Brais González Arribas

Filósofo e profesor da UVigo e a UNED

O profesor de filosofía experto en transhumanismo en Vigo. | CEDIDA

“Poder trasladar a nosa mente, a nosa identidade, a nosa personalidade a un software, paréceme completamente de ciencia ficción da mala”

O filósofo reflexiona sobre os retos do transhumanismo e da integración das novas tecnoloxías na sociedade actual

SOFÍA TURNES ALCALDE, CLARA KNIFFKI LAMEIRO, MARC HERVÁS LUCES E ANTÓN BEIRAS ROMERO | Vigo-Santiago de Compostela

Brais González Arribas (Huesca, 1980) é licenciado en filosofía pola Universidade de Santiago de Compostela na promoción 1998-2003 e doutor pola UNED en 2015 cunha tese sobre o pensamento de Gianni Vattimo. Tras rematar a carreira, xunto con compañeiros de filosofía formaron un colectivo que se chamou Proxecto Derriba, no 2008. No 2015, formou parte de Hercritia, un grupo de investigación da UNED, no cal se desenvolven estudos de hermenéutica crítica. Ten un amplo percorrido como profesor de secundaria en diversos institutos a partir do ano 2006, e actualmente é profesor-titor da UNED na Coruña dende o 2021 e profesor na Universidade de Vigo nos graos de Ciencias da Educación e Traballo Social dende o ano 2022.

—Vostede é profesor de filosofía na Universidade de Vigo e na UNED. Como se interesou vostede pola filosofía e, en particular, polo transhumanismo e como foi a súa formación?

—Empezoume a interesar no instituto, no momento no que coñecín a materia, que, lamentablemente, se imparte en cursos bastante tardíos. Sería interesante que se dese en cursos anteriores. O meu primeiro contacto produciuse no contexto de BUP e COU, e gustoume moito o tratamento das cuestións, o enfoque e comezar a preguntarnos algunhas cuestións básicas que normalmente non nos facemos. Logo comezei a ler algúns textos de filosofía que me gustaron e, finalmente, lanceime a estudar a carreira. Despois tiven unha traxectoria bastante longa no ámbito laboral, xa que fun moitos anos profesor de secundaria.

Por outra banda, o tema do transhumanismo interesoume especificamente porque na filosofía contemporánea unha das preguntas fundamentais, aínda que percorre case toda a historia do pensamento, é intentar explicar que é o ser humano, cales son os elementos que o definen e cales son as características que nos constitúen como especie e que nos separan das outras. Isto é o que o ser humano se pode preguntar e é o problema case fundamental. É o que o define e é o que o constitúe. Así, no debate contemporáneo, hai dúas propostas moi interesantes que intentan proscribir esta cuestión, que son o poshumanismo e o transhumanismo. Por iso a min interesoume moito o vínculo que había entre ciencia, tecnoloxía e filosofía e tamén como algúns pensadores pretendían utilizar os máis avanzados coñecementos científicos e tecnolóxicos para cambiar a especie humana e convertela en algo distinto ao que agora é. Parecíame sorprendente.

—Como profesor, cales son os seus principais retos á hora de lle ensinar ao seu alumnado temas como o transhumanismo?

—O meu principal reto é que non se vexa a filosofía como unha actividade soamente teórica porque parece que está afastada dos interese concretos da realidade na que vivimos. Interprétase como se fose un saber moi raro que só lle interesa a especialitas, que ten un vocabulario moi dificil, moi complicado de poder entender. Interésame que se vexa como unha disciplina práctica, que se fai, e que a vexan accesible e interesante; que entendan que pode ser moi útil nas súas vidas para entender quen somos e que facemos. Isto tamén intento trasladalo ao transhumanismo porque moitas das ideas que defende esta corrente, en realidade, están por debaixo da mentalidade contemporánea. É unha das ideas que forman parte da nosa mentalidade común, que pensamos que son nosas, que, en realidade, foron introducidas por axencias xudiciais e algunhas delas deféndeas o transhumanismo. Entón interésame que a vexan como algo que é para pensar na nosa condición hoxe.

—Ao longo da nosa investigación, lemos moitas noticias que falan dunha posible dominación do ser humano por parte da Intelixencia Artificial (IA). Como considera que se pode soster isto dende un punto de vista filosófico?

