پتروشيمي
مقدمه
دير زماني است که ديگر نفت يک کالاي اقتصادي نيست ، يک کالاي سياسي به تمام معنا شده است هر خبر سياسي اجتماعي به اين طلاي ارزشمند اثر مي گذارد و اهرم قدرتي است عليه يا به نفع کشور نفت خيز ايران به دليل تحريم هاي دو دهه گذشته توانسته به قابليت هاي مختلفي دست يابد که افزايش ارزش افزوده نفت که منجر به توليد مواد پتروشيمي و در نهايت صادرات آن است يکي از آنهاست .
امروزه کمتر استاني است که از نعمت پالايشگاه محروم باشد . رشد قابل توجه توليد مواد پتروشيمي و صادرات آن به طور طبيعي نيازمند کارشناسان خبره اي که در رشته هاي مختلف مشغول خدمت شوند . يکي از آن رشته ها عمليات پتروشيمي است. دوره کاردان فني عمليات پتروشيمي يکي از دوره هاي آموزشي در نظام آموزش عالي در مقطع کارداني است و هدف آن تربيت کاردان فني جهت بهره برداري از واحدهاي صنايع پتروشيمي و ساير واحدهاي توليدي صنايع شيميايي مربوطه در زمينه توليد اسيدها، بازها و نمکهاي معدني و آلي، کودهاي شيميايي، منومرها و ساير ترکيبات مشابه پتروشيمي مي باشد.
طول متوسط دوره آموزشي در دوره کارداني عمليات پتروشيمي 2 سال است و نظام آموزشي آن مطابق آئين نامه مصوب شورايعالي برنامه ريزي واحدي است، زمان تدريس هر واحد درسي از نوع نظري 17 ساعت و از نوع آزمايشگاهي 34 ساعت و از نوع آزمايشگاهي و کارگاهي 51 ساعت و هر ماه کارآموزي معادل يک واحد محسوب مي گردد.
ديد کلي
صنايع پتروشيمي(Petrochemical industry) ، بخشي از صنايع شيميايي است که فرآوردههاي شيميايي را از مواد خام حاصل از نفت يا گاز طبيعي توليد ميکند. تا پيش از وارد شدن نفت به مفهوم امروزي در زندگي انسان ، مواد شيميايي مورد نياز ، بر اثر تغيير و تبديل صنايع گياهي و حيواني بدست ميآمد. اما در اوايل قرن بيستم نفت خام و گاز طبيعي به عنوان ماده اوليه براي تهيه بسياري از ترکيبات مورد نياز انسان ، اهميت حياتي و روز افزوني پيدا کرده است.
تاريخچه
اقوام متمدن دوران باستان ، بويژه سومريها و آشوريها و بابليها ، در حدود چهار هزار و پانصد سال پيش در سرزمين بينالنهرين (محل عراق کنوني) با برخي از مواد نفتي که در درياچه قير بدست ميآمد، آشنايي داشتند. آنان از خود قير به عنوان ماده غير قابل نفوذ ، استفاده ميکردند. روميها و يونانيها نيز مواد قيري را براي غير قابل نفوذ کردن بدنه کشتيها بکار ميبردند. همچنين براي روشنايي و گرم کردن نيز از آن بهره ميجستند.
با توسعه و پيشرفت تکنولوژي حفاري در اواسط قرن نوزدهم و تکنولوژي تقطير و پالايش نفت در اواخر قرن نوزدهم و استفاده از آن در موارد غير سوختي ، جهش حيرتآوري بوجود آمد. بطوري که امروزه صنايع پتروشيمي نفش اساسي و بنيادي در رفع نياز عمومي جامعه به عهده دارد.
صنايع گوناگون پتروشيمي
نفت و مشتقات آن نه تنها در برآوردن نيازهاي انسان در زمينه سوخت ، انرژي و الياف نقشي بنيادي دارد، بلکه پيدايش و تکامل صنايع گوناگون مهمي را موجب شد که به پارهاي از آنها اشاره ميشود.
همزمان با پالايش نفت خام ، کاربرد موتورهاي درون سوز جنبه عمومي به خود گرفت و ميليونها ماشين بنزين سوز به بازار عرضه شد.
