Горкі вырай

цыклы вершаў

БАЦЬКА

Па тым, як светла стала ў хаце, Як маці ў шчасці зарыдала, Пазнаў у прышлым я салдаце Таго, каго чакаў гадамі.3 паходнай кайстры пехацінца, Салёным порахам прагорклай, Дастаў дзіцяці ён гасцінца – Дроб цукру напалам з махоркай.I не заўважыў я, як потым Ён адвярнуўся ў думе нейкай, Як бліснула расінка ўпотай На бацькавых суровых вейках.Тады няўцям было малому,Што мо цяжэй за ўсё на свецеПранесці праз вайну дадомуЎ паходнай кайстры шчасце дзецям.
1944

ВЕРНАСЦЬ

Ледзь грэчка цветам поле зацярусіць, Дык чайкі ў вырай – даўняя прыкмета. Не бачыў іх адлёту з Бедарусі Я ў тое лета.За хмарамі самотных бесхацінцаў Самога ў свет пагнала Мяне па Чэрвеньскім гасцінцы Вайны навала.Не па дубах замшэлых, не па зорах Ішоў я на усход – па сэрцу, I леглі ў ім разоры гора – Гадам не сцерці.Не сцерці з памяці трывожны рокат, Жахлівы цень драпежніка над вёскай, Дзе хлопчык трохгадовы яснавокі Туліўся да бярозкі.Аберуч агарнуў, як з маткаю абняўся, I ў споласе сачыў за бамбавозам, I нават у пажары не расстаўся З бярозай.Няма мне з той пары спакою днямі, Начамі доўгімі не спіцца – Дзіця ўрасло ў душу, як дрэва каранямі, I плача ў навальніцу...Зямля мая! Да самае магілы Я буду прад табою вінаваты, Як не знайду ў сабе такое сілы, Каб спапяліла ката.Мне у цябе вучыцца тым законам, У кожнага твайго дзіцяці, Як да апошніх дзён, да скону Быть верным маці.
1943

ЗВЯЗДА

Палоннаму савецкаму салдатуЗвязду над сэрцам выразалі каты.Ці снілася калі яму самому,Што з ордэнам такім ён вернецца дадому?Прыпаў ён да зямлі сасмаглымі губамі, Нянавісць напаіў густымі палынамі, – I запалала на грудзях салдата Звязда, што вочы пасляпіла катам.Устаў баец, ідзе ступою цвёрдай, Праз гімнасцёрку ззяе ясны ордэн Не промнямі вясновай ціхай зоркі, А кроплямі крыві – палыннай, горкай.Ідзе салдат – і не баіцца смерці, Ні танкаў, ні гармат, ні аўтаматаў, – Пакутная звязда гарыць над сэрцам, Над шляхам да няшчаднае расплаты.
1943

КЛЯТВА

У белы свет, як у капейку,Нас выгнаў злыдзень з родных хат.Нам помста апаліла вейкіI асвяціла далягляд.I сталі з таго часу мнеСястрой – нянавісць, братам – гпеў.I мы за рукі ўзяліся, На папялішчы пакляліся, Мы прысягнулі табе, маці, Што ворагу спаўна адплацім. I ўсімі сцежкамі зямлі У сэрцах помсту паняслі.
1941

ПАРА САЛАЎІНАЕ ПЕСНІ

Дзе алешыны цёплым зацішшам Засланілі рубеж батарэй, Абвясціў зялёнай афішай Аб іпрылёце сваім салавей.
I ўсю ноч на ўрачыстым канцэрце У прырэчных альховых кустах Трапятала птушынае сэрца Звонкай кропляю на лістах.
Пад высокім бярозавым ганкам Песняй жыў салаўіны дом, Аж пакуль на світанні, уранку, Не ўдарыў гарматны гром.
Пад нарогамі артылерыі Задыміла навокал ралля, I прыліпнуў шматочак пер'я Успамінам цяжкім да галля.
Дзе гняздо тваё, дзе забавы, Дзеці, ласка, прытулак, сям'я? Не, не лёгкаю стала слава Пералётнага салаўя.
Толькі вечна зайздросціць буду Тваёй вернасці часу, паэт, –3 гулкай пушчы, як з радыёстудыі, Ты вясну абвясціў на ўвесь свет.
1941

