Harbeth Luidsprekers

Publicatie: Dit verslag is eerst gepubliceerd op het Forum van Hear.nl op 21 maart 2012.

http://www.high-endforum.nl/topic/13936-a-musical-evening-with-harbeth-bij-beter-beeld-en-geluid-te-hilversum

A Musical Evening with Harbeth

Op vrijdag en zaterdag 2 en 3 maart 2012 gaf de winkel Beter Beeld en Geluid te Hilversum een demonstratie van alle Harbeth luidsprekermodellen, onder de slogan: A Musical Evening with Harbeth. Die vrijdagavond was speciaal, omdat de Nederlandse importeur Jan Verlegh van Harbeth aanwezig zou zijn om vragen te beantwoorden. Normaliter zou ik na een werkdag niet onderweg gaan voor een hifi-presentatie, maar voor Harbeth maak ik graag een uitzondering. Het Britse merk is bekend, maar dusdanig klein dat je het eigenlijk weinig tot niet in de showrooms ziet. Zoals ik later begreep van de importeur is de oplage en productie van het merk ook laag. Het moet natuurlijk exclusief blijven en een grote vraag zou de fabrikant niet eens aan kunnen. Desalniettemin een uitgelezen kans om één van die "stille" Britse merken te kunnen beluisteren.

Het was dus tijd om Hilversum aan te doen. Een perron met mooi houten dakbedekking, het andere perron is met moderne materialen bedekt.

Zijn we nog op tijd? Ja, ruim op tijd!

Mediastad van Nederland

Hilversum is een wat rare stad. Het is het nationale mediacentrum van Nederland, waar alle TV- en radioprogramma's worden bedacht, gemaakt en uitgezonden. Dus je verwacht een stad, dat zijn eigen boodschap propageert: modern, multimediaal, entertaining, en enigzins banaal met haar "15 minutes of fame". Maar je komt in een stadje terecht met allemaal kleine winkeltjes, alsof je op eens in de jaren 1950 en 1960 terecht bent gekomen. De schrijver heeft deze tijd niet meegemaakt. Maar je voelt alsof je in een andere periode stapt, waar alles overzichtelijk is, behalve het Hilversumse stratenplan.

Ik had me dan ook voorbereid om de 1e Oosterstraat af te moeten lopen tot mijn oog getrokken werd door de grote ramen van een pand op de hoek. Het was niet nodig. Ik had het al gevonden.

De hifiwinkel Beter Beeld & Geluid deelt het karakteristieke pand met andere huurders, maar beschikt over een mooie en ruime vleugel.

De maan laat zich nog even zien, op deze heldere avond.

Aan de deur word ik welkom geheten door Bjorn Mateijsen van Beter Beeld & Geluid en van de gang komen we in het foyer, waar enkele exclusieve luidsprekers 'casual' staan opgesteld van het Amerikaanse merk Wilson Audio tot het Schotse Linn. Bjorn had de glazen al klaar staan voor zijn gasten. Er was namelijk gedacht aan een alcoholische versnapering, maar bronwater behoorde gelukkig ook tot de mogelijkheden. En nee, er werd niet gerookt.

Geschiedenis

Wie eerder al eens een foto van een Harbeth speaker heeft gezien valt één ding op de luidspreker mist het mode bewuste uiterlijk van hedendaagse luidspreker ontwerpen, geen zwarte of witte pianolak of speciaal gegoten vormen. Het is een luidspreker, een vierkante doos met luidsprekerconussen erin. Maar dat is niet het hele verhaal, zoals ik begreep van Jan Verlegh van importeur Art's Excellence. Het merk Harbeth bestaat sinds 1977 en is opgericht door Dudley Harwood. De naam Harbeth is een samentrekking van zijn achternaam HARwood en de voornaam van zijn vrouw elizaBETH. Om te begrijpen waar Dudley Harwood vandaan komt moeten we even de geschiedenis induiken van de BBC begin 20e eeuw.

