казкі

мастацкія творы

“- Раскажыце, доктар, казку,

Раскажыце, мілы дзяцел.

Многа вы лятаеце,

Многа казак знаеце."

Васіль Вітка "Казка знойдзена!"

Азбука Васі Вясёлкіна

Рашыў Вясёлкін Вася:– Сам адкрываю школу.Збіраю ў першым класеІ птушак, і жывёлу,Усіх звяроў на свеце. І вы прыходзьце, дзеці.Ў мяне такая кніжка ёсць,Што рады будзе кожны госць.Я літары вам пакажу,Пра ўсе малюнкі раскажу. Глядзіць Васіль наўкола:Хто ж першы прыйдзе ў школу.А тут з двара: – Здароў, Вясёл! – А ты хто будзеш? – Я асёл. Стаіць і дзівіцца Васіль:– Нашто аслу аўтамабіль?Куды вязеш ты агуркі? – А гэта звычай мой такі,Яму адказвае асёл. –Саджуся з кнігаю за столУ рот адразу ж агурок.– Нашто?– Каб ведаць лепш урок. Давай, вучы мяне, Вясёл,Саджай хутчэй за парту.Ты ж ведаеш, сярод жывѐлЯ самы, брат, упарты. – Па-першае, я не Вясёл, –Сказаў Вясёлкін Вася, –А па-другое, стаўлю колЗа панібрацтва ў класе. Тут школьны празвінеў званок.Настаўнік абвясціў урок:– Упартасць ты адразу кінь,Калі яна была.З чаго пачнём мы азбуку?Сказаў асёл:– З асла. А– Буквар мы пачынаем з А,І я заўважыць мушу:Не вельмі цяміць галава,Хоць і даўгія вушы. Хапае слоў, апроч асла,Што пачынаюцца на А:Арол, акварыум, алень,Аса, акула, авадзень,Авёс, алмаз, атара,Алена і АлесяІ нават акуляры,Што ты на нос павесіў. Як закрычыць асёл: – Браткі,Вось для чаго мне агуркі!Ў мяне іх - цэлая гара.За розум брацца мне пара.Як з’ем апошні агурок– Урок засвою назубок. БА гэта, дзеці, што за франт:Завіты ўвесь, на шыі – бант,І так ілбом у бубен б’е:– Прыміце ў клас,Я знаю: Бэ-э-э! Прыняць выдатніка, прыняць!Ён заслужыў адразу 5. ВХто гэта лісця нанізаўНа вострыя іголкі?А вожык Васю так сказаў:– Вітаю вас, Вясёлкін.– Я рад, – прызнаўся Вася,Ды чым жа ты заняўся?– Навошта льеш, – пытаю я, –З вядра ваду на вераб’я?– Мы з вераб’ём у парыЗбіралі вам гербарый.Дружок мой запыліўся,Хачу, каб ён памыўся. Сягоння ўсе глядзяць на нас,Бо мы прыйшлі ж у першы клас. ГНапэўна, дзеці, вы змаглі бСказаць і самі: гэта – грыб.І прозвішча, як у людзей,У вучня – Баравік.І ён у школу ўжо ідзе,Хоць ростам невялік. Хай невялік, хай невысок,А ведае здавёнІ той лясок, і верасок,Дзе нарадзіўся ён. ДІ дзяцел ведае свой домНа дрэве са старым дуплом.Калі і непагадзь – ну што ж,Не страшны дзецям снег і дождж.Як добра ў дзятла пад крылом,Калі такі выдатны дом!Хто знае Дэ знайсці нам дзе?Пытайце ў бацькі, ў маці,Шукайце ў дзятлавым гняздзеПадкажа добры дзяцел. Е ЁА за дзвярыма: тук-тук-тук.Пытае Вася: – Што за стук?Зноў дзяцел? Не, зусім не ён –Прыйшоў у школу паштальён: – Вам тэлеграма ёсць адна.Здзівіўся Вася: – Ад каго ж?– Напэўна, што з рачнога дна,Бо тут унізе подпіс: Ёрш. – Ну што ж, якраз да часу.Чытайце ўсяму класу.Ш-ша, слухайце, што піша ёрш:«Жыву за іншых я не горш.Малым паставіў ёлку.Выпісваю «Вясѐлку».Ды вось бяда: сыны маеНе ведаюць ні Ё, ні Е. Да вас у школу трэба плыць,Але парайце, як нам быць.Калі паступім мы туды,Дык жа загінем без вады...» Сказаў Вясёлкін: – Точна,Хай вучацца завочна. ЖЗТут Вася адчыніў акно:– А гэта што там за яно –Ці не пад’ёмны гэта кран?Зірні на вуліцу, баран. Зірнуў баран, спужаўся:– Яно з хвастом, з нагамі,З вушамі і рагамі,Пад стол хавайся, Вася,А я залезу ў шафу!.. Вясёлкін рассмяяўся:– Дык гэта ж, брат, жырафа.Яна паспела ў самы раз.Прашу, прашу, заходзьце ў клас!Сядайце, калі ласка, ў нас!Жырафа рада б сесці,Ды ў школу ёй не ўлезці. Заўважыў заяц звера,Збялеў і – шмыг за дзверы,Па калідоры – скок, скок, скок.Ён думаў, што з’явіўся воўк. На парту ўскочыў з перапуду:– Вучыцца болей я не буду! –Хапіў адзін, другі званок:– Хутчэй, канчай, Васіль, урок!Цягнуўся цэлы месяцУ класе перапынак,Шукалі зайца ў лесеЛя ўсіх дубоў, асінак.Уцёк са школы Зай, уцёк. ІЙ– Што ж, без яго пачнём урок, –Сказаў Вясёлкін ВасяІ за журнал узяўся,Бо цвёрдую меў звычку –Штодня вёў пераклічку. – Індык, – спытаўся Вася, –А ты куды сабраўся –Ў гурток шыцця і кройкі?Дзеля чаго ў запасеЎ хвасце ў цябе іголкі? Чаго ты так надзьмуўся,Ад вучняў адвярнуўся? – Хаджу я важна па зямлі, –Затрос індык бародкаю, –Бо ведаю, што ёсць два І:І доўгае, й кароткае. Усё я ведаю, пытай.Напрыклад: іней, гай і май,Ігнат, Іван, Іран... – А бэ-э-э? – не вытрываў баран. –Не паважаю я цябе,Бо ты сказаць не ўмееш: бэ! Спакойна Васіна рукаЛягла на дзённік індыка. - Ты адказаў мне бойка, -Сказаў настаўнік Вася,Але я стаўлю тройку,Каб больш не зазнаваўся. КА качаня і кацяняПаміж сабою як радня.Усюды разам, удваіх,Не разальеш вадою іх. У клас увойдуць, знімуць шапкі,Пасядуць і – угору лапкі,Бо качанятка і катокЗаўсёды ведаюць урок. Выдатнікам настаўнік рад.А хто іх выхаваў?Дзетсад. Л– А што нам скажа ліска?– Нічога не скажу.Не падыходзьце блізка:Вы ж бачыце, сяджуЎвесь дзень перад люстэркам,Занятая прымеркай.Напэўна, што завузкаНейлонавая блузка,А модная спадніцаТак цісне ў паясніцы... – Ліса і лісяняткі,Пакіньце вы заняткі!У вас, у модніц, – свой прыцэл.Мы вывучым і самі Л. МЗірнуў Васіль у кніжку:– А дзе маленькі Мішка? – А вунь на школьным ён двары,Сам у акно пабач.Прыйшоў да нас мядзведзь стары,Купіў унуку мяч. Старому сумна ў лесеНа персанальнай пенсіі.Сюды штодня хадзіць ён радНасіць малому мармелад. Такі ж ужо чуллівы дзед,Вунь прывалок веласіпед:«Бяры веласіпедзік,Катайся, мой мядзведзік!» Сказаў настаўнік: – Ой, дзяды,Нямала мне ад вас бяды.Так песціце вы ўнукаў –Зрываеце навуку. ННавуку любіць насарог,Калі здалёк прыехаць мог,Аж з Афрыкі, Нігерыі.Але ступіў ён на парог –Не можа ўлезці ў дзверы. Жырафа рада земляку:– Жаданы мой, чаканы... – А ты, жырафачка, адкуль?– Твая суседка – з Ганы.– Канікулы, – сказаў Васіль, –Браткі, не пашкадуем сіл. Пашырыць трэба школу,Пляцоўку для футболу,А для гасцей замежныхПаставіць клас сумежны. – Ура! – абрадваўся баран. –Я зараз намалюю план.І пачалася праца,Рад кожны быў старацца. Стаў за учотчыка індык,Сам працаваць ён не прывык. Пляцоўку расчышчаў асёл,Бо вельмі ж ён любіў футбол...– Ёсць разгарнуцца дзе цяпер! –Сказаў мядзведзь--пенсіянер.Стаў пілаваць бярвенні.Ён пільшчык быў адменны.Уважліва сачыў унук,Каб не парваць пілы аб сук.Знайшлі і вучні-малышыСабе занятак па душы.Тут завіхаліся штодняІ качаня, і кацяня.І нават Зай-зайчынаВярнуўся, малайчына,І стаў на дапамогуСамому насарогу. Пыхцеў,СтараўсяНасарог,Ажно пацеўІ нос,І рог. Жырафа следам беглаІ падавала цэглу.Упраўна брала з долуЯна любыя высі... Пабудавалі школу –Спыніся і дзівіся,Якія гмахі ўзніклі.Вось гэта дык канікулы! ОІ зноў увесь сабраўся клас.Зірнуў у кнігу Вася.– На чым спыніліся той раз? –Ён у крата спытаўся. Разявіў крот шырока ротІ прастаяў бы, можа, год. Была ў гасцях у школеЗ дзетсада ляля Оля.Сама не знаючы таго,Яна і падказала: О! Адкрыла лялечка раток –Маленькі, роўненькі кружок.І насарог адкрыў свайго –Жахнуўся клас увесь: – Ого! П– Навошта пеўню парасон,Чаго стаіць на плоце ёнЯкраз ля нашых жа акон? – Схаваўся, дзеці, я ў цянёк,Каб добра вывучыць урок.– Скажы нам літару сваю! – Не, дзеці, лепей я спяю.Хоць з граматаю не ў ладах,Але спяваю па складах.Ніхто так на маім вякуЯшчэ не пеў: Ку-ка-рэ-ку! – Ты ўмеў бы значна болей,Калі б вучыўся ў школе.Прыходзьце, пеўні, ўсе выДа нас у клас на спевы. Р– Паслухайце, здаецца,Хтось ля дзвярэй шкрабецца.Чакайце, сам праверу. Зірнуў Васіль за дзверы:– Дык гэта ж рак.Адкуль, бядак?Чаго такі распараны,Як кіпетнем абвараны? Падняўшы стрэльбу ў клюшні,Рак адказаў: – Мне душна. – Нашто ж ты стрэльбу ў клас валок?Яшчэ націснеш на курок. – Так, – адказаў ён горда, – так,Я – лепшы паляўнічы...Нічога дзіўнага, што ракУ школу не залічан. Калі не верыш, дык правер,Пакуль у рэчцы мелка. С– А хто ў нас на чарзе цяпер?Сказалі дзеці: – Стрэлка!– А дзе яна ў нас, дзеці? – У космасе, ў ракеце!Абкружыць сонца сорак разІ прыляціць ізноў у клас. Т– Я добра бачу па ўсіх вас,Ваш пазнаю характар –Нам тэхнікай заняцца час,Прыйшоў якраз і трактар. А гэта вось механік сам,Славуты на ўсім свеце,Пакажа ўсе машыны вам,Пракаціць на ракеце. Наўрад ці ёсць яму раўня –Паважны і вусаты...Падняла лапку кацяня:– Дык гэта мой жа тата! Механік тут сынка абняў:– Як вучышся, дзіцятка?І адказаў сыночак: – М-мяў,А я – выдатнік, татка... І загадала таткуКацяня загадку: УЎ– У галаве У доўгае,Кароткае ў хвасце.Выкручваецца, поўзаеНа тоўстым жываце.Уміг жывога зайцаГлыне – і не падавіцца.Ну, што? Не адгадаў?Я падкажу – удаў. Такая ўродзіна – удаў,Убачыш – зойме дух.Каб ты, пачварына, прапаў,Так напалохаў – ух! Яго не пусцім мы ў свой клас,Бо праглыне ўсіх нас за раз,І стол, і школьны глобус,І новы наш аўтобус.На чым жа мы, татуся,Паедзем на экскурсію? І вось ужо завёў маторМеханік дзядзька Коця.Ён вельмі строгі быў шафёр,Суровы на рабоце. І да сябе ў кабінуНе ўзяў ён нават сына:– Мне на машыне не радняНі свет, ні брат, ні кацяня. ФСказаў Вясёлкін Вася:– Хвалю за дысцыпліну.Мой клас увесь сабраўся.Гані, шафёр, машыну...Ляціць аўтобус па шашы.Глядзяць з акенца малышы.Мігцяць фіранкі, як флажкі,І шоўкавыя фартушкі,І новыя фуражкі.Лагодна і пакорна,Адзетыя па форме,Сядзяць індык з барашкам.А за машынай пешаУслед жырафа чэша,А за жырафай – ох, ох, ох! –Цялёпкаецца насарог,Ажно дрыжыць пад імі дол. – А вы куды?– Мы на футбол. - А хіба ў нас сягоння матч? –Спытаў шафёр з кабіны. – А вы – балельшчык, Кот-Вусач?Дык самі знаць павінны,Што ў нас на стадыёнеВыдатны дзень сягоння:Аслам забілі гол зайцы.Вось малайцы дык малайцы! Як усхапіўся тут асёл:– Шафёр, вязі нас на футбол!Хутчэй, хутчэй на стадыён! –Зароў ад горкай крыўды ён. Ды што паробіш: плач не плач –Ганебна скончыўся той матч.Асёл як апантаныНе мог утаймавацца... – На плошчу да фантанаФата-графа-вацца,Увесь мой клас, збірайся! –Паклікаў вучняў Вася...Фацэтны выйшаў здымак, –Цудоўны напамінакНастаўніку і вучнямАб дружбе неразлучнай. ХХаця хітрун-хамелеонНе сапсаваў ледзь ўвесь фон.То з галавы да самых пятУ хатні хутаўся халат,То захінаўся ў хусту,Халву з капустай хрумстаў,Высоўваў доўгі свой язык,Лізаў жырафе чаравікІ, хвалячы свой спрыт і рух,Хапаў па-заліхвацку мух. І гэтак надзімаўся,І ў колерах мяняўся,Што ўсе не клаліся трахаАд смеху ўпокат: ха-ха-ха! Аб Васілёвай школеПрачула ўсё наўколле.Да нашае экскурсііПрыбіліся тры гусі,Два худыя харты –Валацужныя браты,Варона-пабіраха,Шакал і чарапаха. ЦПрыцялёпкала здаляАдно пацешнае цяля:– А я ў цырку пабывала,Я прынесла вам цымбалы.Залічыце ў клас мяне,Я ўсё на свеце знаю: м–м-мэ! Васіль сказаў: – Пабачым.Задам табе задачу: На градзе яна расце,Пачынаецца на Цэ.Аж падскочыла цялятка:– Знаю, знаю – шакаладка! Засмяяўся Вася:– Падумай, не спяшайся.Я лічу да трох: раз, два...– Ах, я ўспомніла – халва! – Памыляешся, красуля, –На градзе расце цыбуля.І хоць яна не шакаладка,А есці трэба, для парадку,Бо ўсе мы знаем, як адзін,Што Цэ – найлепшы вітамін. ЧВось чарапашычын сынокЕсць і цыбулю, і часнок.Няхай яшчэ сыночакНа выгляд – чарапочак,Затое ў нас у школе ёнУжо вядомы чэмпіён. Малы чарапашонакНе носіць распашонак.Выходзячы на шпацыр,Ён надзявае панцыр.Таму не гнецца пад мячом,Не хіліцца пад молатам.Расце выдатным сілачомІ незвычайным волатам. ШМы не змаглі б вучыццаНі з воўкам, ні з ваўчыцай.А вось прыйшоў да нас шакалІ ледзь усіх не ашукаў. Ён доўга носам шморгаўІ Васіля ўгаворваў,Нібы прасіўся ў школу,А сам пры шаблі, ў шпорахПрынёс дзве торбы толу,Шнур, дынаміт і порах. Не, ашуканец шэры,Табе не будзе веры.Ты з выгляду – лагоднік,А сам – шпіён і шкоднік. ЫЁсць літары у буквары,З іх не пачнеш ты слова.Але запомніце, сябры,Вы іх абавязкова.Ну, хто мне іх напіша? – МЫ, – адказалі мышы. –Каб не было на свеце Ы, –Запелі хорам мышкі, –Былі б мядзведзямі ўсе мы,Нас дзеці б звалі – мішкі. Была дзяўчынка ў нас адна,Рукамі пляснула яна,Прызналася ўсім шчыра:– Як добра, што я – Іра! ЬКаню прысніўся страшны сон,Што ён не конь, а кон. Перапалохаўся, бядак:– Куды падзеўся мяккі знак?Мне без яго жыцця няма... Прыбег задоўга да віднаДа нас буланы госць:– Ці мяккі знак яшчэ ў вас ёсць?Яму сказаў Вясёлкін так:– Вось, калі ласка, мяккі знак.Яго сабе ты забірай,Бяжы і весела гуляй. І так быў рады, небарак,Што зноў знайшоў свой мяккі знак. Э– Эх, – спахапіўся Вася, –Экскурсія ўдалася,Ды час дамоў збірацца,Зноў за навуку брацца. Я заказаў вам эшалон.Сядайце кожны ў свой вагон. Купэ – для насарога,Жырафу – на платформу.Адзеньцеся ў дарогуУ школьную ўсе форму... Гудуць па рэйках колы.Дадому едзе школа.Ад песень і ад смехуЧуваць далёка рэха.Мільгнуўся элеватар,А вунь – электрастанцыя,Торф рэжа экскаватарНа рэчцы Балачанцы.Між родных сосен і бярозІмчыцца наш электравоз. ЮВучыцца зноў прыйшла пара.– Ура! – гучыць сярод двара.На выстаўку юннатыВыносяць экспанаты:Капусту, рэпу, буракі,Фасолю, моркву, агуркі. Зірніце на цыбулю!Яе расціла Юля! Умела пастараццаЯна на школьнай градцы.Цяпер усе мы як адзінЦыбулю Юліну ядзім. ЯА вось малая ЯдзяСабрала ў нашым садзеПад яблыняю ягады –Не паядзім за два гады. Так вучыцца, стараеццаДружная сям’я. На гэтым і канчаеццаАзбука мая. 1963

