گوتار

What is a Tattoo ما هو الوشم؟؟ دەق چیێە  

            دەق کون برینەکە دهێتە چێکرن کویر دناڤ چەرمیدا، دهێتە پڕکرن ب حوبری. ئەڤە دهێتە کونکرن بدەرزیکێ ئو دههێتە تژێکرن دوی جهیدا، ئەڤ کارە رەنگێ دیمەنەکی دەتە وی جهی لێ هاتیە دەق دان. دویر ڤەمانا دەقێ ئەگەرا کویریاتیا وێیە. چنکی نەیا ل سەر رویچەرمی یە، ئەو چەرم نویژەن دبیت ئو دهێتە ژێبرن دژیانێدا. ئەڤ حوبرە کویر دگەهتە بنچەرمی تویخێ دووێ، ئەڤ بنچەرمە شانێت وێ موکم ودبنە جهن، ژبەر ڤێ چەندێ خو جهدبیت وژێ ناچیت.

               دکەڤندا ئەڤ دەقە دهاتنە لێدان ژلایێ ژنکەکێ ڤە بدەستی، حەتا نوکە یا بەردوامە ل گەلەک پارچێت جیهانی، بەس نوکە مەکینێت دەقدانێ یێت پێشکەفتی جهێ خو یێ کری ل ئەڤی کاری بشێوەکێ ساناهی وپاقژتر ئو برەنگەکێ نوژداری و پتر شارەزایێ.    

       ئەڤ رەنگە جوانکەریا هونەری ل سەر روی و لەش وگیانی، مێژویەکا کەڤنا هەی دناڤ تور وفلکلورێ خر جیهانێ. دەق ئێک ژ ڤان عەدەتانە یا ل بەرڤە جونا نەمانێ یە دناڤ جڤاکی دا کو یا مشەبو ل ناڤ ژنکێت کوردا ل هەرچار پارچا ئو پتر ژ هەمیا ل کوردستانا تورکییایێ.   

     پەیدابونا دەقێ یا ئاکنجی بوی دناڤ جڤاکیدا ژ بەر ڤان چەند ئەگەرا: کەڤنە باوەری، راهێنانێت کەلتوری، نیشانێت درشمی، باوەریێت ئایینی، ئەگەرێت نەخوشیێ ئو دەرمانێت هندەک ئێشا وەک بادارێ وئاریانا چوکا. 

     ل نک پیرەژنا جهێ دەقێ پتر ژهەمیا دکەفتە سەر دەستا، ئەرزنکێ، گوها، ئەنیێ، حەفکێ، پی، پاش پەحنیێ ئو سنگی. ئەڤە دهێنە لیدان ب شێوەکێ رێک وپێک، ئو هندەک دیاردبن وەک بالندا، ستێرا، هەیڤێ، روژێ ئو دار وگولا. دەق جوانیێ دەتە سەر خوشکوکیا رویێ ژنێ. هەر ئێک ژوان نیشانا رامانەکا تایبەت وجودا دەتە بەرچاڤ وەک : شادی، هیڤی،داخاز،   ئێش وژان ئو ترس ئەوێت دکەڤنە ناڤ گیان ولەشیدا.

   تشتێت دەقێ دهێنە بەرهەڤکرن ب لێگدان وناڤ هەلکرنا شیرێ سنگێ ژنا بەچک شیرب کچێ دگەڵ خولیێ و قرێژا باسکا یان یا کوچکا. ژبەر چێ شیرێ ژنکێ؟ چنکو ئەڤ شیرە دهێلیت دەق بو دەمەکێ درێژ بمینیت. ل دەست پێکێ، ئەو نەخشێ داخازکری دهێتە دانان سەر چەرمی دگەڵ چێکرنا چەند کونا ب دەرزیکێ، پشتی هنگێ ئەوتشتێ هاتیە بەرهەڤکرن دکەتە سەر وی درشمێ ئو ب ناڤ چەرمیدا دچیت، ئەڤ کارە بو خودانێ دەقێ جهێ ئێش وژانێ یە،بەس مانا وێ دمینیت ئو قەت ژێ ناچیت.

