II . Hồng Kông .
2.1 Giới thiệu một chút về Hồng Kông,
Rời TP Quảng Châu-Trung Quốc,sau chỉ gần 2 giờ bay,chúng tôi đã đáp xuống phi trường Hồng Kông,đây là một phi trường xây dựng đến 20 tỉ USD,trên một diện tích 12 km2, trong vòng 6 năm, đứng thứ 3 trên thế giới, chỉ sau phi trường DuBai (1.500.000 km2), phi trường Bắc Kinh (926.000 km2).
Điểm nổi bật nữa là toàn bộ phi trường nằm trên vùng đất lấn biển! cũng như đã được tính toán xây dựng sát vào thời điểm lãnh thổ này sẽ trao trả về cho Trung Quốc, nên cũng đã xảy ra tranh cãi gay gắt giữa Anh và Trung Quốc! Thế nhưng nếu không biết trước,chúng ta sẽ khó có cảm giác để phát hiện là ta đang sử dụng một phi trường trên biển!
Với Tôi, đây là lần đầu tiên đến Hồng Kông, nên ngay khi đặt chân đến phi trường Hong Kong,chúng tôi đã nhìn thấy họ giới thiệu xứ sở này một cách thật hấp dẫn: “Welcome to HongKong, enjoy quality shopping and dining” hoặc “HongKong the world’s best airport”…
Từ sân bay về khu Trung tâm, bên phải là rừng, bên trái là biển; rừng núi thì rất nhiều bậc thang, xa xa nhìn như ruộng bậc thang ở Sapa-Việt Nam ta, nhưng lại gần thì chủ yếu là để chống sạt sở! Tàu (train) tốc hành từ phi trường về khu trung tâm, được giới thiệu chỉ chạy mất 24’, nhưng trên thực tế, xe ô tô của chúng tôi hình như cả tiếng mới đến! vì đường chật xe đông!
Về lịch sử, Hồng Kông chỉ là một hòn đảo nhỏ thuộc miền duyên hải và phía Nam Trung Hoa,chỉ được sáp nhập vào đất nước Trung Hoa từ thời nhà Tần; đến thời nhà Đường, nhà Tống họ đã sử dụng làm trạm thương mại và trải qua bao thăng trầm của lịch sử,từ thời đầu đế chế Trung Hoa(221BC-1800AC), đến thời kỳ Hồng Kông thuộc địa(1800-1930) và thời kỳ hiện nay,Hồng Kông đã từ một làng chài,chuyển sang một quân cảng chiến lược và ngày nay là trung tâm tài chính của cả thế giới!Các bạn thấy đấy
Ngày nay, Hồng Kông là một trong hai đặc khu hành chánh cùa Trung Hoa(đặc khu kia là Ma Cao)-Special Administrative Region of the People’s Republic of China, Hồng Kông trước đây còn có tên gọi Hán Việt là Hương Cảng(tiếng Quảng Đông đọc là “Hướng Coỏng” tức Cảng Thơm,vì ở đây từng là nơi buôn bán gỗ hương và nhang rất trù phú), lãnh thổ này có diện tích hơn 1.100km2 (tức chỉ bằng ½ diện tích TP HCM ta) nhưng dân số thì xấp xỉ khoảng 7 triệu người, tức thuộc vào diện đất chật người đông!
Ngôn ngữ chính thức của Hồng Kông là Anh và Hoa ngữ(cả tiếng Quảng Đông và Quan Thoại),lãnh thổ này bao gồm 260 hòn đảo lớn nhỏ,nằm ở phía Đông đồng bằng châu thổ sông Châu Giang,nhưng chủ yếu có những đảo chính như:
- Đảo Hồng Kông-HongKong Island, là đảo lớn thứ hai, trên bản đồ, nó nằm dưới cùng và phía bên phải;
- Đảo Lạn Đầu-LanTau Island, là đảo lớn nhất, nằm ở phía dưới cùng, phía bên trái tức đối xứng với đảo HongKong qua kinh tuyến;
-Bán đảo Cửu Long, còn gọi là Kowloon, nằm ngay phía trên Hongkong Island, chia ra Kowloon East và Kowloon West(tức là SaiKung Peninsula);
-Và Tân Giới-New Teritories là phần đất nằm ngay phía trên và bên trái, giáp với Trung Hoa lục địa-Mainland China và cũng chia ra: New Territories East and West.
