—A esquizofrenia e paranoia teñen moitos síntomas. Cales son os máis graves e por que ocorren?

—(E): A esquizofrenia en si pode ter diferentes tipos de síntomas: un que lle chaman os positivos, que son sobre todo alucinacións, que pode ser que escoiten voces, que vexan cousas que para o resto de nós non están aí, obviamente; e outros que lles chaman síntomas negativos, que é como que de súpeto están totalmente catatónicos, apáticos, que non reaccionan, que os podes empurrar, e eles nese momento non reaccionan. O que pasa é que os máis chamativos son os positivos. Se, de repente, ves a alguén falando só pola rúa dicindo que Deus lle fala ou que está vendo como hai naves espaciais no ceo, ver algo así é moi chamativo. Polo tanto, non é que sexan peores ou mellores, senón que realmente son moito máis disruptivos, son moito máis notorios, chaman moitísimo máis a atencion e son máis escandalosos eses síntomas. Pero a gravidade en si xa depende de como é unha alucinación. Se, por exemplo, é un delirio moi marcado, no que a tele te está escoitando e desconectas todos os aparatos eléctricos da túa casa porque cres que hai micrófonos en todos os lados, iso xa fai que sexa grave de por si, porque a túa vida vese totalmente afectada e non podes vivir unha vida adecuada; é dicir, que corta totalmente a maneira de funcionar no día a día.

—A esquizofrenia e a paranoia poden ocorrer a todas as idades. Cal é a idade na que a maioría da xente adoita padecer estas enfermidades e por que aparecen a esta idade?

—(E): Normalmente a porcentaxe máis alta adoita aparecer entre os 17 e os 20 anos, esa é unha idade de ruptura na que poden aparecer de forma un pouco habitual. Desde sempre, historicamente, é un dos momentos con maior porcentaxe de aparición. Ás veces, nesas idades, a maioría das persoas teñen momentos especiais na súa vida que rompen o vínculo co núcleo familiar; como que hai uns anos os rapaces ían ao servizo militar e as rapazas tiñan que trasladarse a outro lado porque se casaban ou porque traballaban. Entón había momentos de moito estrés que de algún modo aceleraban que apareceran nesas idades. Pero hoxe en día, nos últimos anos, pódese alongar este proceso e pode aparecer aos 20 ou aos 30, ou incluso antes, aos 15 ou 16, debido, sobre todo, ao consumo de estupefacientes de drogas e ese tipo de substancias. No momento no que empezas a tomar estas substancias é moi probable que a nivel cerebral che afecte de tal maneira que che poden provocar un episodio. Que pode ser un episodio só e non pasar nada, pero pode derivar, por moito consumo ou polas características xenéticas da persoa, en que sexa crónico, o que quere dicir que pode durar toda a vida. Despois, os casos máis tardíos ou os máis temperáns xa son os máis raros. 

—Pode unha persoa ter esquizofrenia entre os 5 e os 10 anos e como podería coller esa enfermidade a esa idade?

—(E): É moi pouco habitual, pero si que é posible. O que pasa é que nesas idades é complicado poder diferenciar entre o que é a imaxinación propia dun neno deses anos e unha doenza. É dicir, entre o que pode ser a súa imaxinación, os seus amigos imaxinarios, crear historias na súa cabeza e diferencialo dunha enfermidade mental. É algo que acostuma ser bastante difícil ao principio. Si que hai algunhas cousas que nos poidan advertir, como que afirme que está vendo unha cousa que non está alí. Ademais, hai moi pouco estudo en esquizofrenia infantil sobre a posibilidad dun trastorno mental deste tipo porque é moi complicado.  

“As medicacións e productos farmacolóxicos que se están usando para o tratamento das enfermidades mentais como a esquizofrenia son case iguais aos de hai 50 ou 60 anos, só un pouquiño mellorados para reducir os efectos secundarios”

—Se existise dalguna maneira, de que forma podería previrse a esquizofrenia e a paranoia e que debemos facer se nos vemos ante unha persoa cun brote?

