Aylvapoldermolen

De Aylvapolder is de oudste gereglementeerde polder in Friesland en werd in 1680 opgericht op initiatief van jonkheer Tjaerdt van Aylva, griet­man van Wûnseradiel, en Edzart van Grovestins, grietman van Hennaardera- deel. Beide heren bezaten grond in het gebied. De polder werd genoemd naar eerstge­noemde jonker. Het document waarin het reglement staat omschreven heet het “Groot Placaat en CharterBoek van Vriesland”.

In het reglement was vastgelegd dat de polder “met goede Watermolens droogh gemaakt” zou worden. De ingelanden besloten twee molens te plaatsen, een op de plaats van de huidige molen (22) en een zuidelijker aan de dijk, halverwege Burgwerd (21). Kennelijk hebben beide molens goed gefunctioneerd, want pas in 1802 werd de noordelijke molen (22) veranderd van een schepradmolen in een vijzelmolen. De capaciteit werd daarmee zoveel vergroot dat de andere molen (21), halverwege Burgwerd, kon verdwijnen. Het is onduidelijk wanneer dit gebeurde. op de kadastrale kaart van 1830 staat de molen niet meer aangegeven.

Ook in 1827 werd de molen al niet meer genoemd. Op 18 april 1827 werd in het café van Frans Tjallings Sijswerda in Burgwerd besloten de oude molen, die waarschijnlijk uit de zeventiende eeuw dateerde, te vervangen door een nieuwe. In het proces verbaal, opgesteld door de grietmannen van Wûnseradiel en Hennaarderadeel, lezen we: “Zoo is na gehoudene deliberatie met eenparigheid van stemmen geresolveerd om de oude poldermolen bij aanbesteding te laten afbreeken en vernieuwen”.

De gerestaureerde molen voldeed goed, maar de geluiden over een gemechaniseerde bemaling verstomden niet. Na enkele jaren groeide de behoefte aan een tijdige sterke bemaling, onafhankelijk van de wind- kracht. Op 14 januari 1959 besloot het polderbestuur een dieselmotor in het gemaal te plaatsen. Het blok beton, waarop de dieselmotor zou worden geplaatst, was al in de molen gestort toen het lot een onverwachte wending nam. Op maandag 9 november 1959, een gure en regenachtige dag, sloeg het noodlot toe in de Tjaerdt van Aylvapolder.

De molen was die ochtend voor het eerst in het winterseizoen weer in bedrijf geweest. Op het eind van de ochtend had molenaar Pieter Terpstra de molen stopgezet. In de loop van de middag werd de molen opnieuw in bedrijf gebracht. Toen de molen in beweging kwam hoorde de molenaar een klap, toen hij in de molen ging kijken zag hij de vonken naar beneden dwarrelen.

De brandweer werd gewaarschuwd en een poging om de brand te blussen met een brandblusser mislukte. De brandweer van Wommels arriveerde snel maar de blusoperatie werd bemoeilijkt door de slechte toegangsweg naar de molen. De provinciale weg tussen Bolsward en Leeuwarden was er nog niet en men durfde het niet aan om met de brandweerauto door de drassige weilanden te gaan. Daarom werd besloten om met de brandweerauto naar Terpstra te rijden aan de andere kant van de Bolswarder Trekvaart en de slang  met een roeibootje over de vaart te brengen. Daarna begon de ongelijke strijd tegen de vuurzee. De brandweer stond met drie stralen te spuiten, terwijl boven hun hoofden de kop van de molen al stond te wiebelen. De commandant zag zich genoodzaakt zijn mannen gedurende korte tijd terug te roepen in verband met instortingsgevaar. De spuit- gasten konden, nadat de kop en de ijzeren wieken met donderend geraas omlaag waren gekomen, hun werk hervatten. Binnen drie kwartier was er van de molen niets meer over dan een opeen- stapeling van verkoolde binten en balken, verbogen wieken en de brokstukken van de geelstenen voet. Binnen drie kwartier was een van Frieslands grootste molens in de as gelegd.

De oorzaak van de brand was waarschijnlijk dat een nieuw aangebracht draaiend gedeelte in de ochtend al was warmgelopen en dat zou later op de dag tot de brand hebben geleid.

De molen was verdwenen, de molepôle was leeg. Wat zou het toch mooi zijn als in het ruime landschap aan de Bolswardertrekvaart weer een molen kwam te staan. Er werd een molencommissie in het leven geroepen, die als taak kreeg de mogelijkheden van een nieuwe molen te onderzoeken. Verschillende pogingen bleken onhaalbaar, totdat bekend werd dat de poldermolen Vijfhuizen in Hallum steeds verder in verval raakte en verplaatst moest worden in verband met de uitbreiding van het industrieterrein aldaar.

Begin 1997 startten de onderhandelingen tussen de Stichting de Fryske Mole en de in 1990 opgerichte Stichting Aylvapoldermolen. De Stichting de Fryske Mole verkocht de molen in 1999 voor een symbolische gulden aan de Stichting Aylvapoldermolen. In het voorjaar van 1999 gingen de werkzaamheden van start, de molen werd in Hallum gedemonteerd en na bijzonder transport onder politiebegeleiding (de kap die in zijn geheel werd vervoerd was 7 meter breed) weer opgebouwd tussen Burgwerd en Wommels. Op 27 april 2000 ging de kap weer op de molen en op 3 juni verrichtte minister Annemarie Jorritsma de officiële opening.