ستران

کەلەپورێ کوردی

کەلەپورێ مە یێ کوردی زاردەڤ پلەکا بەرز وگرنگا هەی دناڤ ئەدبێ کوردیدا. هەر جورەک ژڤان یا پێدڤی یە جودا جودا بهێتە کومکرن وهەلسەنگاندن دیف تیپ وشوپا وێ برەنگەکێ گشتی وجان ورێک وپێک.

ستران وسترانبێژ: ل تورک وئیران و ئیرسی دبێژنە وان کەسا یێت دەنگێ خو بکاردهینیت (ئاشیک)کو کورد

کرمانج دبێژنێ (سترانبێژ)((song-teller. ل دەڤەرێت سورا دبێژنێ گورانبێژ، ئو زوربەی جارا دبێژنێ (دەنگبێژ) (voice-teller) نک کرمانجا، ئو چرگەر (singer) نک سورا، ئەڤە ب مەقامێت درێژڤە یا گرێدایە، بەس سترانێت فلکلوری وەک:

سترانا، کەلاما، کو دبێژنێ حەیرانوک، دهێنە گوتن ب سازێ، تەمبیرێ ، کەمەنجێ وعودێ. ئو سترانبێژ دگەڵ گوتنا سترانا

خو دەست قوتانێ بکاردهێنیت ئو هندەک تشتێت بەر دەست وەک تزبیا وباسک وقەلینا یان کەفیکا بو گەرمکرن

وشاراندنا وێ سترانێ بجهدئینیت . ئەڤە چەند رەنگ وجورێت ستران ولاڤژانا وەک: سترانێت ئەڤێنی، دیروکی، حەیرانوک،

پایزوک، لاوژێت بەر دەستار بادانێ، مەشک هەژاندنێ، دەوات کرنێ، جوهنی قوتانێ، شینیک کرنێ، گەنم دروینێ، لاندک

هەژاندنێ، گوڤەندێ، رەقس وسەمایێ، کارێ پالەتیێ، سترانێت دیوانکی، نارینک ئو سەرکێ زاڤای.

چەند تەرزێت سترانێت فلکلۆری ل دەڤەرا چیایێ شنگالێ

١- لاوک : نمونە

روودانێت دیروکی دمێژویا مللەتیدا: سترانێن جەنگ وشەران، ئەڤینی، وەفاداری، عەگیدی وفێرسی و قەھرەمانی، سەرکەڤتن وداکەڤتن وشکەستن، مێرخاسی، غەریبی

٢- لورین: سترانێت بەر لاندکێت بچیک وزارۆکان

٣- حەیرانۆک: نموونە : راموسان، بەژن وبال

٤- نارینک: نموونە : دەمێ نیشانیێ، دەمێ ڤەگوھاستنێ

٥- پاییزوک: نموونە : ل دەمێ دروینا دەخل وگەنمی جەهو ودانی، ل دەمێ دەستارهیرانێ

٦- سترانێن داوەت و دیلان وگوڤەند وشەهیانا: بۆ نموونە:دیلانا ملانێ،دیلانا گەرێ

٧- لاڤژە

٨- خزێموک

٨-٨-٢٠٢٠ - دهوک - ئەحمەد عەلی

کاویس ئاغا ستران بێژێ بەرزێ کورد

ئاخڤتنەکا پێدڤی:

پشتی مە چاڤ ڤەکرن ل دونیایێ مە گوهدایە دەنگان ل چەرخێ بۆری دسالێت پێنجیاندا وحەتا نهو ل ڤی ژیێ ئەز تێدا مە خو ژدەنگێ کاویس ئاغای بێ بارنەکریە ب چ رەنگان. ئەم دشێین بێژن ئێکەمین دەنگە یێ کو ستران گوتن ل ناڤ کوردستانا رەنگین. گەلەکا یێ پێناڤ کری کو ئەو (بولبلێ کوردستانێ یە) بێ هەڤرک. وی یێ هەی دەنگەکێ رەسن ورەوان، دگەهتە گوهان، ب تەرزەکێ زەلال وخو ب سەر دلان دا دگریت ب شێوازەکێ دەلال. هزار رەحمەت سەر رحا تەبن وجهێ تە بەحشت بیت ودەنگێ تە بمینیت بو گەنج وتولاێت کوردان ب ڤەگەرینن ل سەر ڤان چیایت بەرز وبلند.

ستران بێژ: کاویس ئاغا: (ب زاراڤێ کرمانجی)

پێشگوتن:

دئەسلێ خودا ژنه تەوه کورده ویی هاتی چوی دهەمی کوردستانێدا یی گەریای ل کوردستانئ خرێ، مروڤەکێ خوشەویست بی ل نک کەسان. ئەوێ رابی بگەلەک ئاهنگان دناوجا ییت شەقلاوێ. بوتان وبەهدینان وکوردستانا روژهەلات، وگەلەک سترانێت گوتین بو بو سه رکردیت کوردان وەختێ خودا و گه له ک جاوبيکه وتنێت دگەل کرین.

ژیانا کاویس ئاغا

کاویس کورى ئەحمەد کورێ جەمیل کانبی هەرکی ژدایک بویێ سالا( ١٨٨٩) زایینێ ل چوارچەلێ، یێ بێ ژنبی وکەشا کرێ دکارێ شڤانیێدا وهاتن وچونا کری دناڤبەرا هاڤینگەها ومشاتیادا زوزانێت گەرمیان ویێ کاریکەربی ب رەوشا سروشتێ رەنگاو رەنگ دەشتێ وکەسکاتیێ وچیایێت بلند ئەوێت دهاتینە داپوشین ب بەفرێ وب سیلاڤێت ئاڤا زەلال وبایێ سار وگەرم دزڤستان وهاڤینادا دگەل دەنگێ بولبلان. ڤان پالڤەدەران کارتەکەریا خو یا ب ئەسەر کربو دناڤ رح وجانێ وی وهەستا برەنگەکێ تازە وجوان کو وەلێکری ب گەهینتە خەلک وجەماورێ خو.

مرنا دایکێ:

پشتی وەغەرکرنا دایکا وی(لەیلێ) ژیانا وی زۆر هاتە گوهارتن برەف نە باشیێ ڤە، ل وی دەمی بو شڤانێ پەزی ل نک ( ئەحمەد خان هەرکی). دبەر پەزیرا وی گەلەک ستران بخو دگوتن کو وەلێکر زۆر پێدڤیێ وگرنگیێ ب دەتە فلکلورێ کوردی.

دەستپێکا ستران گوتنێ:

ل سالا ١٩١٥ کارێ شڤانیێ هێلا وچو راوندوزێ ل دەف مالا (نەوروز باویل ئاغا) و( مەحەمەد حاجی نەوروز) ئو ل وێرێ ئاکنجی بو. ل کوچک ودیوانێت واندا ستران دگوتن رێکەڤتی ١٣-٥-١٩١٦. ژبەر جەنگێ جیهانا ئێکێ راوەندوز هاتە داگێرکرن ژلایێ ئنگلیزی ڤە، ڤێجا گەلەک خێزان ومالبەت کوچبەر ودەربەدەربون، هەر وەسا کاویس ژی دگەل خێزانا حاجی نەوروزی مشخت بو بەرەف شەقلاوە ول وێرێ ئاکنجی بون. حاجی نەوروز ببو رێڤەبەرێ ناحیا شەقلاوێ وکاویس ژی کربو فەرمانبەر ب فەرمانەکا ئوسمانی ل سەر ئەرزاقی ئوسمانیا ئەوێ ژهاولاتیا وەردگرت ب زۆری. کاویسی للایێ خوڤە دەست ئانەهی وهاریکاری دکر دگەل فەقیر وهەژارێت کورد ب دابەشکرنا زێدە خوارکان بو وان ب دزیڤە دویر ژچاڤێت جەندرمان. پشتی ئەڤە کارە هێلای هەر ما ل شەقلاوێ چنکی گەلەکێ خوشەویست بو ل نک هەمی گەلکێ دەڤەرێ. ل وی دەمی بو کەسەکێ نێزیک وخوشتڤی ل دەف ( سلیمان بەك بایز).

