رێزمان

زمانێ بچیکان

دەما بچیکی ساڤا دەست ب ئاخفتنێ کر، دەیک وباب وئەو کەسێت ل رەخ ودورا هەولدەن دا کو وی فێری زمانێ دایکێ بکەن برەنگەکێ راست ودرست. ئەڤە د هێتە کرن ژلایێ زوربەی خێزاناڤە ، بەرو ڤاژی هندەکێت دی بزمانەکێ زاروکیێ د گەل بچیکی د ئاخڤن کو ئەو رەنگە گوتن وپەیڤ یێ بکارهاتن بەس بو وان دا کو بشێن فەرمانێت وان ب جهبینن بشیوەکێ سانەهی. چنکی بەیڤا رەسەن د گەل بچیکی ل ڤی دەمێ زویێ ودەست پێکی نە گەلەکا ئاسانە ، ژ بەر ڤێ چەندێ دەیباب گەلەک ئیزایێ پێڤەدبەن دا چارەسەریا فەرمانێت وان ب کەن. ژ بەر ڤاڤ یەگەرا ب زمانێ زاروکیێ دگەل وان د ئاخڤن وب کاردهینن.

ئەڤە پەڤێت دەیبابا نە د گەل زاروکا ل دەست پێکا ژیانێ :

1. ئوفە ، عەمێ ( خارن وزاد ) وەرە ئوفێ بخو. عەمێ بخو.

2. بڤ ،بڤە ، ئوڤەیە ( هشیاربە ، مەترسییە ) وەنەکە بڤە یە.

3. ئەلایێ ،لایێ ( نڤستن ، بنڤە ) ئلایێ بکە. لایێ لایێ داوو.

4. کخ ، کخە، تخە ( پیسە ، دەربێخە ) پاڤێ کخەیە.

5. هش ، هشە ( هژبە ، بێ دەنگ بە ) کورو هشە.

6. چز ، چزکە ( میزتن ، ب میزە ) چزێ بکە.

7. عەعە ( رویتن ، بری ) عەعێ کە ڤێری.

8. توتی ، توتیکە ( روینە ، راوستە ) توتی کە ڤێری.

9. وەستێ ( هلوڤە ، راوستە ، رابە ژپێرڤە ) وەستێ بکە.

10. چەچ (دەست ) چەچێ خو بینە.

11. پەپ ( پێ ،پێیە ) وەرە پەپا.

12. عوتە ( ب قوتە ، لێبدە ) وی عوتە.

13. پشە ، پشێ ( پشیکە ، کتکە ) ئەڤە پشێ یە.

14. عەووک (سەیە ، سەکە ) هەرە عەووکی.

15. دندێ ( هنارە ... ) دندێ عەم.

16. چیچێ ( چویچک ، ئەی تەوال ) بو تە چیچێ.

17. عوعێ ،تیتێ ( ترمبێل ) دا بچینە عوعێ.

18. توتێ ( نان ، نانە ) بو تە توتێ.

19. چچی ، مەمە ( مەمک ،چچک ) چچی بخو.

20. کاس (کراسە ، جلکن ) کا کاسێ خو بینە.

21. فن ،فنە ( دفن ) کا فنا تە.

22. بد ، بدو ( یێ میزتنێ ) بدێ خو دەبێخە.

23. عین ( قوینە ) عینێ عەعە کە.

24. قیق ( چنگە د گەل بچیکی ) قیق ، قیق.

25. نز،نزە ( دەنگێ گریێ یە ) نز نزێ نەکە.

26. بەعێ ، بەعوک ( میهو پەزن ) واهە بەعێ یە.

27. بزێ ، بزو ( خویشک و برانە ) کا بزێ. ئەڤە بزویە.

28. دەدێ ،دەدو ( دایک ) دەدێ هات.

29. بەبە ( باب ) ئەڤە بەبەیە.

30. مەچێ ( ماچ ) کا مەچێ ب دەمن.

31. ئەح ، ئەحە ( قوتان ، لێدان ) تە ئەحەکەم.

32. پەپێ ، پەپە ( پێلاڤ ) هەرە پەپا خو بینە.

33. قاقە ، قاقا ( چەرەز، توڤک ) قاقا عەم.

34. خن ، خنە ( کلمیش ) کا دا خناتە پاقژکەم.

35. شوشو ( کەر، دەوار ) وێهە شوشو یە.

36. شوشی ( شویشتن ) وەرە دا سەرە تە شوشی کەم.

37. ژژە ،ژژێ ( گوشت ) وەرە ژژێ عەم.

38. قچ ،قچی ( شکەست ) سەرێ تە قچی بو.

39. پەح ( خلاس ، نەما ) شیر پەحبو.

40. پر ( فری ، چو ) چیچێ پر.

ئەڤ پەیڤ وئاخفتنە دههێنە گوهارتن د گەل ئەڤێت رەسن ورەوان دەما زاروک گەورە وفەرمودەدبیت ئو دهینە ژبیرکرن د کارهینانێ دا.

١٨ / ٨ /٢٠١٦ دهوک

نفرین (نەفرەت ) : curse : اللعنة

نفرینێ جهێ خو یێ کرتی دزمانێ کوردیدا چنکی مللەتێ کورد ژ هەمی مللەتێت دی زورداری پترتر یا کەتیە سەر، ژ بەر ڤێ چەندێ ئەم د بینین زمانێ مە یێ پرە ژ نفرینا و ب گەلەک رەنگ و جورا یا هاتیە لێکدان ودارژتن. زمانی مە مفایەکێ باش یێ ژێ وەرگرتی.

رامانا پەیڤا نفرین دچەند فەرهەنگێت زمانێ بیانیدا بەرانبەری زمانێ مە یێ کوردی بشیوەکێ گشتی:

دەما دهێت وەک ناڤ :

١. ( داخازەکە یان گازیەکا بو خرابیێ یان تارێتەک بکەفتە سەر ئێکی یان ل سەر تشتەکی چ بتابەت یان ب گشتی ) ئەڤ خرابی یان ئەڤ تارێتا دهێت هەر وەکی بەرسڤا ڤێ داخازێ یە.