—Eu creo que a Intelixencia Artificial é un tema moi complicado. Quizais en realidade non temos a totalidade da información que sería precisa para coñecer e reflexionar dunha maneira completa sobre estas cuestións, pero si é certo se trata dunha ferramenta moi potente en moitos contextos. En determinados ámbitos pode ser moi útil; por exemplo, na análise ou procesamento dunha enorme cantidade de datos que probablemente aos seres humanos individualmente nos custaría moito manexar. A Intelixencia Artificial é capaz de ler infinidade de textos, buscar en moitas fontes de información e seleccionar o que pode ser de interese nun contexto, pero tende a levarnos á información común de todos os que a utilizamos. Pode, así mesmo, converterse en algo que substitúa moitas das funcións que habitualmente facemos os humanos, e que, por comodidade ou por desleixo, deixamos que ela faga en determinados momentos e que, polo tanto, nos poida substituír. Isto si que me parece perigoso; sobre todo se falamos de capacidades intelectuais. Non imos sobrados no momento actual de xente que se deteña a reflexionar e a elixir o que fai. Nese sentido, a Intelixencia Artificial si que me parece perigosa, e creo que temos que ter coidado no contexto educativo en como e cando se utiliza.

“A maneira de sentir do ser humano como de cada ser vivo está vinculada á súa bioloxía e non se pode separar a súa formación xenética, biolóxica e fisiolóxica”

—Entendendo que o transhumanismo é un asunto moi amplo, que é o que máis e o que menos lle gusta deste tema e por que?

—O que máis me gusta das achegas do transhumanismo é a utilización que pode ofrecer no contexto de prevención e curación de enfermidades. Na investigación, sobre todo cando se fala da corporalidade humana, de como mellorala, que é o que pretende o último termo do transhumanismo, pode ter como un efecto secundario ou un efecto non buscado: o feito de que sexa útil para poder contrarrestar moitas enfermidades que por desgraza lle afectan a moita xente no contexto contemporáneo. Enfermidades como as de índole xenética, as que herdamos. Neste sentido, as investigacións vinculadas ás propostas transhumanistas, son moi útiles.

O que máis perigoso e rexeitable me parece son certas ideas, que algúns autores defenden, case con connotación relixiosa, nas que entenden que a tecnoloxía nos vai salvar ou que o ser humano vai atopar algo así como un estadio utópico a través do uso de tecnoloxías. Esta mentalidade é salvífica e excesivamente optimista por parte do transhumanismo. Nese sentido paréceme un pouco perigosa. E logo está a mentalidade que moitos teñen de non aceptar a condición humana tal e como é, ou polo menos nalgunha das súas características esenciais como é a condición mortal. Véxoo como unha especie de peche de ollos pola súa banda ante algunhas características que nos definen como especie. Sería moi complicado erradicar esta condición, porque iso sí que modificaría completamente aquilo que somos.

—Sobre o tema da consciencia, de que xeito cre que os humanoides poden chegar a sentir, pensar ou ter consciencia, ou polo menos seren algo moi parecido aos humanos?

—Esta pregunta é moi interesante e moi difícil de resolver. Aquí entramos no terreo da hipótese, do que pode suceder, do que quizais pase. É moi difícil prever os saltos tecnolóxicos case a curto e a medio prazo. De feito, se pensamos en como evolucionou a tecnoloxía nos últimos cincuenta anos, ou incluso nos últimos quince, quedamos absolutamente sorprendidos. Vós xa sodes unha xeración dixital que nacíchedes no contexto dos smartphones; pero as persoas da miña xeración o que son capaces de facer estes dispositivos, se nos detemos un momentiño, a verdade é que nos sorprendería moito.

Que pasará dentro de vinte, trinta, cen anos en relación coa tecnoloxía ou cos humanoides? É moi difícil de aventurar. Podemos hipotetizar que pode simularse ou parecerse, pero xorde un debate moi interesante entre parecer e ser. Se algo se parece moito a algo e é capaz de comportarse como algo e ter unhas respostas que sexan moi semellantes aos seres humanos, como poñerse tristes cando pasa algo que é doloroso ou reflectir que teñen dor cando os golpean, é moi difícil dicir que non están tendo sentimentos. Dende o punto de vista orgánico, creo que a maneira de sentir do ser humano como de cada ser vivo está vinculada á súa bioloxía; non se pode separar a súa formación xenética, biolóxica e fisiolóxica, é dicir, non se pode separar a carne da maneira a través da cal percibimos, pensamos, sentimos e temos emocións. Nese sentido paréceme que nunca haberá unha converxencia total. Agora ben, sen dúbida, unha simulación paréceme un tema moi amplo.

—Respecto dos perigos, de que maneira pode chegar o transhumanismo a ser perigoso dalgún xeito tamén respecto da privacidade humana?

