Szumsk k. Dzierzgowa
Szumsk - wieś, woj. mazowieckie, pow. mławski, gm. Dzierzgowo,
Pierwsze pisane dokumenty, w których wymieniana jest nazwa Szumsk pochodzą z 1402 roku. Jest jednak bardzo prawdopodobne, że Szumsk ma o wiele starszą metrykę, nie wykluczone, że zamieszkiwali tu Prusowie, jeszcze przed opanowaniem tych okolic przez plemiona słowiańskie.
Szumsk, należący do dóbr dzierzgowskich, wraz z Dzierzgowem otrzymał w 1442 roku prawo niemieckie, co dawało szansę na szybki rozwój wsi. W posiadaniu Dzierzgowskich był Szumsk do połowy XVI wieku; ostatnim właścicielem o tym nazwisku był Stanisław Dzierzgowski, który posiadał Szumsk do 1542 roku.
Było w tych czasach częstym zjawiskiem przyjmowanie nazwiska od rodowej wsi. Tak też uczynili potomkowie Stanisława Dzierzgowskiego, przyjmując nazwisko Szumski.
Trudno ustalić szczegółowo następnych właścicieli Szumska. Znane zapiski wskazują, że co najmniej od połowy XVIII wieku wieś należała do Duczymińskich. Dobra składały się zresztą nie z samego Szumska - należały do nich również wsie Ruda i Krery.
Już w 1724 r Franciszek Duczymiński wymieniony był w spisie kolatorów (stałych fundatorów) parafii. Następny zapis, wskazujący już wyraźnie na zapis z dóbr Szumsk pochodzi z 1755 roku.
Wizytacja kościelna z 1782 roku wymienia Szumsk, Krery i Rudę jako wsie dziedziczne Leona Duczymińskiego, podstolego ciechanowskiego.
Zapisy z 1822 roku informują, że Szumsk składał się z 20 domów i liczył 142 mieszkańców. Dwór znajdował się przy drodze prowadzącej do Kitek.
W 1892 roku w Szumsku było 18 domów i 271 mieszkańców. Do dóbr Duczymińskich należało wtedy 1929 mórg ziemi i 18 budynków, w tym 8 murowanych. Na początku XX wieku była w Szumsku czynna cegielnia.
Działania wojenne w 1915 roku spowodowały prawie całkowite zniszczenie wsi i folwarku. Częściowo zniszczony został również dworek Duczymińskich.
Niewiele było czasu na spokojną odbudowę bo wkrótce nadszedł rok 1920 i przez Szumsk przeszła nawała bolszewicka. Dwór został wtedy ostatecznie zniszczony.
Ocalał tylko jego wizerunek na namalowanym w 1918 roku obrazie. W książce "Po pałacach i dworach Mazowsza" T. S. Jaroszewskiego i M. Gerlacha znajduje się rycina, powstała na podstawie tego obrazu. Stąd możemy dzisiaj dowiedzieć się, jak wyglądał nieistniejący już dworek w Szumsku. Mam nadzieję, że autorzy nie będą mi mieli za złe umieszczenie wizerunku dworku w wersji elektronicznej... (W przypadku zastrzeżeń autorskich obrazek zostanie usunięty).
Stopniowo wieś odbudowywała się ze zniszczeń wojennych i już w roku 1930 składała się z 25 domów. Majątek liczył 885 hektarów i działała cegielnia. Następna klęska dla Szumska to oczywiście II wojna światowa. W 1939 roku spłonęła część zabudowań gdyż Szumsk znalazł się w centrum walk - stąd wyruszały niemieckie ataki na Czubak, gdzie przebiegała polska linia obrony, ciągnąca się od Mławy w kierunku wschodnim.
Na niemieckiej mapie topograficznej z 1944 roku, widoczny jest majątek Szumsk przy drodze do Kitek (1). Jako (2) zaznaczyłem również nieistniejące zabudowania folwarku w Krerach.
Park dworski w Szumsku i resztki zabudowań uległy ostatecznemu zniszczeniu po 1945 roku. Dzisiaj nie ma po nich śladu, wycięte zostały nawet drzewa w parku. Ta mapa z 1944 roku jest więc ostatnim śladem, wskazującym na historię tego miejsca...
Dzierzgowo i okolice miały swego internetowego piewcę pod adresem dzierzgowo.com.pl Niestety serwis już nie istnieje. Stamtąd zaczerpnąłem fragment prezentowanej mapki oraz tekst niżej:
"Od wczesnego średniowiecza znaczne obszary północnego Mazowsza były w posiadaniu rodu Boleściców (Bolestów), pieczętujących się herbem Jastrzębiec. Znany jest ród Boleściców Jastrzębców Czernickich, zamieszkujących w Czernicach Borowych i Boleściców Jastrzębców z Dzierzgowa, którzy od połowy XIV wieku zaczęli się pisać jako Dzierzgowscy z Dzierzgowa.
Z Dzierzgowskich Jastrzębców z Dzierzgowa oddzieliła się gałąź Szumskich z Szumska, z których pochodzą prawdopodobnie rody Szumskich na wschodzie (miasteczko Szumsk koło Wilna i Szumsk na Wołyniu)."
Dla nas najbardziej frapujące jest ostatnie zdanie. Przypuszczenie autora co do Szumska pod Wilnem, jest zapewne prawdziwe. Dokument fundacyjny tamtejszego kościoła został napisany w 1697 roku i podpisany przez księcia Michała Rafała Szumskiego i jego małżonkę Halszkę. W oryginale pisma fundacyjnego czytamy: "Ja Michał Rafał Dzierzgowski Szumski podstoli województwa wileńskiego i Ja Halszka Stachowska Szumska podstolina wileńska ...".
Co do Szumska wołyńskiego to raczej nieprawda. Był on stolicą księstwa, którym władał kniaź Świętosław Rurykowicz Szumski. Kniaź poległ w bitwie z wojskami Czingis Chana nad rz. Kałką, nad morzem Azowskim, w r. 1223. Raczej nic nie wskazuje, by miał coś wspólnego z Dzierzgowskimi.