پێک ئینانا خێزانێ:

هەڤژینی پێک ئینا دگەل (ئامینا) کچا مەحمود شەریفی وچەند زاروک ژێ هەبون: ئەحمەد، مەحەمەد، عەبدولا وجەمیل. دگەریانەکا خودا بو چەند گوندان وەک: پیرمام، حەیران، خورهرشم وەک سەرەدانا خزم وکەس وکارێت خویێت هەرکی دگەل (ئەحمەد ئسماعیل بەگی). ل ویرێ کاویسی هەست ب ماندی بونێ ووەستیانی وئیزایێ کر. ژبەر ڤێ چەندی داخازکر ژئسماعیل بەگی کو ب زڤریتە شەقلاوێ وبمینیت ل سەر ژیانا هونەری.

ژیانا ویا هونەری:

بەرهەمێ ڤی سترانبێژی ب زاراڤێ کرمانجیا باشورە، نە ستران بێژبو بتنێ بەلێ هوزانڤان ژی بو دڤەندنا پەیڤێت سترانێت خو. دوی دەمیدا چەیخانا(عەلی فلیح) هەبو ل هەولێری ئەو جهێ هونەرمەندا بو، کاویس زۆر سەرەدانێت برینە وێری. ل سالا ١٩٣٠ هاتبو سەر هزرا وی کو سترانێت خو تومارکەت ل ستودیا میسلدا، رێکڤتن دگەل کومپانیا بەیزەفون وئاریوندا بو تومارکرنا وی بەرهەمی. وی هەڤنیاسین کربو دگەل چەند ستران بێژێت شنگاری وەک: (عەلی خەنجر) و(خاتینا گولی) و(منج کویر) ئو(حەمەد ئاغا مندو). سترانا (کەنج خەلیل) ئێکەم بەرهەمە دگەل چەند ستران ولاوک وحەیرانا یێت تومارکرن ل بەیزەفونێ. نایف وجاوی پێکڤتن کر دگەل شیخ ( مەحمودێ حەفید) ئو وی سترانەک ب شورەشا شێخی گوت، ئو هەر وەسا چاڤ کەڤتنەک دگەل (سمکو شکاکی) ژی کربو دەما سەرەدانەک دابو کوردستانا عیراقی وپێشوازی لێکری ل مالا (میران قادر بەگی) ل شەقلاوێ. هەر وەسا دگەل سمکو ئاغا چوبو سەرەدانا (مەجید ئاغا دیری) وسەروک عەشیرەتێت هەرکیا وزراریا و(شێخ بزینی) ئو شێخ( مەحمود) ل سلیمانیێ.

ئاهەنگ وستران بیژتن:

ل سالا ١٩٣٥ ئاهەنگەک هاتە سازکرن قەهوەخانا (عەلی شکاک) ل قەزا رانیا. ئاهنگەکا دی ل مالا قائمقام ( جەلال سایب) وهاتە خەلاتکرن ژلایێ وی قائمقامی ڤە ووجهائێت رانیێ وژگرنکترین چالاکیێت کاویس ئاغا ژکو لیستەکا لاوکا ژوان: ( شیخ محمود، اسماعیل اغا، شورشا بارزانی یا دووى، میربنجو، بابی عبدالکریم، ونایف وکلی کاشخانی، شەرێ تورك و یونانبابی سلی، خالدی رزکو، عبدالمجید، سعدونی نحو، ئاڤدەلێ عیسی، حسنی والکی، میرو، لولو سوارو، علی سه د جار ل من علی)، وهەر وەسا دسترانیت ئه ڤینیێ پشکا شیری یا بەرکەڤتی ژوان ( پەیایو، دێهەرێ عەرەبێ، دلبەر، لاوکو، یاركوندو، دوتمام، بیریڤانێ، ده لال، ته زانی، زالمى، یارێ، بیلمەز، گەورێ، ئه سمه ر، سەودالی، مێڤانو ـ سەگڤانو، لاوکى سموقی،گەنج خەلیل) وپشتی هنگی دزڤرته ڤە بو شەقلاوێ وبەلێ ژ بەخەت رەشاوی گەلەک نه کیشا ل ودلى وی یێ ئاشقى کوردستانى ژلێدانێ راوستیا ل روژا چارشەمبێ ل نیڤا هەیڤا شوباتى ل سالا 1936و گیانى وی هاته ه شارتن ل گورستانا گوندێ هەرشم وهه ڤزینا وی ئامینا پشتی مرنا کاویس ئاغا ژیا بو ماوى 46 سالا و هه ڤژینا وی ژی کوچاا داویێ کر ل 22- شباتى-1982 ل باژیرێ هەولێر و ل گورستانا شقلاوێ هاته ڤه شارتن ل بن ئاخا گۆری چویە بەر دلوڤانیا خودێ.

ئەڤ بابەتە یا هاتیە ڤەگهوازتن وتویژاند ونوی نڤێسەکرن ژرێنوسا لەنگ وخار ژ(هوزا هەرکیا) : العشيرة الهركية

نڤێسەرووەگێر: ئەحمەد عەلی حەسەن

ئەڤە ژی گوتارەکا ب نرخ وبها ل سەر ژیانا سترانبێژێ کوردستانێ (کاوێس ئاغا) ب شێوێ سورانی هیڤیدارم جهێ شانازیێ بیت ل دەف هەوە:

شەنگە بولبولی کوردستان، کاوێس ئاغا (١٨٨٩-١٩٣٦) (ب شێوێ سورانی)

هونەرمەندی نەمر کاوێس ئاغا، ناوی “کاک وەیس” و کوڕی ئەحمەد ئاغای هەرکییە ودایکی ناوی “لەیلا” بووە، لە تیرەی“ماڵەبی”یە، لەساڵی ١٨٨٩دا لە کوێستانی “چارچەلی”ی هەرکییان لە دایک بووە. هەندێکی دیکە پێیان وایە کە لە گوندی “شاخەکان”ی کە دەکەوێتە خۆرهەڵاتی دەشتی شاری موسڵ، هاتۆتە ژیان. هەروەها هەندێک لە هەرکییەکانی ناوچەی ورمێ، پێیان وایە کە لە هەرێمی “دەشتە بەلە” کە دەکەوێتە باکووری شاری شنۆ، لە دایک بووە.

سەرەتای ژیانی هونەری کاوێس، پڕ بووە لە سەمفۆنیای تایبەت، لەبەرئەوەی دوای مردنی دایکی، دەچێتە لای “ئەحمەد ئاغا”ی هەرکیی و دەبێ بە شوان و ڕۆژانە لە بەرامبەر سروشتی جوانی کوردستان، دیمەنی چیا، دەشت و گوڵزار، تێکەڵ بە شمشاڵی شوان و ئاوازی شەنگەبێری، قاسپەی کەو، باعەی بەرخ و کار و ئاوازی بولبولانی دەبیسێت.

کاتێک کاوێس لە تەمەنی سێزدە ساڵیدا دەبێ، لە گوندێک دەچێ بۆ ئاش، لەگەڕانەوەیدا بۆ ماڵێ، دەکەوێتە ژێر ڕەنووە بەفر و بۆ چەند ڕۆژێک لە قسەکردن دەکەوێ. کە ئەمە دواتریش کاریگەری لەسەر دەمێنی و لە قسەکردندا کەمێک زمانی گیردەبێ، بەڵام لە ستران چڕیندا وشەکان بە ڕەوانی دەردەبڕێ.

جەلال مەلا حەسەن، لە کتێبەکەیدا “کاوێس ئاغا، هەولێر،٢٠٠٠” دەگێڕێتەوە کە کاوێس ئاغا لە ساڵی ١٩١٥، لەگەڵ خێڵەکەیدا گەرمیان و کوێستانی کردووە، دواتر لەگەڵ پورزاکەیدا “دەروێش فاتیمە” و بەهاوڕێیەتی “تاهیر ئاغای هەرکی” دێنە ڕواندز و دەبنە میوانی “حاجی نەورۆز ئەفەندی”. کاتێک شەوانە بە دەنگە زوڵاڵەکەی لاوک دەچڕێ و حاجی نەورۆز گوێبیستی دەنگی دەبێ، داوا لە “تاهیر ئاغا” دەکات کە کاوێس ئاغا لای ئەو بمێنێتەوە، ئەویش ڕەزامەند دەبێت و لەگەڵ دەروێش فاتیمەدا لەوێ دەمێننەوە و واز لە ژیانی کۆچەری دەهێنن.