         نیشانێت دەقێ هندەک بیرو باوەریێت دهەین دمەژیێ وی کەسێ دەقێ دانیت، بەس زوربەی ژوان دهزرا واندا ئەوە کو وان دپاریزیت ژ هێزێن خرابیێ، ئینانا ساخلەمیێ یان ژێبرنا دەرد وئێشا. هندە جارا یا گرێدایە ب زاخا ژنکێ ڤە ئو شورەتێت ئێل وئجاخێ ڤە. دیمەنێ چاڤی، پاشڤەبرنا چاڤێ خرابە، یێ مامبزێ بەختی دهێنیت، هەیڤ وروژ نیشانێت ژیانەکا ساخلەم وبەردوامە.  

      دەق یا ل بەرڤەچونا نەمانێ ڤە دچیت، نە ژ بەر ئالێ ئایینی ڤە، بەلێ بارا پتریا بویە ئێک ژوان کارێت کەڤن یێ نە ب سەر جڤاکا نوکەڤە دچیت. ل جهێ دەقێ ل ڤان دەما چەند شوین ونیشانێت سادە ونازک یێت پەیدادبن ل سەر ئەنی ودفن وئەرزنکێت نک کچکێت گەنج وتولازیێت هەڤچەرخ. ئەڤ رەنگە دەقە دهێنە لیدان بو دەمەکێ کورت بو شەهیان وئاهنگا. هەر وەسا ئەڤان رەنگە دەقان جهێ پێ خوشیا خو یا کری دناڤ کورێت سنێل وجحێل ژی ب گشتی سەرزەند و دەستێت وان.   

 ١٧ / ١١ /٢٠١٦ دهوک

گیانەوەرێت مالوفی دژیانا خێزانا کوردا

          دکەڤندا وحەتا گەلەک دەمەکێ نیزیک ئو بتایبەت ل گوندا خێزانا کورد نەشیایە دەستی ژهندەک گیانەوەر وبالندا بەردەت، یێت ماینە دمالێدا دگەل وان. زوربەی ژوان ژبەر هالیکارن بو رێڤەبرنا رەنگێت ژیانێ وان، ئو دەست ئانەهیێ دەنە خودانی بو ب جهئینانا کار وکوکا یێت پێدڤی. هندەک ژ وان دبنە خارن وزاد دسفرا روژانەدا، ب سەرفەرازی دژین بێ هەوجەی سیک وبازا ببن. جورەکێ بەر دەوامیێ یێ دایە ڤێ چەندێ ئو سەرە دەریا خو یا کری دگەل وان بێ ئاستەنگ وئاریشە، ب زمانی خو یێ تابەت و کارێت روژانە یێ ل گەل وان بوراندین ئو شیاین وان بن دەستێت خو بکەن. ئەڤەنە چەندن دسەرەکی ئو پتر ژ یێت دی ماین دژیانا واندا: ( کەر، صە، پەز، چێل وگول، هێستر، هەسپ، ماهین، پشیک، دیکل ومریشک، سیسک وکەو، عەلوک وقازو وەردەک...هتد). چنکی ژ مێژویێدا حەتا نوکە مللەتێ کورد ژیانا خو یا رابوراندی دگەل ڤان، چیروک وسەرهاتی و حەیرانوک وگوتن و سترانە وگەمە وترانە ومەتەلوک ومامک یێت دهاتینە پێ گوتن وڤەهاندن، ب ڤان رەنگا زمانێ مە یێ هاتیە پارازتن و دەولەمەند بوی ب ئاخڤتنێت پەتی ورەسەن ورەوان. جهێ خو یێ کری دبێژێ ودگوتنێدا. ئەڤە یا بویە جهێ شانازیێ لنک هەمی روژهەلات ناسا وزمان زانا یێت بیانی وخویانی.

    ئەڤە چەند گیانەور وبالندەنە ئەوێت مالوفی ل نک خێزانا کوردی: 

کەر: الحمار: Donkey

ناڤ : بو نێری : کەرە یان دبێژنێ ئوشەک. بو مێ مێکەرە یا بویە، ماکەر. دزمانێ بچیکادا دبێژنێ: ئوشو یان شوشو.

تێشک : دبێژنێ: جەحشک یان جەحشە کەر. 