Буслінае лета

ЯК Я ПАЧАЎ СКЛАДАЦЬ КАЗКУХТО ВЫДАЎ САКРЭТПОШУКІ КАЗКІПЕРАПЁЛКАКНІГАЎКАСАРОКАСІНІЦАЗЯЗЮЛЯСАЛАВЕЙПРЫХОД ДАДОМУБУСЕЛ ЗАПРАШАЕ МЯНЕ Ў ГОСЦІНА БУСЛЯНЦЫБУСЛІХА СПЯВАЕ КАЛЫХАНКУАПАВЯДАННЕ СТАРОГА БУСЛАЭКЗАМЕНЫ Ў БУСЛІНАЙ ШКОЛЕЯК БУСЕЛ ЛОВІЦЬ РЫБУЯК БУСЕЛ МЯНЕ АД БЯДЫ ЎРАТАВАЎЯК ДЗЯЦЕЛ ЛЯЧЫЎ БУСЛАВУ ДАЧКУКАЗКА ЗНОЙДЗЕНА!
Гэта будзе доўгая казка.А пакуль што на некалькі слоўАдкажыце вы мне, калі ласка,Хто з вас бачыў белых буслоў,Іх старую дамоўку на вязе,На драўляным шырокім коле,Можа, з вас хто туды нават лазіў,Аглядаў з вышыні наваколле,Пазнаёміўся з буслам, бусліхай?Калі не, ну дык слухайце, ціха. Як я пачаў складаць казку Ціха так,Хоць сей ты мак.Я сяджу ў градзе гароху.Рву сабе стручкі патроху,А паблізу, на аселіцы,Нехта цвеліцца і цвеліцца:То ляскоча безупынна,То сакочаГэтак шпарка,Як матор якой машыныЦі калгасная жняярка,Раз-паразу: чах-чах-чах.Што такое?Проста страх. Толькі глянуў я на вяз,Што за вуліцай у нас, -Зразумеў, адкуль той клёкат:У гняздзе навідавокуСтары бусел суча ніткі,Будзе шыць ён дзецям світкі. Выткала бусліха кросны,Разаслала ранкам роснымДоўгія свае палотныПа лугах усіх балотных...Я на дрэва ўзлезці б радАдным махам без аддыху,Паглядзець на буслянят,Пазнаёміцца з бусліхайІ праверыць, як ідзеЛад-парадак у гняздзе. Сёлета ў чацвёрты класПераведзены я ў школе,На ўсё лета маю часПагуляць у лузе, ў полі.Маю ў сшытку я заданне -Даць прыроды апісанне. Сцеражыся, горды бусел,Да цябе я дабяруся.Пагляджу, як сучаш ніткі,Як ты шыеш дзецям світкі,Стану на тваё я колаІ пабачу ўсё наўкола:Свет птушыны, свет раслінныІ наогул - белы свет,Выведаць я ўсё павінны,Апісаць усё як след. Вось пайду і ўміг, уразЎзлезу на высокі вяз.Вы мо скажаце - не ўмеюЯ дабрацца да вяршыні?Ўмець умею, толькі млею,Калі гляну ўніз з галіны.Падрасту, а там пабачу,Можа, будзе яшчэ ўдача.А пакуль, як пугай ляснуцьМне па лужы, па траве, -Пра буслоў складу я казку,Ёсць і думка ў галаве. Пра буслоў, дык пра буслоў,Толькі дзе набрацца слоў?Сеў ля самага я вязаІ пачаў тых слоў шукаць.І адразу сказ за сказамСпрэс спісаў старонак пяць. Што з таго, што я не ўзлезНа бусліны вяз той,Мне ў адказ гудзе ўвесь лес,Калі пугай лясну.І сціхаюць у гняздзеГаласы бусловыя,Толькі водгулле ідзе -Высякаю словы я,Словы адмысловыя.Сам вачам сваім не веру,Ўсё так складна на паперы:Побыт бусла да драбніцАпісаў шырока,Як ён спіць і што ён сніць,Як ён з выраю ляціць -Нізка ці высока,Як ён суча тыя ніткі,Як ён шые дзецям світкі,Як ён там абедае,Варыць як вячэру -Ўсё як быццам ведаю,Хоць наўрад ці веру. Нада мною ластаўкіПэўна што смяюцца.І ўсё просяць: - Баста, кінь!І ля вуха ўюцца. Ластаўчыну мовуЯ таксама знаюІ ад слова ў словаТак перакладаю:«Шатавіла-матавілаПа-нямецку гаварыла,Пела па-турэцку,Плакала па-грэцку.З носіка - шыльца,З хвосціка - вільца,Спадыспаду - палатно,На апашках шоўк, шоўк.Зазірнула я ў гумно,Дзюбачкай шчоўк-шчоўк.Як у вырай адлятала,Шмат дабра вам пакідала,Не ўзяла ні жменькі.Прыляцела, паглядзела -Няма нічагенькі:Усё чыста пералушчылі,Перацёрлі, ператрушчылі.Што нажалі, накасілі -Без мяне памалацілі.Ці-лі, ці-лі,Ці-лі...» Прыцемак спусціўсяНа траву, на краскі,Так я захапіўсяСваёй байкай-казкай. Чараду прыгналі з пашы,За вячэру селі нашы,У паветры стала золка,Выйшла першая зара,І крычыць мне перапёлка:- Спаць пара! Спаць пара! Каб у тайне ўсё было,Што пішу я ў сшытку,Пакладу яго ў дупло -Папрабуй знайдзі-тка. І вас таксама я прашу,Сябры, - ні слова, ні гу-гу,Пакуль што памаўчыце,Якую казку я пішу,Я толькі вам сказаць магуІ перапёлцы ў жыце. Сакрэт я вам даверу,Вы толькі дайце слова,Я прынясу паперыІ новы свой аловакІ заўтра зноў уранкуПрадоўжу пра буслянку,А то і маці мне з двараГукае ўжо, што спаць пара. Хто выдаў сакрэтЛедзь я прычакаў світанку,Каб пад вяз пабегчы зранку,Праварочаўся ўсю ноч,Не прыплюшчыў нават воч -Не давала мне спакоюЎсё гняздо буслова тое,Што далей пісаць мне ў казцы,У яе наступнай частцы.Калі ўзяўся, брат, за гуж,Дык не жалься, што не дуж. Калі даў сваё ты словаАпісаць жыццё буслова,Дык выконвай абяцанне... Я падняўся на світанніІ - бягом на ўскрай сяла,Потым трохі ўзяў налева,Да знаёмага вам дрэва,І адразу ж да дупла. Сунуў я руку ў дупло -І аж мову адняло,Стаў нямілы белы свет:Хто... Хто выкраў мой сакрэт? Можа, сто разоў адразуАбабег вакол я вязу,Кожную агледзеў жылкуПад карой і на кары,Кожную абмацаў шчылкуНа бусліным тым двары -Хочаш вер ты ці не вер,А няма маіх папер. Знік пачатак маёй казкі.А з чые нядобрай ласкі?Мне сняданне не ў сняданне,І абед мне не ў абед.Кіну ўсё - усё дазвання,Буду дзень шукаць і месяц,Буду год, а то і дзесяць,А знайду я казкі след. Пошукі казкі Сцежкі выбраць мне якія,Пошукі з чаго пачаць?Месцы знаю я глухія,Дзе лясы, дзе сенажаць,Дзе дрыгва і дзе імшары,Дзе глыбокія выгары.І туды я нават траплю,Дзе жыве старая чапля.Выйду на рачную мель,Дзе гуляе журавель.Мне туды якраз з рукі,Дзе начуюць два ваўкі.Добра знаю я дарогуУ мядзведжую бярлогу.Знаю горы я кратовыя,Знаю норы я лісовыя...Толькі вось з чаго пачаць?А мо лепей легчы спаць,Сіл набрацца, падрасціІ тады ўсё абысці? Не, вы лепш і не кажыце,Што слабы і што малы яІ спужаюся нібытаЯ ваўка, што ўночы вые.Не ўздыхайце, не тужыце,Як на сумных тых памінках...Я дубовага ўзяў кіяІ пайшоў сваёй сцяжынкай.А куды пайшоў?У жыта.Хай сабе не блізкі свет,Хай у ногі колка.Знаю, хто адкрыў сакрэт,Знаю -Перапёлка. Перапёлка Гэта ўчора ўсё янаАд цямна і да відна,На хвілінку б сціхла хоць,Звала ўсё: «Ідзі палоць!»А ля самага двараЎсё крычала: «Спаць пара!» Сама ж не палола,Ножак не калола,Усю ноч не спалаІ мне не давала. Лёгка мне знайсці яе,Бо гнязда ж яна не ўеНі ў дупле і ні ў галлі -Зробіць ямачку ў зямлі,Высцеле травою -Вось і ўсе пакоі.Да зямлі ўсё туліцца,Дзюбай жыта чэша,А лятаць лянуецца,Болей ходзіць пеша. Я ўсё жыта абышоўІ гарахавішча,Так яе і не знайшоў -Не відно і не чутно,Не пяе, не свішча.Спіць яна цалюткі дзень,А як ляжа ночы цень,Выйдзе першая зара,Закрычыць тады яна:- Спаць пара! Спаць пара!А сама не спіць аднаАж да самага цямна. Кнігаўка Падаюся ў бок другі,Праз папар, праз мурагі,На прырэчныя лугі.Раптам нізка нада мной,Па-над самай галавой:- Чый ты, чый? Кі-гі, кі-гі! - Я-то свой, а ты чыя,Кнігаўка самотная,Птушка пералётная?Калі зробіш ласку,Знойдзеш маю казку -Буду век удзячны я. - Чый ты, чый? Адкуль такі?Дзе жыву я - не скажуІ гнязда не пакажу...І вядзе ўсё ад ракі,Ад высокай асакіІ крылом над вухам: ж-жу!А ля самае дарогіКідаецца мне пад ногі,Скокам-бокам адпаўзае,Ну, здаецца, памірае,Папрабуй жа дагані -Не дагоніш на кані.Мне гняздо тваё не трэба,Ні твае малыя дзеці.Лётай з ранку і да ранкуПад высокім добрым небам,Пацяшай людзей на свеце,Ашуканка, ашуканка... Сарока Каля лесу недалёкаСкача з куста ў куст сарока,На мяне ўсё паглядаеІ трашчыць як завадная:- За папер-куДай цукер-ку...- Што? Дык казку ты укралаІ ў гняздзе сваім схавала,Нарабіла шуму-крыку,А цяпер табе дай выкуп?Не, зладзейка-дабрадзейка,Зараз я зраблю праверкуІ такую дам цукерку -Растрасу тваю сямейку! Мне адказвае сарока:- Да гнязда майго высока.Праўда, што люблю я красці,Але ж рэчы дарагія -Срэбраныя, залатыя,Лыжкі, гузікі, пярсцёнкі,Што здалёку ўсім відны,Густ на іх у мяне тонкі.А якое з казкі шчасце?Ёй няма ў мяне цаны... Я падумаў: за прызнаннеПамяншаюць пакаранне.У гняздо я не палез,А далей падаўся ў лес. Сініца - Цвінь-цвень! Пінь-пень!Добры дзень! Добры дзень! Хто гэта мяне вітае -Ці шчыгол, ці слаўка гэта? Не, вось блізка падлятае,На сасновы сук садзіцца.Углядаюся ў прыкметы,Трэба ж так мне памыліцца -Не пазнаў сваёй сініцы.У мяне яна ўсю зімуЗімавала ў цёплай хаце,І аўса, можа, асмінуАддала ёй мая маці.Так яе мы ўсе любілі,Так кармілі, так паілі.Быць не можа, каб за ласкуЯна ўкрала маю казку. - Цвінь-цвень! Пінь-пень!Добры дзень! Добры дзень!- Добры дзень, мая сініца,Як я мог так памыліцца? Зязюля Пэўна, вы вясною чулі,Як на дрэве, на сукуКліча на ўвесь лес зязюля:- Ку-ку! Ку-ку! Я ў зязюлі запытаю,Можа быць, яна што знае,Куды знік з дупла мой сшытак.- Родненькая, адкажы ты.Калі што табе вядома,Ты адкрый мне тайну тую -Я ўжо цэлы дзень як з дому,Пад сабой зямлі не чую,Я ўжо з голаду канаю,Ледзьве ногі валаку.А зязюля мне: - Не знаю.Ку-ку! Крыллямі залапацелаІ ў асіннік паляцела. Тут я ўспомніў: гэта ж птушка,Што малых не любіць гушкаць,Ні спяваць ім калыханкіІ ні ў ладкі з імі пляскаць,Ні вадзіць на пагулянкі,Ні расказваць байкі-казкі,Бо яе малыя дзеціРаскіданы па ўсім свеце.