٢. ئەگەرا خرابیی یە.

٣. پەیڤەک یان بێژەکا پیسە، پەیڤەکا سویندێ یە.

٤. لومەیە، رەخنەیە یان لەعنەتە.

دەما دهێت وەک کاری :

١. داخازکرنا خرابیێ یان تارێتەکێ بکەفتە سەر ئێکی، لەعنەت بارینە.

٢. سویند خارنە ل سەر ئێکی.

٣. ئینانا خرابی یە دا هندەک تویشێ وێ ببن.

٤. پەییڤینا نفرین وسویندی یە.

ئەڤە هندەک رامانێت دینە ل سەر پەیڤا ( نفرین ):

١. بێژەکا کەربێ یە، تورەبونێ یە، حێبەتییە، شاش بونە، سویندە.

a. تو نەمینی

b. خودێ کوژتی

c. کێ ژی کورتە، ئەڤ سێنیکە شکاندی یە؟

d. جارەکا دی ئەڤ مال وێرانە هاتن

e. ئەز دێ تە نێڤ رح کەم

٢. داخازا ژ هندەک پیڤەهاتیێت نەپەنی، دا ئێشاندنێ بینتە سەر کەسکێ تایبەت یان گشت.

a. یا غەوس تو دەڤێ وی خارکە

b. خوزی خودێ تەرگێ ل چەمێت وان بارینیت

٣. ئەو ئێشاندن ژوێ ڤەرێژێ یە یا دهێت ژوێ داخازا هاتیە کرن ژوان پیڤەهاتیێت نهینی.

a. هەوە دێت چەوا خانیێ وان هەرفت

b. چەوا نفرینا من ئەو دبانیدا ئێخست

٤. ئەو تشتە ئەون یێت دبیتە ئەگەر بو ئینانا ئاریشێت خراب ومەزن.

a. تەرشێ وان گورگی خار

b. ئاگر ف مالا وان کەت

٥. ئاخڤتنەکا لێکدایە یا ڤێ لەعنەتێ دهینیت.

a. وەکی من نفرین کری حەتا نوکە شوی نەکریە

b. کەتە قورنەتی ژهەردو پیا سەقەت بو

٦. جڤینەکە لسەر ئێکی ب هندەک پەیڤێت پیس وتوند برەنگێ سویندێ.

a. یێ وەکی سا دژیت

b. گور بە گور بچییت

٧. لێکداناکا بێژەێێت هیڤیێ نە بوئینانا ئاستەنگ وئاتەف وقەیرانا دا ب کەڤنە سەر ئێکی یان گەلەکا.

a. دزیکەر بکەڤنە خانیێ وی

b. کانیا ئاڤێ ل وان حژببیت

٨. داخازەکا ژدلە بو ب سەر ئینانا مال وێرانیێ یان برینداریێ یان تارێتەک بێتە سەر ئێکی یان هندەکا.

a. مالا تە ب سوژیت

b. خوزی دیوارک سەر تەدا بێت

c. گوندێ هەوە وێرانبیت

٩. سویندە دگەل خەبەروجڤینا.

a. دەڤێ تە ب چیتە پاتکێ

b. من داخازە تو هەرێ برسی بی

١٠. هاوار وگازی وخوزی یە ژنزمی بو بلندی بو بجهئینانا ئەوا وی حەز کری ئەوا وی دڤێت بو ب هێنە کرن.

a. خودێ تو ماڤێ من ژ وی بستینی

b. ئزرائیل رحا تە ب هەلکێشیت

c. یا رەب تو چاڤا لێ حوتم کەی

نفرین د هێتە لێکدان وگوتن ب گەلەک رەنگا، نفرین د هیتە لێ کرن بو هەمی کەسا ، خودانێ نفرینێ ژێ دشێت ل خو بکەت. ئەڤێت ژێری چەند نمونێت دەست پێکێنە بو رستا نفرینێ:

1) من نفرینا کری ....

2) ئەز دێ نفرینێ کەم ...

3) دێ نفرینا ل تە بارینم ...

4) بکەم نفرینا ل هەوە ...

5) ئەز دێ نفرینێ ل خو کەم ...

درێزمانیدا بڤان رەنگا رستا نفرینێ دهێتە گوتن ئو لێکدان ب گەلەک جورا بو نمونە :

ئەڤ نفرینە نمونەکە :

نفرینا نوکە یا دەمل دەست : ئەز نفرینێ دکەم ، تونفرینێ دکەی ، ئەو نفرینێ دکەت ، ئەم نفرینێ دکەین ، ئەوان نفرین کر.

دەمێ رابردو ئەوا چوی : من نفرین کربو، تە نفرین کربو، وی یان وێ نفرین کربو، مە نفرین کربو، وان نفرین کربو.

دەمێ داهاتو یان دەمێ دهێت : ئەز دێ نفرینێ کەم، تو دێ نفرینێ کەی، ئەو دێ نفرینێ کەت، ئەم دێ نفرینێ کەین، ئەوان دێ نفرینێ کەن.

ژ بەرڤێ ئەگەرێ ئەزڤان نمونا دەمە بەر چاڤکرن دا سود ژێ بهێتە وەلگرتن.

ئەڤ گەلەک رەنگ وجورێت نفرینا زور دمشنە ودبەلاڤن دناڤ مللەتی مەیێ کوردا ئو دهاتینە لێکدان چنکی زورداریەکا مەزن یا کەفتییە سەر ژکەڤندا حەتا نوکە، ئەڤە چەند نمونەنە بو رونکرنا ڤی بابەتێ گرنگ:

١. ئاگر بەر بیتە مالا تە.

٢. پشتا تە بشکێت.

٣. دەرد بو هەبیت دەرمان نەبیت.

٤. ئاڤ هەوە ببەت.

٥. نەهنگ تە بخون.

٦. مار بتەڤەدەت.

٧. یا خودێ تو مرنێ بو بینی.

٨. خوزی تو ژنێ ل بەر خو ڤە نە نڤینی.

