Ngày tôi chân ướt chân ráo vào Sài Gòn, đã có nhiều người cảnh báo rằng: Đất này là đất làm ăn, là thương trường, là đất của báo chí. Văn chương không có chỗ đâu. Nghe…và buồn. Vừa dứt ra từ một môi trường văn nghệ, đang quen chiều chiều sớm sớm, nhát lại thấy bạn đến rủ đi cà phê rồi đàm đạo văn chương, giờ bỗng rơi tõm vào cái xứ đường nhựa, gió bê tông, tối mặt tối mày vì người xe lúc nào cũng như chạy loạn này, biết sao ? Thì may quá. Đang hoang mang thì một hôm cùng lúc có hai ông khách đến thăm và tự giới thiệu là dân Ninh Bình, cùng quê Yên Khánh. Hỏi kĩ thêm thì biết : Ngày xưa cùng học ở trường cấp 2 Hồng Đức và… ngạc nhiên và mừng hơn cả là… cả hai ông đều là dân văn chương: Ông Liệu nhà thơ và ông Cường nhà văn. Lạy chúa tôi. Mừng đến rủn đầu gối. Xa quê, đang trống không nơi đất khách quê người, gặp bạn đồng hương lại cùng chí hướng thì không mừng sao được. Rối rít tay bắt mặt mừng. Rủ nhau vào quán cơm bụi gọi dăm cốc bia. Và rồi sau chuyện văn chương là chuyện quê. Tôi Khánh Thiện, còn Cường và Liệu đều dân Khánh Cường. Vừa nói chuyện vừa nhìn vào mắt bạn. Thì ra khi người ta xa quê thì tất cả, ở cái nơi chôn rau cắt rốn kia, dẫu xưa cũ có thế nào đi nữa, chuyện đau buồn, chuyện vướng mắc này nọ khi đi rồi, thì tất cả những phiền muộn ấy đều hóa nhỏ nhặt. Và để rồi bây giờ nơi xứ lạ, trong mỗi con người đầy ắp vẫn chỉ là nỗi nhớ khôn nguôi dành cho nơi mình đã chân đất đầu trần mà lớn lên cùng rong rêu mưa nắng. Chúng tôi nhắc với nhau nhiều về quê. Lúc chia tay ông Cường nhà văn mời tôi có dịp thì đến ông chơi. Liếc cái địa chỉ ghi vội trên vỏ bao thuốc lá ông Cường đưa mà trợn mắt: Nhà văn mà ở đường Lý thường Kiệt thì đại gia rùi? Nhưng sau này biết hóa ra không phải vậy. Lý thường Kiệt chỉ là con lộ lớn phủ bóng lên anh. Nhà anh ở mãi tít trong cái xóm gọi là xóm nhà cháy, cách mặt đường Lý Thường Kiệt cả mấy trăm mét đường chim bay. Vào được nhà anh phải qua cả một con hẻm dài dặc với bao nhiêu là lạng, là lách, là quẹo phải, rẽ trái rồi lại rẽ trái quẹo phải…
Xóm nhà cháy của Cường được thành lập từ bao giờ, không ai biết. Chỉ biết nơi đây phần lớn là dân tứ xứ tụ lại. Cơn gió mưu sinh đã bốc họ lên, thổi bạt khỏi nơi chôn nhau cắt rốn và chắc là sau rất nhiều lang thang, họ lắng xuống đây. Phần đa dân trong xóm nhà cháy đều không mấy người có công ăn việc làm ổn định. Họ là dân tự do. Độc lập tự lo hạnh phúc. Tự lo sống. Tự lo mưu sinh. Ngày thường, đàn ông chạy xe ôm, xế lô, ba gác. Chữa xe đạp… đàn bà chạy chợ, bán vé số dạo và…. Đánh Lô tô. Ngày nào cũng vậy, cứ sáng tầm chín mười giờ, chiều khoảng bốn năm giờ, sau một vài cuốc xe hoặc sau vài lần dạo chợ, cánh đàn bà trẻ con lại tụ tập trước cửa nhà Cường để uống cà phê và chơi Lô tô. Cà phê ở quán vỉa hè trong này rẻ, chỉ bốn ngàn một ly. Đánh lô tô là một thú chơi dân dã, có lẽ cũng dễ chơi như bao trò chơi dân gian khác, nó hợp với người nghèo. Nhưng tôi đã ngồi xem họ chơi đến gần tiếng đồng hồ mà vẫn chả hiểu ra mô ra tê gì ráo. Tự nhủ: Có lẽ mình ngu, hoặc giả chưa đến nỗi nghèo nên học không được.