Іх чужыя кормяць маткі,Даглядаюць і гадуюць,А зязюля і палаткіІм на лета не будуе. Так яна свой век вякуе -Ні двара і ні кала,Век сваё «ку-ку» кукуе -Рада, што дзяцей збыла. Салавей У зацішку вербалозаў ніцых,Дзе лясная сочыцца крыніца,Я вады халоднае напіўся,Стала на душы мне весялей. Срэбранаю пацеркай на нітцыЗатрымцеў і песняю разліўсяУ альховым кусце салавей.Дасціпны, увішны,Слаўны ён спявак -Светлая манішка,Поверх - доўгі фрак. Пэўна, што заслужаны,Хоць на выгляд шэры ён,А голас не застуджаны,І сам без фанабэрыі. Браў свабодна трэлі,І нізы, і высі ён,І скроні не макрэлі,Не цёр хусцінкай лысіны. Спяваў і па-французску,Спяваў другімі мовамі,А больш - па-беларуску,Але сваімі словамі:- Як у лядзе-лядзеПастух сала пёк-пёк,Як прысядзе-сядзеНа пянёк-пянёк-пянёк,Як пакр-руціць ён ражэньчык, -Ах, каб цябе, каб...Сквар-ка: тр-р, кап-кап...І няма: ўсё з'еў агеньчык... - Салавей, мой любы браце,Я хачу ў цябе спытаці:Можа, чуў ты, хто між вас тутПераказваў маю казку? А салоўка мне ў адказ:- Гэта не цікавіць нас.Што твая мне казка тая,Я ж яе не заспяваю.У мяне свае турботы -Салаўю патрэбны ноты. Прыход дадому Лёг на травы доўгі цень,Росны і халодны,Прабадзяўся я ўвесь дзеньСтомлены, галодны.А не піўшы і не еўшы -Хто расказваць будзе вершы?Добра, што мая сініцаЗавяла мяне ў суніцы,А спагадлівая пліскаПаказала шчаўе блізка.Пражывіў я трохі душуІ ні з чым дадому рушу. Адчыняю дзверы ў хацеІ спыняюся ў парозе.Рукі ў смутку ломіць маці,У адчаі і трывозе:- Ой, мой сынку, мой сыночак,Дзе ж ты знік, мой галубочак?Выплакала я ўсе слёзы,Вытаптала я ўсе лозы,Вытаміла свае ногі,Выглядзела ўсе дарогіІ ля лесу, і ля лугу,Ля сасонак і асінак -Дзе ж блудзіў ты, валацуга,Што абдзёрся ўвесь і вымак? - Не плач, мама, - я даў словаАпісаць жыццё бусловаІ цяпер па абавязкуПра яго складаю казку,Толькі вось сакрэт адкрыты -Нехта ўкраў з дупла мой сшытак.Выхадзіў я лес і поле,Апытаў каго дзе мог,А куды пайсці мне болей,Я і так ужо знямог,Абышоў, напэўна, свет -Не напаў нідзе на след. - Сынку, шмат дарог на свеце,Знойдзеш ты спагаду, ласку.Хто яшчэ знаў аб сакрэце,Што пачаў складаць ты казку?- Хто яшчэ знаў аб сакрэце?Мама, зналі яшчэ дзеці. - Пэўна, дзеці і забралі,Прачыталі і парвалі. Праўду, праўду кажа маці -Любіце вы кніжкі рваці.Калі ж казку вы забралі,Прачыталі, не парвалі,Дык прашу вас - і не рвіце,Мне хутчэй яе вярніце. Бусел запрашае мяне ў госці Зноў прыходжу я пад вяз,Над пустым стаю дупломІ якраз у гэты часСустракаюся з буслом. Ён ступае гэтак важна,На мяне глядзіць уважна,Асцярожна падыходзіцьІ гаворку так заводзіць:- Ты чаго такі пануры,У самотнасці і скрусе,Як пасля якіх хаўтураў? -Так пытае ў мяне бусел.- Ой, таварыш дзядзька бусел,Другі дзень я ўжо снуюсяІ, як рыба аб лёд, б'юся:У мяне такое гора -Сшытак мой укралі ўчора. Апісаць я быў павінныСвет птушыны, свет раслінныІ наогул белы свет -Наскладаць хацеў я казак,Як падняць - вялікі вязак,Бо на тое ж я - паэт. Усміхнуўся стары бусел:- Дай я толькі разбяруся.Напісаць ты казку марыш?Што ж, пішы, калі паэт,Але знай, я - не таварышІ не дзядзька, я ўжо - дзед. Я калісьці з тваім дзедамУ далёкай маладосціСамым блізкім быў суседамІ яго найлепшым госцем. На страсе старое хатыУ той час была буслянка,З тваім дзедам я да ранкуВёў гаворку, нібы з братам. Ён - на прызбе, я - ў гняздзеКожнай ночы гаманілі,Покуль возьмецца на дзень,Ўсё махоркаю дымілі. - Ой, са смеху я зайдуся -Што ты кажаш, дзеду бусел!Як жа ты ў сябе пад носамТрымаў тую папяросу?Узлаваў на мяне бусел:- Разбярыся ж ты як след,Горкі дым глытаць я мусіў,А курыў, вядома, дзед.Нельга ж нам, буслам, курыць -Можна так гняздо спаліць. Слухаць бусла то я слухаў,Але ўсё ж часаў за вухам.Хоць цікаўны быў без меры,А ўсяму не мог даць веры:- А як вы, дзеду, з той кватэры,Што была на хаце ў нас,Пераехалі на вяз? - Вельмі проста, - сказаў бусел, -У адзін пазвязваў вузелЛыжкі, міскі і пасцель я -Вось і ўсё тут наваселле.Стала ўміг наўкола гола,Як мы там і не былі... - Ну, а кола? Як жа колаВы на дрэва паднялі?Буслоў, пэўна, дваццаць пяцьТрэба, каб яго падняць? Стары бусел тут са смехуЯк стаяў, так і паехаў:- Трэба ж вымудрыць такое,Проста мне бяда з табою. А яшчэ ж узяўся людзямТы расказваць пра нас,Гэта ж сорам табе будзе,Як дазнаюцца падчас,Прачытаюць дзеці ўслых,Што нібыта мы, буслы,На вяршыну дрэва цугамЦягнем кола саматугам.Дзякуй, што павесяліў,Але ж ты перасаліў.Не прыйшлося таго колаНам цягнуць на стары вяз -Гэта ўсё зрабіў за насМой дружбак, твой дзед Мікола. А цяпер і ты смяешся,Я ж ні кроплі не схлусіў,Як жа, хлопча, ты завешся?І я вымавіў: - Васіль. - Ну, дык вось што, брат Васіль,Набярыся моцы, сілІ прыходзь да нас пад вечарНа сяброўскую сустрэчу. Пазнаёмішся з бусліхай,Паглядзіш на буслянят,Пасядзім парою ціхай,Буду вельмі табе рад. Дапаможам твайму гору,Аб усім там пагаворым.Сам убачыш, адным словам,Ты жыццё наша, буслова, - Афармляй камандзіроўку.Захапі з сабой вяроўку.Прывяжу я на вяршынеІ спушчу табе канец -І тады, як на машыне,Знізу ўверх ляці, хлапец! Я падзякаваў старомуЗа разумную парадуІ пабег хутчэй дадомуНа сямейную нараду.- Мама, мамачка, - прашу я, -Дай мне чыстую кашулю.Прыбяруся і памчуся -Запрашае мяне бусел. У гняздзе я сам павінныПобыт вывучыць птушыныІ пачаць спачатку казкуПра бусла, пра яго ласку. Стары бусел - малайчына,Кемлівая галава!Я вазьму з сабой ляйчыну,Ён прычэпіць за вяршыну, І я - ж-жах, як на машыне,Да буслоў па той вяроўцы.Там прабуду тыдні два,На гняздзе ў камандзіроўцы. На буслянцы Я пісаць пра ўсё не стану -Адбылося ўсё па плану.Браўся ўжо на захад дзень,Як з'явіўся я ў гняздзе. Першы раз я ўбачыў свет -І далёка, і шырока,Пэўна, ні адзін паэтНе ўздымаўся так высока. Сеў з бусліхай і бусломЯ за круглым іх сталом.Пачалі яны падрадМне паказваць буслянят.Кожнае з іх уставалаІ на ножках прысядала.Вось што значыць - выхаваннеІ старэйшых шанаванне. Кожнае запомніў я,Яго выгляд і імя.Слаўныя былі ў іх дочкі:Сакатуха і Ласуха,І пацешныя сыночкі:Даўгахвосты і Бязвухі. Перад тым як за стол сесці,Кожнае памыла лапкі,Ну, а потым сталі есціХто смятану, хто аладкі. Праўда, там былі другіяНа стале яшчэ прысмакі:Рыба, яшчаркі жывыя,І гадзюкі, і вужакі. Чаго хочаш у той місе -Еш, брат, хоць расперажыся! Добра, што якраз, на шчасце,Калі маці выпраўляла,Не забылася пакласціМне ў дарогу хлеба, сала І абручык каўбасы,Нават памідораў ранніх -Мог я доўгія часыБыць на ўласным утрыманні. А ўсё ж, будучы на чэсці,Каб не крыўдзіць дом гасцінны,Пару рыбак мусіў з'есціІ падзякваў гаспадыні.І, як звычаем прынята,Калі госць што-небудзь дорыць,Я малым даў буслянятамКожнаму па памідору. І было ж, было там смеху,Як яны з імі гулялі,Дзюбамі ўсім на пацехуЗамест мячыкаў качалі. Бусліха спявае калыханку Як малых паклалі спаціІ заціхла ўся буслянка,Доўга ім спявала маціСваю песню-калыханку: - Спіце, дзеткі, лю-лі, лю-лі,Вераб'і даўно паснулі.Ад іх шуму дзень у дзеньГалава ажно гудзе. Колькі бацьку я прасіла:Тут твая улада, сіла -Выкінь ты з гнязда іх транты,Нам не трэба кватаранты. Нанасі ты з лесу веццяІ залатай плот дзіравы,А то вельмі ж нашы дзеціЛюбяць смелыя забавы. Проста і не зводзь з іх вока -Забываюць, што высока,Могуць скінуцца дадолу. Трэба дом зрабіць нам шырайІ, як скончаць дзеці школу,Рыхтавацца ўсім у вырай,Каб тут мерзнуць не прыйшлося,Як надыдзе тая восень. Стануць мае дзіцяняткі,Стануць мае бусляняткіХутка на даўгія ногі,Каб шукаць свае дарогі. Цераз моры, цераз рэкі,Цераз горы і даліныШлях пракладзены спрадвеку,Доўгі, цяжкі шлях бусліны. Дзе цячэ блакітны НілУ спякотлівым Егіпце,Нас глытае кракадзіл,Тыгр хапае ў свае кіпці. Гіне шмат буслоў на свеце,Але мы і нашы дзеціВернемся ў сваю хаціну,Прыляцім зноў на радзіму... Моцна спалі буслянятыУ цяпле бацькоўскай хаты.Веяў з цёмнае дубровыЛёгкі ветрык вечаровыІ спакойны сон бусліныКалыхаў на верхавіне. Добра мне адсюль відно,Што ўжо свеціцца акноУ маёй далёкай хаце,І чутно - гукае маці:- Дзе ты дзеўся, сынку, дзе? - Мама, я сяджу ў гняздзе.Я твой голас добра чую,Але тут пераначую,Бо мой шлях далекаватыІ занадта сукаваты.Ты, мамуся, не турбуйся,Мне пасцель рыхтуе бусел. Апавяданне старога бусла Запаліла ноч ліхтарІ павесіла на вязе,Ззяе лесвіца да хмар -І туды б, здаецца, злазіў.І такая відната,Хоць сабе рыхтуй урокі,І такая ціхата -Увесь свет чуцён далёкі. Быццам тонкая струнаЗагула ў мяне над вухам.Аж да самага віднаЯ старога бусла слухаў: «Шмат прыйшлося мне спазнаці,Але крыўды я не ведаў.