Mâm ngũ quả

Tản mạn đầu năm ( sưu tầm trên mạng ) :

Người Việt Nam có một phong tục truyền thống tốt đẹp, đó là vào những ngày tết bất cứ gia đình nào dù giàu hay nghèo, ở vào tầng lớp xă hội nào cũng đều có chưng một mâm ngủ quả trên bàn thờ .

Nội dung mâm ngủ quả thay đổi tùy theo mỗi vùng của đất nước. Ví dụ ở miền Bắc mâm ngũ quả thường có 5 loại quả như chuối, bưởi, đào, hồng, quít.

Thời gian tết ở miền Trung rơi vào mùa đông nghiệt ngă, lại chịu nhiều băo lụt, cây trái đặc sản địa phương rất hiếm, thường nhập từ nơi khác, mâm ngủ quả gồm phần chủ lực là nải chuối xanh, sau đó tùy theo hoàn cảnh của mỗi gia chủ mà chưng thêm các loại đặc sản địa phương khác như cam, quít, sung, dưa hấu, bưởi, sung, măng cầu, thanh long... Do vậy mâm ngủ quả không có nét đặc trưng nhất định của địa phương

Riêng miền Nam thời tiết nóng ấm quanh năm, nên trái cây đặc sản địa phương không thiếu thứ gì , lại thêm trái cây ngoại nhập dễ dàng nên mâm ngủ quả rất đa dạng và phong phú. Nhiều người có cái thú chưng mâm ngủ quả theo một ước nguyện riêng tư của mình.

Dưới cái nh́ìn phong thủy, màu sắc mâm ngủ quả như trắng xanh, lục, đỏ vàng có ý nghĩa của ṿùng tương sinh khép kín biểu tượng cho may mắn như kim, thủy mộc hỏa thổ. Về mặt hiếu đạo, mâm ngủ quả cúng bàn thờ tổ tiên biểu tượng cho tứ thân phụ mẫu bảo bọc cho gia đ́nh gia chủ chính giữa ấm cúng đoàn viên. Về xướng danh theo tên gọi trái cây có thể nói lên ước vọng hạnh phúc thầm kín của gia chủ ví dụ như : Cầu, dừa, đủ, xài, thơm danh.

Mâm ngủ quả xướng danh này được thông dụng lưu truyền tại miền Nam trong nhiều giới, thế nhưng mấy ai hiểu hết ư nghĩa của mâm ngủ quả này để không trở thành nạn nhân theo lời cầu nguyện của chính mình ?

Thật vậy, ước vọng “cầu vừa đủ xài thơm danh” là một ước vọng khó đạt thành. Thực tế, ít ai mong muốn ở trong hoàn cảnh này. Ý nghĩa mâm quả phẩm này nói lên tâm tư thầm kín của những kẽ sĩ tiết tháo ngày xưa, hay tại miền Nam trước đây, do tình hình chiến tranh hay kinh tế lạm phát, cuộc sống kinh tế có phần chật vật, nhưng cá nhân kẽ sĩ vẫn cố gắng gìn giữ danh tiết không bị vẫn đục bởi đồng tiền. Mâm ngủ quả của giới “an bần lạc đạo”.

Ngày nay, đa số cán bộ công nhân viên nhà nước, mang danh kẽ sĩ dùng đồng tiền mua bằng cấp, mua ghế thì có thể nào chưng bày mâm quả phẩm nay không? Những kẽ có quá nhiều tham vọng vượt trên tài năng tự có, làm sao thỏa măn ước nguyện “cầu đủ xài”, họ cần có bao nhiêu mới cho là đủ...

Đối với người làm kinh tế, sử dụng mâm ngủ quả này lại càng tai hại, v́ một cơ sở kinh tế mà “cầu đủ xài” thì chỉ có từ chết tới chết mà thôi. Ý chủ nhân chỉ mong đủ xài, công nhân chắc là chết đói. Cơ sở lập ra là mong phát triển mỗi ngày chứ không mong “vừa đủ xài”.