٩. گورگ ب کەڤتە تەرشێ هەوە.

١٠. بچی ڤێ وەغەرێ ئو نەزڤریە ڤە.

ژبەر وان ئەگرێت ژوری ئەم دشێین ڤان چەند ڤەرێژا دەینە بەر چاڤ دا سود ژێ ب هێتە وەرگرتن:

1) گەلەک نفرین کرن نە سالوقدانێت چاکانە، چ ئەو نفرین بو کەسەکێ هەژیێ وی نفرینی بیت یان نە، یان بو گیانەوەرەکی بیت یان تشتەکی بیت.

2) یا درستە مروڤ نفرینا بکەت ل وان کەسێت خراب وزوردار وپیس.

3) یا دجهێ خودا یایە نفرین ب هێنە کرن ل وان مروڤێت ژرێکا خودێ دەردکەڤتین.

4) لاڤ زور چێترە بو ڤان کەسا ژنفریێ.

چنکی نفرین وەکی ئەز دبینم تیرەکا دو چقە ، جار بنک وان ڤە دچیت یان دهێتە هێڤە هەر ب خودانی دکەڤیت، ئو زور کەرب وکینیێ پەیدا دکەت دناڤ جڤاکی، ژبەر ڤێ چەندێ یا هەژی یە مروڤ هندی بشێت خو دویرکەت ژ ڤی رەنگێ ئاخڤتن وگوتنا. من وەرن ئەگەر هەمی نفرین قەبیل بانە کەس نە دما سەر ڤێ جیهانێ.

ل دویماهیا ڤێ بابەتی دێ ڤێ تێبینێ دەمە بەرچاڤ بوخویندەڤانێت هێژا، نفرین جورەکە ژ تور وکەلپورێ کوردیێ کەڤن، زور پەیڤ وبێژەیێت پەتی ورەسن ورەوان یێت هاتینە پارازتن ژ بەرزەبینێ.

٧ / ٨ / ٢٠١٦ دهوکئە - حمەد عەلی

جڤین وخەبەر دگەل پەیڤێت سەقەت وپیس دزمانێ کوردیدا

ئەم شین بێژن کو چ زمان نینن پەیڤ دبیانی نە ستاندبن وحەواندبن. ئەگەر ژی دزورن بو ڤێ چەندێ: نک ڤە بونا مللەتا ب رەخ ئێک ڤە، ب رێکا ئایینی، بازرگانی، رەوشەنبیری، ژن ئینانا جڤاکی ئو شەر وجەنگا ئو گەلەک رێکێت دی. ب ڤان رێکان هەمیا پەیڤ وگوتن وبێژێت دبیانی جهێ خو یێ کری دناڤ زمانێدا. زوربەی ڤان پەیڤا یێ دهاتین ژلایێ تورک وعەجەما وعەرەبا ژبەر وان ئەگەرێت مە دیارکری ل ژوری. ئو هەر وەسا مە ژی یێت داینە دەر وجیرانا حەتا رادەکی. ئەڤە ب رەنگەکێ گشتی ڤە.

من لڤێرێ دڤێ فەرهەنگوکا ژێری ئەو پەیڤێت سەقەت وپیس ئەوێت دهاتین دناڤ زمانێ کوردیدا بشێوێ جڤینا، زور

ژوان یێت مەنە ئو هندەک یێت بیانی نە، دێ دەمە بەر چاڤێت هەوە دگەل واتا درست ئو ژبەر چێ وات ورامانا وان

هاتیە ڤەگهوازتن ئو واتەکا نوی ژێ پەیدابویە. ل پێشیێ جهێ لێ بورینێ دکەم ئەگەر چەند پەیڤ ژوان نە هندێت

برەوشتبن، بەس زمان ودیف چونا بابەتی ئەڤێ نزانیت دڤێت خر پەیڤ ب هێنە خر ڤەکرن وپێش چاڤ کرن وشروڤەکرن

ب رەنگەکێ راست ودرست ئو ب شێوەکێ زمانی وزانستی.

رستا وان پەیڤێت سەقەت وپیس وچەپەل:

سەرسەری: ئەو کەسە یێ بێ رەوشت و ئەدەبسز، زوربەی ژیانا خو دبەت ل کولانا. ب تورکی، ئەو کەسە یێ بەتال وبێ کار، بئارامێ واتا وێ دەلالە.

رست: ئەز دبێژم چ سەرسەریا پێ ل تە نە داناینە. تویشێ وی نە بە مروڤەکێ سەرسەری یە.

سێبەندی: سویتار. مروڤەکێ نەقەدە وخرابە حەژ ئاریشا وتاوانا دکەت. دەما دهات گرتن دزیندانێدا هەر دو پێت وی دگەل دەستەکی بەند دکرن دا ل وێرێ ژی زور بزاڤێ وخرابیا نە کەت. هەکە ئێکی گوتە مروڤەکی تو یێ سێبەندی ئانکو تو یێ پیچی وبکێر نەهاتیێ.

رست: ژێ بگەرە دەستا ژی بەردە مروڤەکێ سێبەندی یە.

سەختەچی: سەختە، فەند، فێڵ، حیلە. بتورکی وفارسی ژی هەر ب ڤان وات ورامانا یە.

رست: ئەو کەسە سەختەچی یە. کارێ وێ سەختە نە.

قەشمەر: بو وی کەسێ دهێتە گوتن یێ، غەشیم ونەزان وبێ مەژی ونە تێ گەهشتی. ئەو کەسە یێ ب ساناهی دهێتە خاپاندن. بفارسی هەر ڤێ واتێ دەت.

گوتن: ها وان تو کریە قەشمەر ودانایە وێرێ. تو بویە قەشمەر.

توتی: ژلایێ دایێ ڤە دهێتە گوتن بو زاروکێ وێ دا بریت، ئانکو ریتنە، گویە. دبیتە جڤین وخەبەر ئەگەر بو ئێکێ مەزن هاتە گوتن.

گوتن: توتی وێری ودەینەکە. یان تو ناچی توتی کەیە بن خو.