BBC Research Department

In 1922 wordt de British Broadcasting Company opgericht door fabrikanten en investeerders. De BBC is dus begonnen als commerciele instelling. De onderneming zou als snel in 1927 bij Koninklijk Besluit de "British Broadcasting Corporation" worden, ofwel de Britse publieke omroep, zoals we het nu kennen. Dit betekende dat de afdeling Ontwikkeling werd omgedoopt in de afdeling Research en daarmee ook de financiering via luistergeld, de radio(!), werd geregeld. Op de afdeling werkte sinds 1924 een zekere Harold Lister Kirke als Senior Development Engineer. Hij zou carrière maken tot hoofd van de Research afdeling, een functie die hij twintig jaar zou vervullen vanaf 1930. Het waren de pioniersdagen van de geluidsapparatuur van microfoons tot luidsprekers ofwel het zelf ontwerpen en ontwikkelen van apparatuur, als commerciele producten niet voldoen. Onder zijn leiderschap is de AXB microfoon geproduceerd, maar begon ook de zoektocht naar een goede kleine studioluidspreker, dat voldeed aan de nieuwe technische eisen, die FM radio en later de LP zouden brengen. Op deze ontwikkelingen werd H.L. Kirke in Amerika 1944 bij de CBS Laboratories geattendeerd en daarom werd een programma gelanceerd ter vervanging van de bestaande BBC luidspreker de LSU/7 monitor in 1945-1947.

H.D. (Dudley) Harwood

In 1947 wordt Dudley Harwood aangetrokken om misschien juist zijn ervaring op het gebied van luidsprekers, zijnde: gehoorapparaten en luidsprekercalibratie. Op de afdeling begint het team met het testen van 40 verschillende commerciele luidsprekerconussen en geen daarvan voldeed aan de eisen. Interessanter was dat verschillende exemplaren van hetzelfde type niet aan dezelfde specificaties voldeden, zoals opgegeven door de fabrikant. Een kwaliteitcontrole, dat het hedendaagse Harbeth nog steeds hoog in het vaandel heeft staan. Ze maken hun eigen luidsprekerconussen en de tweeters/mid-laag units mogen niet meer dan een fractie verschillen van de "master reference units". Alle exemplaren worden gematched voor ze worden gemonteerd in de luidsprekerset. Uiteindelijk zou deze BBC-research, gefinancierd uit publieke gelden, veel kennis opleveren over luidsprekers, akoestiek en geluid.

Conusmateriaal

Als Dudley Harwood een nieuw soort consumateriaal polypropyleen voor speakers uitvindt verlaat hij de BBC en richt Harbeth op in 1977. Jammer genoeg blijkt zijn patentregistratie niet volmaakt te zijn en kan hij zijn claim op het patent niet handhaven. De eerste Harbeth HL Monitor (Mk1) is de eerste speaker gemaakt van dit materiaal. Vandaag de dag worden de conussen bij Harbeth in Lindfield met de hand geassembleerd van een materiaal genaamd: RADIAL. Het materiaal wordt toegepast sinds 1995.

Bedrijfsopvolging

In 1986 komt een jongeman genaamd Alan Shaw de fabriek binnenlopen. Alan is 29 jaar oud en één van de eerste Britse werknemers bij het Japanse elektronicaconcern NEC Corporation. De twee maken contact en Dudley Harwood, tegen die tijd 70 jaar oud, biedt hem uiteindelijk de fabriek ter overname aan, met als voorwaarde dat Alan het helemaal zelf moet doen! Alan staat er alleen voor, maar hij ziet het als een geschenk. Hij zegt zijn werk op bij de NEC Corporation en ontwikkelt het merk Harbeth verder tot de dag van vandaag!

Studiomonitoren

Het is dus even opletten bij Harbeth je hebt twee productielijnen de Professional Studio modellen en de Domestic Consumer modellen. De luidsprekers zijn natuurlijk in essentie ontworpen voor studio's, waarbij de consumentenmodellen, wat vriendelijker getuned zijn. Een duidelijk verschil is er in de afwerking te zien een studioluidspreker is grijs, een consumentenmodel kan worden afgeleverd in vele fineren, zoals: zwart, kersen, rozehout, esdoorn en eucalyptus.

Vorm

De ontwerpfilosofie van Harbeth is om de speakers niet van zwaar materiaal te maken. Volgens research zou ieder materiaal door geluid in trilling gebracht worden, hoe zwaar het materiaal ook is, en daarmee een negatief effect hebben op de daaropvolgende tonen. De fabrikant gelooft dus in dunwandig materiaal, dat goed gedempt wordt. Daarbij hebben de zijkanten van de speaker een bepaalde grootte en verhouding, waardoor resonanties worden tegen gegaan. Dit bij elkaar opgeteld geeft de karaktertistieke vorm aan de Harbeth luidspreker.