کە شەڕی جیهانی یەکەم دەست پێدەکات، ڕووسەکان هێرش دەبن بۆ ڕواندز و لەساڵی ١٩١٦دا داگیری دەکەن، خەڵکێکی زۆر شارەکە بەجێدەهێڵن، ماڵی “حاجی نەووز” لەگەڵ کاوێس ئاغا و پورزاکەیدا ڕوودەکەنە شەقڵاوە. دواترعوسمانییەکان حاجی نەورۆز دەکەنە بەڕێوەبەری ناحیەکە و ئەویش کاوێس ئاغا دەکات بە لێپرسراوی ئازووخەی عوسمانی، ئەمە لەکاتێکدا دەبێتب کە عوسمانییەکان بە زۆر دانەوێڵە لە خەڵک دەستێنن و دێری شەقڵاوە دەکەن بە گەنجینە، لەبەرئەوەی باری وڵات زۆر خراپ دەبێت، کاوێس ئاغا شەوانە بە دزی ژەندرمەکانی عوسمانییەکانەوە زاد وقووتی ناو گەنجینەکە دەداتە خەڵکی هەژار و کەم دەرامەت. دوای تەواوبوونی شەڕی یەکەم و کشانەوەی ڕووسەکان لە ڕواندز، کاوێس ئاغا ناگەڕێتەوە و لە شەقڵاوە دەبێتە هاوەڵی “سڵێمان بەگی کوڕی بایزبەگ” و لەلای دەمێنێتەوە، سڵێمان بەگیش فرە حەز لە دەنگی دەکات و کچێکی بەناوی “هەمینە مەحموود شەریف” بۆ دەخوازێ.

لەساڵی ١٩٣٠دا کاتێک دەبیستێ کە لە شاری بەغداد چەند کۆمپانیایەک هەیە دەنگ خۆشان تاقی دەکاتەوە، هەرچەند هاوڕێکانی پشگیری ناکەن بۆ ئەم سەفەرە و پێیان وادەبێ کە “لاڵە” و لە تاقیکردنەوە دەرناچێت. پسپۆڕانی کۆمپانیاکەش کە چاوپێکەوتنی لەگەڵدا دەکەن و بۆیان دەردەکەوێت کە لە قسەکردندا لاڵە، پێی دەڵێن تۆ ناتوانی گۆرانی بڵیت. کاوێس بە دڵشکاوی ڕوودەکاتە چایخانەیەکی کوردان و خۆی بۆ ناگیرێ و دەست دەخاتە بن گوێ و پڕ بەدەنگ و دڵی، لاوکی “گەنج خەلیل” دەبێژێ. کە خەڵکەکە گوێبیستی دەبن و دەنگی دەگاتە کۆمپانیاکە، دێنەوە بۆ لای و داوای لێبوردنی لێدەکەن و دەیبەن لەگەڵ خۆیان و یەکەم قەوانی بۆ تۆمار دەکەن، کە لاوکی “گەنج خەلیل”ە، ئیتر دەنگی کاوێس لە ڕێگەی کۆمپانیاکانی “بێزافۆن، نەعیم، نایف و ئەسکەندەر ساز”، سنوور دەبەزێنێ و دەبێتە ویردێکی ئەو سەردەمەی خەڵکی کوردستان.

لەساڵی ١٩٣٦دا بە هاوڕێیەتی “ئەحمەد سڵێمان بەگ” بە نیازی سەردانی هەرکییەکانی ناوچەی پیرمام دەڕۆن و گوند بە گوند دەگەڕێن، بەڵام لە گوندی “هەرشەم” نەخۆش دەکەوێ، ناچار داوا لە ئەحمەد بەگ دەکات بگەڕێتەوە بۆ شەقڵاوە، بەنیازی ئەوەی تاکو چاک دەبێتەوە و ئینجا ئەمیش بگەڕێتەوە، بەڵام بەداخەوە ڕۆژ بە ڕۆژ باری تەندروستی خراپتر دەبێت و تاکو لەمانگی شوباتی ئەو ساڵەدا بەیەکجاری ماڵئاوایی دەکات وهەر لەو گوندەدا کە دەکەوێتە ناوچەی کۆیە دەنێژرێت، دواتر دەبێتە مەزارگەیەک بۆ هۆگرانی هونەری ڕەسەنی کوردی.

ژیانی کاوێس ئاغا، تاڕادەیەک خۆش بووە، هەر بەپێی کتێبەکەی جەلال مەلا حەسەن خۆشناو، ئەم هونەرمەندە بەشێک لە ژیانی بۆ گەڕان و سەردانی گەورە پیاوان و ناودارانی کورد بەسەربردووە، لەوانە سەردانی “شێخ مەحموود و ئیسماعیل خانی سمکۆ”ی کردووە، ئەوانیش زۆر ڕێزیان گرتووە و خەڵاتیان کردووە. بۆ زۆربەی بۆنەمێژوویی و کارەسات و ڕووداوەکانی کە لەو کاتەدا ڕوویان داوە، لاوکی تایبەتی بۆ گوتون، تەنانەت کاتێک سمکۆ لە ئێران شەهید دەکرێت، بە لاوکێکی بەسۆز ئەو کارەساتە دەگێڕێتەوە، هەروەها زۆرجار سەردانی ناوچەی بادینانی کردووە و لەتەک لاوکبێژ “محەمەد جوجەری” پێکەوە لاوکیان چڕیوە، هەروەها چۆتە ناوچەکانی بیتوێن و پشدەرو زۆر ناوچەی دیکەی کوردستان.

هونەرەکەی کاوێس ئاغا، هەموو کوردستانی گرتۆتەوە و بە هەردوو دیالێکتی کرمانجی ژووروو و خواروو، لاوک و حەیران و بەستەی پێشکەش بە بیسەران کردووە، لاوکەکانی ” شێخ مەحموود، سمکۆ، شێخ ئەحمەدی بارزان، …تاد”، بە دەنگی ئەو لە هەر چوارپارچەی کوردستاندا بڵاوبونەتەوە و وەک مێژووناسیکی گەڕۆک. ڕۆڵی ناساندنی ئەو مێژووەی لە هزری دانیشتواندا دیوە، کە وایکردووە هەستی نەتەوایەتییان ببزوێنێ. لەوەوە دەتوانین وەک دەنگبێژێکی نەتەوەیی ئەژماری بۆ بکەین.

مقالة رائعة باللغة العربية حول الفنان الكوردي المبدع كاويس آغا

لمحة عامة عن حياة الفنان كاويس أغا

كان بحق شحرور كردستان، لقد سطر الفنان الشعبي الخالد معظم بطولات كردستان في طيات قلبه النابض اضافة الى العديد من المقامات والأغاني الفولكلورية النادرة . كاويس آغا كان قوميا كرديا حيث تجول وغنى في معظم كردستان، وكان محبوبا لدى الجميع، حيث اقام العديد من الحفلات وألأمسيات في مناطق شقلاوة وبوتان وبهدينان وكردستان الشرقية، كما غنى لقادة الكرد آنذك والتقى بهم مرارا وتكرارا. كنيته هي (كاويس بن احمد بن جميل كانبي الهركي ) المولود سنة (1889) م في ( چوار چەلێ) وترعرع منذ الطفولة بين المراعي متنقلا بين المصايف والمشاتي (زوزان وكرميان) مما تأثر بسمفونية الطبيعة المتباينة من سهول خضراء وجبال شاهقة ملبدا بالغيوم ومتراكما بالثلوج وشلالات من ماء زلال مع خرير مياهها الدافىء في الشتاء والبارد في الصيف وزغاريد البلابل والشحارير، مما اثرت هذه العوامل المحيطة به على نفسيته وشعوره بالرومانسية والتعلق بمحيطه واطلاق بما يكمن في داخله والتعبير بما يريد ايصاله للجمهور، مما زاد من خزينته الثرة لعجن الكلمات وترتيبها ويصبح راعيا.

وبعد وفاة والدته (ليلى) تغيرت حياتة الى ألأسوء واصبح راعيا لدى المرحوم احمد خان الهركي وغنى لذاته كثيرا وخاصة اثناء الرعي مما زاد اهتمامه بالفولكلور الكردي، وفي عام 1915 ترك الرعي وتوجه نحو راوندوزحيث استقر به المقام في منزل نوروز باويل اغا ومحمد حاجي نوروزوكان يغني في دواوينهم.