گوتن دبێژیت: ئەڤ جەحشە بو ڤێ مەحشێ یە. یان بو ڤێ ماکەرێ یە.

دەنگ: زر زرە، زرین. زرینا کەرێ. کەرێ دزریت.

هژمار: هەکە ب ‌هینە هژمارتن دبێژن: کەرک، دو کەر یان هەشت. ئەگەر بونە گەلەک: گارانەکا کەرا. یان برەکا کەران. 

ئالیک : ئالفە: یێ پێک هاتی یە ژجەهو کایێ، پیش وریسییا، هەمی رەنگێت گیایێ تەر ل ئاقاری، ئو پرتێت نانی وگەلەک 

تشتێت دی.

کار: بوهەمی کارا وەک: کولانا جوتی، کاروانا، ئاشی، دارکێشانێ، سواربینێ، مال ڤەگهوازتنێ ئو گەلەک کارێت دی یێت

پێدڤی.

تدارەک: کورتانێ پیشی بو سەر پشتێ، تەنگا شداندنێ سەر کورتانی، پالی لپاشیێ بو گرتنا کورتانێ، جلە ل سەر کورتانی، 

هەڤسار بو حەفک وسەری ئو نال بو پارستنا پێت دەورای.

جهێ نڤستنێ: دبێژنێ: گوڤ یان ئاخیر. هافر بو ئالیکێ ئو سنگەک بو گرێدانێ.

پیساتێ: دبێژنە پیساتیا کەری: کەرسل یان پوسکل  

گەڤزک: کەر ڤی کاری دکەت پشتی وەستیانێ وکورتانێ ژێ ڤەدکەن خو دبەردەتە سەر عەردی ئو خو وەردگێریت سێ چار جارەکا.

هاژوتن: دەما خودانی دڤێت بەرێ کەری بدەتە چونێ دبێژتێ: وششە کەرو.

راوستان: دەما دڤێت راوستینیت دبێژتێ: ئوش شوش کەرو یان ئوشوش.

گازیکرن: ئەو گاڤا کەر یێ بەردای بیت ل چەرێ ئو خودانی دڤێت گازی بکەتێ ڤێ دبێژیتێ:

 کرش کرش. رامان ئەوە کو وەرە ڤێرێ.

ئاڤ ڤەخارن: خودان فیتکا لێ ڤەدەت ب لێڤا، فێت فێت

ئازا: دەما کەر ژ کاردکەڤیت، نەچاردبیت، نەشێت شولا ب جهبینیت، چ ژپیریاتیێ یان لەنگەربیت یان ئێشەک تێ بئالیێت، ل 

وی دەمی خودان کەری ئازادکەت. بەردەتە چول وئاقارا دا بخو ب چەریت.

گوتن سەر کەری:  

کەرێ ئاشی یە.

نە کەرە نە کورتان

کەرو نەمرە حەتا قیڤار شین دبیت.

کەرو نەمرە حەتا بهار دهێت.  

فایدێ کاڤانی سواربینا کەری یە

دەوسا کەرێ یە بەس حنێرا پەرێ یە

ژگارانێ خرێ چو نک ماکەرا خو

مرن کەرێ بەقالانە ل بەر دەرێ هەمی مالانە  

هەکە کەر نەهێتە بەر باری، باری ببەن بەر کەری

سواربینا کەری عەیبەکە ئو دابەزین دوعەیبن

نەشیا کەری، هەلدا پالیێ

کەر بهنا بیهێ نوزانیت

کەر ڤەبستن، خەم ڤەرستن

کەر کەت، بری ف خودانی کەت

کەر ب زوری نا چیتە بەر باری

کەرێ بەردە دێ چیتە ناڤ گارانێ

کەرێ پار مری، نوکە نیهارێ بودکەی

کەرێ ژکورتانێ خو نەرازی

هەیێ بە، کورێ کەری بە

کەری نە دەنە ئاڤێ دا پێ لێ تەر نەبن

کەر زری دەهوات ڤەرەڤی

قیامەتا کەرا رابیت نا چمە وێرێ

تولازیا کەری بارێ گورجە

ما تو کەری، سپی دکەیە رەخ زەری

وەکی کەرێ کەتیە سەر ئالیکێ

وەکی کەرێ (دەوارێ شەمبوز)

سەد گان چیچک وئێک کەر

وەکی کەرێ پیشێ کورتانێ خو دخوت

کەری ل دەڤ کەرێ گرێدەن دێ بهنا تر وفسا ژئێک گرن.