—O transhumanismo pode ser perigoso de moitas formas. Cómpre ter moito coidado coa posibilidade de que separe os seres humanos entre aqueles que estean biomellorados e aqueles que non o estean. Xa no no contexto actual, hai moitas desgrazas, hai moitas diferenzas sociais, económicas, políticas e de dereitos. Imaxinádevos que estas diferenzas tamén se levasen á modificación de índole xenética, ou ao feito de posuír certas capacidades vinculadas ao uso de próteses ou de enxertos que lles permitisen a certos seres humanos ter certas habilidades e a outros non. Daquela, estas diferenzas radicais que poden acontecer a través da aplicación de certas biotecnoloxías son algo moi rexeitable e ante o hai que ter moita precaución.

—Como podería afectar o uso da IA ao transhumanismo?

—A Intelixencia Artificial pódese interpretar como “antropotécnica”, que quere dicir que se trata dunha tecnoloxía que ten efectos moi perceptibles sobre a condición humana e, polo tanto, é unha tecnoloxía que polo seu uso podería entrar dentro do rango de acción do transhumanismo. E, se se emprega para aumentar as nosas capacidades intelectuais ou memorísticas mediante chips conectados ao cerebro, sería unha tecnoloxía completamente transhumanista. Entón, se nos preguntamos ata onde pode chegar esta tecnoloxía, será ata onde nós, xunto cos códigos xurídicos e legais, permitamos que poida chegar. Deste xeito, ata aí podería afectar a nosa condición. Nestes avances tecnolóxicos, dado que avanzan tan rapidamente, é complicado aventurar o que pode suceder. Con todo, o que non se pode negar é que hai un vínculo entre o desenvolvemento da Intelixencia Artificial e as propostas transhumanistas.

O profesor González Arribas durante a videoconferencia. | CEDIDA

—A traves das redes sociais en adolescentes poden darse casos de ciberacoso e ciberbullying. De que modo van axudar o desenvolvemento da IA e de aplicacións que desenvolvan o transhumanismo a parar e a reducir estes problemas?

—Non creo que agora mesmo a Intelixencia Artificial e as ideas propias do transhumanismo teñan interese ou preocupación por problemas derivados do uso das redes sociais como pode ser o acoso que se produce nelas. A IA, dende logo, podería ser utilizada como unha ferramenta que localizase certos comportamentos agresivos ou perigosos e podería usarse como unha primeira fronteira que alertase sobre este tipo de de situacións. Pero agora mesmo, e tendo en conta o auxe de certas correntes ideolóxicas que pretenden dar liberdade no contexto das redes sociais, non hai un interese por solucionar nin esta cuestión nin outras derivadas do uso excesivo das redes sociais e que, por desgraza, afecta tanto aos adolescentes.

—Na serie “Years and Years” a personaxe de Bethany, unha das fillas da familia, faise implantes para poder falar por teléfono e á súa nai non lle parece ben. De que maneira podería afectar isto á xente se se convertera nunha realidade?

—Tanto nas series de televisión como no cine e na literatura danse avances nas posibilidades tecnolóxicas que logo, sorprendentemente, se levan a cabo na realidade. Calquera nova capacidade e nova habilidade que o ser humano é capaz de facer a través da tecnoloxía afecta á nosa comprensión e á nosa percepción da realidade. De feito, os avances tecnolóxicos e o desenvolvemento cognitivo do ser humano sempre foron parellos. Se analizamos toda a historia evolutiva do ser humano, vemos que moitos dos saltos que definen o estilo de vida e a forma de conformar as civilizacións da nosa especie están vinculados a avances tecnolóxicos. Este tipo de habilidades, como poder falar, levar o dispositivo móbil ou levar próteses ou enxertos que optimicen as nosas capacidades, van redefinir a forma a través da cal nos relacionamos co real. Un exemplo, que xa se probou, inda que non tivo éxito comercial neste contexto, foi o das gafas con conexión a internet e con capacidade de dar información en tempo real sobre o contexto no cal estamos. É un feito no que moita da información en rede que hai dun certo lugar modifica completamente a forma na que nós vemos as cousas. Isto pódese observar cando se visita un monumento e se con estas gafas pódese coñecer algo das circunstancias nas que foi creado. Pois imaxínate este acceso á información con todo o que nos rodea. É dicir, que calquera modificación que non se produciu no noso corpo altera a percepción do que estamos vivindo.

—Bethany quere, segundo Infobae, tamén “subir a súa existencia á nube e desfacerse do seu corpo físico para inmortalizarse”. Que suporía isto, se fose posible, nun futuro transhumanista?