—(E): Se é xente moi nova, basicamente non tomar drogas. Non habería outra maneira na que estea relacionada con iso. Con respecto á prevalencia desta enfermidade na sociedade en xeral, non hai maneira de previla porque forma parte un pouco a nivel orgánico da natureza nosa e, igual que podemos padecer unha diabetes, ás veces tamén podemos padecer esquizofrenia.

Tamén se pode reducir que se estás estresado, que estás agobiado ou que na túa vida haxa moito estrés, pero iso é moi difícil eliminalo. Imaxino que nas zonas que están en guerra ou en zonas que poidan ter fames, eles non poden manexar esa situación. É unha situación social xeral na que eles non poden intervir. Entón, moitas veces as persoas non podemos intervir propiamente, pero se organica e xeneticamente iso vai chegar, pois chegará.

En torno ao da persoa cun brote, xeralmente debemos acompañalo con moita calma, non levarlle a contraria no que che está dicindo porque para esa persoa todo o que está vendo é real. Entón, o mellor é buscar asistencia médica o máis rápido posible; chamar unha ambulancia ou chamar a urxencias para buscar un apoio directo. E, se vemos que esa persoa está facendo algo que poida lastimarse a si mesma, nese caso, intentar evitalo, pero sempre con calma, acompañándoa, escoitándoa e non levándolle a contraria; é dicir, un acompañamento sinxelo sen entrar a debater, a cuestionalo, porque iso non vai servir de nada. Pero se é un acompañamento no que intentas razoar con esa persoa non che vai saber responder tampouco, xa que vai empezar a dicir mil cousas distintas continuamente. Polo tanto, o mellor é o antes posible buscar asistencia médica.

—Se unha persoa que non sabe disto se atopa cunha persoa cun brote e fai o contrario do que nos explicastes, que podería chegar a pasar?

—(E): Normalmente o que a persoa vai facer é discutir, gritarlle, insultalo e marchar. Xeralmente o que fan é evitalo e, como moito, entrar en discusión, e preguntar por que non o apoias, e que non lle leves a contraria. Probablemente te inclúa no seu delirio, se di que o están preseguindo porque o queren matar e alguén lle quere levar a contraria, o máis probable é que pense que tamén lle queres facer dano. Incluso, aínda que non lle levases a contraria, é probable que o puidese pensar. 

Pero o máis probable é que se vaia, escape, fuxa e busque outro lugar; ou, ás veces, golpéanse a si mesmos, ou empezan a romper cousas, a ser violentos coas cousas e intentar golpear o seu redor.

—(R): Porque, ao final, é unha situación na que se ven incomprendidos e acorralados, e fan como poden.  Normalmente lévanche a contraria porque non entenden por que non estás do seu lado e teña tendencia a iso, a lastimarse a si mesmo tamén.

—(E): Ademais, teñen moito medo. Hai que ter en conta que nese momento eles están con moitísima angustia, porque para eles todo iso é real. Por iso creo que o principal é non perder de vista que esa persoa está sufrindo moitísimo nese momento.

—Polo que investigamos, a moitos doentes con esquizofrenia ou paranoia cóstalles admitir que teñen esa enfermidade. Como se ven afectadas estas persoas pola forma en que ve a sociedade ese padecemento e de que maneira se consegue que acepten a súa doenza?

—(E): Cando traballamos coas pesoas que reciben diagnóstico, sobre todo a nivel médico, falan do que lle chaman conciencia de enfermidade. A conciencia de enfermidade é ata que punto eles perciben todo aquilo que están vivindo como unha posibilidade de enfermidade; e esa é unha das partes máis complicadas. Cando teñen unha alucinación ou un delirio para eles é real, e non vai haber nada, ningún razoamento lóxico de ningún tipo que os vaia  convencer do contrario. Por moito que ti lle digas que alí naquel buraco daquela esquina que está na parede non hai un micrófono, dá exactamente igual; así rompas a parede, así lle ensines que non hai nada, para eles vai seguir habendo algo que os está espiando. Entón, o razoamento coa lóxica non vai funcionar en absoluto. Nese sentido, para eles é totalmente real. O que si se pode traballar é o sufrimento, a angustia, a ansiedade, e os pensamentos que lles rondan continuamente na cabeza, xa que os delirios e as alucinancións fan que todos os pensamentos estean continuamente en bucle funcionando. E a medicación reduce un pouquiño esa velocidade dos pensamentos, esa ansiedade ou esa angustia. 

