—En que ano cre, aproximadamente, que os menores van deixar ese consumo?

—Non o sei. Ogallá poidera haber una idade na cal os adolescentes non consumirades drogas, e que as drogas desaparecesen do mundo, pero iso non vai ser posible. Por iso hai que ser realistas no traballo para facelo ben e axudarvos a que, se nalgún momento decidides probar ou consumir, canta máis idade teñades, mellor.

—Se nos centramos na cocaína, como actúa no cerebro, cales son os seus principais efectos e como axudan vostedes a persoas con este problema?

—A cocaína é unha droga estimulante, o que quere dicir que toda a afectación que ten cando entra en contacto co corpo é no sistema nervioso central. O que fai é estimulalo e facerche estar moi activo constantemente, con moitas ganas, moi espídico, con moito movemento. A maiores, o consumo de cocaína fai que, dunha maneira moi frecuente, teñas problemas co sono, que as túas pupilas estean moi dilatadas, que teñas problemas na alimentación e, incluso, pódeche crear problemas de ansiedade. Por iso, ás veces cando unha persoa consome cocaína, está moi ansiosa ou está moi subida e moi activa, e introduce outras drogas para baixar esa sensación. Por iso é moi frecuente encontrar persoas que son policonsumidoras; é dicir, que non consomen unha droga única, polo que ás veces mestúrase unha droga estimulante como é a cocaína con outra droga depresora, como o alcohol, que axuda a que ás veces esa sensación de taquicardias, de ansiedade, de quedar sen respirar, baixe un pouco. Esta é a súa sintomatoloxía. 

Por outra parte, a nivel psicolóxico, que é a parte que tamén preocupa moito no consumo de drogas e non soamente a física, cunha droga estimulante, cando se está moi activo constantemente, non se escoita, non se pensa e tómanse decisións que son inadecuadas. Por outra parte, convírtese un nunha persoa pouco tolerante, incluso arisca, e con ataques de ira porque a persona está descontrolada emocionalmente, porque esa droga está poñéndoa a cen constantemente. Ademais, estes problemas psicolóxicos, se se siguen consumindo esas drogas, ao longo do tempo poden provocar algún problema de saúde mental como ter alucinacións ou non estar vivindo a realidade tal como é. É dicir, esta é unha realidade confusa, na que se pode pensar que se escoitan voces ou que che perseguen. 

Por iso, no traballo habitual para as persoas que consomen drogas estimulantes, sobre todo a cocaína, o primeiro que facemos é verificar se esa persoa pode combinar o seu traballo coa terapia. Se a súa estrutura psicolóxica llo permite, pode combinar ambas as cousas e, entón, traballamos con ela de maneira ambulatoria. É dicir, que segue traballando e vén a tratamentos con nós e a grupos de terapia. Isto faise en horario de tarde-noite, para que non se lle impida que poida traballar. 

Alén disto, hai unha parte medica que é moi importante porque ás veces a persoa necesita algún tipo de medicación para estabilizarse e para baixar ese nivel de ansiedade, pero esta medicación está controlada por un profesional. Por iso nós estamos en contacto directo cos centros médicos aos cales acuden. Normalmente son as unidades de drogodependencias, como a de aquí en Santiago, a U.M.A.D., que é onde esta o médico, o psiquiatra e a enfermeira. Entón entramos en contacto directo para poder facer un bo traballo tanto a nivel médico como a nivel psicoloxico.  

Por outra banda, na terapia buscamos que a persoa empece a coñecerse, empece a descubrir onde están os seus puntos débiles, cales son as causas reais polas cales consome drogas, que tipo de límites ten que poñer na súa vida para non ter que acabar de novo no consumo, que valores de autoestima ten que crear nela de novo para outra vez recompoñerse como persoa e coller seguridade nela mesma. É dicir, traballamos moitos aspectos da súa personalidade para reforzala e para que aprenda a saber a vivir sen drogas. Son todos tratamentos longos no tempo porque as persoas que acoden a este tipo de tratamentos son xente que ao mellor leva nun proceso adictivo de dez anos ou máis. Soe ser xente toda de trinta e tantos anos cara á arriba, non adolescentes, e, entón, o tratamento é diferente. Se fose un adolescente traballaríase doutra maneira distinta, porque, evidentemente, non tedes ese comportamento adictivo tan grave como teñen estas persoas máis adultas. Finalmente, trabállase tamén coa familia e intentamos que a persoa se reforce e se prepare para a reinserción na vida normal.