Перабыў аднойчы ў хацеЯ ўсю зіму ў твайго дзеда. Яшчэ ў пер'е не ўвабраўся,Нахапілася ўжо восень,Захварэў я і застаўся.Вылецець не давялося. І якраз, нібы на грэх,Выпаў вельмі ранні снег.Замяло лугі, дарогі,Скачанелі ў мяне ногі,Ледзь даклыпаў да сядзібыІ, не знаючы, што будзе,Бразнуў дзюбаю у шыбу:- Выратуйце мяне, людзі! Пляснуў у далоні дзед:- Беднае маё дзіцятка!Маці, даставай абед -Гэта ж наша буслянятка. Угарнулі кажухом,І на печ мяне ўссадзілі,І гарачым малакомЗ лыжачкі малой паілі. Ўратавалі змоладуЗ холаду і голаду.Ну, а цёплаю вяснойЗноў сустрэўся я з сям'ёй,Але покуль жывы буду,Я той ласкі не забуду». - Дзеду бусел, - спытаў я, -А чаму ваша сям'яПерабралася на вяз?І пачуў такі адказ: - А прычына, брат, адна,Што на дрэве навасельцы мы, -Тут у нас прайшла вайна,Сталі ўсе мы пагарэльцамі. Покуль людзі будаваліся,Покуль з гора выбіваліся,Дзед МіколаЗнайшоў кола,Сам аблюбаваў для насВяз. Экзамены ў буслінай школе Пасля я ўжо стаў без ляйчыныУзлазіць на тую вяршыну.Ў гняздзе сустракалі буслінымМяне быццам роднага сына. Там шмат я цікавага ўбачыўНа даўнім драўляным тым коле,З малымі бусламі задачыРашаў у буслінай я школе. Калі ж маладыя пілотыЗдавалі экзамен па лёту, -Было там і гора і смехуСтарым і малым на пацеху. - Я першы, - сказаў Даўгахвосты, -Лячу, бо ўжо выраслі крылы! І скочыў з гнязда, як з памоста,З усёй заліхвацкае сілы. Дзівіліся бусел з бусліхай:- Ну, гэты сам выб'ецца ў людзі!- Такі не спужаецца ліха!- Адважным ён лётчыкам будзе! А сын, даляцеўшы да самае высі,З-пад хмары нырца даў і сеў на пагорку.Было аднадушным рашэнне камісіі:- За храбрасць паставіць... чацвёрку! Другім стартаваў у паветра Бязвухі.Ён добра абдумаў усе свае рухі.Агледзеў, праверыў ён кожнае пёрка,А потым узняўся над полем, над лугам,Па небе выводзіць стаў роўныя дугі.І яму па лятанню,Як па чыстапісанню,Пастаўлена цвёрдая ў дзённік пяцёрка. А за сынамі Даўгахвостым, БязвухімЧарга падышла да дачкі - Сакатухі.Ну і смеху ж было,Што гняздо ўсё гуло,Я за бокі узяўсяІ аж покатам клаўся. Сакатуха, Сакатушка -Баязлівая ж ты птушка.Высунула з гнязда дзюбу:- Нізашто лятаць не буду! А як глянула за край:- Ай, трымайце мяне, ай!Крыллямі залапаталаІ траха з гнязда не ўпала:- Ой, звалюся!Ой, заб'юся!Хутчэй дайце парашут,Бо канец мне будзе тут! Угаворвала бусліхаІ па-добраму, паціху,І прасіла просьбаю,І гразіла грозьбаю, Абяцала рыбы меркуІ наверх яшчэ цукерку,Перабрала ўсе прысмакі,А карысці - аніякай. Узлаваў тады старыІ сапхнуў дачку з гары.Як дала ж яна са страхуКрыллямі такога маху,Што ўсю вёску абляцелаІ на нашай хаце села. Потым на балоце, у лазе,Церпяліва выстаяла стойкуМо з гадзіну на адной назе -Нацягнула ўсё ж такі на тройку. А Ласуха за ласунакЛётала б бясконца.Толькі дайце пачастунак -Паляціць да сонца. І ёй так сказала маці:- Мілая дачушка,Вырасла ўжо з птушаняціТы вялікай птушкай.Калі ж будзеш за лятаннеТы прасіць аплаты,Можаш сабе да змярканняНе вылазіць з хаты.Як галоднай пасядзіш -І без цукеркі паляціш. Здаў і я экзамен у той школе -Не баяўся вышыні ніколі. Як бусел ловіць рыбу На цямочку, цёплым раннем,Пайшлі буслы на паляванне.Паперадзе дыбаў сам бусел,Вёў буслянят ён на экскурсію.Ішла за ім уся сям'я,А ззаду назіркам - і я.Сыны і дочкі на балотаПрыйшлі ў чырвоных новых ботахІ кожны з дзюбаю вялікай -Такою вострай, быццам піка,І толькі я між іх быў босы,Не меў буслінага я носа,Таму з сабой узяў я вуду -Лавіць я рыбу вудай буду. Закінуўшы ў ваду кручок,Я сеў ля рэчкі на пянёк,Сядзеў-сядзеў, можа, з гадзіну,Рука знямела ад вудзільна,А на кручок, на чарвякаМне не трапляла і малька. Тады сваю я вуду кінуўІ сам падаўся ў гурт бусліны.У іх ішла спарней работа,Аж і мяне ўзяла ахвота.Сам бусел кіраваў рыбалкай:Ён тоўстай дзюбаю, як палкай, Муціў ваду пад берагамі,Таптаў цыбатымі нагамі,Пакуль праз вадзяныя шыбыСвятла не бачылі ўжо рыбы,Не ведалі, куды ім плыць, -Тады ён браўся іх лавіць. Хапаў ён рыбЗа чорны хіб,Кідаў на бераг раз-паразу,Лавілі дзеці іх адразу,Пасля да бацькі ў рэчку лезлі,З вады цягалі рыбу саміІ грукалі па дне насамі -Іх носікі ў вадзе не мерзлі! Як бусел мяне ад бяды ўратаваў Не шанцавала толькі мне,Хоць бы ляжаў адзін на днеЎ вядры маім які шчупак,Дурны карась ці нават рак -Дзеля прыклёпу, проста так,Бо я ж хваліўся, што рыбак. Я ўжо не ведаў, куды дзецца,Схаваў ля берага вядзерца,Падаўся на сухі грудок,Лёг пад вярбою у цянёк.Спачну тут, думаў, у цішы. Аж раптам куст як зашуршыць,І нечакана паўз мяне,Паўз вуха штось як шугане,А потым - цішыня, ні гуку.Я глянуў і знямеў: гадзюка!Яна праз лісце і травуЯк высунула галаву,Так і застыла нада мной.Я закрычаў:- Ра-атуйце!О-о-й! Напэўна б, я там і загінуў,Ды бусел у бядзе не кінуў -Адразу голас мой пачуў,Шырока крыллямі ўзмахнуўІ апусціўся над вярбой,Прыціснуў гадзіну нагойІ піку вострую звысокуУткнуў у самае ёй вока.Тут прыляцелі буслянятыІ ўвесь абшарылі грудок.Было спажывы ім багата -Гадзюк знайшлі цэлы клубок. Як адлягло ад страху сэрца,Я ўспомніў пра сваё вядзерца.І толькі падышоў пад бераг,Дык і вачам не мог даць веры:Было паўнюткім да краёўВядро ўюноў, язёў, лінёў. - Адкуль жа гэта? - я здзівіўся.- Пайшлі дамоў, - сказаў мне бусел.Мы сёння шмат іх налавіліІ пра цябе, брат, не забылі. Як дзяцел лячыў буславу дачку Не ўсё абышлося пасля паляванняШчасліва, як думаў у тое я ранне.НазаўтраТрывожны быў дзеньУ гняздзе.Яшчэ апаўночы пачуліся ўздыхі,Прыйшло да буслоў нечаканае ліха:ЗнянацкуДачушкаЛасушкаСхапілася лапкайЗа правае вушка:- Ой, мамачка, коле, так коле -Зайдуся, памру я ад болю. Усё спрабавалаБусліха:І клалаНа вушкаПадушку,І бралаНа рукі пагушкаць,СпявалаЁй песні паціху -Стогне і енчыць Ласушка,Слязамі сыходзіць дачушка. І ледзь толькі золак заняўся -Раіцца стала сям'я ўся.І я тут з'явіўся, як ведала сэрца,Што сябрына у бядзе-паняверцы. Гасцінцаў наклалі мы ў торбуАж з коптарам,І сыны паляцелі па доктара.І той адразу ж, з паўслова,Скеміў няшчасце буслова.Вось што значыцьСпецыяліст!А нядаўна ж быў простаТэлеграфіст! Нічога не ўзяў доктар дзяцел,Нават сушанай рыбы вязку:- Драць я з хворых не здацен,Я адразу ж лячуІ лячуПа свайму абавязку. На тым часе да насІ з'явіўся ён на вяз,Ўвесь як на партрэце:Ў чырвоным берэце,Ў зялёным халаце -На пуху, на ваце,З доктарскай трубкай -Чорнаю дзюбкай.Пад крылом адразу знікУ Ласушкі градуснік -Перад тым як даць мікстуру,Трэба зняць тэмпературу. Ён абмацаў ёй жывоцік,Злазіў лыжачкай у роцікІ сказаў: гэк-гэк, кіп-кіп...І мы падумалі, што грып. Ведаў клёкат ён бусліныІ сказаў усім адкрыта:- Не, няма ў яе ангіныІ няма прыкметы грыпа. Мы ўсе ў трывожным хваляванніНа дзятла вочы паднялі.- А вы былі на паляванні?- Былі.Яна укушана гадзюкай -Так мне падказвае навука. - Ай-ай! - прамовіла паціхуІ ледзь не ўпала тут бусліха. -Адкуль на нас такое ліха?Ой, доктар, я са страху млею -Ці ёсць якая хоць надзея? Дзяцел усміхнуўсяІ сказаў услых:- Не ўміраюць ад гадзюк буслы.Засаб можна глытаць іх па сто штук -Так гаворыць мудрасць ўсіх навук. Якая радасць там былаДля ўсяе сям'і бусла!Не зналі мы, што гаварыць,Куды нам дзятла пасадзіць,Якою ласкай прывячаць,Як дзякаваць, як частаваць. Казка знойдзена! А Ласушка, з'еўшы рыбы вязку,Стала, як назола, прыставаці:- Раскажыце, доктар, казку,Раскажыце, мілы дзяцел.Многа вы лятаеце,Многа казак знаеце. - Так, лятаюМнога я па свеце,Добра знаю -Любяць казкі дзеці. Добра знаю, ну алеІ казку маю пра запас.Я знайшоў яе ў дупле,Тут вось блізка каля вас. А стары мне бусел кажа:- Гэта, брат, твая прапажа. Як падскочу я ў гняздзе:- Дзе ж яна? Скажыце дзе? Дзяцел проста аж здзівіўся:- Ты чаго так усхапіўся? Мне ж прызнацца нават брыдка,Быў я рад, што згінуў след,Бо пісаў у тым я сшытку,Выхваляўся, што паэт... А тым часам добры дзяцелІ дамоў паспеў злятаці.Падае мне маю казку:- Вось вазьмі, брат, калі ласка.Доўга мы слібізавалі -І суседзі ўсе,І самі -Сэнс глыбокі ў ёй шукаліІ дайшлі аж да паловы...Ты даруй нам, што насаміВыдзеўблі твае ўсе словы,Што пасля з тваёй паперыЗмайстраваў сабе я дзверы,Каб не дзьмуў у хату вецер,Як былі малыя дзеці,Потым здаць хацеў на ўціль... - Ой, Васіль, ой, Васіль!Заскакалі бусляняты. -Мы не пусцім цябе з хаты,Пакуль нам не прачытаешКазку, што ад нас хаваеш! Разгарнуў я сшытак свой -Не панік, не ўныў душой,Хоць і праўда, што ад казкіАні знаку,Ні завязкі, -Нездарма я ўсё ж хадзіўПа вясёлым свеце,Наглядзеўся розных дзіў,Так патрэбных дзецям,І цяпер зноў па парадкуЎсё магу пачаць спачатку.
У мяне даволі слоў,І, калі хто хоча,Баяць казку я гатоўАж да самай ночы. 1957