وبتاريخ 13/5/1916 وبسبب الحرب العالمية ألأولى واحتلال راوندوز من قبل ألأنكليزتشردت الكثير من العوائل فتشرد هو ايضا مع عائلة حاجي نوروز وسكنوا في شقلاوة يصبح موظفا بفرمان عثماني شاء القدر ان يصبح حاجي نوروزمديرا لناحية شقلاوة مما تحسنت ألأوضاع وعينه حاجي نوروز موظفا على الأرزاق العثمانية المستحصلة من المواطنين، لقد ذكرنا في البداية بأن الرجل كان قوميا كرديا وتبين من خلال اعماله، اثناء القيام بالواجب في حراسة الأرزاق العثمانية ليلا كان يمد يد العون للفقراء والمعوزينمن الكرد ويزودهم بالأرزاق خلسة عن عيون الجندرمة.بعد ان ترك الوظيفةبقي في شقلاوة لأنه كان محبوبا من قبل الجميع كما اصبح مقربا وصديقا حميما ل(سليمان بك بايز) وتزوج من امينة محمود شريف وله منها ألأبناء احمد ومحمد وعبدالله وجميل وعندما كان في جولة بقرى بير مام وحيران خور وهرشم لزيارة اقربائه من الهركيين وكان برفقته احمد اسماعيل بك وشعر كاويس بالأرهاق والتعب والألم فطلب من رفيقة احمد ان يعود الى شقلاوة و يبقى على حياته الفنية.

كان معظم نتاجاته الفنية باللهجة الكرمانجية الشمالية تتميز بالأصالة والشعبية الواسعة، لم يكن مغنيا فقط بل كان شاعرا مرموقا، كانت مقهى علي فليح في اربيل ملتقى الفن والفنانين وكان يتردد اليها كاويس اغا كثيرا، ففي عام 1930 فكر في تسجيل أغانية في ستوديوهات الموصل واتفق فعلا مع شركتي بيزانفون واريون لتسجيل نتاجاته الفنية وتعرف على البعض من فناني شنكال امثال علي خنجر والسيدتان كولى خان ومنج كوير وحمد اغا مندو، اول نتاجه الفني هو (کەنج خەلیل) ومن ثم سجل العديد من الأغاني والمقامات في تسجيلات بزافون ونايف والتقى بالشيخ محمود الحفيد مرارا وغنى لثورته ، كما التقى سمو أغا الشكاكي اثناء زيارة سمو الى كوردستان العراق واستقبله في دار ميران قادر بك بشقلاوة ثم رافقه لزيارة كل من مجيد أغا ديري ورؤساء عشائر الكردي والهركي والزراري والشيخ بزيني ومن ثم الشيخ محمود في السليمانية .

في عام 1935 اقامة حفلتي سمر بمقهى علي الشكاك في قضاء رانية وحفلة اخرى في دار القائمقام جلال صائب وتم تكريمه من قبل القائمقام ووجهاء رانية ومن أهم نشاطاته التي حصلنا عليها في قائمة من (لاوك) وهي ( شيخ محمود، أسماعيل أغا ، ثورة بارزان الثانية ، مير بنجو، بابى عبدالكريم ونايف، كلي كاشخانى، شەری ترك ويونان، بابى سلى، خالدى رزكو، عبدالمجيد، سعدونى نحو، أفدلى عيسى، حسنى والكى، ميرو، لولوسوارو، علي سه د جار لمن علي. كما كان للعشق حصة الأسد في مقاماته منها: ( پەیایو، دێهەرێ عەرەبێ، دلبەر، لاوکو، یاركوندو، دوتمام، بیریڤانێ، ده لال، ته زانی، زالمى، یارێ، بیلمەز، گەورێ، ئه سمه ر، سەودالی، مێڤانو ـ سەگڤانو، لاوکى سموقی،گەنج خەلیل). وبعد شفاءه، ومن ثم يعود بعد ذلك الى شقلاوة ايضا ولكن لسوء حظة لم يدوم طويلا وانتقل الى جوار ربه وسكت قلبه الطري والعاشق لكردستان عن الخفقان يوم ألأربعاء منتصف شهر شباط عام 1936 ودفن جثمانه في مقبرة هرشم وعاشت زوجتة امينة من بعده ستة واربعون عاما حيث توفيت هي الأخرى في 22/شباط/1982 في اربيل ودفنت في مقبرة شقلاوة.

منقول عن: جمعية جلادت بدرخان للثقافة الكردية

كاويس آغا من عدم القدرة على النطق إلى آغا الأغنية الكردية

إن المتابع والقارئ للسّير الذاتية للعديد من أباطرة الكرد، يلاحظ أن القاسم المشترك بين هؤلاء الأباطرة هو الجوع والفقر، الهجرة والحرمان. ورغم فرط المعاناة ومرارة هذه القواسم، إلا أنها كانت دوافع لخلق حالة من الإبداع، وهذا تماماً ما حدث مع الحنجرة الكُردية كاويس آغا.

الطفل ويس، ولد عام 1889، في سهول (چارچەلێ) لعشيرة الهركية , الكثيرة الترحال بين شرقي وجنوبي كردستان. والده أحمد بن جميل كانبي الهركي، ووالدته ليلى. توفي والده وهو في العاشرة من عمره، فعمل راعياً وعانى من الفقر والجوع. وفي الثالثة عشر من عمره فقد القدرة على النطق بشكل سليم، جراء التأتأة والتلعثم، حيث تقول بعض الروايات بأنه أصيب باضطراب كلامي، على خلفية سقوط كتلة من الثلج فوق رأسه وهو في طريقه نحو إيران. وفي رواية أخرى يحكى بأنه سقط من فوق ظهر الحصان وهو في طريقه للمطحنة، ليبقى ساعات طويلة تحت رحمة الثلج المتساقط بشدة. والمذهل في الأمر، كان يتغلب على التأتأة والتلعثم عن طريق الغناء، ففي الحياة العامة كان يعاني من صعوبة في الكلام، وعندما كانت حنجرته تصهل في فضاء الأغنية، كان يبدو إنساناً سليماً دون أي اضطراب في الكلام.

عند وفاة والدته، ومع صياح وعويل النسوة، تأثر كاويس بصوت فاطمة درويش التي كانت تنوح وتندب وترثي والدته. كاويس، قبل أن يتفجر لديه منبع الإبداع كان يرزح تحت وطأة ظروف معيشية صعبة، يعاني من قسوة فقدان الوالدين، يتذوق الفقر، ويلعق الجوع. تلك الظروف كانت مصدر ألم وأسى، وفي تمام اللحظة كانت أدواتا ومصدرا لبناء وتدشين حنجرة يقتات منها خواطره وشجونه وهمومه.

في عام 1915، ترك الرعي وتوجه نحو منطقة راوندوز، واستقر به المقام في منزل “نوروز باويل آغا” حيث أصبح مغني ديوان الآغا. وبعد عام انتقل إلى شقلاوة، وهناك تزوج من أمينة بنت محمد شريف، ومنها رُزق ب أحمد، محمد، عبدالله، وجميل.

وبدأ مشواره الفني في الأمسيات، وديوان الآغوات. تميز بغناء “اللاوك”، وهي أغاني المقاومة والحرب. تقلد اسم كاويس آغا من قِبل كُرد بهدينان، الذين كانوا ينعتون الأكبر عمراً بــ (کاک)، من مبدأ التقدير والاحترام، وعندما تقلد ويس منصة الفن أصبح اسمه كاك ويس، ومع مرور الأيام اختصر اسمه إلى (کاویس). بينما أضيفت كلمة آغا إلى اسمه من قبل إحدى شركات التسجيل، تكريماً وتقديراً له.

لاحقاً، في عام 1930، توجه إلى العاصمة العراقية بغداد، حيث شركات بيزافون، نايف ونعيمي، لرغبته في تسجيل كاسيت، وفي إحدى شركات التسجيل رفضه صاحب الشركة عندما سمعه كيف ينطق بصعوبة، وأكد له بأنه لا يصلح للغناء مطلقاً. في تلك اللحظة توجه كاويس إلى مقهى مقابل للشركة، وبدأ بغناء أغنية :(کەنج خەلیل) فتجمهر حوله الناس، وركض صاحب الشركة نحو مصدر الصوت، فاندهش عندما وجد كاويس آغا هو صاحب الصوت العذب، أعتذر منه وطلب منه التفضل نحو الشركة لتسجيل أغنيته.

آغا الأغنية الكُردية، لم يكن يعرف القراءة والكتابة، كان ذو نفس طويل في الغناء، وتمتع بطبقة صوت حادة، وأمتاز بطريقة مبدعة جميلة في قفل المقطع الغنائي، بإصدار نبرة ممتعة واضعاً حداً لنهاية المقطع، لينتقل إلى المقطع اﻵخر بكل انسيابية وسلاسة.