De eerste set

Als eerste kwam de set aan bod met het grootste Harbeth model: de Monitor 40.1 Domestic. Deze set is de enigste in Nederland en eigendom van de importeur zelf. Deze stond verbonden aan een Linn Klimax DS streamer met VTL voorversterker en twee VTL buizen eindversterkers. De bekabeling was van het merk Cardas.

Bij de demonstratie wordt er zeer kort stil gestaan bij de apparatuur. Bij deze daarom nog even de hoofdpunten. De versterking is in handen van het Amerikaanse VTL Pure Tube met de modellen: TL-5.5 Series II Signature Preamplifier en twee maal een eindtrap van het model MB-185 Series II Signature Monoblock Amplifier, samen goed voor een 2x220 Watts aan buizenversterking. Het VTL-merk bestaat sinds 1986 en net als Harbeth heeft dit merk ook zijn wortels in de studiowereld. VTL is een volledig onbekend merk voor me, maar het merk blijkt verbonden te zijn met een ander zeer bekend buizenmerk, namelijk Manley Laboratories. Even een zijspoor: Vader en zoon maakten samen VTL én Manley Laboratories buizenproducten voor opnamestudio's. Er volgt een splitsing van het bedrijf in 1993. Manley Labs wordt voortaan gerund door de vader David Manley, dit tot 1996. Daarna neemt EveAnna Manley het over, één van de weinige vrouwen in de hifi-industrie, en zij bouwt het merk succesvol verder uit tot wat het vandaag is. De zoon Luke Manley leidt nog steeds het bedrijf VTL. Beide bedrijven zijn gevestigd in Chino, Californië, USA.

Terug naar de Harbeth avond. De platenspeler speelde voor de officiële demonstratie begon. Tijdens de demonstratie werd er alleen gestreamd.

De Michell Engineering Gyro SE met Benz L2 element.

Streamer Linn Klimax DS met voorversterker VTL TL-5.5 Series II Signature. De Linn Klimax DS kan digitale signalen verwerken van maximaal 24-bit/192 kHz.

De echte hoofdrolspeler van de avond: de Harbeth Monitor 40.1 Domestic.

Het vlaggenschip van Harbeth is geinspireerd op de BBC LS5/5 monitor. Een bassresponse vanaf 25 Hz zou tot de mogelijkheden behoren.

Harbeth Monitor 40.1 Domestic

Het geluid van de speaker is zeer ruimtelijk, alsof het geluid al los staat van de speaker voor het de conus bereikt heeft, om de muziek door te geven aan de omgeving. De luidspreker creeert een muzikaal panorama waar de luisteraar in kan verdwijnen. Het geluid lijkt opgeblazen, alsof alles binnenste buiten is gekeerd, maar niet irritant of opdringerig. Alle instrumenten en kleine details, die door de muzikanten en producer zijn toegevoegd krijgen een plaats in het stereobeeld van dichtbij tot diep. De ruimtelijkheid lijkt wel iets van een kerk weg te hebben. Sommige muzikale elementen staan heel precies in het geluidsbeeld en dat is grappig om te horen. Ik kreeg bijna het idee, dat één luidspreker exemplaar de muziek zou kunnen weergeven, een monoluidspreker optima forma. Als mijn buren überhaupt een exemplaar van de Harbeth Monitor 40.1 zouden accepteren. Na 4 of 5 nummers vond ik het een vreemde gewaarwording deze representatie van muziek. Ik probeerde erachter te komen wat de speaker deed, de magie ontrafelen, maar net als een Stradivarius instrument dien je dat niet te doen. Ook al is dat natuurlijk al lang geprobeerd en gedaan. Ik besloot me over te geven aan de speaker, en dat doe je bij deze luidspreker het beste door je ogen dicht te doen en de klassieke muziek als een warm bad te ervaren. Het nadeel van deze luidspreker is dat ook de zangstem in het grote geluidsbeeld verdwijnt. Alle stemmen leken achterin geprojecteerd, en verworden tot een onderdeel van het grote muzikale landschap, terwijl ze toch de aandacht van de luisteraar behoren te leiden. Zoals bij "Holding back the years" van Simply Red, waar Mick Hucknall's stem toch verdwijnt in de muziek en de spreekwoordelijke tweede viool wordt. Wat me bij blijft van dit model is de soundscape, een soort ruimtegrot aan muziek. Voor instrumentale dance muziek of orkestrale werken moet het fantastisch zijn met deze luidspreker te draaien, als de producer zijn best gedaan heeft natuurlijk. Als ik de kamer later uitloop tijdens de pauze, denk ik "wat een gevaarlijke speaker".