Вавёрчына гора

Казка пра Веру-вавёрачку,Пра яе гора-горачка,Пра яе маленькіх дочак,Пра вавёрчын малаточак,Пра птушынага пасла -Даўганосага бусла,Пра жыццё-быццё лясноеІ яшчэ пра тое-сёе. Забалелі ў вавёрачкі зубкі,Не можа раскусіць арэхавай шкарлупкі.Плача Вера-вавёрачка:- Ой, гора маё,Горачка... Сабралася ўся вавёрчына радня.Думаюць, гадаюць усю ноч да дня:Як тут быць,Што рабіць?Прыкладаюць дочкіМамачцы прымочкі,Грэюць унучкіБабульцы анучкі.Яшчэ болей баляць вавёрчыны зубкі -Не можа крануць арэхавай шкарлупкі. Вестку паслалі старэйшаму сыну,Той адразу ўсе справы пакінуў,І праведаць хворую маці прыехаў,І прывёз поўны мех ёй арэхаў.Ён не знаў, што баляць у вавёрачкі зубкі,Што не можа крануць яна імі шкарлупкі. Госцю маці гаворыць:- Сыночак,Ты прывёз бы мне малаточак.Не трудзіла б я зубкі,Не верадзіла,Малатком бы шкарлупкіБіла. - Што ж, - кажа сын, -У маёй старанеЁсць каваль - лепшы мой друг,Ён можа скаваць для мяне,Што я захачу, - нават плуг. - Мне плуг не патрэбен, сыночак,Хай зробіць ён мне малаточак. - Мама, -Гаворыць ёй сын у адказ, -Я дам тэлеграму,Ён зробіць ураз. Сарваў сынокДубовы лісток -Тэлеграма гатова:«Я жывы і здаровы.Толькі баляць у мамачкі зубкі -Не можа кусаць арэхавай шкарлупкі.Прашу, дружок,Зрабі малаток». Сказалі сёстры брату:- НавоштаТабе самому хадзіцьНа пошту?Мы самі знаем, дзе стары граб.Даўно мы хацеліЗбегаць на тэле...Даўно мы хацеліНа тэле-Граф. - Ну, што ж, імчыце, -Сказаў браток, -Занясіце лісток,Вазьміце квіток.- Нясіце, - сказала мама, -Каб сёння жДайшла тэлеграма,Няхай сам начальнік на бланкуПаставіць пячатку,Што гэта «маланка». Імчацца шустрыя сёстры,Мільгаюць дрэвыІ вёрсты.ПрымчалісяЎ самы гушчар.Што тут такое?Пажар! Усё ў агні - і лісцё, і галіны,Але здагадаліся сёстры,Што гэта -ПрыбегліНа самы разгар летаІ палаюць агнёмНе галіны,А спеюцьЧырвоныя арабіны. Імчацца далей сёстры няспынна,Мінаюць гушчарІ пажар арабінны.І вось перад іміНовая пацеха:Дрэва,А на дрэве - арэхаў, арэхаў!А спеленеча-ча-ча-чкія,А жоўценеча-ча-ча-чкія,А поўненеча-ча-ча-чкія,А на вяршэча-ча-ча-чку, -Шкада,Не ўзялі з сабоюМяшэчачка. І тут яны ўспомнілі,Што баляць у матулі зубкі,Што не можа яна раскусіць арэхавайШкарлупкі.Хутчэй жа,Хутчэй,Хутчэй туды,Туды,Дзе растуцьСтарыя дубы! Лістамі сцежкуСцелеГраб,Прыбеглі сёстрыНа тэле-Граф. Шматпавярховы дом -Высознае дрэваЗ акном-дуплом,Уваход налева.Калі ўмееш - чытай сам,Што напісана пад аконцам:«Прыём тэлеграмДа захаду сонца». Вавёрка ў дуплоЛапкамі: стук-стук,А ім у адказ:- Хто тут?Хто тут?Не лезьце ў дупло -Ужо сонца зайшло! Сталі сёстры прасіць:- Дзядзюхна начальнік,Тэлеграму трэ адбіць,Гэтак мы імчалі,Гэтак бегліПраз гушчар,Праз агонь,Праз пажар...Хворая ў нас маці,Дзядзюхна дзяцел... Падабрэў начальнік,Непрыступны маўчальнік,Акуляры надзеў,На лісток паглядзеў.- Добра, - кажа, - пашлюЗаўтра ўранку кавалю. - Як гэта заўтра ўранку?Нам загадала мама,Каб вы паслалі з маланкайНашу тэлеграму. - З маланкай? - здзівіўся дзяцел. -А дзе ж яе ўзяці?Не працуе бесперастанкуУ мяне на пасылках маланка.БываеІ яна выхадная. - Хай тады кавалю на домЗаімчыць тэлеграму гром.- Гром? - усміхнуўся начальнік. -Гром?Ён толькі з работыІ спіцьНепрабудным сном. - Хто ж перадасць тэлеграму,Хто ж?- Дождж, - сказаў ім начальнік, -Дождж!І застукаўНачальнік,НепрыступныМаўчальнік,Дзюбаю: тук-тук!Тоўстаю: ток-ток!І з лісткаНа лістокПацёкРучаёк... Бягуць вавёркі дадомуІ чуюць,Як іх тэлеграмуКроплі друкуюць:«Тук-ток,Кавалёк,Прышлі мамеМалаток.Разбалеліся ў мамачкі зубкі,Не можа раскусіць арэхавай шкарлупкі». Паплыў паток,Пагнаў лісток,Панёс удаль,Дзе жыве каваль -Стары воран,Як вугаль, чоран. Прыйшла тэлеграма якраз у час,Кавалю не дае спакою заказ.Сон яго не бярэ,Яда не лезе:Як зрабіць малаток -Няма жалеза. - Знайсці жалеза я бяруся, -Сказаў кавалю даўганосы бусел.Ён абуў чырвоныя ботыІ палезУ балота. А праз гадзіну ўжо буселВярнуўся:- Так і так.Ляжыць у канаве «тыгра» -Нямецкі танк. Пайшоў кавальЗ прыладамі, -Чоран воран, -Паставіў кавадла,Распаліў горан,Скінуў кажух,Надзеў хвартух,Узяў абцугі,Прайшоў раз-другі.Жалеза не відаць -Гара іржы.- З чаго мне кавацьМалаток -Скажы? Падумаў бусел:«Прыйдзецца, мусіць,Самых дужых звяроў склікаць,Каб забітага «тыгра»Па костачках разабраць». Прыйшоў мядзведзь,Злуецца, равець,Прыйшоў воўк -Зубамі шчоўк-шчоўк,Прыйшоў бабёр -Хвастом пацёр.Доўга так раўлі і выліІ нічогаНе зрабілі.Беглі ў гэты самы часМаленькія зайкі,Узяліся і - уразРазвінцілі гайкі. Тады гусі і сініцыЗнялі вежу,Гусеніцы.Наскублі яны так-сякЗ паганага «тыгра» шэрсці шматок.Вось табе і хвалёны танк -Ледзь хапіла вавёрцыНа малаток. Добра сказаць -Заказ гатовы,А як паслацьЯго ў бор сасновы? Другі дзень вавёрка малатка чакае,Можа, яна, бедная, з голаду канае.Гэтак моцна баляць у вавёрачкі зубкі,Што не можа крануць арэхавай шкарлупкі. Апусціліся галовы ніцІ ў зайцоў,І ў сініц.Сядзяць у скрусеБуселІ гусі.Стаў ад гораВоранЯшчэ болейЧоран. Паўзе крот,Зямлі повен рот:- Ду-ду-ду, ду-ду-ду,Я вашу бядуАдной лапайРазвяду.Сталі ўсе яго прасіць:- Краточак,Крот,БраточакФядот,Ты можаш зрабіцьСамалёт?- Угу.Я магу. - Нам трэба, браточак,Паслаць малаточак... - Добра, - кажа ім крот, -Я зраблю самалёт.Скідай, каваль,Свой чорны хвартух,Прынясі мнеШырокі лапух,А вы, зайкі, травы нарвіце,Вяровачкі звіце,МалатокУ вузялокЗавяжыце. - А цяпер, -Кажа крот, -Я буду галоўны пілот.Мяне вы прасілі.Падымай, бусел, крыллі,Бяры ў дзюбу лапух -Павязём малаток мыУдвух:Верхам сяду ў цябе я на шыі,Паляцім мы пад хмары густыя,Будзеш тыКрыламі махаць,А яБуду табой кіраваць. - Дзякуй, - бусел яму ў адказ. -Гэта раз.Памагла нам твая галава -Гэта два.Ну, а болей не гавары -Гэта тры.Памагатых такіх мнеНе трэба.Калі ж хочашПабачыць ты небаІ зайздросціш адно нам,Буслам, -ПаспрабуйУзнімісяСам! Цвёрдае слова -Слова буслова.Ўзяў лапух у дзюбу ён.Варухнуў крыламі -І ляціць наш паштальёнЛугамі,Лясамі.А куды ён ляціць -Можа, боты шыць,Можа, ніткі віць? -АдкажыцеСамі. Ну, вядома,Ляціць да вавёркі-галубкі,Вельмі ж моцна баляць яе зубачкі-зубкі.Ён нясе ёй вузялок,Там завязан малаток,Каб вавёрка зубоў не трудзіла,Каб арэхі малаточкам біла... У вавёрчынай жа хацеПоўна шуму, весялосці,Перадаў ім вестку дзяцел,Што ляціць сам бусел ў госці.Вось унучкіСталы засцілаюць,А дачушкіПачостку стаўляюць,СынПясочкам ля самага домаВысыпае пляцоўкуАэрадрома,Каб птушыны пасол мог спусціцца,Паміж соснаў густыхПрызямліцца.Гасця сустракаціВыходзіць маці: - Што на белым свеце чуваці -На балоце,На сенажаці? - Ат, якія ў нас навіны, -Ёй адказвае бусел, -Вы ж самі ведаць павінны,Што ўсе мы ў самоце і скрусе.Як прыйшла тэлеграма,Што баляць у вас зубкі,Не спалі мы цэлыя суткі,Не зналі шчаслівай мінуткі.Цяпер я спакойныЗа ваш раток, -Вось вам бранябойныМалаток. - Ай-яй-яй! - дзівяцца сёстры. -Які ён цяжкі,Які ён востры...Мы хацелі другую адбіцьТэлеграму,Што даўно не баліцьРаток у мамы...І няхай будзе сказана толькі між намі -Лепей грызці арэхі сваімі зубамі.Мы хацелі,Мы вельмі хацеліЗноў збегацьНа тэле...На тэле...- Перастаньце! - на дочакПрытупнула маці. -МалаточакСпатрэбіцца ў хаце... Доўга ў іх ішла бяседа-Гаворка.Ўсе суседзіБыліУ вавёркі. Стары дзяцелЗ сваім зяцем,Тры сініцы-сястрыцы,Цётка Гануля -Шэрая зязюля,Пяць зайцоў-малайцоў,Удод-удавец -Слаўны на дудзе ігрэц,Два глухія глухарыБілі ў бубенДа зары. І я там быўЗа тым сталомІ еў і піўРазам з буслом.Што там было весялосціІ смеху. Папаелі госціГрыбоў і арэхаў.Былі мёд і квас там,Бульба, селядзец.Хто праслухаў казку -Той маладзец. 1947

Генерал верабей

Гэй, дарогу, гэй, шырэй,Лес густы, высокі -На машыне верабейЕдзе да сарокі. У пагонах, у шнурах,У шпорах са звонам,Белабока толькі: - Ах! -Сказала з паклонам. Калі ласка, ваша чэсць.Я даўно чакала.Запрашаю за стол сесцьГосця-генерала. Налучыўся тут мядзведзьНа такое дзіва.- Цьфу, няма на што глядзець! -І ўсміхнуўся крыва. Усхапіўся верабей,Адважны задзіра,Як падыме крык: - Не смейЗневажаць мундзіра! Загрудкі мядзведзя - цап:- Ведай, з кім заняўся!Ледзьве з вераб'ёвых лапМішка ўратаваўся.

Дударык

Сеў у полі на каменьчыку,Узяў дудку на раменьчыку. Ду-ду-ду - дуда гудзе,Полем водгалас ідзе. Надакучыла іграць,Каля дуба лёг паспаць. Вісіць дудка на суку,Спіць дударык на баку. Павярнуўся дагарыІ так моцна ён захроп - Скалануўся дуб стары,Дудка - бух у самы лоб. Тут яму і сон не ў сон,На ілбе гудзе ўжо гуз. Не сабраў і трэсак ён,Бо ад дудкі - толькі друз. Падняў хлопец паясок,Пайшоў з плачам у лясок: - Куды дзецца мне цяпер?Цікаваць буду цяцер. Спадцішка пад куст падпоўзІ цяцёрку - хоп за хвост. З пёрка выразаў дуду:- Ой, зайграю, загуду. Што было, тое сплыло,Пайду з дудкаю ў сяло. Я пад першы парог,А мне з хаты - пірог. Я на дудцы: ту-гу-гу -Ўсе нясуць па пірагу: Мне і матка - пірог,Мне і татка - пірог, Мне і дзядзька - пірог,Мне і цётка - пірог, Мне - дзедка - пірог,І суседка - пірог, І браценік - пірог,І пляменнік - пірог. Назбіраў я пірагоўСорак восем карабоў. Каб яшчэ адзін пірог,Я зусім бы абнямог. Перастань, дуда, дудзець!Дзе мне пірагі падзець? Сабралася ўся радня,Памагчы ўсе рады мне. Запрагаюць каня -Ён і воза не скране. Падагналі грузавік,Для яго груз вялік. Папрасілі самазвала,Ў самазвала сілы мала. Залучыў я камара,Магутнага званара. Той адразу ўзяў мой воз,Пірагі мае павёз. Ай камар-маладзец!Тут і казцы канец. 1962

Казка без канца

Выйшаў я на ганакІ ем абаранак. Падбягае Янка:- Дай абаранка. А я кажу: - Не.А ён - на мяне. Грымнуў абаранак,Разбіўся аб ганак, Рассыпаўся ў крошкі,Прыбеглі дзве кошкі І адзін сабака.Я з гора заплакаў, Пайшоў тату жаліцца,А тата пытаецца: - Як і з-за чаго,Хто першы - каго? Стаў я свайму таткуРасказваць спачатку: - Выйшаў я на ганакІ ем абаранак... Тата кажа: - Хлопец,Мне ўсё ясна - хопіць. 1969