—Este exemplo é o que se chama o mito da singularidade no marco do transhumanismo, e é a disolución da identidade na rede dixital. É o máis claro exemplo de como algúns transhumanistas fantasean excesivamente con algo imposible de facer. Hai unha especie de intento de facer ver que o ser humano funciona como un ordenador. Por unha parte, está o “hardware”, que sería o noso corte físico, o corpo, o cerebro. Por outra parte, estaría o “software”, que sería a información que recibimos externamente e que definiría a nosa mente como se houbese unha división; é dicir, a posibilidade de dividir entre corpo e mente. Para min e para moitos investigadores isto é unha falacia, unha aberración científica, posto que non penso que sexa posible. A mente ten unha consecuencia, un imperfecto, e é como funciona o noso cerebro; non se pode separar a nosa mente, e moito menos a nosa identidade, a nosa personalidade, do cerebro. E non hai evidencia científica ningunha que sosteña esta posibilidade. Agora ben, recrear ou imitar o funcionamento cerebral por parte dun ordenador cuántico, no futuro, quizais iso teña posibilidade de ser realidade. Sen embargo, poder trasladar a nosa mente, a nosa identidade, a nosa personalidade a un “software”, paréceme completamente de ciencia ficción, pero da mala ciencia ficción.

—Os cyborg incorporaron tecnoloxía na súa anatomía como fai Neil Harbisson, que “ten unha antena na cabeza que lle permite oír as cores”. Cales pensa que serán as principais aplicacións que integrarán nun futuro os seres humanos e que nos permitirán facer ou sentir?

—As aplicacións máis factibles e que van ter maior aceptación xudírica nos vindeiros anos serámodifiquenn as que teñen que ver co contexto clínico e médico que sinalaba anteriormente. Estarán vinculadas á prevención e curación de enfermidades. Por outra parte, esas outras alteracións que supoñan modificacións na nosa maneira de comprender ou percibir a realidade ou que as nosas capacidades van sufrir un debate legal moi amplo. E non se sabe que estaremos dispostos ou non a aceptar, espero que democraticamente, nun futuro.

No caso de que se producise algunha destas modificacións cognitivas, perceptivas ou sensitivas, eu creo que o razoable sería que imitase dalgunha forma as cualidades que teñen certos animais para captar certas forzas ou enerxías que están, pero que as nosas capacidades sensoriais non son capaces de percibir. Os campos electromagnéticos, ou certas ondas poderían ser obxecto de máis ou menos aceptación no contexto de transformacións do corpo do ser humano. Non teño claro que máis alá disto haxa moitas posibilidades. Quizais, se se melloran moito as interfaces que existen entre os ordenadores e o cerebro, poderíanse idear chips moi pequenos que mellorasen a nosa memoria. Isto paréceme menos factible pero quen sabe. En realidade, as propias instruccións creo que van tender a ser máis externas que internas, seran máis sofisticadas, terán máis capacidades de análise, permitirannos facer aínda máis accións, pero aínda as vexo pouco realistas no contexto actual.

“Poder falar, levar o dispositivo móbil ou levar próteses ou enxertos que optimicen as nosas capacidades van redefinir a forma a través da cal nos relacionamos co real”

—Se nun hospital usamos un humanoide para as operacións e cirurxías, en caso de que o robot tivera un fallo, ao facer a operación, de que maneira se formularía nos hospitais a posibilidade de contar con humanoides e que consecuencias legais tería?

—Se houbese un erro non se lle podería atribuír ningún tipo de responsabilidade ao humanoide, a non ser que se comece a regular dende un punto de vista de responsabilidade penal o seu comportamento. Se pensamos nun contexto sanitario como o do Estado español onde está moi regulado o uso de determinadas ferramentas en segundo que contextos, necesítaríase o consentimento técnico para poder utilizar certos dispositivos para segundo que técnicas.

No caso de que se aceptase o emprego de humanoides para realizar unha determinada operación porque se considera que son o suficientemente fiables para facelo, a responsabilidade sería da administración pública que lle otorgou lexitimidade. Entón, igual que hoxe cando hai unha mala práctica por parte dos médicos, un pon unha denuncia, no contexto galego, ao Sergas. O mesmo sería no caso de que un humanoide cometese un erro. Non se pode culpar á máquina de algo do que non lle cedemos a responsabilidade de facer.

—No pasado tivo que haber alguén que tivera a idea do transhumanismo na cabeza. Que cre vostede que pensaría esa persoa á hora de intentar “crear” o transhumanismo?