کەرێ ئێکی دمریت، سەیێ ئێکێ دی پێ قەلەودبیت

هەر وەکی نە ئەو کەر کەتی، نە ئەو هیز دریای

دەما کەری کیر لێک ڤەکرن، بارا مەزنتر دانا بن پی خو

بەحشتا مروڤی بار تێ نەبیت بلا کەر وگولک تێ ب چەرن

بێژە سەر کەری:

ما تو ژکەرا بوی

کەرێ بێ کوری یە

کەرێ ب کورتان

کەراتیێ گرت 

ژکەری کەرترە

خو کەر نە کە

چ کەرا پێ ل وی نەدانایە   

وەکی کەرێ گوه شورە

وەکی کەرێ پیری

کەرێ کوری درێژە

مەتەلوک: کەرسێ، مێر سێ، تێر سێ. بەرسڤ: سێ کەرن وسێ مروڤن وسێ تێرن.

صە: ( سە ) الكلب : Dog  

ناڤ: بو نێری سەیە ئو بو مێ دهلە. بو زمانێ بچیکان دبێژنێ: عەوو یان عەووک

تێشک: کیچک، کیچکێ سەی. بو زمانێ بچیکان دبێژنێ: کوچو

دەنگ: عەو عەو : عەوین یان رەوین.  

هژمار: هەکە ب ‌هینە هژمارتن دبێژن: چار سە یان هەفت سە. ئەگەر بو نە گەلەگ دبێژن: رەڤفدەکا سان یان برەکا سان

جور: گەمبول یان گەنبول، تیلەک، تاژی...

خارن: گوشت وهەستیک ئو هەمی جورێت خارنێ ییت ژبەر خێزانێ دمینیت.

کارێ پێ درادبیت: زێرەڤانە بەرمال وتەرش وپەزی ژبەر دزیکەرا ودەهبا. دبێژن: ئەڤە سەیێ نێچیرێ یە، یێ چەمایە، 

زێرەڤانێ پەزی یە یان یێ مالێ یە یان یێ پولیسی یە.

تدارەک: قائیشەکێ دئێخنە ستوی، هندەک گوها لێ دبرن یان کوریێ دقسینن. قائیش بو نیاسینێ کو یێ مالوڤی یە یان 

یێ ب خودانە، گوه برین وکوری قوساندن لدەمێ شەرا دا نەهێتە هنگاڤتن وقەلس نەبیت ژ سەیێت بیانی ئو نەهێتە گەرساندن.

جهێ نڤستنێ: کولکێ بەر دەرێ خانی یان دەرێ کوتانا پەزی.

پیساتێ: گیی سەی.

بهنڤەدان: سە خو کەلە ڤاژدکەت سەر ئاخێ.

کشکرن: دەما خودانی دڤێت بەرێ سەی بدەتە شەری دبێژتێ: کش کش.

راوستان: دەما دڤێت راوستینیت دبێژتێ: توت توت یان تت تت

گازیکرن: ئەو گاڤا خودانی دڤێت گازی سەی بکەتێ ڤێ دبێژیت: کویچ کویچ یان تشو تشو

ئازا: سە ب چێ رەنگا ناهێتە ئازاکرن ئو ئەو خودانێ خو نا بەردەت ب چ شێوا حەتا مرنێ چنکێ یێ وەفادارا دگەل خودانی.