Казка пра цара зубра

Гэта казка пра цараБелавежскага зубра. Калі хто яго баіцца,Няхай з намі не садзіцца. Самых смелых сярод васПросім слухаць гэты сказ. Артыст зай Строга па гадзіннікуЖыў у ціхім доме,У густым асінніку,Добры наш знаёмы.Ён трымаўся распарадку:Спаць пад'еўшы не любіў;Раніцай рабіў зарадку,На прагулку ўдзень хадзіў. Вывесіў сабе раскладНа ўсю сценку, як плакат.Калі хмарыла на дождж,Не выходзіў без галёш,А ад сонца ў спёку ёнБраў з сабою парасон. Вось і сёння, роўна ў пяць,Ён сабраўся пагуляць.Выткнуў галаву з дзвярэйДы назад, назад хутчэй,Бо пачуў нязвычны свіст. - А, здароў,Здароў, артыст! -І на ганак на тым часеУзышоў Вясёлкін Вася. Ён сказаў: - Дазволь, зайчына,Мне з табою пагуляць.Я даўно шукаў прычыны,Каб сяброўства нам пачаць.Добра, што ў дуброве гэтайПасяліўся наш атрад,І я вельмі, вельмі рад,Што прабуду ўсё тут лета. - Калі ласка, я заўсёдыРад кампаніі такой.Ведаю я ў лесе ходыІ ўсе сцежкі да адной.Што ж, пайшлі, бо мне ўжо час, -Сказаў заяц у адказ,Глянуў на ручны гадзіннікІ пакінуў свой асіннік. Зуброва дзяржава Вось яны ідуць удвухЦераз поле, цераз луг.Павявае ветрык свежы.Але кончыўся прастор,Пачалася Белавежа,Векавечны цёмны бор. Воўк свае паставіў бельмы.Страшна Васю, ды не вельмі.Меў Васіль наган пры боку,Меў надзейны меч шырокі -Нержавеючы,Фанерны,Да канцаГерою верны... Шэпча заяц: - Сцеражыся,За табою сочаць рысі.Чуеш, точыць іклы дзік?..- А вунь гэта што за быкПахаджае на папасе? -Запытаўся раптам Вася. Як затросся ўвесь зайчына,Не патрапіць зуб на зуб:- Ц-ц-ціха, гэта ж цар звярыны,Сам яго вялікасць зубр! Знаёмства з царом - А, дык гэта ён! - і ВасяТут жа да зубра падаўся.Хіб наставіў звер калматы.А Васіль яму: - Прывет!З Менска вам прывет, ад брата,Што вядомы на ўвесь свет.У нас на кожным самазвалеЗіхаціць яго партрэт.Ён такі ж, як вы,ЯкразІ завеццаУ насМАЗ.Брата вашага прызналі,Сапраўды, асілак ён -Падымае сорак тон... - Вон! - пачуўся раптам стогн.Зубр сярдзіта ўскінуў рогі. - У мяне свае дарогі,Клопату свайго багата,Не хачу я ведаць брата,Не хачу я вам служыць,Не хачу з табой дружыць!.. А з-за куста - штурх пад бокЗаяц хлопца: - Васілёк,Лезці ў спрэчку з ім не варта,Кепскія з царамі жарты, -На гадзіннік скоса глянуў:- Як нам выбрацца дамоў? Ажно тут на іх з паляныРынуў цэлы гурт звяроў:- Хто такія?- Вы турысты? - Мы лясныя...Мы ар..тыс...ты, -Заяц ледзь сказаць паспеўІ ад страху ўвесь самлеў. - Га-га-га!- Го-го!- Ого!- Паглядзіце на яго,Гэта ж заяц наш стары! -Пацяшаліся звяры.- Бач, які ён важны франт.- Ты хто: танцор ці музыкант? Меч васі вясёлкіна Не сцярпеў Вясёлкін ВасяІ за верны меч узяўся.Як махнуў на ўвесь дух -Сыпануўся з дуба ліст: - Хто не верыць, што мой друг -Слаўны цыркавы артыст?Сам яго нядаўна бачыўЯ па тэлеперадачы.Ён выходзіў на экранІ лапай біў у барабан!.. - Ох, - зароўкалі зубры,Застагналі, захраплі, -Мы да гэтае парыЯшчэ ў цырку не былі,Мы ні разу не глядзеліНі кіно яшчэ, ні тэле...А зуброў сынок-бамбізаЯк распусціць слімзары:- С-у-м-на мне без тэлевіза...Па-м-м-ру без тэлевізара!.. Як заенчыць, як заплачаЎся зубрыная радня:- НяхайЗайСпяе,Паскача, -Пашкадуйце жЗубраня! Падабрэў і цар зубрыны:- Ты прабач мне, Васілёк,І ты, слаўны Зай-зайчына,Ну пацешце майго сына,Занудзіўся мой сынок. - Не, - сказаў Вясёлкін Вася, -Я за няньку не наймаўся.Мне даўно пара дамоў.Да спаткання, будзь здароў!Не хачу я вам служыць,Не хачу з табой дружыць. Цар страшыць вайною Скасавурыў грозна вочыПушчы цёмнае ўладар:- Прызнаваць мяне не хочаш?Цар я тут або не цар? - Больш няма цароў на свеце.Кончылася іх улада,Гэта знаюць усе дзеці,Нават малышы з дзетсада. Зубр ад злосці аж зароў:- Як гэта няма цароў?Мой стары зубрыны родМае сотні тысяч год.Не ліхвярствам,Не махлярствамЯ сваё праславіў царства.Шмат я выхадзіў бароў,Горкіх папагрыз асінакІ таму сярод звяроўСамы дужы стаў асілак.Вось табе мой сказ, браток.А цяпер ступі хоць крок:На мяжы маёй дзяржавыПільныя стаяць заставы,І не выйдзеце без візы вы,Аж пакуль наш род зубрыныНе пабачыць той карціны,Што глядзеў ты ў тэлевізары. Не такі ўжо заяц пан,Няхай скіне свой каптанІ паскача на паляне,Як на вашым тым экране.Гэта царскі мой загад,Рад яму ты ці не рад?! Часовае замірэнне Разгубіўся наш зайчына,Замаргаў артыст вачыма,Ледзьве-ледзьве ўжо не плача:- Не па сіле нам задача... Сам сабе ўсміхнуўся ВасяІ шапнуў: - Каб удаласяНам з табой адна забава,Пасмяяліся б, ей-права. А зубру сказаў ён так:- Заключаем з вамі пакт,Мірны дагавор часовы,Толькі пры адной умове:Калі вы такі асілак,Не рабіце больш памылак. Слухаць я не вас павінны,А важатага дружыны.Вы - не пан,Я - не батрак.Аб'яўляеццаАн-Тракт!Неабходна даць хоць крышкуІ артыстам перадышку. След ручая І пайшлі нашы героіПад шацёр магутнай хвоі,Дзе б тут хоць вады напіцца?Чуюць, ручаёк бруіцца. Глянулі, а ён, як нітка,Тоненькі, але ўсё ж плыткаКропельку за кропляй гоніць,Між травы ў званочкі звоніць. - Пабяжым за ручаём! -Крыкнуў зайцу Вася. -Свежае вады пап'ём,Ану, падымайся! І адразу ўзяў разгонНапрасткі хлапчына,На ўвесь дух імчыцца ён,А за ім - зайчына. Толькі што такое? Ай!Абагнаў сяброў ручай,Выслізнуў з-пад самых ног,Знік, прапаў, зашыўся ў мох. Царскія стражнікі Азірнуліся сябры:Следам крадуцца звяры,Слугі верныя зубровы,Ўсе чыны яго аховыНа чале з галоўным чынам,Што вышэйшы ранг ваўчыныНёс у поўным сваім бляскуІ крывою шабляй ляскаў.Дзе трушком, а дзе наўскач,Выскаліўшы зуб-сякач,Бег стары кабан надворны.Знаў сваю ён службу ўзорна:Япруковым лычам сытымУвесь лес быў перарыты. Ззаду, згорбіўшыся ў сук,Клыпаў адстаўны барсук.Ад стараннай працы ўночыПапсаваў сабе ён вочыІ цяпер займаў пасадуНевысокага разраду.А лісіца і куніца,Дзве выведчыцы-сястрыцы,Высцілаючыся плазам,Вострым вухам,Тонкім нюхам,На ляту лавілі разамЎсё, што думаў Вася ўпотай,І запісвалі ў блакноты. Тэлевізар, знойдзены ў лесе Перасмяглі ў Васі губы,Хоць бы кропельку вады.- Ручаёчак, братка любы,Дзе ж падзеўся ты, куды? А-у, ручай, а-у, ручай,Хутчэй з бяды нас выручай! Сам сабе не верыць Вася.Чуе, нехта абазваўся. Натапырыў заяц вушыІ паціху шэпча: - Рушым,Можа, гэта мне здалося,Але вунь між тонкіх сосенШтосьці бліснула, як вока,Во! Зусім жа недалёка. Глянуў Вася: - Гэй, за мною,Гэта ж возера лясное!І з узгорка пад адхонЗбег на самы бераг ён. Да вады прыпаў губамі,Быццам носам шкло дзяўбе. Раптам у зялёнай рамеВася ўбачыў сам сябе:Выгаралы русы чуб,І вяснушкі ўсе на носе,І смяшынку паміж губ. - Вось сустрэцца дзе прыйшлося,Ад радні за сотні міль! -Васілю сказаў ВасільІ прыжмурыў хітра вочы,А пасля як зарагоча,Як састроіць хлопец фізію... - Стоп! Дык гэта ж тэлевізія!Чуеш, Зай?Сюды бягай!Бачыш круглы і вялізарны?..-Хто?- Прыёмнік тэлевізарны!Ну, збываецца мой план.Паглядзі, экран?- Экран.- Дык скідай хутчэй каптан! Вясёлкін ставіць антэну Тут без грому і без гулуПа камлі як шмарганула,Мільганулася маланкаІ панесла навінуЗ прыазёрнае палянкіНа высозную сасну. Сыпануліся іголкіВасю проста за каўнер.Дзіву дзівіцца ВясёлкінІ гадае: - Што за зверУкусіў мяне за спіну?.. Думаў Вася мо хвіліну.Потым з прысвістам,З прыпевамКінуўся і самНа дрэва. Песня верхалаза Я палезу самНа хвоюІ антэну вамНастрою. Не баюсяЯ ані,Што звалюсяЗ вышыні. Стаўлю стромаМачту ўраз,Я вядомыВерхалаз. Вася і не здагадаўся,Хто так шпарка, спрытна, вёрткаПамагаць яму узяўся,Ну, вядома ж хто - вавёрка. Добры майстар быў наш Вася,Меў заўсёды у кішэніГайкі, вінцікі ў запасеІ цвікоў, можа, са жменю, -Ўсё насіў ён у ахвоту,Нават ладны скрутак дроту. Толькі быў той дрот кароткі -Не хапіла для праводкі.І прыйшлося б хлопцу горка,Сеў надоўга б ён на мель,Каб увішная вавёркаНе здаўмелася: - А хмель? Хмель віецца па сасне.Зай,ПадайКавалак мне! Прычаплю да верхавіны,Падыму да самых зор -Няхай слухае навіныБелавежскі цёмны бор. - Малайцы, - сказаў Васіль, -Я не справіўся б адзін,Не хапіла б часу, сіл,А ўтраіх за пяць хвілінМы паставілі, як бач ты,Тэлевізарную мачту. - Перадача пачалася! -Абвясціў Васёлкін Вася. -Па сцэнарыю Зай-ЗаяПойдзе хроніка лясная.Ўсе, хто толькі пажадае, -Кожны сам сябе пазнае. Хай бацькі ўжо заадноІ дзяцей вядуць ў кіно.Дазваляецца ўваходЎсім, каму шаснаццаць год! Нечакана бор глухіЗіхіхікаў: хі-хі-хі.Зашумеў лясны народ,Загудзеў на ўсе лады:- Вася, у шаснаццаць годЎ нас не дзеці, а дзяды... Выскачыў з нары янот:- Мне сягоння роўна год:Вылезлі нясмела з хаткіІ двайняткі-Бабраняткі:- А нам месяцаў па восем... - Што ж, праходзьце,Просім, просім! Запытала Васю ласка,Выгнуўшы куртаты хвост:- Гэта для маленькіх казка?- Для маленькіх,Нападрост! Ціха! Ідзе перадача Па антэне віўся хмель,А ля самага камляГуў, нібы віяланчэль,Аксамітным басам чмель,І ўся слухала зямляМузыку «Палёт чмяля». Мільгануўся на экранеЛось, нібы намаляваны:Даўгашыі і цыбаты,Паміж вушак - дзве лапаты. Паварочвалася шустраМодніцаю перад люстрамІ яшчэ адна красуля -Эўрапейская казуля. Раптам хлопец у далоніАд здзіўлення аж запляскаў: З дна, з блакітнага прадоння,На яго глядзела казка,Светлы чарадзейны сон.- Хто ты, цень?- Я - алень.- А чаму ў цябеНа лбеКактусавыя галіны? - Гэта летні мой вазон,Я яго зімою скіну. На свой здымак паглядзецьПадышоў стары мядзведзьІ нагнуўся асцярожна. І хоць быў адбітак пробны,Ён сказаў: - Дальбог, падобны.Тут мяне пазнае кожны. Запытаў Васёлкін Мішку:- Можна ўставіць вас ў кніжку?- А чаму ж няможна?Можна! Воўк не пазнае сябе Царская прыйшла аховаІ маўчала - хоць бы слова.Потым старшы чын ваўчыныЗахацеў уласным вокамПаглядзець, як на карцінеЁн паказан, - ці глыбока. Толькі глянуў на экранІ ўскіпеў: - Падман! Падман!Хіба ж злосны я і грубыІ такія ў мяне зубы?Дзе шнуры, дзе эпалеты,Храбрасці маёй прыкметы? Хіба так смяяцца можна?Ды крывую шаблю з ножнаўХоп - і бойка пачалася...Можа б, і загінуў Вася,Галава зляцела б з плеч,Каб не ўласны верны меч. А раз'юшаная зграяКалі рынецца на Зая,І былі б яму канцы...Раптам царскія ганцы,Маладыя два мядзведзі,Закрычалі:- Едзе! Едзе!І адразу ж з гушчараСвіта вывела цара. І пачуўся царскі голас:- Калі зваліцца хоць воласЗ галавы маіх гасцей -Недалічыце касцей!Хто парушыў голас чэсці,Каб са свету Васю звесці? - Цар! - завыў ад страху воўк,Хвост падціснуў і замоўк.Ён баяўся напраломЛезці ў гутарку з зубром. Але тут неспадзяванаПадвярнуўся нечаканаКадр, зусім непажаданыДля шырокага экрана.- Кр-р-ра! - як каркнула варонаІ зняважыла карону. Волата хапіў удар,Вызверыўся люты цар:- Дзе ахова? Дзе чыны?І куды глядзяць яны? Да зубра падскочыў воўк,Лапу ўзяў пад казырок.Учарнеў ваўчыны князь,Адно шпорамі: лясь-лясь. - Быў цара зубра закон -Палавіць усіх варон?Чаго лыпаеш вачыма?Пазбаўляю цябе чына! -Крыкнуў цар, і ў гневе ёнЗ воўка сам сарваў пагон. Дзік, барсук з такой нагодыЯк далі са світы ходу,А зласлівая варонаЗноў над галавой цара,Не шануючы закона,Калі каркне: - Кра-кра-кра! Як хапіў Васіль свой ладныСамапал сямізарадны,Як прыцэліўся ён: п-пух!Ад вароны толькі - пух. Цар здае карону ў музей Падышоў тады да бродуБуры цар, доўгабароды,Глянуў у ваду: - Не бачу,Пэўна, састарэў, няйначай. Павярнуўся: - Дзе сыны?Збегаюць няхай яныПрынясуць мне акуляры,А то вочы засцяць хмары... На тым часе да двараЗбегалі сыны зубра,Ледзь прывалаклі ў футлярыРагавыя акуляры. Пачапіў ён іх на рогіІ яшчэ стаў болей строгі,Глянуў на астатак світыІ сказаў усім сярдзіта: - Адракаюся ад трону! -І сарваў з сябе карону,Размахнуўся і, ей-ей,Быў гатоў шпурнуць на дно. - Лепш аддай яе ў музейІ не псуй ты мне кіно! -Выгукнуў Вясёлкін звонка.І пайшла круціцца плёнка. Пачыналася карціна:«Зай-зайчына -Малайчына». НЕЧАКАНАЕ ЗДАРЭННЕ З ЛІСОЮ Нялёгкая задача -Такая перадача,Калі за кожным рухамЛісіца водзіць вухамІ хоча зайца з'есціІ толькі дзеля чэсціСлугуе да парыНа лапках пры зубры. А Зай наш - малайчына,Артыст, штукар і хлус,З лясной кінакарціныПакручвае ўжо вус. З крывулінай сухою,Нібы касец з касою,Ён, весела сустрэты,Пачаў свае куплеты. ...........КУПЛЕТЫ ЗАЯНясуКасуНа плячы,ХачуЛісуЗасячы. Дрыжы,Ліска,ЛіжыМіскі,ДагрызайКосці -Едзе ЗайУ госці. Хавай,Кажу,Кіпцюр хіжы,Скідай,СкідайКажухРыжы. Павярніся,Ліска,ПакланісяНізка:СмертухнаЎжо блізка............ Лісіца не сцярпела,Ўваччу замільгацелаАд зайцавай ігры:- Зубры!Зірніце самі -Ён дагары нагамі,Нагамі дагарыВо! Над саснойПавіс.Во! ГалавойУніз! Падманшчык! Шарлатан! -І скок на той экран.І, на сваю бяду,Кульнулася ў ваду. Ад ліскі -Толькі пырскі,А публіка ад віску,Ад крыку: - Брава! Брава! -Аж млелаІ стагнала.Тады, як па сігналу,На дзве, на тры хвіліныСыходзіў Зай з карціны,І кланяўся налева,І кланяўся направа. Сам зубр на той камедыіЎтрымаў свой гонар ледзьве.Варочаўся,Згінаўся,Пасля ўсё ж засмяяўся,І доўга смех зубрыныПагойдваў верхавіны. Зубр адпісвае вясёлкіну ўсё сваё царства У кампаніі з зубраміДаглядзеў Васіль праграму,Спахапіўся наш Вясёлкін,Як пачаўся вечар золкі,Як густы лясны туманЛёг наплывам на экран,І стары зубр-адзінецГучна прачытаў:«Канец»І, расчулены надзіва,Выцер слёзы: - Я шчаслівы,Што з Вясёлкіным спазнаўся,Што прыйшоў у пушчу Вася.І здароў будзе няхайДобры госць наш, храбры Зай. Першы раз за век свой бачуЯ такую перадачу,Дзе артысты перад наміХодзяць дагары нагамі.Шчыра захапіўся ўвесь я,Бо, згадзіцеся вы самі,Гэта нават між зайцамі -Вельмі рэдкая прафесія... Па бяседзе ж і па часеЦар былы сказаў так Васю:- Аддаю табе дуброву,Не палову,А зубровуЎсю вялікую дзяржаву,Ўсю адпісваю па праву -Дык валодай ёй на славу.Буду я з табой дружыць,Буду сам табе служыць... Калі ж месяц запацелыЛедзь прадраўся з гушчара,Стаў асілак белы-белы,Ўвесь адліты з серабра, Ну як брат ягоЯкраз,Што завеццаУ насМАЗ. Гэткі ж хібі рогі-вілы,Сам жа -нечуванай сілы.Што яму ўжосорак тон,Нават тысяча,Мільён!Паслухмяны Васілю,Ён падыме ўсю зямлю!І адразу з вёскі ў вёскуПаляцела пагалоскаІ ў шчаслівыдобры часДакацілася да нас,Што знаёмаю дарогайЕдзе Вася з перамогайНа сярэбраным зубрыЦераз цёмныя бары,Цераз поле, луг і гай,А за ім - вясёлы Зай,Пад губой стаіўшы смех,Ледзьве плішчыць поўны мехНам усім не для пацехі,Бо ў мяшку...Не, не арэхі.У мяшку вялізны звязакНовыхВасілёвыхКазак. 1959