Hồng Kông là một quốc gia phát triển, GDP Hồng Kông xếp thứ 40 trên thế giới về tổng GDP (253 tỉ USD) nhưng GDP/người thì xếp thứ 14(36.500 USD/người); chỉ cách MaCao 60km, nhưng không hiểu vì sao những năm gần đây, Hồng Kông từng là nơi bùng phát hội chứng viêm đường hô hấp cấp-SARS vào năm 2003 và cũng là nơi phát sinh dịch cúm H5N1!?
Hồng Kông có khí hậu cận nhiệt đới và chịu ảnh hưởng của gió mùa; nhiệt độ cao nhất là 38 độ, lạnh nhất -4 độ; tháng lạnh nhất là tháng 1-16 độ, tháng nóng nhất là tháng 7-28-29 độ.
Chính quyền địa phương Hồng Kông nắm giữ chủ quyền lãnh thổ,Trung Quốc chỉ nắm hai khâu chính là Quốc Phòng và Ngoại giao, theo lý thuyết: “Một quốc gia 2 chế độ”, một sáng kiến vĩ đại của ông Đặng Tiểu Bình!
Ở Hồng Kông, về mặt tư pháp vẫn theo“Common law”của Anh và đặc biệt có những toà mang tên khá lạ,thoạt nghe có vẻ như đùa,như:“Toà những vụ khiếu nại nhỏ”, “Toà những vụ chết bất thường” và “Toà các điều khiển khiêu dâm”…!
Luật gia ở Hồng Kông, được phân ra hai loại, là: “luật sư” và “Cố vấn pháp lý” và người ta chỉ được hành nghề một trong hai chức danh này, và trên thực tế, phần lớn giới luật gia hành nghề cố vấn pháp lý.Các thẩm phán và luật sư phải đội “tóc giả” vì sao và để làm gì nhỉ? Tôi đã mãi hỏi nhưng chưa thấy ai trả lời giúp!
Kinh tế Hồng Kông là nền kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển, được xây dựng trên nền kinh tế thị trường và được đánh giá là nến kinh tế thị trường tự do nhất trên thế giới (13 năm liên tục kể từ năm đặt ra chỉ số này-1995).
Về văn hoá, Hông Kông là nơi “phương Đông và phương Tây gặp gỡ nhau”, nó được phản ánh trong hạ tầng kinh tế, văn hoá và cả giáo dục!
Trong khi Hồng Kông là trung tâm thương mại toàn cầu thì sản phẩm xuất khẩu nổi tiếng nhất của họ, chính là phim võ thuật với nhiều minh tinh màn bạc lừng danh như: Lý Tiểu Long-Châu Nhuận Phát-Thành Long-Lý Liên Kiệt-Dương Tử Quỳnh…Hồng Kông là lãnh thổ thương mại lớn thứ 11 trên thế giới với tổng giá trị xuất nhập khẩu vượt quá GDP của mình.
Kinh tế Hồng Kông chủ yếu là dịch vụ, nó chiếm đến 90% trong cơ cấu kinh tế.Hồng Kông được xếp trong “tứ hổ” ở châu Á (Singapore-Hàn Quốc và Đài Loan), Hồng Kông có Disneylands.
Về tôn giáo,Đạo Phật là quốc giáo vì 90 % dân số theo đạo Phật.Toà nhà nổi bật ở Hồng Kông là toà tháp Trung Ngân-Bank of China Town.Toà nhà cao nhất Hồng Kông là Internnational Finance Centre 2,một điểm nhấn nữa là sân bay quốc tế lấn biển Chek Lap Kok.
Thanh Mã là cây cầu treo lớn thứ 6 trên thế giới.CápThuỷ Môn là cầu dây văng(cable-stayed bridge)và Đinh Cửu là cây cầu dây văng bốn nhịp đầu tiên của thế giới và dài nhất thế giới.
2.2 VTHKCC Hồng Kông,
Hồng Kông là một thành phố nhỏ về diện tích,chỉ 1.100 km2 , tức chỉ bằng ½ diện tích thành phố HCM, lại nhiều đồi núi, nhưng lại có dân số trên 7 triệu người,xấp xỉ với thành phô HCM, nên thuộc loại đất chật người đông, thế nhưng họ tổ chức hệ thống VTHKCC khá tốt:
Mỗi ngày có đến 11,3 triệu lượt hành khách sử dụng phương tiện VTHKCC để đi lại, đảm bảo trên 90% nhu cầu đi lại cũa cư dân, thông qua 6 phương thức vận tải khác nhau: đường sắt-xe buýt-xe mini bus(loại 16 chỗ ngồi)-Tramway-taxi-và phà; trong đó,vận tải đường sắt đảm nhận vai trò chính gần 37%(kế hoạch sẽ nâng lên 43% vào năm 2016),tiếp theo là xe buýt nhượng quyền khai thác chiếm 32,4%,mini bus 16%, taxi 8,5% và phần còn lại là các phương thức khác.