گوتن سەر صەی : سەی:   

یی گیان سەیە

وەکی سەیێ پێ سوتی یە

سەیو نە بینە نە رەوە

وەک سەیێ هارە

وەکی گانا سەیە

هەر وەکی سا گەرساندی

سەیێت بەرکەرا دێ ب مە کەنن

بەحر ب دەڤێ سەی ناهەرمیت

فەرقا سەیێ سپی ورەش نینە

وەکی دهلکا دەرزی دای

سە دمریت کیر رەپ

ئامانێت سەی هەرماندین ب ئاڤێ تافیردبن

سە درەویت ئو کاروان ب رێکا خو دچیت

مروڤ سەیێ کێ بیت، دێ بو وی رەویت

هەکە گورگ پیر دبیت، دبتە پێ ترانکێت سا

حالێ خرویە. ئانگو حالێ سەیە ( چنکی سە خو خردکەت دەما دنڤیت)

سەیێ خودانا ڤەجغاندی، خەلکی دار وبەر تێ وەراندی( تێ فراندی)

سەی گوتی: گویڤکێ پیسە ل سەر نانڤم، گویڤکێ گوت: سەیێ ل سەر من ب کەنە دەر دێ من هەرمینیت.

بێژە:

(سەیێ هەرمی، سەیێ پیس، سەیی هار، وەک سەی خول حەڤکا مندا، هەر وەکی سا گەرساندی، خو هاڤێتە بەر پیا وەک سەی، بدەهمەنێت من ڤە ما شپتی سەی، وەکی سەی یێ خو ل بەر ڤەنیساندی ....)

پەز: تەرش: مەر: الغنم : Sheep

 ڤان گیانەوەرا جهێ خو یێ تابەت یێ هەی دژیانا مە کوردادا، ژ هەمی لایاڤە، جڤاکی یان ئابوری، ئیش وکاریڤە. ل گوندا چ مال نینن دبێ تەرش وپەز. زوربەی ژیانێ دکەڤتە سەر ڤان گیانەوەرا چ رەش چ سپی وەک: میها، بزنا، بەرخا، گیسک وکارکا، نیری وبەرانا، کەوالا،کویرا بەلنبازا، شتویرا، چیرئو گەلەک جورێت دی.

ناڤ: بو نێری بەرانە یا مێ میهە. بزن مێ یە ئو نێری یێ نێرە. بو زمانی بچیکی: بەعوکە

تێشک: بەرخ وکارک ییت میهێ نە، ئو گیسک یێ بزنێ یە.

دەنگ: ب گشتی مەع مەع ، مەعین دهێتە گوتن بو بەزی ئو هندەک دەنگێت جیواز وتایبەت یێت هەین ڤان گیانەورا.

هژمار: هەکە ب ‌هینە هژمارتن دبێژن: چار بزن یان پێنج بەرخ. ئەگەر بو نە گەلەگ دبێژن: کەرکی پەزی.

خارن: جەهو کا، گەلەک رەنگێت گیای ئو زور جورێت خارنێ ییت ژبەر خێزانێ دمینیت وەک پرت وچنیکێت نانی ئو بەر مایێت زادی .

ڤەرێژ: شیر، ماست، پەنیر، ژاژی، نیڤشک، روین، کەشک، دەو، گوشت، هری، کەڤل، موی، لورک، فری...

جهێ نڤستنێ: کولک، کوتان، گوڤ  

پیساتێ: پشکل. ئەڤە دبیتە زبل بو چەم وبستانا.

بهنڤەدان: مەخل دبیت ل هەڤشی

هاژوتن: دەما خودان یان شڤان بڤێت پەزی هاژوت دبێژیت: چت چت یان چتە هەرە

راوستان: دەما دڤێت براوستینیت دبێژتێ: مەخەل مەخەل

گازیکرن: ئەو گاڤا پەز دڤەقەتیێت ژکەرێ، شڤان دڤێت گازی دکەت ودبێژیت: باع باع چتە وەرە یان گدی گدی.

ئازا: پەزو کەوال ناهێنە ئازاکرن ب چ رەنگا، یان دهێتە سەرژێکرن یان فروتن کت یان کوم.