كاويس، تجول وغنى في شرق وجنوب وشمال كُردستان، زار الشيخ محمود الحفيد، واسماعيل آغا شكاك، وغنى لهم وعنهم. ويعتبر بمثابة شاهد عيان على الأحداث التي وقعت في عهد الشيخ محمود الحفيد، وثورة اسماعيل آغا شكاك، الذي رثاه بكلمات مفجعة عندما قُتل على يد الإيرانيين.

نتاجه الفني تم تسجيله في ( ٤٣) كاسيت، وأُرشفت من خلال القسم الكُردي في إذاعة بغداد. وتكريماً له، أُسدِل الستار عن تمثاله في شقلاوة، من قِبل وزير الثقافة السابق في إقليم كردستان العراق، فلك الدين كاكائي.

وفي منتصف شهر شباط 1936، وفي زيارة لقرية “هرشه مه، أصيب كاويس بوعكة صحية، وهناك رحل عن وجه هذه البسيطة، ودفن فيها في ليلة ماطرة، تاركاً حنجرته في جعبة الذاكرة الكُردية بكل قوة.

منقول عن جرن الذاكرة مع بعض التغييرات البسيطة:

زاوية يكتبها: ولات أحمي. نشرت هذه المادة في العدد 60 من صحيفة (بایر پرس) - بتاريخ 1/3/2017

بو ئاگەهداری:

ئەڤ بابەتێت ژۆری چ کوردی یان عەرەبی یێ دهاتینە ڤەگهوازتن وتویژاندن ونوی نڤێسن ژرێنوسا لەنگ وخار دا دیارببێت ب رەنگەکێ قەشەنگ وجوان وتازە. سوپاس بو خودانێت وان بابەتان ب گشتی.

٢٢- ٩- ٢٠١٨ – دهوک - نڤێسەرووەگێر: ئەحمەد عەلی حەسەن

ئەیشو

چ کانیکا دهەوشا مەدا

ئەمانِ ئەمان ئەمان ئەیشو

چ دەردەکی چ کولەکی بێ دەرمانو

قەلەند چل بو، من هەشتێ دا

ئەمان ئەمان ئەمان ئەیشو

چ دەردەکی چ کولەکی بێ دەرمانو

قەلەند چل بو من هەشتێ دا

من خواستیبو بابێ نەدا

ئەمان ئەمان ئەمان ئەیشو

من خواستیبو بابێ نەدا

چ دەردەکی چ کولەکی بێ دەرمانو

گوستیل من تلیێ دابو

ئەمان ئەمان ئەمان ئەیشو

گوستیل من تلیێ دابو

چ دەردەکی چ کولەکی بێ دەرمانو

گەلو ئەو کی یە؟

گەلو ئەو کی یە؟

ژ وێ دە تێ یە

چ بەژنەک لێ یە

وەک ریحانە

ناڤێ وێ خانە

گولا باغانە

ئەز لێ دپرسم

ل گولستانە

خوازی من بی دییا

ژ من هەزبکرا

ناڤا دلێ من

ئەجێب خوەش بکرا

ئەمان وئەمان

ئەمان وئەمان

تورکان ئەم کوشتن

ئاڤێتن چەمان

شەکر ئاغا

هەی شەنگە شەنگە

شەکر ئاغا هەی شەنگە شەنگە

تە دسەری گرانە وملی حەفت رەنگە

کەریم بابو، دیوانا تەنگە

سەرێ دیوانێ ژ دیوانێ پێدا

چەمیا مە سلاڤی خەنجەرەک لێدا

بەژنا وی گوت:

شاه ئەسمین خانێ وەرە پەنجەرێ

دەستەکی ل سنگی ئیکا ل کەمەرێ

برینا شەکر ئاغای برینا خەنجەرێ

شاه ئەسمین خانێ وەرە ژ کولەکێ

دەستەکی ل سنگی ئیکا ل کێلەکێ

برینا شەکر ئاغای برینا تڤەنگی

شاه ئەسمین خانێ وەرە ژکولانێ

دەستەکی لسنگی ئیکا ل قورئانێ

برینا شەکر ئاغای یا شەش خانێ

فلکلورێ کوردی

وەلاتێ مە کوردستانە

وەلاتێ مە کوردستانە

وەلاتێ مە کوردستانە

جهو مەسکەنی مە کوردانە

وەلات ژمەرا روح وجانە

مللەت هەمی برانە

جهو مەسکەنی مە کوردانە

تەمام باخ وبستانە

وەلات گول وگولستانە

مللەت هەمو برانە

وەلاتێ مە پر شرینە

مێرگ وچیمەن وزەڤینە

قیزو بوکە تەڤ کندینە

ئەسلی خودا هورینە

کوردستانا مە زینەتە

جەمەعەتە وی پرهورمەتە

تەمام قەدرو قیمەتە

وەلاتێ مە جەننەت

بن گول شەوتی

بن گول شەوتی مژو دومانە

مەگری مەگری دایێ مەگری

زەکی کوشتن بەر مالانە

زەمان خرابم تێدانە

بن گول شەوتی مژو دومانە

مەگری مەگری دایێ مەگری

ئەسکەر کەتن ناڤ گوندانە

زەمان خرابم تێدانە

ڤا کوماندان بێ ئیمانە

مەگری مەگری دایێ مەگری

مللەت توپکر بە کوپانە

زەمان خرابم تێدانە

ستران وسەما فلکلورێ کوردی

لاوک، پەستە، حەیران، سترانێت دەستانا، سترانێت ئەڤینداری، سترانێت دەهواتا، سەما ورەقسێت فلکلوری دگەل ڤان ئامیرا: زرنا، دەهول، دمبک، ئود، تەمبیر، دوودک هتد...

گوتنێت سترانێت کوردی

کوردێت خورسانێ

Kurdish lyric songs

بێ دل

دەردی زالم دەردی زالم

ئەجەل هاتی یە لای بی مەجالم

هەم دەویژم لای لای هەم دەنالم

تە کو یەگوت ئەز مێر ناکەم

ئەنگوش ترا لێ خو زێر ناکەم

جایلێ خەلکە لای لای بێ دلناکەم

چارە بکم لەی ئەز خاپاندم

وە خەوێرا لەی ئەز تەرکاندم

وە ناڤ روندا لای لای ئەز قەوراندم

لای لای ئەز قەوراندم

من گوت لە جەم من پڕمەسەکەن

ژمن وتەرا لێ پڕ گەودەکەن

من وتەرا را هەڤال جان چاڤنیێ دکەن

لێ چاڤنیێ دکەن

خەراب ببە لەی کەلێ کوتی

گەپەک دەبێ لێ نافەلتی

وەڤی دەردا لای لای یا شەوتی

لای دەشەوتی

دەردی زالم لەی دەردی زالم

ئەجەل هاتی یە لەی بی مەجالم

هەم دەویژم لای لای هەم دەنالم

پڕژا کاران لەی خوەیێ نلێ

خوەیێ دلێ لەی بەندە نلێ

بەندە دلی لای لای دێباڤ نلن

لێ لای دێباڤ نلن

من گوت نەنێ لەی دایکێ نەنێ

خواستگار هاتنە لەی تە دالانێ

ئەز بێ دلم لە من مەیەنێ

لای من مەیەنێ

نیکا ببێژ لێ ئەز ژارەکم

ژێ دەست تالێ خو ڤنداکم

من نە شەنەکر لێ ڤان رازی کم

لای لای ڤان رازی کم

لۆری لۆری

ئەم کوچەرن رییا دورن

بریندارن، برین کورن

تی وبرجن ل ڤان چالان

پیر وکالن، ژن وکورن

لۆری لۆری لۆریکا من

سەبر وئاراما ژینا من

تو دەهری ل بەر چاڤێ من

چارە نایێ ژدەستی من

وەکی دێوان چاڤ سۆرکرن

ب ناپالم ئێریش کرم

بهار تاری ورەش کرم

جانێ شرین ل هەڤ بارکرن

لۆری لۆری لۆریکا من

سەبر وئاراما ژینا من

تو دەهری ل بەر چاڤێ من

چارە نایێ ژدەستی من

کورم جانێ شرین بها

ئەرزان دچە ئیرو ژوها

ئەڤ مرنا ب ڤی رەنگی

گەلەک تەهلە زۆر وزوها

لۆری لۆری لۆریکا من

سەبر وئاراما ژینا من

تو دەهری ل بەر چاڤێ من

چارێ نایێ ژدەستی من

هەلبەست: هەکیم سەفکان

کەلا دم دم

چیرۆکا خانێ لەپزێرین

کەلا دم دم ئەوا ناڤدار دناڤ دیروکا کوردا :