Thực ra thì cái tên XÓM NHÀ CHÁY được hình thành từ hồi còn chính quyền ông Thiệu. Ngày ấy xóm cũng đã cháy một lần và được chính quyền đương thời cấp cho mỗi nhà một ít cây và dăm bảy miếng tôn để dựng tạm lấy nơi ở. Năm 1988 lại cháy lần nữa. Bữa đó đúng dịp thành phố kỉ niệm ngày chiến thắng 30 tháng Tư. Khoảng một giờ trưa chả biết từ đâu và vì nguyên nhân gì, một ngọn lửa bùng phát và sau đó lan tỏa thành cả một vệt dài. Nhà của dân xóm này phần đa hồi đó là cây que nứa lá dựng tạm nên bắt lửa rất nhanh. Chỉ khoảng chưa đầy hai giờ đồng hồ cả xóm hầu như đã cháy rụi. Cường bảo: Hồi đó nhà anh cũng ở đây, nhưng chếch chỗ đang ở một đoạn. Xóm cháy rồi, tùy thân mỗi người lại dạt ra tìm lấy một chỗ để cắm nhà mới. Chính quyền và dân các phường bạn có quyên góp gạo thóc quần áo giúp đỡ dân xóm bị nan nhưng hàng cứu trợ gom về Ủy ban Phường chả hiểu sao, chắc là lại bị “ cháy” nên không thấy ai trong xóm được gì. Hồi đó đất chưa biến thành vàng như bây giờ nên việc dân xóm nhà cháy tự phân chia nhau từng khoảnh để dựng nhà cũng không bị vướng mắc gì. Cái sự vướng mắc mãi sau này khi xóm nhà cháy đã đông vui, đã có nhiều người đến và đi. Người đến tìm mua đất. Người đi bán đất. Đồng tiền bắt đầu chứng tỏ hiệu lực và sức mạnh của nó theo từng mét vuông đất được đem trao đổi. Rồi tiếp đó là chuyện phải có sổ đỏ sổ hồng, phải có giấy chứng nhân quyền sử dụng đất. Cường cũng như nhiều nhà ở xóm nhà cháy bỗng lâm cảnh trớ trêu: Thành người ở bất hợp pháp. Từ năm bảy tám đến nay, hồn người đã thấm vào đất. Và đất đã phủ dày lên cát bụi mặt người, tưởng đã có thể gọi đất ấy là đất thổ cư?! Nhưng không. Cường cũng như nhiều nhà trong xóm nhà cháy không được cấp sổ, không được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Cường đã bao lần làm đơn vác lên Phường, lên Quận xin cho được đứng tên trên mảnh đất mà gia đình anh đã hơn ba mươi năm nay tá túc nhưng vẫn không được. An cư thì mới lạc nghiệp. Các cụ bảo vậy. Vậy thì cái sự Cư không an kia đã trở thành một nỗi ám ảnh, một cái dớp đầy rủi ro với Cường. Chả biết kiếp sau anh thế nào chứ trong bao năm qua thì Cường khổ quá: Nhà không được sửa, không được cơi nới. Không được vân vân… Và cái khổ ấy lại mỗi ngày một dày thêm bởi một cái đam mê rất khốn khổ khác của Cường: Anh mê viết văn và đeo đẳng cái mộng trở thành nhà văn. Thực ra thì cái mộng văn chương đã đeo Cường từ rất sớm. Hồi còn ở quê, học trường cấp hai Hồng Đức anh đã lăm le tập viết văn. Anh muốn sau này được vào Đại học Tổng hợp văn. Nhưng số phận lại không chiều. Gia đình anh trong cải cách bị xếp hạng có vấn đề nên sự học của anh cũng vì đó mà gãy khúc. Đi khai hoang, ở vùng đất mới, Cường đánh đu với Đinh Công Diệp, cũng là một nhà văn quê NB dạt lên. Hí hoáy viết mãi, vừa viết vừa làm đủ thứ nghề: Bán thịt chó, buôn đồng nát. Làm thợ mộc. làm hàng ăn… nghĩa là làm hầu như tất cả những việc mà một gã