Казкі дзеда Васіля

Жыў на свеце дзед Васіль,За плячыма мех насіў. Дазналіся мышкі,Што ў мяшэчку кніжкі, Разгрызлі завязкі,Бачаць, ажно ж - казкі. Сталі клікаць дзяцей:- Гэй, сюды ўсе хутчэй! Ёсць тут маляванкі,Складанкі-чытанкі, Байкі-самаграйкі,Песні-калыханкі, Жарты-перакруткі,Гулі-самагудкі, Лічылкі-загадкі,Ладачкі-ладкі... Падыходзьце, малышы,Кожнаму пацешка ёсць! Дзед Васіль, а ты пішыІ яшчэ нам прынось! 1969

Казкі і краскі

З чаго пачынаецца сонечны дзень?Вядома, што з новае казкі.Зірніце, ледзь дакрануўся праменьЛясной серабрыстае краскі - Зазіхацелі кроплі агню,Апошнія пацеркі ночы,І праз настылую цішынюВыбіўся кволы званочак. Ашчадна жамчужную іскарку дняЛандыш нясе у далонях.Спіць яшчэ ўся палявая радня,Накрыўшыся коўдрай зялёнай. Першы прачнуўся Дзядоўнік стары,Але не ўстаюць без прынукіДзеці, што любяць паспаць на зары,І асабліва - унукі. Цяжка, вядома, што ні кажы,Бачыць старому без жалю,Як тоненькі Дрыжнік спрасонку дрыжыць,Як туліцца Піжма ў піжаму. Даўно ўжо з далёкай дарогі прыйшліЗачараваныя Брат-і-СястрыцаІ ў захапленні глядзяць на палі,На хвалі густое пшаніцы. Маці-і-Мачыха над ракойЗ дачкой абнялася няроднай.Не знае, якой прытуліцца шчакой -Цёплай ці халоднай. Прачнуўся касматы, нячэсаны Сон,Вылез з начное кашулі.Сее зязюля на купіне Лён,Гусі саджаюць Цыбулю. У кожнага клопат пра свой агарод,Кожны свае даглядае расліны:Казёл з казою - Казлабарод,Свіння - Свінакроп, журавель - Журавіны. Век не было гультаёў у бары,Ахвотнікаў на дармоўку.На расцяробах самі зубрыСеюць сваю Зуброўку. Дружна ўзяліся расці Львіны зеў,Конскае шчаўе, Каціная мята,А Кураслеп адцвісці паспеў -Будзе ўраджай багаты. Будуць ад працы і плён, і спор,Калі гаспадар харошы.Не налюбуюцца мышы з норНа сіні Мышыны гарошак. Добра ўрадзіла з самай вясныСёлета ў зайца Капуста.Рад, як ніхто, агароднік лясны -Грады буяюць густа, А качаны так і гоніць у рост,Толькі сабраць бы удала...Глянуў, а за кустом - Лісахвост!Спалохаўся заяц - і драла. Умее хавацца ў пушчы мядзведзь,Пытай - не падкажуць і птушкі.Не давядзецца самога сустрэць,Зірні на Мядзведжыя вушкі. У лапцях хадзілі калісьці ваўкі,Зараз - у чаравіках,Але застаўся ўспамін на вякі -Барвовае Воўчае лыка. Ёсць Воўчыя ягады і грыбы.Іх людзі прыдумалі лоўка,Абы каб самім іх не есці, абы,Як кажуць, на воўка памоўка. Аднак жа ад ядавітых траўТрэба умець бараніцца.А ты, каб убачыў, ты б іх пазнаў:Вароняе вока, Куколь, Чамярыцу? А ты на двары каля дому гатоўАдрозніць ад красак увесну:Блёкат, Цыкуту, Балігалоў,Люцік, Паслён і Пярэсну? А ці пазнаеш на пустках, ля ям,Без імянных таблічак,Як буйна бушуе пан Дурнап'ян,А побач - паніч Дурнічнік? Кветкі людскія імёны бяруць,Ёсць Васількі, Маргарыткі.Наша здароўе яны берагуць,Нашы шануюць здабыткі. Бывае, і паджартуюць паройНад слабасцю чалавечай.Зёлка па імені ЗверабойНікога не б'е, не калечыць. Прастудзішся - заварыць папрасіМаліны, Дзіванны, Руты,Усім прыбаўляе сіл Дзівасіл,А Валяр'ян у нас доктар славуты... Вірыць над Сланечнікам радасны рой,Смокчуць салодкае сонейка пчолы,І чмель з неразлучнай чырвонай трубойВандруе ў паход свой вясёлы. Адзін авадзень ашалела гудзеІ вывіжоўвае вокам -Якую хутчэй яму высачыць дзеАхвяру непадалёку. Іван ды Мар'я аднойчы ўвесь дзеньМарна шукалі сыночка.Бачылі, як ухапіў авадзень,Хацеў ухапіць ён і дочку. Анюта на тую хвіліну якразЗёлкі на поплаве рвала.Ад крыўды зрабілася кветкаю ўраз,Што брата не ўратавала. І хоць яна голасу не падаеНі ў лузе і ні ў лясочку,Але хто ні гляне - убачыць яе,Пазнае Анюціны вочкі. У казках ігрушы растуць на вярбе,Грамаце вучыць варона сароку.Гавораць, знайшоўся адзін верабей,Што возера выпіў у спёку. Ад спёкі ў гаі дзяды-салаўіРатуюцца Іван-чаем.Норма ў іх - самавар на дваіх,Асушаць, другі закіпае. Тым часам зямлю ўжо ахутвае змрок,Клубіцца туман на балотах.Пара маладым салаўям на урок -Новыя песні развучваць па нотах. Весела дзённая казка ідзе,Бае, што бачыць і чуе,І за сабою сябровак вядзе -Вячэрнюю і начную. Гэтак за днём і мінаецца дзень,Ночкай змяняецца ночка.Строга трымаецца ранні праменьМалога свайго званочка. Толькі кранецца раніцай ёнЛясной чарадзейнай краскі -Звоніць сярэбраны тэлефон:Слухайце, слухайце казкі! 1978