Entón, aí si que diferencian, a maneira que teñen de transmitir é: “Eu estaba mal, daquela non estaba funcionando ben”, pero non che din: “Iso non era real, eran imaxinacións”. É moi pouco probable que o convenzas, pero si que che din: “Agora estou mellor”. Pero fano porque non senten esa ansiedade, esa angustia, e os seus pensamentos non son tan intrusivos e non lles dificultan tanto no día a día. É dicir, nun momento no que están mal como eles din, poden non ducharse, poden non comer, poden encerrarse ou poden estar na rúa todo o día porque non conseguen estar na casa. Cando para eles están ben, conseguen manter a súa hixiene, comer con normalidade, saír á rúa e facer a compra. Esa é máis ou menos a diferenza.

—(R): Ao final o que existe aí é un estigma moi grande cara ás persoas con transtornos mentais en xeral, que están moi alimentados ás veces polas propias imaxes que vemos, mesmo nas series de televisión ou nas películas e que adoitan ser a día de hoxe representadas como persoas que, incluso, moitas veces cometen crimes. Hai uns estereotipos que non axudan moito a que eles estean ben con iso. Polo que unha cousa que hai que deixar moi clara é que estás persoas adoitan ser vítimas. Moitas veces pénsase que un delito o comete unha persoa con transtornos mentais, e xa inciden en que é unha persoa con transtornos mentais e que por iso cometeu ese delito. Pero moitas veces son eles os que adoitan sufrir bullying, acoso ou situacións de violencia cara a eles polo seu comportamento. E logo, tamén, por como á sociedade en xeral se nos fai un pouco extraño ver persoas que falan soas, ou que, de repente, están moi descoidadas. E iso tamén provoca que moitas veces estean illadas. Entón, a sociedade tamén inflúe moito en que lles custe aceptar o seu trastorno porque pensan que as van a apartar e que non as van tratar igual. De feito, hai tendencia á sobreprotección ás veces, e a tratalos como tontos.

—Os medicamentos, á parte de axudar, teñen algúns efectos que inflúen no rendemento das persoas coa enfermidade. Como credes que no futuro se pode chegar a mellorar nese ámbito?

—(E): Con investigación, porque hoxe en día, a pesar do que pareza, as medicacións e productos farmacolóxicos que se están usando para o tratamento das enfermidades mentais como a esquizofrenia, son case iguais aos de hai 50 ou 60 anos, só un pouquiño mellorados para reducir os efectos secundarios. Por iso faría falta investigar moito máis, pero, como estes máis ou menos están funcionando, buscan que teñan menos efectos secundarios, pero é moi difícil encontralos novos. E despois, a maiores, a medicación inflúelles moito a eles no seu fucionamento diario e nos efectos secundarios que lles producen, xa que fan que non poidan pensar con claridade, co cal van máis lentos para entender algunhas cousas, e fan, incluso, que fisicamente se movan diferente, camiñen diferente, o que fai que, cando os ves desde fóra, xeralmente ves os efectos secundarios da medicación. E eles nótano. Imaxinade que un día non conseguides sumar ben algunhas sumas moi sinxelas; pois é o que lles pasa a eles: cousas que antes podían facer con normalidade, coa medicación non as conseguen facer.

—De acordo cos estudos e investigacións actuais, de que modo cabe esperar unha maior e mellor mitigación dos síntomas e efectos destas enfermidades que supoñan a integración plena das persoas que as padecen na sociedade?