دڤێ چیرۆکێدا ناڤێ دوکەسان تێدا دهێتە گوتن ئێک ژوان خانویێ لەپزێرینە، دبێژن روژەکی چو بو راڤێ هرچەکێ دەستەکى وى خاربو ئو هندەکێت دی دبێژن چەند دزێکەر وجەردەچیا وەل دەستێ ویکر پشتی شەرەکێ قورس ناڤ بەرا واىدا چێبوی وزور ژوان کوشتن ئو یێت رەڤین، ئو دبێژن شاهێ عەجەما روژەکێ لێ بو مێڤان برەنگەکێ جلک ڤەشارتی وپشتی ئاگر بقەلینا وی ڤەنای لەپێ وی هاتە سوتن ئینا پشتی هنگێ شاهێ عەجەمی گەلەک حەژێ کر ئینا دەستەکێ زێری بو دابو چێکرن ئو ئەڤ مێرێ برادوستی برە دەف خو ل قەسرێ وجهەکێ گرنگ دایێ. لەوما دگوتنێ خانێ لەپزێرین یان یەکدەست ودگوتنە یێ دى ژى خانویێ خولام هەر دو دخزمەتا شاهێ عەجەمدا بون (عەباسێ صەفەوی). خانوی رۆژەکێ تێشتا شڤانى بڕ، شڤانى کودکێ خۆ یێ تژى شیر وبلولا ویا لدەف سەرێ وی بو، دەما دیتی شڤان یێ نڤستیە ئینا خارنا وى دانە بەر تەنشتا وی وروینشت وسەحکرێ ودیت مێشەک ژدڤنا شڤانى دەرکەڤت ودبلولکێرا چو دناڤ کومەکا بەرادا وپشتى هنگى دبلولێدا چو دناڤ دفنا شڤانیدا جارەکا دی. شڤان ژخەو رابو وگۆت خانو من خەونەک دیت پرەکا سپى بو وئەز دسەرا چۆمە باژێرەکى هەمی زێربون خانو زانى وگوتە شڤان ئەڤە خەونە چ پیتێ نەدێ. وەختێ شڤان چوى خانو رابو ئەو کێلەکا بەرا هەمی ڤەدا دیت گەنج خانەکا زێرا یا تێدابو، بلەز جارەکا دى خانوی ئەو کێلەکا بەرا لێکداڤە وزڤرى وچو ئەیوانا شاهی وگۆتێ: شاهێ من بدە من هندەک عەردى تەمەت چەرمێ گاى دا ئاڤەهیەکی بخو ل سەر چێکەم.

گۆتە شاهێ عەجەم :

نە دێ هندی چەرمێ گاى

دێ کەتە کۆچک وئاڤاهى

دێ ل تە کەتە سەر گێژی

شاهێ عەجەم گۆتە خانوى لەپ زێرین:

گوت خانو مروڤەکێ ئەمینە

چو جارا ل من نابیتە خاینە

شاهێ عەجەم گوتە خانوى هەرە من داتە ئەرد هندی چەرمێ گاى. خانو

چو بازارێ گایەک کڕى وکەڤلێ وى کرە دڤێلێت زراڤ ئانکو وەک بەنکا لێ کر دا زور عەردی ڤەگریت.

چەرمێ وى کرە دڤێلە

گرتى چەم ونهێلە

خانۆى هەزار وحەفت سەد هۆستا وبەرهۆستا ئینانە سەرە.

سەر هۆستا وبەر هۆستا ئێلیایە

ئوبەر سمتن مفرق لێدایە

سەرهۆستا وبەرهۆستا لایمونە

بەر سمتن ومفرق حلیمە

نان وحەق ژکیسێ سەیێ شاهێ شینە

وەختێ خانوى دم دم ئاڤاکرى. ناڤێ وى بوخانو دم دم. وی سەرێ هەر هەزار وحەفت سەد هۆستاو بەرهۆستا وپالا ژێڤەکری، بەس ژوان ئێک ما ئەو ژى ئێتیم بو ئاڤ دگێرا، ناڤێ وى مەحمودێ(مەرگانی) نەمر ونەماى بو. خانو دم دم ژشاهێ عەجەم قود بو وهەررۆژدچو پێشیا بازرگانێ شاهێ عەجەم :

بەفرکێ سەرى شل کرن

وجەمەدێ حەودک تورکرن

وخانوعەسکەر وبازرگانێ شاهێ عەجەم روسکرن

وزێر ب تاێە ب هەڤکرن

بەفرکێ سەرى ئالاندن

وجەمەدێ حەودک پەقاندن

وخانۆعەسکەرو بازرگانێ شاهێ عەجەم شەلاندن

وزێر ب تاێە ل هەڤ رەشاندن

وهەى لا دم دما خان تێدا

شاهێ عەجەم عەسکەر برە دۆر دم دمێ وخانو یێت دم دمێدا یە ودۆرا دم دمێ گرتن. سپێدێ کچا خانۆی ژخەو رابو وچو سەربانى وگوتە بابێ خو: باب هند عەسکەر وێ ل دۆرا دم دمێ :

هند عەسکەر وێ ل دۆرا مە

هندی ستێرێت ئەسمانا

هندی خیزێت بەر رویبارە

شاهێ عەجەم دورا دم دما خانو خرکربو عەسکەر وچادر ل دۆر ڤەدابون :

هەى لا دم دما خان تێدا

دم دم بەرەکى دئاڤێدا

وهەزار تۆپ گرتنێ ولێدا

بەرى ژ بەرى نەبرە پێدا

مەحمودکێ نەمر ونەماى

کاغەزەک ل تیرێ پێچاى

هاڤێتە خیڤەتا شاهى

مەحمودکێ نەمر ونەماى خیانەت ل خانو دم دم کر وچو ناڤ رێزێت عەسکەرێ شاهى وگۆتە شاهى :

سەرە کانى یا ل کونا چیایێ

یا دبن بەرێ زەردا باداى

عەسکەرێ شاهێ عەجەم چۆ سەر کانیێ کانیا دم دمێ بترارەکێ زێری ئاڤ ژێ ڤەخار ئو پشتی هنگێ پەز وکەوال ودەوار تێدا ڤەکوشتن وهەر وەسا سەرێ خودکانیێدا دشویشتن وئەو ئاڤ پیس دهاتە دم دمێدا ، نەدشیان ژێ ڤەخون وخانو دم دم باکرە خودێ ودوعایەک ژخودێ خو خاست :

یا خودێ وعەورێ نیسانێ

تاڤەک باران بهێت دیسانێ

دا ئەم پێ ب گرین ئیمانێ

بارانەک هات ئو دم دم هەمی تژى ئاڤ بو، بەلێ وێ ئاڤێ خۆ گەلەک نەگرت و خلاس بو:

خانو گۆت:

یا خودێ وعەورێ درێژە

تاڤەکە بارانێ برێژە

دا خانۆ پێ بگرت نڤێژە

دیسان بارانەک هات بەس ئەوێ بارانێ ژى خو زور نەگرت وخلاس بو ئو بوحشکە باران ئینا خانوی گۆتە هەڤژینا خۆ:

قوتکێ لاپ زێرینێ

شیرى بینە دگەل مەهینێ

دێ وەرە دا ئەم بچینێ

مرن خۆشترە ژڤێ ژینێ

قوتک کێلاپ بازنێ

ئەز سبەهى دێ چمە شەرى

سەد مێر دێ لبەر لەپێ من هێن کوشتنێ

بنێ دم دمێ بنداڤەک هەبو دوێ بنداڤێدا کونەک لێ هەبو وئەو کونە یا تژى باریت بو وتەحتیەک دانا بون ل سەر دەرێ وێ کونێ. خانۆ گۆت گەلەک زەحمەتە ئەم ب شێین شاهێ عەجەم، بلا کەس ژمە نەبتە ئێخسیرێ شاهێ عەجەم وخانو گۆتە هەڤژینا خۆ قەلونا خۆ بکێشە وئاگرێ خۆ بهاڤێژە دبن وێ دۆشەکێ داکو ئەو باریت پێڤە پەقیت، ئوخانو دم دم چو ناڤ عەسکەرێ شاهێ عەجەم وشاهێ عەجەم گۆتێ :

شیرێ تە شیرەکى سورە

نا برت قالکێ گوندورە

شاهێ عەجەم گۆتە خانو:

شیرێ من شیرەکى مێرى یە

تە حەیفە سەرێ خۆ ژێکریە

ئو شاهێ عەجەم سەرێ خانو بڕى وهێرش کرە دم دمێ وعەسکەرێ شاهێ عەجەم چۆ دناڤ دم دمێ دا وقوتکێ قەلینا خۆ کرە دناڤ باروتێ دا ودم دم پەقیا وهەمی تێدا نەمان ومرن.