đàn ông nghèo có thể kiếm được để đổi mồ hôi lấy bát gạo. Cũng may cho Cường, ông giời còn thương cái chí của anh nên “ Ban” cho Cường một người vợ. Chị Lan vợ anh là một phụ nữ tuyệt vời. Xuất thân từ làng hoa Nhật Tân Hà nội, chả biết giời xui đất khiến thế nào mà chị Lan chấp nhận lấy Cường và chấp nhận cùng anh sống cuộc đời lang thang nay đây mai đó, chấp nhận theo Cường vào tận đất Sài Gòn này để chỉ với dăm cốc cà phê, mấy chai bia mở một cái quán tại nhà, nuôi và chăm cho con ăn học, chăm cho ông chồng nửa khôn nửa dại bởi lúc nào cũng ôm cái mộng đem văn chương ra mong cứu nhân độ thế. Nhớ có lần nhìn Cường đi chiếc xe Cúp đời 78 tã tệu, ngày ngày xin tiền vợ mua xăng để đạp đến thăm mấy bạn văn chương ở cách nhà hàng mấy chục cây số, tôi đã bảo Cường: Thôi, ông vứt bố nó ba cái chuyện văn chương, bán tống cái xe ghẻ này đi xem được đồng nào phụ vào với vợ, hoặc không thì ra đầu phố, chịu khó mỗi ngày làm lấy dăm cuốc xe ôm kiếm tiền mua gạo cho con… Nhưng Cường không nghe. Sau nghĩ lại thấy cái sự không nghe ấy của Cường nó có cái lí của nó. Thời này, dẫu là cái xe máy như của Cường, nhưng để thì còn là cái xe máy, còn có cái thỉnh thoảng mà bình bịch cho vui tai, chứ bán thì ở đất này chỉ có bán cho đồng nát. Còn nếu làm xe ôm thì… không khéo phải vạ. Người đời giờ dẫu có đi xe ôm thì cũng chọn chán. Họ ngồi xe còn ra hồn xe chứ ai dại ngồi lên chiếc 78? Chào họ có khi họ còn chửi cho. Và tất nhiên, cuối cùng, cái chuyện bảo Cường vứt bố nó ba cái văn chương đi chỉ là chuyện không tưởng. Anh đang say văn chương , đang hận đời nữa. Đời đã đẩy anh như một hòn đất, lăn miết, mỗi ngày một hao đi, một lấm lem đi. Vậy thì anh phải viết văn để .. ừ thì cũng lại như các cụ xưa dạy: Làm trai sống ở trong giời đất – Phải có danh gì với núi sông ! Cường đã không thể giàu, không thể kiếm được nhiều tiền để vênh vang với đời thì anh viết văn để mong có ngày thành Nhà văn mà về quê vinh quy bái tổ. Nói gì thì nói, cái anh nhà văn thời bây giờ tuy vẫn nghèo kiết xác, vẫn khổ như con chó trong thơ Nguyễn Vỹ, nhưng vẫn chưa bao giờ bị coi là hạng người thấp hèn. Trên cái mũ rách cáu bẩn và tấm áo rộng khoác hờ nhãn mác chằng đụp tổ đỉa của nhà văn vẫn lấp lánh đâu đó những hạt sáng của lương tâm, phẩm giá, và buộc người đời vẫn phải tôn trọng, coi nó như MỘT CÁI GÌ ĐÓ. ! Vậy thì Cường quyết làm để trở thành một cái gì đó. Anh vẫn chí ít mỗi tuần một buổi dành tiền mua xăng đổ cho chiếc xe ghẻ rồi phóng đi thăm bạn văn chương, gặp gỡ họ để… có khi chỉ là cho đỡ nhớ. Thấy anh bỏ tiền mua báo Văn nghệ, Văn nghệ Trẻ, rồi cả Tạp chí Văn nữa, tôi xót , bảo anh: Ông đến tôi đi. Nhà tôi hai vợ chồng, tuần nào cũng được cấp hai suất báo của Hội nhà văn, tôi đưa ông một suất, đỡ phải mua! Cường gật gù cám ơn. Nhưng rồi vẫn chả đến. Vẫn bỏ tiền ra mua. Có lẽ anh cho rằng phải làm thế mới hết được cái tình yêu của anh với Văn chương ?