Đối với giới b́ình dân không chức quyền, chạy gạo từng bửa, lời khấn nguyện đầu năm “cầu vừa đủ xài” rất thích hợp, và an phận cho vị trí không may mắn của mình trong xă hội. Thế nhưng giới bình dân làm gì có danh tiếng để được “thơm” tho. Do vậy trái thơm trong trường hợp này tự nó đă đổi thay ý nghĩa là mắc mứu hay gai góc. Mâm ngủ quả trở thành: Ước nguyện “cầu dừa đủ xài” thật là một đoạn đường “gai góc” phải vượt qua. Nên thay đổi trái thơm bằng những trái sung, sẽ thích hợp hơn. Cầu dừa đủ xài sung sướng (hạnh phúc)

Những người Hoa ở miền Nam, làm kinh tế, hiếm khi chưng mâm ngủ phẩm “cầu, dừa đủ, xài, sung măn”. Mâm ngủ phẩm thường được thay thế bằng 5 trái qúit. Trái quít tiếng Hoa gọi là cách, kiết có ư nghĩa may mắn. Quít lớn gọi là tài cách tức là đại kiết. Vì thế mâm ngủ quả này c̣òn được gọi là “ngủ đại kiết”. Năm trái quít biểu tượng cho năm điều may mắn theo lời khấn nguyện:

Đại kiết về tiền tài

Đại kiết về hạnh phúc gia đình , con cái

Đại kiết về quan hệ xă hội

Đại kiết về sức khỏe dồi dào, không bịnh hoạn, sống lâu.

Đại kiết về công việc làm ăn suôn sẻ, không nạn tai

Một mâm ngũ quả thật là giản đơn nhưng lại trọn vẹn ước mơ trong cuộc đời.

Ngoài ra c̣òn có một mâm quả phẩm đầy tham vọng về loại xướng danh đó là:

Đây là một mâm quả phẩm nhiều tham vọng trong cuộc đời. Thế nhưng mấy ai đạt được, Vì nội dung của nó không c̣n mang ý nghĩa mâm ngủ phẩm nữa mà là thất phẩm. Trong chữ thất còn có ý nghĩa là mất. Con người không ai có thể gom tất cả mọi điều hạnh phúc trong xă hội đem về cho riêng mình cả. Và chính trong mâm thất phẩm này cũng tiềm ẩn một sự mâu thuẫn nội tại đó là : “cầu vừa đủ xài” làm sao có thể có “đại kiết đại lợi” (quít) được?

Ngoài ước vọng tiền tài kể trên, mâm ngủ phẩm cũng có thể nói lên ước vọng hạnh phúc của con người.

Trong một buổi nhậu cuối năm, bàn về mâm ngủ phẩm, hai người bạn trẻ trong nước là Vũ Trọng Quang và nhà thơ Phạm Phương Lan (6) đă có sáng kiến đưa ra hai mâm ngủ phẩm nhằm nói lên ước vọng hạnh phúc của riêng mình như là:

Rất tiếc hai bạn trẻ này đă gói gọn ư nghĩa mâm quả phẩm trong phạm vi một cuộc phiếm bàn hơn là thật sự giải quyết một nhu cầu hạnh phúc thực tế đó là “sầu riêng” của cuộc sống lứa đôi. Vì thế mâm quả phẩm đă không hoàn mỹ, chưa thể trở thành một hình tượng của ước mơ hạnh phúc đời người qua hai khuyết điểm như sau:

1)- Măn vú hay măn chuối để giải sầu mà không nói rõ trạng thái của vú hay chuối thì làm sao giải sầu được. Giả dụ như vú lép (lănh cảm), hay chuối héo (trên bảo dưới không nghe) lúc nào cũng chỉ 6 giờ thì chẳng những không giải được sầu, mà sầu lại càng trở nên sầu. Sầu không c̣òn là “sầu riêng” mà đă trở thành “sầu chung” của gia đ́ình. Đây chính là ước vọng hạnh phúc lứa đôi, một nhu cầu thực tế đời thường, cần phải quan tâm.

2)- Mâm ngủ phẩm chỉ có 4 thứ là tứ phẩm. Người hoa gọi tứ là xi. Xi có nghĩa là chết tức là mâm phẩm vật chết hay héo ṃòn. Làm sao có được may mắn trong ước mơ hạnh phúc.

Nên chăng các bạn thêm vào những trái sung cho đủ ngủ phẩm. Ước vọng hạnh phúc gia đình sẽ là:

Măn, vú, giải, sầu, sung (sướng) hay măn vú sung (sức/độ) giải được sầu. Măn, chuối ... cũng vậy.

Vừa rồi có bạn trong nhóm chúng ta có gửi :

Nghĩ lại cảm thấy vui ...