Harbeth Super HL5

Na de pauze wordt de groep gesplitst en over twee zalen verdeeld. In de eerste zaal draait men alle stoelen om naar de volgende set. Een zucht van verlichting ontsnapte mij, want er stond Naim apparatuur opgesteld en dat betekende transistor versterkers. Op de een of andere manier vond ik de VTL buizenversterkers alles te liefelijk en relaxed weergeven. Nadeel is dat ook Naim een specifiek geluid heeft, die ik niet echt kan omschrijven, zoiets als het merk Denon, het maakt muziek, maar op een specifieke manier. In ieder geval was het tijd voor de Harbeth Super HL5 in combinatie met een mooie Naim set up, een streamer, versterker en CD-speler. De luisteraars mochten nummers noemen en Bjorn selecteerde de nummers via zijn iPhone. En weer kwam het geluidsignatuur van Harbeth terug, wat niet anders te omschrijven is, als de herdefinering van het begrip ruimtelijkheid. Het was ook moeilijk een verschil vast te stellen tussen de Super HL5 en de 40.1 Domestic, behalve dat de HL5 meer gefocussed lijkt en daardoor muzikaler klonk. Het meetikken van de voet ging automatisch. Maar ook hier lijkt de Harbeth weer het hele geluidsbeeld te willen weergeven, zonder aanziens des persoons. Als Queen met "It's a kind of magic" wordt gedraaid wil ik letterlijk de strot van Freddy Mercury zien, maar ook nu wordt deze ietwat weggedrukt door de andere muzikanten. Toch blijft het Harbeth geluid een unieke ervaring en als Pink Floyd wordt gedraaid met "Hey You" treed er gewenning op. Langzamer zeker worden we ge-Harbeth-ed...

De set Harbeth Compact 7ES-3 zou op aanvraag van een bezoeker worden aangesloten, maar toen was ik al weg.

Harbeth Monitor 30 Domestic

De twee groepen mogen ruilen van zaal en we komen in de kleine ruimte terecht met de Harbeth Monitor 30 Domestic. De luidspreker is gekoppeld aan de kleine buizenversterker van het Japanse merk Leben. Het magische klankkast realisme van Harbeth neemt met dit model weer wat af en het wordt meer en meer een gewone luidspreker. Platgezegd, de stem verzuipt niet meer in de soundscape, hierdoor wordt er spanning opgebouwd in de muziek en weet het de aandacht van de luisteraar vast te houden. Interessant is dat de Leben er geen overdreven buizenversterker-signatuur op na houdt, alsof het geluid hangt tussen buizen en transistor in. Eigenlijk de beste combinatie van de avond. Peter Gabriel blijkt zijn klassieker uit 1985 "Don't give up" opnieuw te hebben opgenomen met de Noorse zangeres Ane Brun. Het nummer staat op het album New Blood (2011) en Beter Beeld & Geluid draait een 24 bits versie van de track. Ane weet de angst en wanhoop goed te vertolken van de bemoedigende vriendin. Peter daarentegen lijkt het nummer wel op automatische piloot te zingen met vlakke stem. Maar het wordt erg mooi weergegeven.

De Harbeth Monitor 30 Domestic beschikt over dezelfde luidsprekerunits als het vlaggenschip de Monitor 40.1. Het model zou ontworpen zijn als alternatief voor de BBC LS5/9 studio monitor.

Harbeth P3ESR

De Monitor 30 domestic wordt afgekoppeld door Garmt van Beter Beeld & Geluid en twee pilaren met heel kleine speakers worden aangesloten aan de stereoversterker. Het is de Harbeth P3ESR. Ik kan maar één nummer horen, want ik moet de sessie voor gezien houden om een bus en trein te halen. Het enige wat ik vast stel is dat de signatuur van Harbeth behouden blijft. Het is minder vol, maar de ruimtelijkheid en het sterk weergeven van de muziek blijft. Omdat deze kleine P3ESR met zijn stemweergave goed de aandacht vasthoudt, denk ik: Harbeth, hoe kleiner, hoe beter? Zo lijkt het wel. Jammer genoeg moet ik afscheid nemen van de demonstratie en kan ik niet horen wat de kleine speaker nog meer in petto heeft. Te kort eigenlijk.

De kleine David in het gamma van Harbeth, de P3ESR. De R staat voor RADIAL. Het materiaal waar de conus van de speakers van gemaakt is.