Hồi giữa năm nay, Cường tập hợp và ra được một cuốn sách, tập trện ngắn: QUÊ MỚI. Cái tên nghe mộc mạc như con người anh. Và những chuyện chứa trong đó hầu hết là chuyện của đời anh, của những bác xích lô, những cô quá lứa lỡ thì sống nghề chạy chợ, những bà những đứa trẻ bán vé số dạo… xung quanh anh. Người dân xóm nhà cháy đọc truyện của anh và thấy họ trong đó. Họ trìu mến gọi anh là bác nhà văn. Cường có vẻ rất tự hào về điều anh là nhà văn của họ. Mà tự hào là phải. Hôm tôi đến thăm Cường, lần theo cái số mà anh đưa, vào tận đến gần xóm nhà cháy rồi, tôi hỏi tên Cường, người ta cứ ngớ ra: Ở đây có đến mấy chục người tên Cường. Vậy chớ cái ông Cường nhà chú làm nghề chi ? Tôi đỏ mặt lúng túng. Quen nhau hàng năm rồi có thấy Cường bảo anh làm một nghề nào ổn định đâu? Mà dân trong này thì người ta gọi nhau không phải theo lối Bắc. Người ta lấy cái nghề của người đó ra mà ghép vô: Bác Cường chữa xe đạp. Bác Cường làm xe ôm. Bác Cường Ba gác, Bác Cường Lô tô…v.v. Vậy chớ còn bác Cường mà tôi quen ? Nhăn trán đến ba lần rồi cuối cùng đánh liều: Dạ, bác Cường bác ấy viết văn!? Cha, Dzậy sao hổng nói sớm. Tưởng kiếm Cường nào chớ Bác Cường Nhà Văn thì đó đó… chú đi kiểu này…. Mấy bác mấy cô tranh nhau bày đường cho tôi. Bỗng thấy ghen với anh. Ở đây anh quả là người nổi tiếng. Chả bù cho tôi. Mấy thằng em con dì ruột lần đầu đến chơi, dừng hỏi thăm ngay trước cửa nhà ông anh rồi mà mấy bà hàng xóm quanh đó vẫn lắc đầu quầy quậy, hổng biết! Thấy tôi đến, mấy bà mấy cô đang ngồi chơi Lô tô trước cửa nhà Cường vội né sang nhường lối. Cường chưa kịp để tôi ráo mồ hôi anh kéo luôn tôi vào gian bếp chật chội và tối như hũ nút nhà anh, gỡ bỏ mấy chiếc quần áo tàng tàng treo bên ngoài một chiếc tủ và chỉ cho tôi. Thì ra đó là tủ sách của cường. Trong tủ, bên cạnh những ông Đốt, ông Lép, bên những cụ Vích, cụ Ban … mắt xanh mũi lõ râu rậm bên Tây, cạnh những bậc văn hào trưởng lão da vàng mũi tẹt người ta: Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng, Nam Cao… ẩn mình trong những cuốn sách dày cộp và úa vàng là một cuốn sách còn thơm mùi mực in: Cuốn Quê Mới của nhà văn Nguyễn Mạnh Cường! Nhìn vẻ mặt trang nghiêm và cũng đầy tự hào của anh, tôi lén chắp tay vái anh ba cái và lặng lẽ rón rén giật lùi. Đó là chốn thiêng, kẻ phàm phu tục tử này xin được kính nhi viễn chi, đứng xa mà ngưỡng mộ. Tôi ra gian ngoài ngồi thở. Chị Lan vợ anh đang đánh mắm tôm với chanh. Trước mặt chị là một đĩa bún trắng. Sẽ là một món bún chấm mắm tôm chanh, một món ăn dân dã, món ăn của kỷ niệm, của quê xa mà đã quá lâu rồi không được thưởng thức. Mâm cỗ đãi khách hấp dẫn đến nỗi chỉ mới liếc qua miệng tôi đã ứa nước bọt còn dạ dày thì réo ầm ĩ, réo đến … không biết giữ thể diện cho chủ, thật mất lịch sự.