ئەدەبسز: مروڤەکێ بێ ئەدەب وتارێت وبێ رەوشتە. ئەو کەسە یێ خو توشێ ژنک وکچکا دکەت. چ بئاخڤتنێ یان بدەستان.

گوتن: گەنگی دێ ل خو زڤری. ما دێ هەر مینی ئەدەبسەز وەکی بەرێ.

پشت: یا هاتی ژپشتا مروڤی. دهێتە گوتن بو ژنک ومێرکا. ئەوێن حەژ پیچاتیێ دکەن.

بفارسی، کەسەکێ پیسە، چەپەلە، ئو قرێژی یە.

رست: ئەز گەل پشتا نا ئاخڤم. تو قەحبەکا پشتی.

گورگەمیش: مروڤەکێ کولافی، یێ بێ نەفس، چێ تشتێ دهێتە بەر دخوت برەنگەکێ کرێت بێ تورە ورەوشت.

رست: ما تو گورگەمیشی، تە زاد نە دیتیە تو وەسا دخوی.

زەقنەبیت: دهێتە گوتن بارا پتر سەر زاد خارنێ. دبێژن دارەکا هەی ل ئاقاری ئەگەر چقەک ژێ هاتە شکاندن یان برین ئاڤەکا سپی ژێ دەر دکەڤیت وەک شیری یە، یێ تەعلە، چیێ ڤەخوت عێلنجی دهێنێ ودلێ وی رادبیت، ئو زک لێ دچیت ئەگەر نە بەن نوژداری دمریت.

زەقنین: بوخارنێ وڤەخارنێ دهێت ل دەمێ تورەبونێ ژئێکی مەرەم پێ ئەوە خوشیێ پێ نەبەت.

زەقنەبیت: زەقنەبویت: دهێت بو عەرەقێ ژی

دبێت هاتبیت ژپەیڤێت عەرەبی: (ذق الموت ) ( زەقنەبوت )

بزەقنە: بژەهرە: بزکونە: بکەرفە

زەقنەبوتێ دخوت یان ڤەدخوت

دزەقنیت: درەشاڤیت

رست: پێلە بخوین، تە ل مەکرە زەقنەبیت. های تە زەقنەبیت خار یو.

هتلی: جڤین وخەبەرە بو وی کەسی دهێتە گوتن یێ کو بێ سەر وکولانی ئو بێ کار وشول وەک سویتارا ل جهێت خراب دگەریێت.

رست: تە ژیانا خو یا بری وەکی هتلیا ل کولانا. هژبە هتلی نە ئاخڤە.

دەجال: دگالا، بئارامی درەوینە وفێلبازە. ئو ب کوردی ژی هەر ب ڤێ واتێ دهێت. ئو ب عەرەبی ئەو کەسە یێ راستی دناڤ درەو وچەپیێ دا دبەت، ئو بەرزە دکەت.

رست: درەوینو، فێلبازو تو دێ سەرێ داجالی کێشی. ما تو دەجالی.

تەرەس: جڤین وخەبەرە. کیماسی یە بو وی کەسی یێ دبێژنێ. واتا وێ گەوادە.

رست: نە چنە نک وی کەسی چنکی تەرەسە. خو تێکەلێ وی نە کەن تەرەسە.

حیز: بو ژن ومێرکا دهێتە گوتن. ئەو کەسەن یێت بێ غیرەت ونامیس. چاڤ لدەرن وخو فروشن.

رست: دزێ دا، حیزێ دا، بەس بی نەفسێ نە دا. قەحبە ب گانەکێ حیزنابیت.

قەحبە: ژنکا پیچ وحیزە. نەیا پاقژە.

رست: ئەو وەکی قەحبا کیرێ رویس دیتی.

زەعتیت: کورکێ زاروک وبچیکە. ئەڤە جڤینە بو وی کەسی یێ خو نە راگریت وبهای نەدە تە خو ئو خو دهینیت بەرامبەرێ بچیکا.

رست: دگەل نە ئاخڤە مروڤەکێ زەعتیتە. کا تو ناچی زەعتیتو.

کەلەچیە: جهێ پیچاتی وخرابی یە.

رست: مالا خو یا وەلێ کری شبتی کەلەچیێ.

مریشو: ئەو جهە یێ مریا لێ دشون. دهێتە گوتن بو وان کەسان یێ خو بنک مالا خودانێ مری ڤە دبەن بو زاد خارنێ یان جلگا بدەنێ. کو دبێژنە وان لەگام ئانکو ئەوێت لوقمێت زادی دخون ودکەرفن ل تازیا.

رست: ئەوێت دهەنێ مریشونە.

دەبەنگ: دەپێ داری یێ ئەوێ رەق وهشک. ئەو مروڤە یێ نەزان ونەتێگەهشتی، ئو یێ شاش وگوهشی.

رست: ما تو دەبەنگی، خو نا لڤینی و بزاڤێ ناکەی.

ئەڤە چەند پەیڤ وبێژەنە ئەوێت ئەم کورد ب کار دهینن ناڤ ئاخڤتن وگوتنێت خودا:

جاڤجەنگ: بارا پتر دهێتە گوتن بو ژنکا، ئەوێت پر گر وحنێر. فەند وفێل ل نک وان هەبن.

رست: ئەو ژنکەکا جاڤجەنگە. بەسە ما تو ژ ڤان جاڤجەنگیا ڤەنابی.

سیقلبوق: دهێتە گوتن بو ژنکا، ئەوێت دەڤ بەردای، یان سەر بەردای یێت دەق شکین وپر ئاخڤتنێت بێ نەرخ وبها.

رست: چ ژنکەکا سیقلبوقە. کی دشیتە وێ سیقلبوقێ.

فیچوسک: بو ژن ومێرا دهێتە گوتن. ئەو کەسێن یێت تورەهان وچنە. چێ بهایێ خو نە ل دەف هەمیا. ئاخڤتنا وان کەس پیتێ پێناکەن یا بێ مفایە ل دەف وان.

رست: تو مروڤەکێ فیچوسکی. کا ژوێ فیچوسکێ ب گەرن گەل نەئاخڤن.

