordt ingezet bij het beleg van Groningen. Verder plunderen ze oa Bolsward, Koudum en Workum.
Frederik III benoemt Albrecht van Saksen tot graaf van Oost-Friesland.
Begin van de drie-jarige oorlog van Edzard I van Oost Friesland tegen Albrecht van Saksen. Slag bij Appingedam.
Slag bij Hartwarden tussen Schieringers en Vetkopers en de graaf van Bremen.
De Saksische hertog Joris met de Baard doet zijn aanspraken op Groningen en Friesland voor het geringe bedrag van ƒ100.000 over aan Karel V.
1515
De Friesburg in brand gestoken.
Boerderij van Grote Pier in brand gestoken.