Hồng Kông không có tổ chức BRT vì họ thiếu đất nhưng họ lại rất mạnh dạn trong việc dùng quĩ đât cho các điểm trung chuyển khách (PTI-Public Transport Interchange).Họ có cả 2 loại hình PTI, là có mái che hoặc không có mái che; về mặt sở hữu họ có 3 loại hình khác nhau: một loại do nhà nước đầu tư,một loại do tư nhân hoàn toàn và loại thứ ba là Cơ quan Nhà Hồng Kong?(Hong Kong Housing Authority); hiện nay có 285 điểm trung chuyển này nên mạng lưới vận chuyển của họ phủ khắp và rất thuận tiện cho người dân đi lại.
Số lượng phương tiện lớn và sự phân công giữa các phương thức vận tải cũng khá khoa học:
-Đường sắt đảm nhận vai trò chủ lực, với tổng chiều dài khai thác đến 236 km đường sắt/2.076km đường bộ, vận chuyển 37 % thị phần VTHKCC.
-Bên cạnh đó, lực lượng xe buýt nhượng quyền khai thác (Franchised Bus) chiếm đến 32,4 %, do Công ty KMB là công ty lớn nhất, với 3.879 xe phần lớn là xe bus 2 tầng hoạt động 317 tuyến ở Kowloon và New Territories và 60 tuyến xuyên cảng,vận chuyển được 2,64 triệu HK/ngày, với giá cước khá cao 2,5-11,8 HKD/tuyến nội thành.
Đối với loại hình buýt tự do (non-franchised bus), sử dụng loại hình xe minibus, thực hiện chức năng thu gom,đi vào các tuyến đường nhỏ hẹp. Họ chia làm 2 loại:Green minibus hoạt động trên những tuyến cố định với tần suất và giá vé vé qui định,với 2.988 xe, vận chuyển 12,9% thị phần; Red mini bus với 1.361 xe, loại 16 chổ ngồi hoạt động khắp nơi, trừ những nơi bị cấm, vận chuyển 3,2 % thị phần.
Kế đến Taxi có đến 18.000 xe (nếu cho rằng Tp HCM với 14.000 taxi là quá tải, là một nhận định phải xem xét thêm!), được chia ra 4 màu, phục vụ cho 4 đảo lớn: Taxi đỏ (phục vụ cho toàn Hong Kong), Taxi xanh lá cây (phục vụ cho New Territories), Taxi màu xanh da trời (phục vụ cho đảo Lantau), đảm nhận 8,5 % thị phần. Sản lượng còn lại do các phương thức như phà, xe điện, peak tram vận chuyển.Số lượng phương tiện cơ giới ở Hồng Kông, tuy là nước tư bản phát triển, nhưng họ cũng hạn chế đến mức thấp nhất, chỉ có 608.000 phương tiện, trong đó, số lượng xe tư nhân: 415.000 xe.
Năm chiến lược phát triển “Tốt hơn” của ngành GTVT của họ là:
-Tích hợp “tốt hơn” VTHKCC và kế hoạch sử dụng đất, bằng cách tạo điều kiện thuận lợi để người dân có lối đi bộ dễ dàng tiếp cận các trạm dừng,nhà ga, sử dụng hiệu quả mạng lưới đường bộ sẵn có.
-Sử dụng vận tải đường sắt ngày càng “tốt hơn”, bằng cách chọn đường sắt là phương tiện vận tải chínhtrong hệ thống VTHKCC; đẩy mạnh tỉ lệ đáp ứng của đường sắt từ 37% hiện nay tăng lên 43% vào năm 2016; Phương tiện và dịch vụ VTHKCC ngày càng “tốt hơn”; Ứng dụng công nghệ mới ngày càng “tốt hơn”; Bảo vệ môi trường ngày càng “tốt hơn”.