گوتن سەر پەزی:  

خەلێ بزنا بەلێ

گیسکێ مالوفی یە

بەرخێ کێری یە 

هەر پەزو پێپکا خو

بەرخ دبن کوزادا نامینن

بەرخێ ل بەر دو ماکانە

خو ل بازێت نیریا دهەلاڤیت

گیسک نامینن دبن سەڤیکاڤە

سەرێ دو بەرانا د دیزەکیدا ناکەلن

بزنا بەلە نەیا خو دڤەشێریت نە یا هاڤالا خو

بزنا کلک رویتە، نەیا خو دڤەشێریت نە یا هاڤالا خو

بهارێ پەز، هاڤینێ رەز ئو زڤستانێ ئاگر وئەز

پەز بی شڤان نابیت، کەر بێ بەران نابیت

من ئەڤ پەزا ڤەکوشتی ژبەر ڤێ مێلاکێ

کارکێ ل کوزە یان (قلوزە )

کارکێ گوری، چو سەرێ ملێ نری

مالێ پر، هاتە سەر گیسکێ کر

نێرگزێ، حەیاسزێ، نە هێلا بزن بزێ

نەشیت شاخێت دو بزنا ژێک ڤەکەت

پاشی وەرە پەزێ من برکە

وەک پەزێ بێ شڤان

وەکی میها بێ ئەلەمە. 

هەکە نیری نەبن ل ناڤ بزنی، دێ بیژنە کویرا بەلنباز

بزنا بەز بەزوک وبزنا لەنگەروک، پێگڤە دگەهنە هەڤشی

ئەگەر ئەجەلا بزنێ هات، نانێ شڤانی دخوت 

پشیک:: القطة : Cat  

ناڤ: پشیک یان کتک. پشیکا یان کتکا مێ یان یا نێر. ئەگەر کتک گەلەک مازن وقەلەو بو دبێژنێ: گیڤر. بو زمانێ بچیکا 

کورد دبێژن: پشێ ،پش یان پشولە

تێشک: تێشکێت پشیکا. تێشکێت کتکا.

دەنگ: نەو نەو. نەوین یان مییەو مییەو، مەوین یان میر میر،. بو یێ نێر دبێژن: یێت نرێت، نرین

خارن: گوشت وهەستیک، ماست وشیر ئو هەمی جورێت خارنێ ییت ژبەر خێزانێ دمینیت.

کار: زیرەڤانیا مالێ دکەت ژ گیانەوەرێت خراب وەک: جرد ومشکا، کێزک وخشوکا. ئو یاری کەرە دگەل ئەندامێت خێزانێ 

ب تایبەت دگەل زاروکا.

نڤستن: ل مالێ دنڤیت دگەل خێزانێ.

پیساتێ: دبێژنێ گیێ پشیکێ یان ریتنا کتکێ یان پیساتیا پشیکێ

هاژوتن: دەما خودانا یان زاروکا دڤێت پشیکێ بکەنە دەر دبێژن: کتە کتە

راوستان: دەما دڤێت براوستینیت دبێژتێ: پش پش پشێ نینو

گازیکرن: ئەو گاڤا کتک بەرزەدبیت یان باژێلەتبیت گازی دکەنێ: پشێ پشی یان مییەو مییەو

ئازا: دەما کتکێ زیان کر یان کارێ خراب کر دراستا بچیکادا ل مالێ وەک لەقا یان پەنجا دێ هێتە گرتن ئو دبنە جهەکێ 

دویر ئو دێ ل وێرێ بەردەن. ئو زوربەی جارا دزڤریتە ڤە ئو ئەڤ کار دو بارەدبیت دا ژێ خلاسبن.

گوتن سەر پشیک وکتکا:

کتکا چاڤ نقە

تو کتکا حەفت رحی 

کتکا دماشێ ڤەدای

وەکی کتکێ ومشکی نە

وەکی گیڤرێ خانچی یە

کتکا شەرێ شێری دکەت  

وەکی کتکا مال ڤەگوهێزە

دارێ خو راکە کتکا دز درەڤیت

کتکا مەلیل، دوینگێ قەلەو رادکێشیت

گوتنە پشیکێ گیێ تە دەرمانە ئینا ئاخ رادا سەر.

کتک نە ل مالە، دەهواتا ( دەورانا) مشکانە

دنیا گژە گژە خەیالا (هزرا) کتکێ هەر ژژە

کتکا میرا، پێ ل زنجیرا، دێ بەر دەمە تە کا دترسی یان نە

کتکی چاڤ بە خالێ، مێڤانێ تە مە حەتا سەرێ سالێ

 کتکێ چاڤ بەلەکێ ، مێڤان دخوشن ب شەڤەکێ

چێل: البقرة: Cow

ناڤ: چیل مێیە ،  گا بو یێ نێرە.