Маскі

1За лагоднасць, за спагадуУ пашане ён.Спаць залегчы быў бы рады,Так гарнула ў сон - Налучылася нагода,Упрасіў народ:- Трэба перад Новым годамНам правесці сход. Слова мудрае нам скажаш,Ну, а потым спі.Да вясны сабе заляжаш,Сёння - пацярпі: Засталося ў лесе малаЗнаных пасялян.Дарагі Міхал Міхалыч,Ты ў нас - ветэран. За турбацыю, за небытТы ўжо, брат, даруйІ па форме ўсёй, як трэба,Намі пакіруй. Дзень апошні ў гэтым годзеЗ намі памадзей,Каб і ў нас было на сходзеТак, як у людзей. 2 Чухае Мядзведзь за вухам,Пачынае сход:- От, скажу вам, заваруха,Гэтулькі турбот, А яшчэ і незадача,Недаглядка вось -Я сакратара не бачу...Нехта крыкнуў: - Лось! Лось стары сказаў: - Ласіха,Ў нас яна адна.Болей сарамлівай, ціхайНад яе няма... Тут Ліса Лася ўкалола:- Гэта ж - сваяўство!Я складу вам пратакола,Скажаце ўсе - во! Выскачыў Казёл, галёкнуў,Стаўшы ў першы рад:- У мяне непадалёкуЛепшы кандыдат, А праўдзівей, кандыдатка,Незвычайны дар.А грызе, а піша гладка -Во дзе сакратар! А як знаецца на нотах,Як яна пяе!Кожны дзень добраахвотнаСлухаю яе. Можа сам Мядзведзь засведчыць,З ёй мы - не радня.Далучы сваё славечка,Браце-старшыня. - Нежывога ты расчуліш,Аж нагнаў слязу...Ты каго нам прапануеш?- Я ж сказаў - Казу. - Падтрымаць Казу гатовы?Можа, ёсць адвод?Паспускаў уніз галовыІ ні слова - сход. - Калі згодны - падымайцеДружна капыты,Капытоў не маеце,Можна і хвасты. Сціхніце, я сам маўчу,Бачыце - лічу, лічу...Усе аднагалосна - «за»,Перамагла Каза! І Каза з ухмылкай кволайСвой займае стол,Апусціўшы вочы долу,Піша пратакол. 3 - Ну, а хто ж... - акінуў зборнюВокам старшыня, -Нам даложыць па ўсёй формеРаспарадак дня, А ці ёсць у нас дакладчык,Як вядзецца скрозь?І гукнуў з трыбуны Зайчык:- Я ўжо тут! Я - ёсць! Выхапіў з-пад лапкі папкі,Разгарнуў даклад.Як рвануў - мільгаюць пяткіНа ўвесь кругагляд. Гэтакі палёт фантазіі -Рогам не дастаць,Пагражае ў кожным сказеНекага «таскаць». Але стаў найболей храбрыІ хвастом затрос,Як хапіў за рогі кадры -«Кадравы вапрос». Разлажыў усіх на спісыІ пералічыў:У адным асобна - пысы,У другім - лычы. Каму ў лес, каму - па дровы,Угару, наніз...Каб ты, зайчык, быў здаровы,Каб ты, браце, скіс. Доўга калупаў бы ў носе,Каб не слухачы:- Заяц, годзе, Заяц, досыць -Сціхні, памаўчы! І такі падняўся лямантАж з усіх радоў:- Кончыўся даўно рэгламент,Касавокі, до! - Вы дакладчыка не лайце, -Кажа старшыня, -Просіць нас таварыш ЗайцаўДаць яшчэ паўдня. А на сонца паглядзеўшы,Так зазначыў сам:- Не паспаўшы, не паеўшы,Цяжка будзе нам. Да таго ж і часу вобмаль,Нават у абрэз....Заяц павярнуў аглобліІ з трыбуны злез. 4 - Дык якія прапазіцыіМае хто дадаць?Нехта крыкнуў: - Пагадзіцца!Хтось сказаў: - Паспаць. Старшыня паспаць бы рады,Выткнуўся Янот:- Не дазнаўся я з даклада -Калі ж Новы год? Старшыня скрывіўся: - Дзіўна,Ты ж у лесе рос.Роўна цераз паўгадзіныПрыйдзе Дзед Мароз. - Цераз колькі, цераз колькі?! -Аж зароў Бабёр. -Застанемся мы без ёлкі -Я згубіў тапор... Крот у лапы як заплешча:- Чуеце? Ур-ра!Можа, скончыцца нарэшцеЎлада тапара! Хіба вам глядзець не горка,Як рыдае бор,Калі цягнуць ёлку ў норкуКожны ліс і тхор? Дай абавязкова ёлкуКожнай Мышцы, нават Воўку... - Стойце, дайце мне славечка,Дайце мне сказаць!Ёлка - гэта не авечка,Нават не каза. Зразумеў даволі колкіТонкі ваш намёк,Але ж я ніводнай ёлкіЗ лесу не звалок, На мяне дарма памоўка... -Ён сказаў і змоўк.І шкада ўсім стала Воўка -Горка плакаў Воўк. 5 Ноч насоўвалася глуха,Выплыў маладзік.Чуйна натапырыў вуха,Лыч наставіў Дзік. - Я такой зімовай цішыЎ лесе не люблю,Ад марозу нават мышыЛезуць у зямлю. Спяць сабе або паціхуЛушчаць арахі...Пачакайце, што за ліха,Што там за «хі-хі»? - Хі-хі, - сказала Мышка, -І я прыйшла на сход.Не сплю, чытаю кніжкуЯкраз пра Новы год. Вось дзе цуды і дзівосы,Вось дзе весялосць:Бураціна з доўгім носамІ Мядзведзь наш ёсць... - Га, дык гэта ж... гэта ж - маскі! -Выгукнуў Мядзведзь. -З даўняй навагодняй казкі -Нечага глядзець! - Нечага? - сказала госця. -Гэта вы - дарма. -І паклала ў кнігу хвосцік: -Дагляджу сама. Але кожны лез да Мышкі:- Мой!- А мой партрэт?!Мыш схавала кніжку нішкам.- Што, сакрэт?- Сакрэт. Толькі ўсе сакрэты блізка,Цуды, што ні крок...- Дзе? - не вытрывала Ліска.- Тут, непадалёк. Не за борам, не за морам,Побач акуратКазачная ёсць кантора«Маскі напракат». І якую хто захоча -Тую і бяры...- А ці справімся да ночы?Гэй! За мной, сябры! 6 Як сігане Лісіца,За ёю следам - Зай.Давай усе прасіцца,Хоць сход ты закрывай. Сказаў лагодны МішаЗ дакорам: - Ну, народ!Яшчэ ж і час не выйшаў,А ўвесь разбегся сход. Услед самотна глянуў,Не цямячы, ў чым соль:- Сабрацца на палянеРоўна - у ноль-ноль! Зірнуў на сакратаркуІ так сказаў Казе:- Пасада не па каркуІ воз не па вазе. Кіруюць хай другія,Болей не магу -Так мучыць настальгіяПа роднаму лагву. Наверсе я прасіўся,Не вызваляць - памру.- Перадасі Ласісе?- Сказалі, што Зубру. Турбот залішне многа,Не для мяне яны.Кладуся ў лечбярлогуДа будучай вясны. 7 А тым часам ля канторы«Маскі напракат»Не пазнаеш: хто - каторы,Чысты маскарад! З пашчы кракадзілавайВыскаліўшы клык,Зачараваны дзівамі,Стаяў на ганку Дзік. Кружылі ў пары згодна,Нібы адна сям'я, -Алень ВысакародныІ Дзікая Свіння. А што перад люстэркам -Не павярнуць лыча!Занятыя прымеркай,Хто рохкаў, хто мычаў. Пантофлі БегемотаКазлу не па назе,А вось Катовы ботыБылі якраз Казе. Спакойная за ножкі,Уміг яна знайшлаІмпартныя рожкіДля свайго Казла. Адкуль і спрыт,І імпэт -Ах, імпарт,Імпарт,Імпарт!.. Але найбольшы клопатБыў з маскаю слана:Адны цягнулі хобат,Другія - ўсю спаўна. Фарсіў не па сезонуПосвісцел-русакПры барадзе БізонаІ ў Тыгравых вусах. А вожыкі заўзятаПрыкідвалі на трохДаволі цяжкаватыНасарогаў рог. Па сціпласці пасадуАблюбаваў ХамякІ адпаведна задуДабраў зуброў сваяк. Адна старая ВыдраПрыбралася Куной.І Воўк абнову выбраў,Якой шукаў даўно. Яна прыйшлася бліжайДа душы Ваўку:Берэт з чырвоным крыжамІ сумка на баку. Шорты-безразмернікіУхапіў Барсук,А Лісіца - пеўніка,Перніка - Япрук. Пасля Ліса шукала,Перапарола склад:- Ці ёсць партрэт Шакала?Ён - мой замежны брат. Дзе бачна і дзе відна,Каб крыўдзілі сястру, -Далі парык ЯхідныІ торбу Кенгуру. Важным элегантамПахаджаў ПацукУ бліскучай мантыіДоктара навук. Крот быў кандыдатам,Але йшоў наніз,Хоць капаў выдатна -Вельмі слаба грыз. Быў рады акулярамПадслепаваты Крот...- А вунь што за пачвара? -Насцеражыўся сход. - З хваста нібы Зубрыха,З рагоў - Ласю раўня...І раптам:- Хопіць, ціха!Я - ваш старшыня! Я пакажу вам форму -Забудзеце парток! -Як грукнула платформай,От гэта капыток! Сам волат бурай масціСтаяў - гарой гара:Спадчынніца ў масцыБыла страшней Зубра. 8 Яшчэ адна падзеяУспалашыла сход.- Мае калегі, дзе я? -З нары спытаўся Крот. - У Афрыцы ці ў Азіі, -І атарапеў:- Што гэта за аказія,Адкуль узяўся Леў? Зірніце, што за грыва,А як хрыбціну гне!Вунь лыпнуў вокам крыва -Дальбог жа, на мяне. - Разводзіш тары-бары! -Сказаў Янот стары. -Здымі лепш акулярыАбо чысцей пратры. Тут дадала і Выдра,Сказала: - Галава,Слухаць мне абрыдла -Ну, дзе ты бачыў Льва? - Я маю дома кніжку,Там ён - цот у цот!- Схлусіў са страху лішку, -Кальнуў Крата Янот. - Ну і нагнаў ты жаху,Дзе Леў? - спытаўся Дзік.- Вунь, з папкаю пад пахайЯкраз на нас глядзіць. Дзік галавой панік,Прапала нават злосць:Непадалёк на пніСтаяў нязнаны госць. Магутны, як у казцы,Застылы на скаку.- А можа, ён у масцы?У львіным парыку? Гадаць было запозна -З нацятай цішыніПачуўся раптам грозныГолас старшыні: - Ты вельмі слаба петрыш,Ты слаба сочыш, Дзік.Да нас прыехаў з цэнтра,З цырка прадстаўнік... - Прабачце, недабачыў, -Спалохаўся Япрук.Не рохкае, а плача,Выгнуўшыся ў крук: - Яшчэ з часоў МядзведзяТакое - першыня,Каб я ды не дагледзеў, -Даруйце, старшыня... Пагардліва зірнулаЗборня на Дзіка,Але тут пачулаІ прадстаўніка. - Нармальна, мальна, мальна, -Прамовіў ён і змоўк.А Дзік пачуў: «Пахвальна» -І падступіў на крок. А потым бліжай, бліжайСтаў рыць наўкола пня.Замарачыўся рыжы -Ледзь галаву падняў: - Дазвольце - перарыюЯ ўсю перыферыю.Я рыць - тварыць прывык, -Зірніце на мой клык! Хваліцца не хачу,Што ўсё мне па лычу,Але ж і мне, і СвінцыТут цесна ў правінцыі... І Леў Дзіка вітае,Ажно чуваць здаля,Што цвёрда абяцаеНават медаля. - Цьфу, гэтак агінацца! -Не вытрываў тут Воўк. -Вы не пазналі Зайца? -І - цап таго за бок. - Ну, што - папаўся, шэры?Кінь, болей не дуры...Сцураўся Зай кар'ерыЗ той сумнае пары. Ён знае абавязкіІ спраўна іх нясе,Для лесу і для казкіПрацуе пакрысе. 9 Многа нарабіласяПадзей у тую ноч -Траха не перабілісяУсе, хто быў ахвоч. Ледзь не дайшло да згубы -Так енчыў бор густы:Даліся ў знакі зубы,А болей - капыты. Хто ныў, хто выў, хто плакаў,Было і смехаты -Глядзелі разявакіІ рвалі жываты. Хто ў куст зашыўся сціхам,А хто ў нару запоўз.І ледзьве старшыніхаСвой адшукала хвост. А як далей там пойдзе,Пасля такіх падзей?Не так, як на тым сходзе,А так, як у людзей. Цяпер і ў лесе судзяцьПасля прыгоды той:Няхай заўсёды будзеКожны сам сабой. 1975

ППШ

Я спытаўся ў малыша:- Што такое - ППШ? Доўга думаў малыш:- Ну й загадку задалі ж... Думаў дзень, думаў два -Забалела галава. Вас цяпер я папрашу:Памажыце малышу. Хто адразу адгадае,Хай руку ён падымае І гаворыць: - Я гатоўРастлумачыць тайну слоў... Нешта ж доўга я чакаю...Што? І з вас ніхто не знае? Рук паднятых я не бачу.Сам тады вам растлумачу: Першым П стаіць вышыннаеІ чытаецца: ПТУШЫНАЯ, П, што выгнута падковаю,Азначае: ПАЧАТКОВАЯ,Ну, а што такое Ш -Ясна і для малыша. Пойдзеш з намі ў ППШ,Ўсё, што ўбачыш, апішы.А то, можа, ты ляўша,Дык дзяцей лепш не смяшы. Навучыся правай перш,Тады сілу папрабуй. Хоч - пішы адразу верш.Хоч - ракетаю кіруй. - А хіба мы на ракеце?Не, давайце пехатой.Бачыце, як блізка свецяцьЛітары на школе той,На ўсю браму:ППШ. З-пад свайго капелюшаПазірае на нас, дзеці,Сам дырэктар, слаўны Пеця, Пётр Пятровіч ён для вучняў,Для мяне друг неразлучны. - Здароў, Пеця-Певунец,Бурштыновы грабянец! Ты даруй, брат, што я мусіўДа цябе прыйсці з экскурсіяй. Можа, мы прыйшлі зарана,Што яшчэ ў вас не прыбрана, Не расстаўлены і партыІ не вывешаны карты? - Ат, - махнуў крылом дырэктар, -Так бывае ў нас нярэдка. Празвінеў даўно званок,Не прыйшоў ніхто на ўрок. Я прачнуўся на зары,Сабраў сшыткі, буквары, Па надворку пахадзіў,Потым вучняў пабудзіў, Па чарзе пачаў пытаць:- Як умееце чытаць? І ніводзін мой сынокНе знаў ўрока назубок. Ні адной задачкіНе рашылі качкі. Дзюбаю вадзіла гусьІ па карце лазіла, Ўсё шукала БеларусьЎ Афрыцы і ў Азіі. Так шукала ўпарта -Выдзеўбла ўсю карту. А дачушка курачка,Як зляцела з седала, Выбегла на вулачку:- Я ж яшчэ не снедала. А ў нас сёння бліны,Тата, дай мне выхадны. Тары-бары, растабары:Ты купі мне акуляры, А то я не бачу,Як рашаць задачу. - Ты, малая, не хітры,Не гуляй у жмуркі. Колькі будзе 2 + 3? -Я спытаўся ў куркі. Адказала курка: - 7.Збегаю дамоў, пад'ем. А пасля прыйду з дружком,З выдатнікам індыком. А выдатнік індык,Ён старацца не прывыкНі лічыць, ні пісацьІ не знае 5 + 5,Толькі ўмее балбатаць: «Блу-блу-блу,Блу-блу-блу -Вельмі ж я чытацьЛуб-лу». Пяты год буквар дзяўбе,А запомніў:А і Б. - Грамацей, грамацей,Ты парадуй нас, гасцей. Калі знаеш А і Б,Дам загадку я табе: Дзве сястрыцы А і БДобра гралі на трубе. Памагчы заўсёды радБыў сястрыцам меншы брат. Сам залез ён у трубуІ як крыкне: - Ту-бу-бу! Чуюць сёстры - гук не той.Ах ты, жэўжык, ну пастой! А браток з трубы - скок, скок,І няма - прапаў браток. Папрабуй улавіІ самога назаві.Назаві, назаві!Хто адкажа, дзеці?..- І! А выдатнік індыкСюды - пык, туды - мык:- Брата іх не бачыў я.Я не знаў яго імя,Я не быў у трубе,Знаю толькі А і Б. Вось прывёў дырэктар насУ свой самы лепшы клас. - Гэта самы клас культурны.Хто сягоння ў нас дзяжурны? - Я, пляменнік ваш, Яўтух.- А прозвішча?- Пі-я-тух. Чаму стол на адной ножцы?І адкуль у вас на дошцыТут кляновыя лісты?Растлумач, дзяжурны, ты. Нешта я не разбяруся:Палачкі, кручкі, калябкі...- Пётр Пятровіч, гэта ж гусіМалявалі свае лапкі! - Дзе сціралка?- Украла галка. - Бачыш, пылам клас пакрыты?А чаму ты сам не ўмыты?Непарадак, Піятух! А Яўтух той - хітры зух:- Пётр Пятровіч, скажу вам,Дык я ж - сан і ўсюды сам: Я ж і тут, я ж і там,Хоць вазьмі ты разарвіся... - А які ж у цябе сан?- Старшыня ж яСан-Камісіі. От якая ППШ,Лепш маўчыце, дзеці, ша.Нізашто больш не вазьмусяЯ туды вадзіць экскурсіі. Даў зарокІ падпісаўся:Ваш дружок -Вясёлкін Вася. 1962

Віртуальны музей Васіля Віткі "Народжаны пад знакам паэзіі"

Page updated

Google Sites

Report abuse