Có lẽ, đối với cá nhân tôi, một số bài học kinh nghiệm rút ra từ hệ thống VTHKCC ở thành phố Hồng Kông là thú vị nhất:
- Về chức năng nhiệm vụ của Sở GTVT Hồng Kông, có sự phân biệt khá rạch ròi những nội dung quản lý, thí dụ như trong 5 chức năng nhiệm vụ của Sở,họ chỉ thực sự Quản lý(Management) về đường bộ; đối với lĩnh vực VTHKCC họ thực hiện chức năng Điều hòa(Regulating) là chính; còn về quản lý lái xe và đăng ký xe ô tô, thì họ dùng từ Cấp phép(Licencing);còn về quản lý an toàn giao thông đường bộ thì họ dùng từ đẩy mạnh,Khuyến khích(Promotionning);cuối cùng họ chính là cơ quan Hoạch định chính sách cho nhà nước(planning). Có thông qua trường hợp này, chúng ta mới thấy cái hay của họ là thế! Không hề giống như cơ chế của Việt Nam ta: hễ là cơ quan nhà nước là quản lý tất! mặc dù trên thực tế ta không hề quản lý nổi!
- Về logo của Sở GTVT Hồng Kông, dù là cơ quan quản lý nhà nước,họ vẫn có logo, họ vẫn có tầm nhìn (vision-viễn kiến)-sứ mạng (mission)…như bất cứ một doanh nghiệp nào! chứ không phải như ở ta, khi chúng tôi đặt vấn đề đặt logo cho một cơ quan quản lý nhà nước thì đã có người vội cho rằng không nên,không thể và tiếc thay lại vẫn có nhiều người nghe, thật buồn cười!
-Về hệ số đi lại cũng thế! ở đây họ tính khá sát với thực tế, tình hình sử dụng phương tiện công cộng của họ rất cao, thế nhưng hệ số đi lại họ chỉ tính có 1,5 * 8 triệu dân, nên nhu cầu đi lại của họ chỉ 12 triệu lượt người; còn ở thành phố HCM theo điều tra của cơ quan Houtrans của Nhật,vào năm 2000, không hiểu lấy từ đâu ra hệ số đi lại rất cao đến 2,56 mà lại còn tăng theo hàng năm!Chính vì thế,mặc đù hiện nay số người sử dụng phương tiện công cộng ở TP.HCM lên đến 1,5 triệu khách/ngày, nhưng gần chục năm qua,cũng chỉ thõa mãn có 5% nhu cầu đi lại của cư dân!
- Các chính sách chế độ và các qui định về hoạt động vận tải nói chung và về VTHKCC nói riêng, đều được luật hóa minh thị trong các văn bản luật ở Hồng Kông như: pháp lệnh về lưu thông đường bộ, pháp lệnh về dịch vụ phà, pháp lệnh về dịch vụ buýt công cộng,pháp lệnh về xe điện, pháp lệnh về đường sắt …
- Có một điều khá vui là đã có một số nhà nghiên cứu có dịp sang tận Hồng Kông, hình như họ chỉ lướt qua một vòng phố thị, không hề nghiên cứu tư liệu hoặc tiếp xúc với những nhân vật có trách nhiệm; khi trờ về đã vội vã phán cho rằng: “Hoạt động VTHKCC ở thành phố Hồng Kông, chẳng những không phải trợ giá mà còn có lãi”!
Qua làm việc với Sở GTVT, họ chỉ không có trợ giá trực tiếp (no direct subsidy), còn trên thực tế, về mặt gián tiếp, nhà nước vẫn có chính sách hỗ trợ thông qua việc sử dụng quĩ đất với giá rẻ,cho phép quảng cáo trên xe và trạm dừng nhà chờ,cho phép kinh doanh dịch vụ hỗ trợ ở các ga,depot….thế mới biết: chớ bao giờ theo phong cách “cỡi ngựa xem hoa”lại mạnh miệng phán điều này điều nọ!
-Về cơ sở hạ tầng, có thể nói Hồng Kông là thành phố duy nhất có chính sách ưu đãi mạnh mẽ nhất cho VTHKCC.Hàng loạt công trình ở những nơi trung tâm của khu vực(Có thể, luôn được họ dùng làm điểm trung chuyển cho xe buýt và cả xe taxi, thí dụ ở TPHCM chúng ta là những tầng trệt của Vin.com, Rex hotel…).
Ở Hồng Kông, chiều lưu thông trên đường áp dụng bên tay trái, tương tự như ở Anh Quốc-Nhật Bản-Thái Lan,…có nghĩa là không giống với Việt Nam ta.
Họ có khoảng trên 500.000 xe cơ giới đăng ký, nhưng nghe đâu ở đây nổi bật nhất là số lượng xe Rolls-Royce/người, được xếp vào loại cao nhất thế giới!