امروزه فرآوردههاي نفتي علاوه بر مصرف در زمينه سوخت وسايل نقليه ، روغن موتور و غيره ، در تهيه بسياري از قطعات مورد نياز ساخت وسايط نقليه ، نقش ارزندهاي دارد و تلاش بر اين است تا بدنه اتومبيل را از مواد پلاستيکي که آنها را ازپليمريزاسيون ترکيبات نفتي ميتوان بدست آورد، بسازند.
فرآوردههاي نفتي در تهيه سوخت موشکهاي هدايت کننده سفينههاي فضايي و ماهوارهها و حتي در ساخت بسياري از قطعات داخلي آنها کاربرد اساسي دارد.
ماده اوليه بيشتر داروها و حتي آنتيبيوتيکها از ترکيبات نفتي مشتق ميشود. بويژه تقريبا تمام مواد پاک کننده ، باکتري کشها و غيره ، از مشتقات نفتي و محصولات پتروشيمي ميباشد.
مولکول C60
ترکيبات نفت خام و فراوردههاي نفتي
اتمهاي کربن و هيدروژن بطور حيرت آوري ميتوانند ضمن ترکيب شدن با يکديگر ، تعداد فوقالعاده زيادي از ترکيبات هيدروکربني زنجيري و حلقوي آروماتيکي را بوجود آورند، بطوري که تا کنون هيدروکربني که در ساختار مولکولي آن 60 اتم کربن شرکت داشته باشد، رديابي شده است. از طرفي با افزايش تعداد اتمهاي کربن بر تعداد ايزومرهاي هيدروکربني نيز افزوده ميشود.
بطور مثال هيدروکربني که 30 اتم کربن داشته باشد، ميتواند بيش از چهار ميليارد ترکيب هيدروکربني ايزومر تشکيل دهد. علاوه بر اين ، با توجه به اينکه در نفت خام ، ترکيبات هيدروکربني سير شده نيز فراوانند، تعداد ترکيبهاي موجود در آن ، فوقالعاده زياد و گوناگون است. اين گوناگوني با شرکت اتمهاي ديگر مانند گوگرد ، نيتروژن و اکسيژن در زنجير هيدروکربنها به مراتب بيشتر ميشود.
ترکيبات عمده موجود در نفت خام
ترکيبات عمده موجود در نفت خام عبارتند از:هيدروکربنهاي سير شده زنجيري به فرمول کلي CnH2n+2، هيدروکربنهاي سير شده حلقوي به فرمول عمومي CnH2n که اصطلاحا آنرا نفتن گويند و هيدروکربنهاي سيرنشده زنجيري اتيلن و استيلن. هرچه درصد تشکيل دهندههاي نفت در دماهاي پايين بيشتر باشد، مرغوبيت آن بيشتر است.
گازهاي طبيعي
گازهاي طبيعي ، بخش گازي شکل مواد نفتي است که همراه با نفت خام در مخازن زيرزميني وجود دارد و يا از تقطير نفت خام در پايينتر از 200C بدست ميآيد. گازهاي طبيعي ، مخلوطي طبيعي از گازهاي متان ( قسمت عمده حدود 85 درصد ) پروپان ، بوتان ، منو اکسيد کربن و هيدروژن (گاز سنتز) همراه با مقداري دوده است.
مصرف عمده آن در کشورهاي غير صنعتي به عنوان يک ماده سوختي است. ولي در کشورهاي صنعتي از آن در تهيه بسياري از فرآوردههاي شيميايي و صنعتي بسيار مفيد و ضروري استفاده ميکنند.
محصولات صنايع پتروشيمي ايران
محصولات عمدهاي که توسط واحدهاي صنايع پتروشيمي ايران توليد ميشوند عمدتا عبارتند از:
کودهاي شيميايي ، اوره ، فسفات ديآمونيم ، کودهاي مخلوط نيترات آمونيم ، مواد اوليه پلاستيک ، پي ـ وي ـ سي و دي ـ او ـ پي ، مواد شيميايي نظير اسيد سولفوريک ، اسيد کلريدريک ، آمونياک ، گوگرد ، دوده و ....
با اين حال ، اين محصولات در مقايسه با دهها هزار مشتقي که از نفت و گازهاي طبيعي به کمک تکنولوژي پيشرفته پتروشيميايي بدست ميآيد، بسيار اندک بوده، نشان ميدهد که بايد همت و تلاش بيشتري در اين زمينه بايد بکار برد تا به واقعيت نزديکتر شد.