—Qué diferenzas hai entre a cocaína e a heroína, que problemas supón para os consumidores esta última e que fan na súa asociación para atender a xente adicta a esta droga?

—Primeiro, a cocaína é unha droga estimulante que o que fai é activar totalmente a persoa, e a heroína é o contrario; é unha droga depresora que o que fai é aletargar a unha persoa, facer máis lento todo: os seus movementos, os seus desexos, a súa maneira de pensar e dicir. Polo tanto, estas drogas están nunha diferente escala.

En canto á situación de consumo, hoxe en día a heroína non é a droga maiormente consumida. Nos anos noventa, cando iniciamos o tratamento, era a droga que máis se consumía. Por iso, habitualmente, as persoas que consomen heroína teñen una desestrutura psicolóxica moi forte por esa lentitude que non lles permite combinar a vida laboral cun tratamento. Polo tanto, o que facemos é que as persoas consumidoras que estean traballando pidan unha baixa laboral e traballamos con elas a tempo completo nunha comunidade terapéutica; isto é, que están internados durante un período de tempo no que traballamos con eles na mesma liña que cos que traballamos a cocaína: que descubran as razóns reais, que aprendan a poñer límites, que traballen a súa autoestima e que aprendan a ver os seus puntos débiles. Pero faise un internamento porque moitas veces están desestruturados e confusos, e hai que axudalos nun espazo libre de drogas, loxicamente, onde non haxa posibilidades de poder recaer e consumir. Por outro lado, é fundamental que lles dea ese espazo a tranquilidade para poder facer todo este proceso de coñecemento persoal para, despois, volver de novo ás súas casas. 

Que estean nun proceso de internamento non quere dicir que non vexan as familias e que non saian, senón que están alí os sete días da semana facendo actividades pero teñen visitas familiares e sáese fóra a facer actividades culturais. Isto non quere dicir que estean alí metidos coma se fose un cárcere. Non confudamos, xa que non ten nada que ver. 

—Hai tamén outras drogas que son sintéticas, de laboratorio. Que diferenzas hai entre estas e todas as anteriores, que son produtos naturais, que efectos teñen nos consumidores e que tratamento especial teñen nos seus centros terapéuticos?

—As drogas sintéticas habitualmente están feitas en laboratorio, co cal cada unha ten unhas composicións químicas diferentes; case todas son derivadadas das anfetaminas e maioritariamente son drogas estimulantes. Habitualmente combínanse en actividadades de ocio e tempo libre. Moitas veces a xente é nova e prodúcelles uns efectos moi parecidos aos da cocaína; é dicir, son moi activadoras e son drogas que producen moita confusión a nivel cognitivo: alucinacións, percepcións visuais de moitos brillos ou diferentes movementos na luz. Aínda que tamén hai drogas sintéticas que son depresoras, pero maioritariamente a xente nova utiliza máis as que son activadoras, combinadas case sempre en actividades de ocio e tempo libre como discotecas, festas ou festivais. 

Sen embargo, no proceso de rehabilitación non hai ningunha diferenza co resto das drogas. O noso sistema de traballo é moi similar xa que tratan o deterioro que producen. Nós observamos a persoa e analizamos como esa droga lle afecta a esa persoa en aspectos físicos, psicolóxicos, mentais e sociais e dende aí entramos a tratamento.  Non hai tanta diferencia cando unha persoa é consumidora dunha droga ou doutra, xa que todas deteriora. Nós o que facemos e mirar como está afectada esa persoa. 

Ás veces hai persoas que están afectadas moi fortemente consumindo cannabis, por exemplo, que é unha droga moi importante e ten que ter un tratamento de internamento porque son desestruturas psicolóxicas moi potentes. Pensamos máis no perfil da persoa e como está afectada que no nome da substancia ou da droga. Despois, hai que saber combinar o tratamento psicolóxico con toda a parte médica, que é moi importante e básica tamén. O problema das drogas sintéticas é que o deterioro psicolóxico é problemático na saúde mental. É moi potente. Entón é necesaria unha parte médico-psiquiátrica en acompañamento tamén moi forte.

—Como falabamos tamén das drogas estimulantes, cre que a longo prazo unha persoa que consome estas drogas pode ter cambios radicais na súa personalidade?