—Ás persoas transhumanistas é moi fácil que as ideas nos parezan interesantes e atractivas, se non facemos o esforzo por analizar e reflexionar sobre cales son as ideas que subxacen no seu proxecto, pero tamén sobre os posibles efectos ou consecuencias perigosas que podería traer consigo a súa afección ao transhumanismo cando esta queda en ideas moi simples.

—Respecto do ChatGPT, de que xeito cre que é un avance ou un retroceso para a humanidade?

—Paréceme un avance para moitas cousas. É unha ferramenta tecnolóxica que che permite e che dá acceso a moita información dunha maneira moi rápida. Tamén é positivo para intentar ter unha idea, facerte unha composición de lugar e ter máis cerca as solucións sobre algo. É moi interesante, como tamén o é a Wikipedia ou os buscadores como Google. Tamén me parece moi interesante Spotify porque facilita o acceso a unhas fontes de música dunha maneira moi rápida.

Non obstante, é prexudicial cando se converte nun instrumento que poida substituír as nosas capacidades tanto de esforzo como críticas ou se lle concedemos total e completa verosimilitude. En primeiro lugar, pode substituír o noso esforzo á hora de realizar determinadas tarefas, tal como unha actividade no contexto educativo como redactar ou escribir un texto. Pode escribir por nós e iso evita que nós fagamos o esforzo intelectual por realizalo nós mesmos e porque, polo que tamén teño comprobado, sobre todo naqueles aspectos moi específicos que eu domino, hai moitos temas nos que é erróneo ou é discutible ou non é de todo seguro. Se nós confiamos plenamente na información que nos ofrece ChatGPT e en como a constrúe ese chatbot ou calquera outro modelo de IA conversacional, debemos estar seguros de algo antes de adherirnos completamente a el. Dáme medo que substitúa a nosa capacidade intelectual e crítica, que teñamos excesiva confianza nas súas capacidades. E vou poñer un exemplo de Spotify: ti podes crer que Spotify coñece os teus gustos e que che vai poñendo canción tras canción e que pensa que é o que che gusta porque xa ti escoitaches seis ou sete cancións dese estilo musical. Pero ti podes ter moitos outros gustos musicais e non podes simplemente ceder ao que o algoritmo che está ofrecendo. E tampouco pode substituír a túa capacidade para tomar decisións. Cos modelos de IA Conversacional pasa o mesmo: poden ser útiles segundo que situacións, pero non poden substituírnos totalmente en moitas tarefas.

—Mirando cara o futuro, de que forma pode vostede anticipar os benefícios e os prexuízos que pode traer unha tecnoloxía como a Intelixencia Artificial e as posibilidades de desenvolvemento do transhumanismo?

—Hai que insistir na idea de que cando se fala de modificacións do corpo humano, sempre ten que haber un paso previo de seguridade ou o impulso para que as novas tecnoloxías permitan prever, anticipar e curar enfermidades, máis que aquelas que teñen como punto de vista optimizar ou minorar as nosas capacidades; sobre todo, se supoñen alteracións xenéticas da nosa bioloxía. Pero este é un debate ético que cómpre desenvolver e paréceme importante poñer uns limites ao seu desenvolvemento. É dicir, se a prevención e a curación veñen como resultado da optimización da nosa bioloxía, entón perfecto, pero desenvolver tecnoloxías cuxo fin principal sexa a mellora das nosas cualidades, paréceme perigoso por cuestións moi complicadas de explicar neste contexto. A historia e as civilizacións humanas sempre se definen pola desigualdade social e pola división entre privilexiados e os que non o son. Mentres non teñamos a certeza de que estas melloras poidan estar ao alcance de case a práctica totalidade dos seres humanos, a súa utilización significaría unha estratificación social e biolóxica moralmente inaceptable.

En canto á Intelixencia Artificial, hai que utilizala de boa maneira, como di a propia palabra “intelixencia”, para facilitar un tipo de operacións e reaccións que necesitan unha enorme capacidade de procesamento de información. Polo tanto, necesitan ter acceso a moitos datos, rapidez e capacidade para seleccionar aquela que é relevante e poida ser decisiva para ter exito na xestión dos recursos, na toma de decisións sobre a organización das cidades e sobre cuestións máis especificas que teñen un carácter técnico. Pode ser un apoio moi importante para que o último termo do ser humano poida desenvolver unha vida con maior benestar.

Versión sintética de la entrevista

Versión completa de la entrevista

Page updated

Report abuse