—(E): Desde o meu punto de vista, unha das mellores maneiras de abordar unha persoa cando empeza a ter unha enfermidade son os medios físicos, é dicir, hospitais, unidades especializadas, con atención 24 horas e que poidan ser durante moito tempo. Porque ti agora mesmo tes algún problema mental tipo brote e como máximo vas estar ingresado na unidade de agudos dun hospital durante 2 meses. De aí derívanse a unidades especializadas, se hai sitio, se se pode; e, cando se trata de enfermidades que se van converter en crónicas, que son de moito tempo, é moi complicado axudar a esa persoa en 2 meses ou en 2 anos. Adoita ser unha cuestión a longo prazo e que non hai un lugar no que de repente se atopen mal e vense nun hospital normal, no que hai unha enfermeira de turno, o psiquiatra de turno, que non deixa de ser unha área especializada con determinadas características, pero que non deixa de ser un hospital. O ideal sería ter centros especializados e de atención continua, pero iso supón moitos medios económicos.

—(R): Eu estou de acordo. O que faltan son medios e tamén, ás veces, perfís especializados, porque moitas veces tratan estas persoas mesmo enfermeiras ou  enfermeiros sen as ferramentas que necesitan para estar con persoas con problemas mentais, e é complicado. E logo a nivel da súa integración, o idóneo sería tamén ter máis actividades noutros ambientes máis “normalizados”, pero o fundamental é abordalo dende a especialización e os recursos.

—(E): En actividades xerais e normais para calquera un de nós espéranse unha serie de cousas como a asistencia, é dicir, que ti persistas, que sexas constante. Que ás veces a unha persoa que ten un diágnostico e que está cun tratamento farmácoloxico, lle custa. Entón, nós podemos manternos, pero para eles non é tan fácil e vese como algo negativo. Que ti non poidas ir a unha actividad, que faltes, que ti de repente 2 meses desaparezas non se ve ben. Por iso sería necesario entender que necesitan outra maneira de acercarnos a eles. E a integración é un pouquiño complicada.

—Como pensan vostedes que a esquizofrenia pode afectar a que os nenos desenvolvan esta enfermidade desde pequenos?

—(E): Desde pequenos son sobre todo causas xenéticas. Cando un neno pequeno empeza a desenvolvela, pode tamén ocurrir que pode haber algún evento, algunha cuestión traumática moi temperá que poida afectar sobre todo a nivel cerebral de como funcionan as nosas conexións e que iso poida repercutir no desenvolvemento dalgún tipo de transtorno mental desta liña, pero tería que ser un trauma bastante importante. E, se non, pois probablemente sexan causas xenéticas.

—Cal é a maior causa pola que as persoas mozas empezan a padecer problemas mentais e de que xeito poden as drogas influír nisto?

—(E): A posibilidade de que a xente empece a padecer problemas mentais sendo nova agora mesmo é moito máis alto polo consumo de drogas. As drogas, a súa maneira de afectar, é que a maioría das substancias que se toman son o que se chaman psicoactivas, que quere dicir que o seu efecto principal é sobre o cerebro. E a súa maneira de funcionar así a groso modo é sobre as nosas neuronas. E, se ti dalgún modo con algo que tomas inflúes para que ese funcionamento normal quede alterado, cambie ou empecen a relacionarse as nosas neuronas de maneira equivocada, pode provocar un tipo de brote ou episodio deste estilo. Non sempre ten que pasar, pero é moito máis probable.

—Por que as persoas con esquizofrenia escoitan voces?

—(E): Está claro que a nivel impulsos neuronais teñen unha disfunción que provoca que eles sintan sensacións ou teñan precepcións da realidade que non existen. Probablemente unha neurólogo podería explicalo un pouco mellor ca nós, pero esa sería a parte central: que o seu cerebro, de repente, está funcionando a nivel neurolóxico de tal maneira que provoca esas percepcións. Porque todas as nosas sensacións, todas as nosas precepcións, transfórmanse a nivel cerebral. Todo o noso cerebro é o que nos fai ver as cousas tal e como son, escoitalas tal como son, sentilas tal e como son. Por esa razón, no momento no que iso se altera, pode estar provocando unha experiencia que non existe.

—Cando alguén fala de que ten amigos imaxinarios, como se sabe se ten problemas mentais ou non?   