تێشک: گولک یێ نێرە، مێ گولک بو یا مێ. یان مێ گانە

دەنگ: عور عور، عورێن بو چێلی. قور قور، قورین بو گایێ نێر.

کار: بو بار هەلگرتنی، بو چوتی، بو گێرا ئو هندەک کارێت دی

خارن: جەهو کا، گەلەک رەنگێت گیای ئو زور جورێت خارنێ ییت ژبەر خێزانێ دمینیت وەک پرت وچنیکێت نانی ئو بەر مایێت زادی .

ڤەرێژ: شیر، ماست، نیڤشک،دەو، گوشت، کەڤل...

جهێ نڤستنێ: کولک، کوتان، گوڤ یان ئاخیر 

پیساتێ: ریخ کو دبیتە سەر گین بو سوتنێ

بهنڤەدان: مەخل دبیت ل بن سیبەرا یان ل بەر رەخێت ئاڤێ

هاژوتن: دەما خودانی یان گاڤانی بڤێت چێل وگا وگولا ب هاژوت لێ دخوریت بدەنگەکی بلند

راوستان:  ل راوستانێ ژی هەر لێ خورینە ئو بەر زڤرینە ئو داکرنە

ئازا: ئەڤ رەنگە گیانەوەر ناهێنە ئازاکرن ب چ رەنگا، یان دهێتە سەرژێکرن یان فروتن چ کت یان کوم.

گوتن سەر جێل وگول وگا: 

زینێ ل چێلێ کری

ما گا دکەت ئو گا دخوت

چێلەکا ترو، گارانەکێ ترودکەت

ما تو گایێ شەرمەخی

گایێ پیر رابو لەیزوکێ

گاران گولکانێ یە

جێل مر دەو بریا

چێلا شەرابیا

چار گاڤا چێلێ یە

چیلێ بینە دەو هەیە

خەتا خار ژگایێ پیرە

یێ ل هیڤیا فریێ گای

ژگای گوه نیشادا

ما تو گایێ بوغەیێ، چێلا دهینیە کەل

وەکی گایێ ب شاخاڤە هەلاویستی

ما تو جونەگایێ ل بەر پشت گری

هەر بلیرێ بن (بو) گوهی گای بێژە

پاریەکێ خوەش، بەدەل گایەکێ رەش

وەکی گایێ ژ گێرێ بەردای

تەبەقا نانی ب بچیکا، کادینا کایێ ب گولکا

خودان ودز بونە ئیک، گا ژکولەکێ دەر ئێخست

هەکە شاخ ل گای نەهێن ل نک وی هەر گولکە

دور چیلێ وچالێ زڤری کەفتە چالێ

مریشک: الدجاجة : Hen

ناڤ: یا مێ مریشکە، یێ نێر دیکلە یان کەلەشێر. بو زاروکان: تتێ یان توتێ

تێشک: مرێشک خەرزی دکەت، ئەو خەرز دبنە هێک، وان هێکا دانن بن مریشکا کورک دبنە چیچەلوک. دەما مازن بیت یێ 

نێر دبێژنێ دیکلک ئو یا مێ مامرک.

دەنگ: قد قد یان قد قدیشک دەنگێ مریشکێ یە، دەنگ وبانگێ دیکل قیق قیقە. ئو چیپ چیپ یێ چیچەلوکانە.

لیس: دەما دبیتە شەڤ دهینە داکرن بو لیسی ل کوتانا، ل کولکا یان ل گوڤا.

خارن: ب دمێ خو دچەرن سەر جوک وگیفکا ئو ل مال تومکی دەنێ دگەل چەند بەرمایێت زادی.

ڤەرێژ: هێک، گوشت ئو پەر

کورک بون: دەما مریشک کورک دبیت هژمارەکا هێکێت نوی دانن ل بن دا ببن چیچەلوک.