بالولی: بو ژنکا پیج ونە یا پاقژ ئەوا چاڤ ل دەر.

رست: هژبە نا ئاخڤە بالولیێ. تو ژنکەکا بالولی.

لێبوک: پربێژ وزێدە ئاخڤتن. ئەو کەسن یێت بزار خەلکی ڤە دکەن. خو دکەنە پێترانک.

رست: ما تو لێبوکی. خو نە کە لیبوک ناڤ خەلکیدا.

قوزلقورت: هەر دو پەیڤ تورکینە: قوزل سورێ گەور ئو قورت گورگە. دبیتە گورگێ گەور. ئەڤە نەقل ناڤە بو زورداریا تورکا ل سەر کوردا دکەڤندا وحەتا نوکە. نە زادە وەکی زور بکاردهینن ودبێژن:

رست: قوزلقورتێ بخو. بەلێ یا درست دبێژن: قوزلقورتێ تو گرتی یان قوزلقورت بێتە تە. ئانکو دوژمنێ تورک بیتە تە.

قەنەقین: دەرمانەکێ کەڤنە زورێ تەعل ونەخوش بو.

رست: بلا قەنەقینێ بخوت. ما خونە قەنەقینە.

ژەهرە مار: ئەڤ جڤینە داخازا مرنێ بو وی کەسی لێ دهێتە کرن.

رست: های تە ژەهرە مار ڤەخاریو. ژەهرە مارێ ب دەنی.

قورە دەر: قور تەقنە وهەری یە ئو دەر ئەوا ژدەرڤە. ئانکو هەرە قورا ژدەرڤە بخو.

رست: قورە دەری ب دەنێ. بلا قورە دەرێ ب کەرفیت.

هلوپک: ئەز نزانم دبێت ئەڤە گیانەوەربیت دەما رەق دراوستیت بەر مروڤی. بو وی کەسی دهێتە گوتن دەما چ نەکەت ومینیت راوستیای ل بەر سینگێ مروڤی.

رست: چ وەکی هلوپکا یێ راوستیای.

هوپ هوپک: هەر وەسا ئەز دبێژم ئەڤە ژی گیانەوەر بیت دەما رەق دراوستیت بەرمروڤی. بو وی کەسی دهێتە گوتن دەما چ نەکەت ومینیت راوستیای ل بەر سینگێ مروڤی.

رست: مامو ما تو هوپ هوپکی ل وێرێ مای.

سلاپندک: ئەڤە بالندەیە. جڤینە بو وی کەسێ وە دبێژنی ئو کێماسی یە.

رست: ما تو سلاپندکی کەتیە وێرێ.

گەمشو: بو وێ دهێتە گوتن یێ سست وخاڤ، خوش برێڤە نەچیت، گرانە ل چونا خو، چونا وێ وەک گامێشا یە. ئەڤە خەبەرە کو تو نەیێ زیرەک وزیخی.

رست: دێ برێ ڤە وەرە گەمشو. تو چەندێ گەمشویێ.

شەمبلول: بارا پتر ئەڤە دهێتە لێدان بو زاروکا ئەوێت دچن ودکەڤن ل دەست پێکا رێڤە چونێ.

رست: رابە پیا شەمبلولو. ئەڤ کورە چەندێ شەمبلولە.

کنجروک: جلکێت دریای نە. ئەوێت پاتەکری. ئانکو تو یێ هەژار وفەقیری. کێماسی یە بو وی یێ ئەڤە بو دهێتە گوتن.

رست: چ یێ کنجروکە. سەحکە کنجروکێت خو.

چڤێل: چ ژن یان مێربیت ئەو کەسێت ئەزمان پیس. ب حەمەقی دئاخڤن.

رست: چ مروڤەکێ چڤێلە. تە چڤێلی یا ژدنیایێ خلاسکری.

خێری : چنە یان تورەهات ئو بی بها. ئەو کەسێ شویشتی ژهەمی رەوشتا.

رست: تو مروڤەکێ خێری. ئەو کەسە چەندێ خێری یە.

سویتار: ئەو کەسە یێ ل چ جها نا تەبتێت، بێ کار وئارمانج. بێ مال وحال.

رست: دێ بیە سویتار ل کولانا. کورێ وی یێ بو یە سویتار.

چەپەڵ: پیس وقرێژی. ئەو کەسە یێ هەرمی دخارن وڤەخارنێت خودا.

رست: تو مروڤەکی چەپەلی. تو چەند زادی چەپەل دخوی.

شوشتی: یێ بێ رەوشت وئەدەب. ج تشت نینن نەکەت.

رست: ژی بگەرە مروڤەکێ شویشتی یە.

زنخ: پیس وگەنی. خودان رەوشێت چەپەل.

رست: تو ژنکەکا زنخی. نە چە ناڤ مروڤا چنکی تو یێ زنخی.

تورەهات: چنە وپیچ. ب کێر چ ناهێت. خێری وشویشتی یە.

رست: تو مروڤەکێ تورەهاتی. من کەس نەدیت یە ژتە تورەهاتر.

تەشقەلچی: سەختەچی. ئەو کەسە یێ ب فەند وفێل ئو کارێ وی خاپاندنا خەلکی یە.

رست: کاری دگەل وی نەکە مروڤەکێ تەشقەلچی یە.

شەبلە شتاح : ئەو مروڤە یێ ب کەلەخ ودرێژ.

رست: چ شەبلەشتاحە دڤی دەری ناچیت.