داستانا کەلا دمدم

زور مێژوڤان دبێژن جەنگێ کەلا دمدمێ یا چێبوی دناڤ بەرا ڤی چەلەنگ وقارەمانێ کورد ل سالێت ١٦٠٤ یان ١٦٠٥ ئو هندەک دبێژن ل سالا ١٦٠٨ دگەل شاهی عەباسێ صەفەوی. ئو ئەڤ شەرێ تیژ ودژوار چێبوی دناڤ بەرا واندا مێرخاسێت میری وکەس وکارێت وی خودانە کوشتن سەر ئاخا ڤێ کەلێ ئو ل بەر وان نەدانان هندی ئێک ژوان نەمای ئو کتەکا کێم دگەل خێزان زاروکا خو ل چیادان ژبەر زولما شاهی.

خانێ لەپزێرین کییە؟

ئەڤ ئەمیرێ خانێ کوردێ برادۆستی دەستهەلات دارێ ئورمیێ و شنو و روژئاڤا دەریایا ئورمیێ، دەستێ خو دشەرێ دگەل ئوسمانیان ژدەست دابو ،شاھ عەباس ب ئەگەرا مێرخاسیا وی دەستەکێ زێری بو چێکر، لەورا ب خانێ لەپ زێرین دھاتە بناڤکرن، خانێ لەپ زێرین ب ئەگەرا زورداریا والیێ ئازەربیجانێ پیر بوداق خانێ پەرناكێ تورکمان، ل سالا(١٦٠٨ز) ل کەلا دمدم سەربەخۆییا خو ژ سەفەویان راگەھاند، شاھ عەباس سەدەر ئەعزەمێ خۆ، حاتەم بەگێ ئیعتیماد ودولە ھنارتە کوردستانێ، لێ نەشیا ب رێکێت ئاشتیانە ئەمیر خانی ژ بریارا وی پەشیمان بکەت، لەورا کەلا دمدم دورپێچ کر وسەرەنجام ب ئەگەرا ھەبونا توپ خانێ وھێزا مەزنا لەشکەرێ سەفەویان، کو چەند بەرامبەری لەشکەرێ خانێ لەپ زێرین بو، کەلا دمدم ل سالا (١٦١٠ز) کەفتە ددەستێ لەشکورێ سەفەویاندا. خانێ لەپ زێرین ولەشکەرێ وی تا دوماھی کەس بەرگری ژکەلا دمدم کرن ب ژن و زاروک ھاتنە کوشتن. ژبەر ڤێ دلێری ومێرخاسیا وان، کو بو ئێک ژ مەزنترین داستانێت جەنگی دناڤ کورداندا وچەندین بەیت وسەرھاتی چێروک یێت پێ ھاتینە گوتن دکەڤندا وحەتا دەمێ نوکە.

کەلا دمدم

ئەڤا هاتیە سەرێ خانێ کورد ب دەستێت دوژمنا بەری چار پێنج چەرخا بمینیت ل بیرا هەر کوردەکێ دلسوژ وئازاد.

دو رەنگە دەست پێک بو دەستانا کەلا دمدم خانێ کوردێ قارەمان خانێ لەپزێرین یان خانێ چەنگزێرین هەنە.

یا ئێکێ:

خۆرمینە خوەش خۆرمینە

مەسەلا خانێ چەنگ زێرینە

ئەڤە راستە، درەو نینە

خانەک هەبو ژموکریا

چول وبەستا دگەریا

ل چ وارا نە هەوریا

خان رابو ل کوردستانێ

چو با شاهێ ئیرانێ

ببێ خویێێ مال وخانە

یا دووێ:

دلم راناوستە ل بەر ئەوێ خەمێ ل بەر ئەوێ ژانێ

بانگێ کەم وە بەر خودێ، ئەوی دی کەم بەر پێغەمبەری ئاخری زەمانی

بانگی دی کەم وە بەر چاکێ گەرمێنێ و ل کویستانێ

بانگی دی کەم وە بەر پیر سولەیمانی ل بانێ

بانگی دی کەم وە بەر سولتان سەمەدێ مالێ خو داکرد ل دەشتی ئورمێ دگەل کەونە لاجانێ..

ئەڤە چەند رێزێت شیعرێ نە من سەر ڤێ داستانا کەلا دمدمێ ڤەهاندین:

کەلا دمدم

گەرهات روژەک ژروژان

تو دسەر ئەڤێ کەلێرا بوری

لەپەک ئاخ بهەردو دەستان

هەل گرە ژوێ خاکا گوری

ئەوا ژێ دهێت بهنا ریحان

رەنگێ وێ رەنگێ سوری

ئەوان هزار تیر ورم لیدان

بەر چاڤان ببو مژ وموری

یاخانێ سەر کری جەنگان

سەرڤێ خاکا هەژی خوری

فەرمانە سەرخانێ کوردان

لسەرئاخێ نەهێلن بزوری

شەرگەل شاهێ عەجەمان

خو کربو قوربان وگوری

داستانا ناڤدار وان نڤێسان

دەنگدان لدەڤەرێت ژوری

بسەر بلندی هاتنە کوشتن

بن گورکرن سەر شوری

دلێریا وە ناڤ کوردا مان

دوژمنێ هەوە بو خوری

مێرخاسی گەهشتە جیهان

یا وان بن گوربو لگوری

مرنا وە ناڤ مە بو ژیان

یا وان ببو خەون وبوری

٢٥-٥-٢٠١٧ دهوک ئەحمەد عەلی

هوزا شکاک

سمکو ئاغا شکاک

شکاک هوزەکا کوردێت کەڤنە وگەلەکا مەزن وگەورەیە وبەرنیاسە ل کوردستانێ. یا بەربەلاڤە ل ئیرانێ وعیراقێ وتورکی وسوریایێ. شکاک دەڤەرەکا بەرفرهە ودرێژە د کەڤیتە ژۆریا رۆژهەلاتا کوردستانێ وهەڤ توخیبە ل گەل ژۆری وژێریا کوردستانێ ب زارێ کورمانجیا ژۆری د ئاخڤن ودپەییڤن. ناڤێ ڤێ هوزێ یێ گرێدایە ب تەڤگەرێت چەکداری دژی ئیرانی ودەولەتا عوسمانیان. گەلەك کەسانێت مێرخاس ومێرچاک وعەگید وفێرس ژێ رابوینە ئێک ژوان سەروکین ب ناڤ ودەنگ سمکویێ شکاکە (سماهیل ئاغا). ل دەستپێکا چەرخێ بیستێ وی بزاڤ وهەولدانێت زۆر کربون بو دامزراندنا وسازکرنا دەولەتا کوردی ل دەڤەرا ئورمیایێ وروژهەلاتا تورکی وباکۆرێ عیراقێ. بەلێ ئیرسی سوزێت خو دگەل وی ب چهنەئینان، هەر وەسا بو قوربانی ژبەر خیانەتا هندەک پیسە مێرێت کوردان.