Hifi-demonstratie 2.0

En zo eindigde abdrupt mijn avond in Hilversum. Het was leuk om de mooie winkel van Bjorn Mateijsen en Garmt van der Zel te bezoeken. Ik heb geen tijd kunnen nemen voor een praatje met de gasten, maar ik gok dat de leeftijd van de bezoekers in de dertig en veertig zat. Eigenlijk best een 'jong' publiek voor een hifidemonstratie. De presentatie zelf was zeer open, de gasten konden nummers noemen en vragen stellen. Alleen wat meer structuur in de presentatie was fijn geweest: even het team van de avond voorstellen om daarna te volgen met een korte introductie over Harbeth van de importeur en een kort verhaal over de stereoset. Maar we sloegen al snel aan het luisteren en daar waren we toch voor gekomen? Er werd gestreamd dat moge duidelijk zijn, er kwam geen CD of LP aan te pas. Dat laatste was wel zonde, want er stond een unieke draaitafel opgesteld, de Michell Engineering Gyro SE. Maar misschien was het wel een 'blessing in disguise', want deze draaitafel heeft ook een zacht en ruimtelijk karakter, kwaliteiten die de Harbeth luidspreker te over heeft. Nee, ik ben benieuwd hoe een Harbeth luidspreker presteert met een strakke bron, als een Acoustic Signature draaitafel. Of wat is de invloed van elektronica, bijvoorbeeld als je er een Symphonic Line versterker aanhangt met zijn mooi midden gebied of het Nederlandse Array met haar neutraal karakter? Grappig om te zien dat Bjorn en Garmt tijdens de demonstraties erg druk bezig waren met hun iPhone of iPad, om de tracklisting maar zo snel mogelijk klaar te zetten. Het blijft toch wat vreemd. Ik ben gewend dat een begeleider meeluistert met zijn publiek.

Conclusie

Het merk geeft niet het 'studiomonitor'-geluid dat ik verwachte, oftewel droog en zakelijk. Maar Harbeth is een soort cinemascopische geluidsbeleving, het is een vol, breed en rijk geluid met diepte. Een caleidoscopische ervaring, waar je bijna in verdwijnt als je je ogen dicht doet en ontspant met name bij het grootste model de Harbeth Monitor 40.1 Domestic. Uniek om te mogen ervaren. Nadeel is dat bij de grote modellen de stem een minder belangrijke rol speelt in het stereobeeld, daardoor verslapt de aandacht van de luisteraar. Er is geen spanning te beleven. Maar met de Harbeth Monitor 30 Domestic en Harbeth P3ESR leek er een evenwicht op te treden. De gids van de muziek, de zanger of zangeres, krijgt haar centrale plaats weer toebedeelt. Het kan ook hebben gelegen aan het feit, dat ik voor het merendeel aan de zijkant zat, maar dit viel me op. Ook de versterker/luidspreker combinatie is een punt van aandacht. Neem je eigen versterker mee naar de dealer zou ik zeggen. De kleine Harbeth P3ESR lijkt me leuk om te testen naast een PMC DB1i of een ander klassiek Brits merk, een Spendor SA1. De scherpe plaatsing van muziekgeluiden is fantastisch om vast te stellen met Harbeth, maar alles staat of valt met brongebruik. Er werd kort een stuk van de Tron Legacy soundtrack gedraaid. De muziek van Daft Punk kwam absoluut niet dreigend en sterk over, zoals ik het ken van de plaat. Het leek wel MP3, maar ik heb niet veel verstand van digitale audiobestanden. Daarom was één keer een CD draaien als centrale referentie voor de nog niet overgestapte luisteraars naar streaming fijn geweest. In ieder geval was het een 'musical evening with Harbeth'! Of de klanksignatuur je ligt weet ik niet, maar een unieke luisterervaring is het wel! Daarvoor wil ik Jan Verlegh van Art's Excellence en Bjorn Mateijsen en Garmt van der Zel van Beter Beeld & Geluid hartelijk bedanken.

Bronnen:

Art's Excellence - importeur

http://www.artsexcellence.nl

Art's Excellence Harbeth Blog

Met rechtsonder alle recensie weblinks per model naar Hifi.nl!

http://artsexcellence-harbeth.blogspot.com

BBC

http://en.wikipedia.org/wiki/BBC

BBC Broadcasting House

http://www.btinternet.com/~roger.beckwith/bh/bh32/bh32_in.htm

BBC Research & Development

http://www.bbc.co.uk/rd/publications