لەوچــە: ئەزمان درێژ، ئاخڤتن تامسار

رست: خو کەڕکە، بەس لەوچەیێ بکە

شەلاتی : مروڤەکی بی تۆر رەوشتە، ئو ئەدبسزە

رست: ج شلاتیا چاڤل ل تە نەکرینە

مەشلەتە : شلاتی ومەشلەتە هەر دو ئێکن

رست: تو مروڤەکێ مەشلەتەیێ

کەرچوڤە: فێلێت وی وەک کەرانە، بێ رەوشتە، یێ چڤێلە

رست: خو نە کە کەرچوڤە

تەرتەرە : کار وئاخڤتنێت ڤان کەسان نە دجهدانە، نە دبنەجهن

رست: وی یێ خو کریە تەرتەرە

فەلیتە: نەیێ بنەجهە، ل چ جها نا تەبتیت، ل جهێت خراب پەیدادبیت

رست: دێ ل کیری بینی وی فەلیتەی

راخیتە : بکێر نەهاتی، مروڤەکێ پێچ، ئو تورەهات

رست: یێ بویە مروڤەکێ راخیتە

چلیز: بێ بزاڤە، گەمشویە، سەر نوخینە، ناڤ دەست وپیادا

رست: من چ مروڤێت هو چلیز نەدیتی نە

١-٦-٢٠١٧ دهوک

نان ونان پەحتن:

نان ل دەست پێکا ژیانێ حەتا نوکە ئێکەمین تشتێ خارنێ یە ل هەمی جیهانی، بنگەهکێ سەرەکی یە دگەل سفرا خارنێ ئو ب چ رەنگا ئەم نە شێین ژێ بێ باربن. هەر مللەتەک ب رەنگەکێ جودا وجێواز ژ یێ دی نانی چێ دکەت ودپێژێت. دهێتە چێکرن ژگەنم ودانا برەنگەکێ بەر فرەهو مشە ئو هندەک چێدکەن ژ جەهی وگەنم شامی.

ل نک مە کوردا نانێ تەنک ودورک دهێتە پەحتن بارا پتر ب ئاگرێ دارا د کوچکادا ب سێلێ ئو ب خانک وتیروکا. هندەک پرەمیزێ گازێ یان یی غازێ د کارد هینن بو ڤێ چەندێ. ئو هندەک سەوکێت نانی د پێژن ب تەنیرێ ئو ب هندەک رەنگێت دی.

ئەڤە چەند ناڤێت پەیڤانە ئەوێت د گەل نان پەحتنێ د هێن د کەڤندا ئو حەتا نوکە ل مالا. هەر پەیڤەکێ من رستەکا بو ئینای یان ژی گوتنەک بو نمونە دا جهێ سودێ بیت.