هاژوتن: هەکە ژ لیسی بینە دەر یان ژرەخ ودورا بکەنە دەردبێژنێ: کش کش یان کشە

گازیکرن: دبێژنێ: تتی تتی یان تتو تتو

داکرن: وەختێ دەمێ لیسی دهێت، دبێژن: مال مال

پیساتی: گوی مریشک یان پیقا مریشک و دیکلا. ئو ئەڤە یا باشە بو بیستانا وەک زبل.

 گوتن سەر دیکل ومریشکا:

هێکا دیکلی یە

نە دیکلە بانگ بدەت، نە مریشکە هێکا بکەت

یێ چویە بەحشتا دیکل ومریشکا

کورێت من پرسیارا دیکلی ب کەن

دیکلێ روژەکێ بە، نەکو مریشکا سالەکێ

تومکی ل حەردەکی دخوت یو هێکا ل عەردەکی دی دکەت

مریشک هێکا دکەت، بری ف دیکلی دکەڤن

های دم شینکێ تو گرتی یو

دزێ دیکل دپازلێدا

کەو: الحجل: Partridge

تەرز وجۆر: کەو: کەوێ نێرە. یا مێ دبێژنێ: مێکەوک، تێشک: تێشکێت کەوا یان فەرخێت کەوا

ئاستێت ژیانا کەوی:هێک، پەڤلوژان، تێشکەوک، فەرخ، شەهبێچ یان حەولە، قەرت

دەنگ: قەب قەب، قەبین

ژلاێ دەنگی ڤە: تەحلک، تەحلکێ قوبە، لال، لالێ عەجەمی، لالێ ترتری

جهی ژیانێ: ل ناڤ پیش وپەوانان، ل سەرێت گر وملان، ل رەخێت چیان، ل ناڤ گێژە بەرا و ل تەنشێت بەتەنان.

تومک: ئەو تشتێت بەر هەڤ ل ئاقاری، یێت تەیر وتەوال دخون

هژمار: هەکە کێم بن دهێنە هژمارتن، سێ کەون ،بیست کەون،ئەگەر زوربن دبێژن: برەکا کەوان یان رەڤەکا کەوان

ڤەرێژ: گوشتێ کەوی دهێتە خارن

دەما کەو دهێتە گرتن ب ساخی کەوگیرڤان وان کەهی دکەن. ل وی دەمی دبیتە کەوێ نێچیرێ یان یێ راڤێ. ئانگو کەوێ رەبات

راڤ ونێچیر: ئەوێ دچیتە نێچیرا کەوان دبێژنێ: کەوگیرڤان، چ ب چەکێ ئاگری یان داڤان دئێخنە درێکا واندا

کەوگیرڤان: کەوێت خۆ فێری شەری دکەن، ودبەنە مەیدانکێ یان ل هندەک جهێت تایبەت ڤان کەوان لێک دئێخن ب مەرج وشەرت وشریت وئەڤە یا بویە وەکی یاریەکا دیروکی دناڤ مللەتێ کورداندا

گوتن سەر کەوی

ئاگر بەربو ئێکی، یێ دی کەوێ خو ل بەر قەلاند

ئەز نە کەوێ داڤا تە مە 

ئەو کەوێ نێچیرێ یە

پرێ ل کەوی دهاڤێتە ئاڤێ

جەندی خورتە وەک کەوی رەباد

دبێژی کەوێ رەباتە

دزێ کەو دپاخلێدا

دونیا خر دوژمنێت کەوینە

 سەحکێ چەندێ کەو بژێرە

کەو ب پەرڤە چو دەڤی دا

کەو ف داری کەت 

کەوێ ترتری یی کەو کێشە

گوتنە کەوی: کی ژوارێ خوشە. گوت: وارێ ئەز لێ بویمە فەرخ

هەمێ نەیارێت کەوینە، ئو کەو ب خوژی نەیارێ سەرێ خویە 

یێ قەبا دخازیت

ئەو گیانەور وبالندێت ژوری ژهەمیا پتر جهێ خو یێت کرن ناڤ ژیانا مللەتێ کوردا ئو دگەل هندەکێت دی کو پلا وان کێم ترە ژ ئەڤێت دی ئەوێت مە سەر نڤێسی، داخازا من ئەوە هوین سودێ ژێ وەرگرن. 

 ١١-١-٢٠١٧دهوک ئەحمەد عەلی