ПЕРАПРАВА

Як з крэменя адвечнага, жывога,З душы мне выкрасаць такое слова трэба,Каб асвяціла родную дарогуI хоць палоску матчынага неба,Срабрыстую істужку ціхай Случы, Што паўз гаі бярозавыя ўецца, Па жвірыстых узгорках, паміж кручаў, I хвалямі тугі мне ў сэрца б’ецца.Да крохкае крушыны, да затокі Пайду сцяжынкаю, што ясны месяц вытча, I, нібы ў люстры, ў памяці глыбокай Свайго маленства ўбачу я аблічча.Напрыканцы сяла магутны вяз Да неба ўзняў разгалістыя вілы, З яго вяршаліны я першы раз Угледзеў свет да краю небасхіла.Так блізка ўсё! Але па кладцы, Па мосціку самотным, летуценным Ракі не перайсці, не перабрацца У родны дом, што прагне вызвалення.I сцісну ў лютай ярасці тады Сапёра цяжкую сякеру, Каб прыступам узяць у ледзяной вады Свой запаветны бераг.Драпежнік цэліць бомбамі ў насціл, I леглі на вадзе крыві салдацкай меткі, Мо суджана і мне не перайсці, Але грымяць імклівыя танкеткі,I рэха сцелецца на сотні вёрст. А з дыму і туману На доўгія вякі ўстае ўжо мост, Жыццём заваяваны.
1943

САЛДАТ

Яшчэ не блізкі час той, Якому ў снах я рад, А мроіцца так часта – Ідзе з вайны салдат.Ідзе разважным крокам Каторы дзень здалёк, I бразгае пры боку Запасны кацялок.А нанач зойдзе ў хату Перадыхнуць да дня, I кожны рад салдату, Ён кожнаму – радня.Падасць, як госцю, руку Яму стагодні дзед:– А дзе ж мае унукі, Ці значыцца хоць след?Сястры карціць пра брата, Не выцерпеў хлапчук:– Чаму не йдзе мой тата? – Спытаць я ў вас хачу...– I мне ўжо не пісалі Ад самых аж каляд...– А можа, сустракалі Майго дзе Васіля?Ты ўсіх павінен ведаць I ўсім адказваць, брат, – I хлапчуку, і дзеду – На тое ж ты – салдат.З казённае махоркі Ўжо вытрускі адны. I душыць смуткам горкім Душу ўспамін вайны...Прызнаецца на ўдачу, Успомніць ён – хто дзе. – А як жа, бачыў, бачыў Тваіх я ўнукаў, дзед.Табе зазначу шчыра, Папраўдзе, без маны: Мы не ўзялі б Мазыра, Дальбог, каб не яны.Яшчэ прыйшоў час горшы Нямецкім хіжым псам, Як білі іх пад Оршай – Магу засведчыць сам.Якраз на фланту левым Ішоў наш батальён, Фашыста ў Магілеве Паклаў нямала ён.З душой адданай, сынскай У бой мы ўсе ішлі, Без нас бы немцу ў Мінску I рады б не далі.Вось вам мая зарука, Што вернуцца яны...Чакаюць іх унукі I сівыя сыны.
1944-1964

СМЕРЦЬ КУЛЯМЁТА

Узятае ў абход знянацку Сяло ўжо наша, а з варот Іклатую ашчэрыў пастку На нас шалёны кулямёт.Цераз парог скакаў, кідаўся, Падыспад лез, пад самы ніз, А потым з прывязі сарваўся. У немым шале камень грыз.Але, спасцігнуты гранатай, Заскрыгатаў, заціх і лёг Ля прызбы беларускай хаты, Ля скурчаных нямецкіх ног.I доўга ненавісным вокам Яшчэ нацэльваўся ў прасцяг... А над застрэшшамі высока Чырвоны развінаўся сцяг.
1944

Віртуальны музей Васіля Віткі "Народжаны пад знакам паэзіі"