پەیڤێت دگەل نانی د هێن

پەیڤ رستەک یان گوتنەک

نان نانێ خو بخو بئاڤێ مننەتا خەلکی بهاڤێ

نانپێژ نانی ب دەف نانپێژێ بلا نیڤەکێ بخوت

نان وەرگێر نان وەرگێر ژنە یان مێرە

نان پەحتن نان پەحتن خوش کارە

نانخور تو نانخورکێ سفر درینی

نانفروش بابێ وی نانفروشە

ناندان ناندان چاکییە وقەنجی یە

نانێخێرێ دوهی مە نانێخێرێ دا فەقیرا

ناندەهی ناندەهی ژ هەمی کەسا ناهێت

نانەکەرا جهێ نە نانەکەرا ل ڤێرێ نینە

نانو زک ئەزێ کاردکەم ب نانوزک

نانێ رەق ئەڤی نانێ رەق ب رەشینە

نانێ تەنک نانێ تەنک گەلەکێ خوشە

نانێ هشک هندەک نانێ هشک بو مە بینە

نانێ قەلیای ئەو گەلەک حەژ نانێ قەلیای دکەت

نانێ سوتی ئەز ناخوم ئەڤی نانێ سوتی

نانێ شەوتی ئەڤ نانێ شەوتی ناهێت خوارن

نانێ کوزری کی دێ خوت ئەڤی نانێکوزری

نانێ دوهندای هەمی گاڤا نانێ دوهندای ب دەست تە ناکەڤیت

نوریانانی ئەو هەرو نوریانانی دخوت

پرتێت نانی ئەز چ لڤان پرتێت نانی بکەم

چنیکێت نانی ئەو یێ ل بەر چنیکێت نانێ خەلکی مازن بوی

بەرمایێت نانی ڤان بەرمایێت نانی بدە دەوارا

قەدێت نانی ڤان قەدێت نانی پاڤە ل بەر سەی

نازکەنان ئەز حە ژ نازکەنانێ دکەم

سەوکا قورادێ سەوکا قورادێ ب دەن بێ مرادێ

سەوکا پەنیری سەوکا پەنیری خارنا میری

سەوکا گژنیژا سەوکا گژنیژا یا ب تامە

ئار هەر وەکی ئارێ ب دوریێ دا کری

هەڤێر ئەڤ هەڤیرە دێ هێشتا ئاڤێ ڤەخوت

گرک هەمی گرکا چێکە تەمەت ئێک

گڤشک بلا هەڤیری بکەمە گڤشک

هەڤیرترش هندەک هەڤیرترشی بو من بینە

هەفکوینک پیچەکا ئاری بکە هەفکوینکی

خانک هەرە خانکی بو من بینە

سێل تو وەکی نانێ سێلێی

تیروک تیروکا خو بلندکە کتکا دز دێ خو هاڤیت

کوچک کوچکێ خو ل چ عەردا رەش ناکەن

گیزک بو من گیزکێ ئاگری بینە

نان وەرگێرک ئەڤ نان وەرگێرکە نەیا خوشە

تەستا هەڤیری هەرە ئاری بکە تەستا هەڤیری

پرەمیز پرەمیزی خوشکە دا نانی پێژین

ترار ترارێ ئاڤێ دانە دەف من

لەگەن کانێ یە لەگەنا مازن

بێژنکا ئاری بێژنکا ئاری بو من بینن

گلدکا نانی هەوە دانایە کیری گلدکا نانی

زلینکا نانی هەرە زلینکا نانی بینە

بەردەستک ڤێ بەردەستکێ بشو باش

گودادک ئەڤێ گودادکێ دانە بن خو

سێلا شاریای وەرە نانی پێژە سێلا شاریای

هلما ئاگری هلما ئاگری خو ل ناڤ چاڤێت مندا

خولیا کوچکی تو خولیا کوچکیێ

دکێل چ ئاگر د بێ دکێل نینن

تەنی تو د بێژی تەنیا سێلێ یە

تەمەدی ئاگر تەمری ڤێجا بو تەمەدی

ئاخڤتنێت کوردی ئوسالوقدانێت لەشێ مروڤی

ئەڤ رەنگە ئاخڤتن دههێنە بکارهینان دناڤ زمانێ کوردیدا دگەڵ پارچێت لەش وگیانێ مروڤی ژ سەرڤە وژناڤ دا. دهێنە لێکدان بارا پتر ژ دو پەیڤان، یا دەست پێکێ ئەو پەیڤا سەرکی یا لەشی ورەوانی یە ئو یا دی سالوقدانا وێیە. سالوقدان ناڤە یان ئالناڤە. ئەڤ ئاخڤتنە یا باشە یان یا خرابە یان پێش نیاسە بو وێ پارچا لەشی برەنگەکێ گشتی یان تایبەت. یا باش دبیتە جهێ سەربلندیێ بو وی کەسی، یا نەچاک دبیتە جهێ کێماسی وشکاندن وچکوری وپاش ڤەبرنێ. رەنگی سیێ دبیتە پێش نیاسین بو وی کەسی ئو پێ دهێتە زانین وبەرچاڤکرن دناڤ جڤاکێ دا. ئەڤ رەنگە ئاخڤتن د جێوازن ژ گوتنێت مەزنا ئو بەندێت پێشینان ئو گەلەک یێت دویرن ژ نفرین ولاڤا. ئەم دشێین بێژین ئەڤ رەنگە پەییڤین وئاخڤتن دکەڤنە دبن جورێ جڤین وخەبەرا بشێوەکی رەوشتی وتازە یا بێ دڵمان حەتا رادەکی، یا بێ کەرب وکینی. ل دیڤ زانینا من یا لاواز وچالاک دزمانێ کوردیدا ودەست ڤدانا من دناڤ تور وفلکلور وبێژەیێت زمانێ کوردیێ بەر فرەهو دەولەمەند ژ خر لایاڤە دبیتە جهێ شانازیێ بو مە هەمیا ئەم رێزێ لێ بگرین بو پێش ڤەبرنا ڤی تورێ پر بها وگران.

ئەڤەنە ئەو پارچێت لەش ورەوانی یێت پترتر ژهەمیا دهێنە بکار ئینان دناڤ ئاخڤتنێت مە دا:

سەر : سەر گێژو، سەربلندو، سەر شورو، سەرگلندو، سەر ژنکو، سەر ریتو، سەر قژەڤژو، سەر حوچو، سەر خوشو، سەر پوشو، سەر سپییو، سەر شاشو، سەر زیڤرو، سەر کوتلکو، سەر کولو، سەرکولاڤو

مەژی : مەژی هشکو، مەژی رەقو، مەژی تڤیرکو، مەژی پڕو، مەژی جییو

بری : بری قەیتانو، بری زراڤو، بری ستویرو، بری لێگداوو، بری گرێیو

ئەنی : ئەنی گرێوو، ئەنی دەقو، ئەنی حلییو، ئەنی گەشو، ئەنی پانو

چاڤ : چاڤ نیاسو، چاڤ خویسو، چاڤ چویرو، چاڤ ڤیرو، چاڤ هاڤێژو ، چاڤ حیزو، چاڤ زیقو، چاڤ بلوقو، چاڤ نقو، چاڤ زلو، چاڤ چەرینو، جاڤ حەوێلەیو، چاڤ ترەوریو، چاڤ تارییو، چاڤ کتکو، چاڤ کورەوو، چاڤ کنیشتو، چاڤ کولو، جاڤ کلو، چاڤ بالیفکو، چاڤ تەبقییو، چاڤ بەلەکو، چاڤ شینو، چاڤ رەشو، چاڤ کەسکو، چاڤ سورو.

گوه : گوه بەلو، گوه شورو، گوه کەرو، گوه گرانو، گوه سڤکو، گوه نەرمو

لام : لام پفو، لام رەقو، لام ستویرو، لام سورو

دفن : دفن بلندو، دفن سەلامێشکو، دفن خارو، دفن برییو، دفن درێژو

سمبێل : سمبێل شویژنو، سمبێل گێسکو، سمبێل قەیتانو، سمبێل بادایو

لێڤ : لیڤ شینو، لێڤ ترشکو، لێڤ هشکو، لێڤ درندەوو، لێڤ قورمچیو

دەڤ : دەڤ مچو، دەڤ بەشو، دەڤ خوشو، دەڤ لالو، دەڤ موچو، دەڤ گەنیو، دەڤ خارو، دەڤ گازندەوو، دەڤ بەرداوو، دەڤ لالوتەیو

ددان : ددان فرو، ددان سەوو، ددان قیچو، ددان هیرو، ددان گرو، ددان قریژیو

ئەزمان : ئەزمان خوشو، ئەزمان درێژو، ئەزمان رەشو، ئەزمان پیسو، ئەزمان گرجو، ئەزمان بریو، ئەزمان حلییو، ئەزمان فسو

روی : روی گەشو، روی رەشو، روی سپیو، روی دامایو، روی بەحشتییو

دێم : دێم خرو، دێم کەشو، دێم گروڤرو، دێم خوشکوکو، دێم کرێتو، دێم ڤەبییو

گەری : گەری تەنگو، گەری حشکو، گەری درێژو

حەفک : حەفک ستویرو، حەفک درێژو، حەفک کورتو

ستو : ستو ناڤملو ، ستو شکەستییو، ستو درێژو

دەست : دەست درێژو، دەست حشکو، دەست مچو، دەست بەردایو، دەست ڤەکریو، دەست شکەستییو

چەنگ : چەنگ شکەستییو، چەنگ درێژو،چەنگ سوتییو

لەپ : لەپ پەحنو، لەپ زێرینو، لەپ نەرمو، لەپ ڤەکریو

مڵ : مڵ بەحنو، مڵ خیسو، مڵ رویسو

سنگ : سنگ کولو، سنگ پیرتو، سنگ ریسو، سنگ سپیو

پشت : پشت راستو، پشت قوسو، پشت پەحنو، پشت گرو، پشت کوڤلو

بەژن : بەژن زراڤو، بەژن کورتو، بوژن کیسەلەوو، بەژن قوتو، بەژن بهوستو

چەرم : چەرم خاڤو، چەرم نەرمو، چەرم حولییو، جەرم پیسو،چەرم تەنکو

دڵ : دڵ نەرمو، دڵ رەقو، دڵ نازکو، دڵ سوژو، دڵ تەرو، دڵ موکمو، دڵ قائیمو، دڵ کەسەرو، دڵ کوڤانو، دڵ گەشو، دڵ کەڤرو، دڵ ڤەکەرو