Vẫn như mọi khi, Cường uống rượu và ăn rất ít. Bù lại, anh nói nhiều về văn chương, về những mấu nhân vật ngoài đời xuất hiện trong truyện của anh và khoe cả mấy bức thư của một cô cũng tên Lan nào đó từ Gò Vấp viết gửi cho anh tỏ lòng ngưỡng mộ. Bên ngoài cửa, thỉnh thoảng lại thấy một vài ba ánh mắt liếc vào, một vài bóng hồng lảng qua cùng với cái nhìn tò mò. Rõ ràng, ở một cái xóm gồm toàn những người dân lam lũ, bữa sớm chưa qua đã phải tất bật lo bữa tối thì việc có mấy ông nhà văn xuất hiện, ngồi bù khú với nhau, phớt lờ chuyện cơm áo, nói toàn những lời có cánh trên giời dưới bể với họ được coi là một sự lạ. Nhưng điều đó lại lần nữa làm tôi ghen với Cường: Ở chốn này, Cường đang long lanh, đang là một ngưỡng mộ. Chị Lan tỏ ra là người biết chiều chồng, chuộng khách. Chị gắp bún cho tôi liên tục. Hỏi chị sao mà lại cả gan lấy nhà văn. Chị chỉ cười. Cường thì trợn mắt: Lừa mãi mới được đó cha. Tôi gật. Có lẽ vậy. Với những gã nhà văn thời này cỡ như tôi với Cường thì nếu không giỏi lừa chắc chả ai lấy thật. Cường chỉ cho tôi chỗ góc nhà nơi tối tối anh ngồi viết. Anh bảo sắp sẽ ra tiếp một tập truyện ngắn nữa. Và rằng tiếp nữa anh sẽ viết tiểu thuyết. Cường ước có cái nhà rộng hơn một tý và đỡ ồn để anh không bị phân tán tư tưởng. Tôi an ủi anh rằng, ông cứ viết đi. Ngày xưa Nam Cao còn ngồi viết trong tiếng vợ kêu, con khóc và tiếng chửi mất gà của một bà hàng xóm lắm điều kia mà. Vậy thì cứ ngồi đây, cứ đắm vào đám nhân quần này mà viết… Đừng tìm đâu xa, cái xóm nhà cháy của anh, cái xóm mà ngày này qua ngày khác anh hít thở bầu không khí của nó, chứng kiến bao chuyện ngồi xổm nhân gian, giáp mặt với bao kiếp lầm lụi, những số phận trớ trêu… nếu để tâm thì chừng ấy cũng đã đủ tư liệu để anh viết, anh bày lên trang giấy mà thành nhà văn. Cường trầm ngâm rồi gật gật.
Tôi nhìn anh và… tin rằng sau cái gật ấy là những tập truyện sẽ được tiếp tục ra đời. Tin lắm.
Sài Gòn,
những ngày cuối tháng 2 – 2011
KS