—Sen dúbida. Esa é unha das partes centrais nas que hai que traballar para que unha persoa poida facer un proceso de rehabilitación e poida acadar un futuro cunha vida normalizada dende a abstinencia, conseguindo estabilizar de novo a súa personalidade. Isto é fundamental porque, se non, non pode relacionarse dunha maneira normalizada de novo se hai alteracións crónicas. Isto pode ocorrer porque o consumo de cannabis e o consumo de cocaína dunha maneira moi constante é moi habitual e pode producir problemas de saúde mental crónicos que non desaparecen despois de ter unha abstinencia. É dicir, hai problemas psicóticos e problemas de ansiedade que quedan aí permanentemente e hai que seguilos tratando a través dos médicos da referencia. Sen dúbida algunha, claro que altera, e moito. 

“O consumo de cannabis e o consumo de cocaína dunha maneira moi constante é moi habitual e pode producir problemas de saúde mental crónicos que non desaparecen despois de ter unha abstinencia, polo que hai problemas psicóticos e problemas de ansiedade que quedan aí permanentemente”

—Vemos con medo e preocupación algúns vídeos de xente adicta a drogas novas como o fentanilo en países como Estados Unidos. En canto a posibles solucións ante o incremento destas substancias, cal cre que é o mellor xeito de enfrontarse a elas e evitar que pase aquí o mesmo?

—Eu penso que no tema do fentanilo é porque ten que haber unha boa regulación á hora de facer prescripcións médicas. Todas as drogas, cocaína, heroína, os derivados desas substancias en moitos momentos utilízanse nun proceso de rehabilitación médica. Úsanse para controlar a dor coa xente que está moi enferma con enfermidades como o cancro. O problema é que en moitos momentos hai un control pequeno para que esa persoa non consuma cada vez máis. Porque todas estas substancias producen dependencia se non hai ese control e o médico non é capaz de saber cal é a dose máxima que lle pode dar. Se toda esa parte non se controla ben, provoca que en moitos momentos as persoas acaben cun problema de adicción e busquen trapichear con fentanilo ou con derivados opiáceos fóra para poder conseguilos.  

Entón, eu penso que ten que haber unha boa medida xurídica e unha boa medida de prescrición médica para poder controlar este tipo de temas. En España penso que está bastante máis controlada que en Estados Unidos este tipo de medicación. Hai pouquiño saíu no xornal que o Rivotril, que é un barbitúrico, estábase mercadeando con el para facer un tipo de droga sintética, polo visto, para xente nova así coma vós, para un inicio en consumo. 

Ás veces hai xente mala que non pensa máis que en conseguir diñeiro e non pensan nas persoas e no dano que poden facer. Con iso sempre nos imos atopar. Canto máis poidamos, dalgunha maneira, a nivel xurídico e a nivel médico, ter un control, máis axudamos a que ese tráfico non se dea. Eu penso que no tema do fentanilo é porque ten que haber unha boa regulación á hora de facer unha prescrición médica.

—Un dos principais problemas para as persoas aditas é a síndrome de abstinencia. Como lle axudan á xente a pasar este momento e tamén de que xeito lle asisten para volver a integrarse na vida normal?

—A síndrome de abstinencia, hoxe, está moi controlada medicamente. Entón non é un problema como antes, que a xente tiña medo en pasar esa síndrome de abstinencia porque che daban suores e era como se tiveses unha gripe moi forte. Entón, a xente quedábase un pouco encollida pensando no que ía pasar. Hoxe está todo controlado medicamente; todos os médicos especialistas no tema de adicción prescriben as medicacións necesarias para poder pasar esa síndrome de abstinencia e non é tan problemática. Si é certo que hai determinadas substancias, por exemplo, a cocaína, que costa máis atopar unha medicación para poder pasar esa síndrome de abstinencia, pero a combinación axuda a controlar a ansiedade.

Como traballamos nós con eles? Primeiro, a medicación é temporal, non é crónica, non podo estar tomando sempre esa medicación. Segundo, que a síndrome de abstinencia ten dúas partes: hai unha parte física, que é a parte que moitas veces pode controlar esa medicación para non ter molestias ou dores, pero hai unha parte psicóloxica, que é o desexo que eu teño de seguir consumindo. E esa parte psicóloxica implica traballo terapéutico, que é o que nós, neste caso, ofrecemos na terapia que se lles dá. Por outro lado, é importante empezar a crear na persoa vontade de querer deixar de consumir. Se non hai vontade, hai pouco arranxo. Pero intentamos, a través dese crecemento de autoestima e de crer nesas capacidades da persoa, que empece a darse de conta que pode vivir sen drogas e que, ademais, ten que gustarlle vivir sen drogas. 

—Entre as drogas estimulantes e as drogas depresivas, cales son as máis aditivas e por que?