—(E): Quizais, igual que nos adultos, unha das cousas principales é ata que punto lle empeza a afectar ao seu funcionamento. Porque pode ter un amigo imaxinario e xogar e falar con el se está xogando a nivel individual e só, pero non fai nin que se aparte de outros nenos, non fai que faga cousas raras como asomarse ás ventás porque llo di o amigo. É dicir, non fai comportamentos que poñan en perigo a súa vida nin lle interfire nas relacións cos outros nenos. 

Por iso, un neno pode ter amigos imaxinarios, pero despois ten os seus compañeiros, está con eles todos os días na escola, e non ven un comportamento distinto nin na relación cos seus compañeiros nin cos seus profesores. Polo tanto, se realiza as actividades propias da súa idade, o máis probable é que simplemente sexa iso, un amigo imaxinario; se non afecta ao resto das cousas, se non ves que haxa moita afectación do comportamento xeral no resto das cousas da vida diaria, quizais sexa a mellor maneira de ver que non ten outro problema a maiores.                  

—Dos dous síntomas da esquizofrenia, cales son os que máis poden afectar ao seu ambito social e por que?

—(E): Afectan da mesma maneira, porque, se unha persoa non responde a absolutamente nada, non pode manter unha conversa, atender ou, incluso, comer por si mesma, porque algunhas veces nos momentos dos síntomas negativos, nin comen, entón habería que intentar darlle de comer. Entón, na súa vida diaria afectan os dous por igual. Pero a nivel interacción social, quizás para nós son máis chamativos os síntomas de estar alterados, alucinando ou con delirios. Eses son os que máis nos chocan ao resto de nós, pero afectan por igual.

—(R): Eles teñen tendencia a non saír nunca xa ou non coller chamadas, a illarse e, ao mellor, a quedar na cama. E iso xa afecta, porque a xente deixa de quedar contigo porque non apareces nunca. Entón eu opino igual que Espe: afectan os dous por igual, porque ao final están vivindo unha situación na que sofren. Ou poden estar na cama todo o día ou de repente facendo comportamentos que nos parecen a nós estraños e que tamén provocan que ao mellor as persoas tamén se afasten.

—Como adoitan reaccionar os pacentes de esquizofrenia ao comezar a tomar a medicación que os regula e como soe ser a volta á realidade?

 —(E): Adoitan querer deixala inmediatamente. Porque cando empezan coa medicación esta adorméceos e apárvaos. Entón, de repente, senten que non poden pensar con claridade e, ás veces, a nivel físico nin siquera poden nin comer ben. Porque a nivel motor ata que o corpo non se afai á medicación, camiñan raro, non teñen psicomotricidade fina, non conseguen facer as cousas delicadas de utilizar unicamente os dedos. Polo tanto, si que senten que non poden facer nada e que, ademais de medicalos para que non se sintan mal, a maiores están peor. Tamén, por outra parte, porque non conseguen nin lembrar as cousas. Se lles preguntas por exemplo que comeron hai tres horas, ao mellor cóstalles lembralo, e iso é o que pasa ao primeiro cando empezan ca medicación, din: “Eu isto non o quero, porque non penso, non razono, non consigo lembrarme das cousas; e non consigo vestirme ben porque non consigo abrocharme os botóns”. E resúltalles moi frustrante. Por iso, moitas veces ao principio queren deixar a medicación. O bo da medicación é que, ao largo dos meses, vai reducindo estes efectos secundarios bastante e consiguen empezar a funcionar un pouco mellor. Pero, aínda así, parte dos efectos secundarios aínda se manteñen e, se consiguen lidiar cos efectos secundarios, acostúmbranse a eles.

—E xa para finalizar e mirando cara ó futuro, de qué forma se poderán desenvolver investigacións que permitan previr completamente o desenvolvemento destas enfermidades?

—(E): Como dixen antes, ao haber un compoñente xénetico, non se poden previr totalmente. O que si se pode traballar é a mellor maneira de abordalas unha vez que aparecen. Iso sería orientar un pouco a investigación aí: abrir o campo, buscar novas maneiras e ir usando as que máis funcionen. Esa sería a mellor opción. Non se poden evitar.

Versión sintética de la entrevista

Versión completa de la entrevista