Hai hệ thống tàu điện ngầm phục vụ cho thành phố là MTR(Mass Transit Raiway)và KCR(Kowloon-Canton Raiways).Hệ thống xe điện phía Bắc Hồng Kông là hệ thống xe điện duy nhất trên thế giới sử dụng loại xe buýt hai tầng.
Về xe buýt, có 5 công ty riêng rẽ phục vụ, đó là KMB, City buses, NWFB, Long Win và NLB.Xe buýt 2 tầng đã du nhập vào Hồng Kông từ năm 1949, do các công ty vận hành riêng, thường các tuyến xe buýt nhượng quyền hoạt động đến 1g sáng. Taxi, 99 % chạy bằng chất hóa lỏng, phần còn lại chạy bằng dầu diesel.Star ferry là loại công ty phà có quá trình hình thành và phát triển từ rất lâu.
Sân bay quốc tế Hồng Kông Kaitak nằm ở thành phố Cửu Long, ngày nay nó được thay bằng sân bay quốc tế lấn biển Chep Lap Kok (địa danh vùng đất như Tân Sơn Nhất ở Sài Gòn) từ sân bay vào khu trung tâm chỉ mất 23 phút, nhưng thực tế phải mất cả giờ đồng hồ mới đến nơi cần đến!
Sản lượng sân bay, phục vụ 40 triệu khách vào năm 2005, nên đã được Skytrax bầu chọn sân bay này và hãng Cathay Paciphics Airways, là sân bay và hãng hàng không tốt nhất thế giới từ năm 2001-2005.
“Octopus card” là loại thẻ smart card sử dụng công nghệ RFID (nhận dạng bằng tần số radio) nhưng lại rất tiện lợi cho phép người sử dụng mà không cần lấy ra khỏi ví!
Tàu điện “Peak Tram” nối giữa khu vực Trung tâm với đỉnh Victoria từ năm 1888 bằng cách men theo sườn núi.Địa hình Hồng Kông chủ yếu và đồi và dốc nên họ đã sử dụng một số phương pháp giao thông không thông thường (Trên đường từ đỉnh Victoria về lại khu trung tâm chúng tôi đã mục sở thị ý kiến này, khá hay!) để di chuyển lên xuống các sườn dốc thật thú vị và tài nghệ các lái xe của họ cũng rất tuyệt vời!
Chúng tôi đã được đi trên các chuyến phà Star ferry huyền thoại trên tuyến đường 9 phút giữa các cảng!
Ở Hồng Kông, buổi sáng chúng tôi được một chuyên gia VTHKCC đưa đi tham quan các nơi như: Từ Causebay (nơi khách sạn chúng tôi lưu trú) đến trạm trung chuyển khách Admiralty,tận mắt chứng kiến sự phối hợp giữa đường sắt và đường bộ và khối lượng lớn hành khách lên xuống vào giờ cao điểm sáng.
Sau đó, từ trung tâm xe điện chúng tôi đi bộ đến bến phà Star Ferry, qua phía bên nhà ga đường sắt cũ, thông qua đây chúng tôi được tận mắt chứng kiến khả năng lấn biển của họ mạnh mẽ đến dường nào!Toà thị chính lúc trước ngay ở bến tàu, thì ngày đã lọt sâu vào bên trong đến vài ba km.
Có một điều thú vị nữa, là hầu hết các cầu đi bộ (footbridge) đều có mái che mưa nắng và được thiết kế đẹp sạch sẽ và dẫn trực tiếp đến các cơ quan công sở-buiding-cao ốc văn phòng…Chúng tôi có dịp thăm tháp đồng hồ, nơi đặt ga tàu điện cũ-Former Kowloon-Canton Railway Clock Tower Floodlighting of the clock Tower was donated by Philips China HongKong group for the enjoymwent of the people of HongKong.
Sau đó, ăn trưa ở Wai Chai North và buổi chiều, chúng tôi thăm và làm việc với Sở GTVT Hông Kông.
Ấn tượng nhất với cơ quan này có lẽ là vị giám đốc, có ông nội là người Việt, mẹ là người Hoa, tuy Ông không biết tiếng Việt và cũng chưa từng đến Việt Nam lần nào, nhưng ông khá có cảm tình với Đoàn.Đón tiếp nồng hậu, trực tiếp dẫn ra hiện trường và giải thích đầy đủ, cặn kẽ các câu hỏi do Anh Em trong Đoàn đặt ra.
Còn tiếp : THÀNH PHỐ JAKARTA - INDONESIA