—Todas son aditivas no momento en que empezan a facer efecto no noso sistema nervioso central e, polo tanto, eu non sei dicir cal é a máis aditiva. Se me dis canta rapidez hai na adicción, é dicir, canto tardo en sentir a necesidade de que cada vez necesito consumir máis drogas porque o meu corpo mo pide e a miña cabeza tamén, a heroína é unha droga moi rápida e a cocaína é unha droga moi rápida.

—Canto deterioro provoca a heroína, e como de malo cre que é en comparación co alcohol?

—As dúas drogas son depresoras. O deterioro que produce unha e outra é que por seren drogas depresoras producen unhas alteracións nas conexións neuronais moi potentes que non deixan que unha persoa vaia actuando e estea activada na súa vida. Diferencias entre unhas e outras non hai, pero as dúas a niveis sociais exclúen moito, crean moitos problemas na parte física de deterioro que todos estamos moi acostumados a ver, pero tamnén problemas sociais moi potentes de maltrato, de roubos, de ter que acadar diñeiro para poder conseguir heroína e esas sustancias. Entón, hai un deterioro global. Calquera consumo de drogas das que me preguntas ti provoca un deterioro potente a nivel social, persoal e biolóxico.

—Cales son algúns tipos de deterioros que afectan ás persoas con adicción?

—Dependendo da clasificación na que se encontre a droga que se consome, pode provocar alteracións de activación excesiva, ansiedade e agobio e pódese estar moi activado con problemas de ira, de enfado e de descontrol emocional. En xeral, isto ocorre con todas as drogas, sexan depresoras ou sexan estimulantes. As estimulantes, evidentemente, duplican este tipo de características que vos estou explicando e calquera delas pode ser susceptible, sobre todo as drogas estimulantes, de provocar problemas de saúde mental que poden chegar a ser crónicos.

—A porcentaxe de persoas que inxiren algún tipo de drogas actualmente é maior ou menor que hai trinta ou corenta anos? 

—Eu penso que as porcentaxes de consumo de drogas están sendo moi similares, pero posiblemente o que cambia son as porcentaxes en tipo de drogas. Hoxe consómense máis drogas estimulantes que depresoras e nalgunhas drogas as idades de inicio parece que se elevan un pouquiño, co cal a prevención por fin dá o seu froito, pero segue sendo preocupante. Eu penso que hai unha similitude. Quizais hai máis drogas estimulantes hoxe en porcentaxe, pero é tan problemático como antes.

—Que retos lle quedan á súa asociación por conseguir de aquí en diante no que respecta ás adiccións con substancias?

—Sempre hai retos, porque sempre se pode mellorar no traballo e sempre se pode pensar en como axudar máis. Neste caso un dos retos que temos é facer prevención. Non é fácil, xa que hoxe as drogas están pensadas como que non é un problema moi importante e que hai problemas máis importantes na vida. Non é certo, porque hai moitas persoas que teñen problemas de adicción. Polo tanto, acercarvos a vós esa información é outro dos retos que temos. 

Por outra parte, tamén queremos acompañar as mulleres con problemas de adicción, xa que teñen un acceso as veces máis lento, menos presente e tardan máis en buscar axuda. Isto é porque ás veces teñen fillos e cargas familiares. Por iso, na nosa comunidade terapéutica, onde están as persoas que están internas, temos un espazo para que vaian con nenos menores de 3 anos e para que non se perda o vínculo entre nai e fillo. Intentamos, dalgunha maneira, axudar o máximo posible, porque as mulleres teñen moito problema de consumo de drogas e tamén un forte deterioro a nivel de personalidade e psicóloxico. 

Despois, outro reto que temos é intentar nalgún momento pensar naquelas persoas que teñen moitos problemas na súa reinserción social, para que de novo volvan facer unha vida normalizada, ou porque xa teñen un deterioro crónico a nivel psicóloxico ou porque non teñen familia e non teñen onde ir. Entón, queremos intentar facer un espacio ao que nós lle chamamos centro de larga estancia, no cal as personas teñen un espazo onde estar ben, onde estar a gusto con elas mesmas, que non sexa un centro asistencial, onde non se faga nada, senón que estean activas, que fagan cursos de formación prelaborais e que se sintan funcionais. Pero entendamos que, moitas veces, como non poden vivir nas súas casas porque están sós ou non teñen posibilidades, é importante que teñan un espazo onde non poidan estar nunha situación sen risco de recaída. Este tamén é outro reto que temos, xa que non hai moitos espazos deses a nivel social. 

Versión sintética da entrevista

Versión completa da entrevista