مێلاک : مێلاک رەشو، مێلاک رزییو، مێلاک حەڤنییو، مێلاک پیسو، مێلاک کولو، مێلاک ئێشەویو

جەرگ : جەرگ سوتییو، جەرگ حیزو، جەرگ رەقو، جەرگ نەرمو

هناڤ : هناڤ سوتییو، هناڤ هشکو، هناڤ زاهدو، هناڤ قرقچییو

زک : زک مازنو، زک دەرفەنو، زک مەشکو، زک جوهالو، زک حویتو

عویر : عویر مازنو، عویر دەرفەنو، عویر مەشکو، عویر برسییو

پێ : پێ لەڤەنو، بێ نەرمو، پێ سڤکو، پێ لەنگەرو، پێ شلو، پێ گرجو

هەستیک : هەستی گرانو، هەستی سەیو، هەستی رەقو، هەستی پیسو

گوشت : گوشت نەرمو، گوشت هشکو، گوشت لاوازو، گوشت خاڤو

خوین : خوین سارو، خوین گرانو، خوین پیسو، خوین ئاڤو، خوین کێمو

گیان : گیان سەیو، گیان گرانو، گیان سڤکو، گیان بەشوشو، گیان خوشو

بهن : بهن هلمایو، بهن درێژو، بهن کورتو، بهن تەنگو، بهن فرەهو

رح : رح سڤکو، رح گرانو، رح شرینو، رح قاییمو، رح عەزیزو

دەنگ : دەنگ کەتیو، دەنگ نزمو، دەنگ بلندو، دەنگ زراڤو، دەنگ تیژو، دەنگ بولو، دەنگ حیرو، دەنگ خوشو، دەنگ ئازەوو، دەنگ قورو

من هندەک پارچێت لەشێ نە داینە نڤێسینێ ل ڤی بابەتی چنکی جهێ رەوشتیێ یە ئو جهێ شەرمێ یە، ئەز داخازا لێ بورینێ دکەم ژ هەوە.

٥ / ١١ / ٢٠١٦ دهوک: ئەحمەد عەلی

چەند نیشان وسالوخەتێت جل وبەرگان یێت دریای درست وگوتنێت کوردیدا:

دڤان پەیڤێت ژێریدا ئەو نیشان وسالوخەتێت جل وبەرگانە ئەوێت دریای وکەڤن بێ جوداهی چ یێت ژن، مێر یان

زاروکا بن، لڤێری ئەم دشێین بێژن کو زۆربەی وان پەیڤان یەکسانن دگەل ئێک حەتا رادەکا نێزیک. ئەڤ مشە پەیڤە

دناڤ زمانێ مەدا نیشانەکە کو کورد هەرێ کارکەر وئێشکەر بو ئو ل هەمی دەما ئەو جل وبەرگێت وان ددریای بون

دشولادا. ئەڤە ژی جهێ فەخر وشانازیێ یە بو مللەتێ کورد کو هەر دەم کار دڤیا نە کو شەر وجەنگ، بەلێ بەر وڤاژی

هەرێ دگەل تەناهیێ بویە ئو یێ ئاشتی خازبون. ئەڤ پیڤە منێت خڕڤەکرین ئو هەر ئێکی من واتێت داینێ دگەل

رستەکێ بو رونکرنا وێ پەیڤێ:

دریای: شەقبون، کونبون

شەلێ وی گەلەکێ دریای. ئانکو زۆر شەقێت دکەتنی

هلزمی: هلوەریای: هلوزیای

شەپکێ مێرێ تە یێ هلزمی

کنجری: شێق شیق بوی، یێ ژبەر ئێک هاتیە دەرێ و کون بوی

ئە چ جلکێت کنجرینە دبەر تە

پرپتی: پرتکی: چ تێ نە ماینە، نەشێت ئێدی ب کەتە بەر خو

کراسێ تە یێ پرپتی دبەر تەدا

شێقشیق: یێ زڤێلەکری بوی، ناهێتە پاتەکرن ب چ رەنگا چنکو یێ بویە شیقال

جلکێت تە هەر شیقەک یا بو خو چوی، ئانکو یێت بوینە زڤێلە

پاتەکری: پنی وپاتە یێت برینی، کون یێت هاتینە درین

شەلێ وی یێ پاتە وپنی کریە

هلوزیای: هلزمی: هلوەریای، چ تێ نەمایە

ئەو چ شەپکێ هلوزیایە دبەر تەدا

زڤێلەکری: یێ شێقشیق بوی ئو شیقالێت دکەتینێ

من قەمیسێ وی زڤێلە زڤێلە کر ژکەربادا

پرزمی: یێ کەڤن بوی یان یێ پرپتی بوی

ڤان جلکێت پرزمی بهاڤە ب کێر چ ناهێن

پرتکی: گەلەکێت دریاین

گورێت وێ ییت پرتکین دپیادا

شیقالی: یێ زڤێلە بوی، هەرتیکەک یا بو خو چوی

ئەو چ دەرپێ شیقالی یە دپێ تە

ترگال: رەنگەکی جلکێت کەڤنن

ئەو چ ترگالن دبەر تە

هلوەریای: هلوزیای: هلزمی

کا وان جلکێت هلوەریای ژبەر خو بکە

کەرخەسپال: زۆرێت کەڤن وپرتکی نە

چ جلکێت دی نە بون توڤان کەرخەسپالا دکەیە بەر خو

١٧-٨-٢٠١٧ دهوک