هەلبەت شکاك ژی بێ بەهر نەبویە وەکی هەمی دەڤەرێت دی یێت کوردستانێ ب شەرا وجەنگان ڤێجا شەرێت ناڤخوەی وەکی یێت هوزکینی وگونداتی یان ژی جەنگێت دژی داگیکەران وزۆرداران. هوزا هەرکی ژی ئێکە ژوان عەشیرەتێت بوش ل کوردستانێ ودکەڤیتە رۆژهەلات وژێریا کوردستانێ. هەرکی دچونە زۆزانا. تەرگەڤەر ومەرگەڤەر دکەڤنە دەڤەرا ئۆرمیێ . هو دیارە کۆ هەرکی د چونە وان دەڤەران ل هاڤینا بۆ کویستان وزۆمان ودگەهشتنە رەخێ بدلیسێ ژی. هەرکیا ژی وەکی هەمی گوند وعەشیرەتێت کوردستانێ کەسانێن مێرخاس وب ناڤ ودەنگ یێت ژێ رابوین. وەکی زاهر. گۆڕێ ڤێ مێرچاکی یێ بناڤ ودەنگە ل دەڤەرێ. گاڤا هەرکی دچونە زۆزانا بۆ لایێ بەدلیسیی. لەشکەرێ تورکا هێرش دبرنە سەردا بۆ خو تشتێت وان تالان دکرن. زاهر ئێک بو ژوان قەهرەمانێت هەرکیا کەتیە شەرەکێ گران ل دژی لەشکەرێ تورکان وبەرەڤانی ژمالێ هەرکیا کربو. دەما زاهر بریندار بوی. دوەسیەتا خودا گۆت: هەکە ئەز مرم، گۆرێ من ل ناڤ بەرا هەر دو رێکێت وارێ بدلیسێ وخاسکێ ب کۆلن وڤەشێرن وپێش چاڤکەن دەما هەرکی دهێنە زۆزانا وچاڤێت وان ب گۆرێ من دکەڤن دا بزانن ئەز یێ ل سەرا وان بوی مە قوربان. پشتی زاهر چویە ل بەر دلۆڤانیا خۆدێ مەزن وەسیەتا وی بجه ئینان و ل ناڤ بەرا وان هەردو رێکان دانان وهاتە ڤەشارتن. زەرزا عەشیرەتەکە د کەڤیتە رەخێ باژێرێ شنۆ. دبێژن ئەو عەشیرەت ژدەڤەرا شەمدینا چوینە وێرێ ول وێرێ ئاکنجی بوینە. هەر وەسا دیارە دڤێ سترانێ دا کۆ ئەڤ دەڤەرە ژی وەکی گەلەک دەڤەرێت دی یێت کوردستانێ گاڤا کەفتینە شەرێت گران ب تایبەتی ل گەل تورکا هەوارا خوە یێت گەهاندینە دەڤەرا بەهدینان. چنکی کەسانێت دەستهەل ومێرخاس و قەهرەمان یێت ژڤێ دەڤەرێ رابوین.

سترانا شکاك

جابێ ب دەنە شکاکا

خەبەر ب دەنە شکاکا

بڕێن کەفتە مێرچاکا

ب هێن روستەمێن چاکا

شەرە ل سەر بەرخ وماکا

هێلە ل سەر بەرخ وماکا

جابێ ب دەنە حەیدەرا

خەبەر ب دەنە حەیدەرا

بڕێن کەفتە مێرسەرا

ب هێن روستەمێن سەرا

شەرە ل سەر بەرخ وکەرا

تالان ل سەر بەرخ وکەرا

جابێ ب دەنە هەرکیا

خەبەر ب دەنە هەرکی یا

بڕێن کەفتە لاوی یا

ب هێن روستەمێت چیا

شەرە ل سەر بەرخ ومیا

جابێ ب دەنە بادینا

خەبەر ب دەنە بادینا

بڕێن کەتە لاوینا

ب هێن روستەمێت دینا

شەرە ل سەر بەرخ وکوینا

برن بڕێت ماهینا

جابێ بدەنە زەرزانە

خەبەر ب دەنە زەرزانە

بڕێن کەتە لاوانە

بهێن روستەمێت جانە

شەر ل سەر بەرخ وکەرانە

پەزکێ مە بر تالانە

ژێدەر: دیروک وکەلتور- سمكو آغا شكاك - ويكيبيديا، الموسوعة الحرة

سترانا ئوغس ئاغا

یێ هاتیە گوتن ژزار دەڤێ بیرمەندێ کورد کو( ئوغس ئاغا) مروڤەکێ ب ناڤ ودەنگبو وگەلەکێ ناڤداربو وب مەزنی دهاتە نیاسین ل دەڤەرا هەکاریا. رێبەر وسەرکێشبو ل زۆر جەنگ وشەرێت قورس وگران ودژوار ل دژێ هەر داگیرکەرەکی هەبا. گەلەک جاران پشداری وبەرەڤانی کربو ژخاک وئاخا خو بەرامبەری دوژمنی. دبێژن: دناڤ شەرکی دگەل رومیا ئەوێ دەمەکێ درێژ ڤەکێشای ب چەند رۆژان دبیتە باران وتوفان ل سەر وێ دەڤەرا شەری. چەکێ وان رەشوکی وجانڤیزاربون، بو تەقاندێ دهاتە داگرتن ب دەستی، بو ڤی کارێ هویێ ب زەحمەت وئیزا شەرکەر یێ پێدڤیێ ڤان تشتان بو وەک: تێز وشاختێسک وچەنە وقەنتار ووەزنە. ب ڤێ چەکێ سڤک کورد شیان چەکدارێ رومیان پشکێنن وپاشڤە ببەن. بەلێ ژبەر باران بارینا ب شەپی بەرک ئانکو فیشەک تەربون ونەکارین زوهاکەن ونەشیان شەرێ خو ب درستی بکەن ژبەر ئەگەرا نە تەقینا وان فیشەکان دلەپێ واندا. ژبەر ڤێ سەدەمێ رومیان هێرشکا دژوار کرە سەر وان وشیان سەرکەڤتنێ بینن ووان بشکێنن وپاشڤە ببەن ومالێ وان تالانکەن. ئەڤێ زۆر نەکێشا دەمێ کەش وسەقا بەرەف خوشیێ ڤە چوی وچەکێ وان زوهابوی، ئینا وان ژی هێرشکا بەر موقابل برە سەر لەشکرێ رومیان وشیاین حەیفا خو ژوان ڤەکەن وتولا خو ژوان بستینن ب درستی.

ئەڤ سترانە ب ڤی شەری هاتبو ڤەهاندن

شەر وباران

بارانەک ل من باری

باران نینە چپکە

شەل وشەپک زوها کرن

تەر بون تێز وبەرکە

پەزکێ ئۆغس پاشای

رومیا برە پەرکە

بارانەك ل من باری

باران نینە تۆفانە

شەل وشەپك زوها کرن

تەر بون تێز و دەرمانە

پەزکێ ئۆغس پاشایی

رومیا برە ب تالانە

بارانەك ل مە باری

باران نینە خوناڤە

شەل وشەپك زوها کرن

تەر بون بەرك وتیزاڤە

پەزکێ ئۆغس پاشایی

رومیا بر وب دراڤە

بارانەك ل مە باری

باران نینە شەپی یە

شەل وشەپک زوها کرن

تەر بون تیز ودەرزی یە

پەزکێ ئۆغس پاشایی

رومیا برە ب عەمدی یە

بارانەك ل مە باری

باران نینە رەحمەتە

شەل وشەپك زوها کرن

تەر بون تیز وئالەتە

پەزکێ ئۆغس پاشایی

رومیا بر وب هەیبەتە

بەرهەڤکرن وپیکهینان وزێدەکرنا: ئەحمەد عەلی

٢٢-١-٢٠١٩ - دهوک

ژێدەر: دیروک وکەلتور

قورتاس: مێرچاک وخوشمێرێ کوردان

چەلێ: باژێرکە دکەڤیتە دەڤەرا هەکارێ سەر ب جولەمێرگێ ڤە. هەڤ توخیبە ل گەل دەڤەرا بەهدینان. نێزیکترین باژێرێ وەلاتێ تورکیا باژێرێ (چەلێ) یە کو ب دویراتیا بتنێ (١٠) کیلومەتران ژئاخا ھەرێما کوردستانێ یێ دویرە وبەس (چیایەک) دناڤبەرا سنۆرێ ھەرێما کوردستانێ ووەلاتێ تورکیادا ھەیە. وەک کالەمێر وپیرمەند وسترانبێژ دبێژن (قورتاس) کەسانەکێ مێرچاک ومێرینبو. دەما فەلە هاتینە سەر چەلێ. قورتاسی دگەل خالد ومەروانی خوکارکرن وبەر هەڤکرن وچون دا تولا بەهرام بەگی چەلێ ڤەکەن. سپێدێ زوی دەست هاڤێتنە خەنجەرێت خو وگۆتن. دێ گفتوگۆیێ ب خەنجەرا کەین. ب هزاران پەهلەوانێت ب ناڤ ودەنگ یێت کورد خو گۆری وقوربانێ مللەتێ خو کرین وخو کرینو قوربان سەر ڤی خاکێ پیرۆز. قورتاس ئیک ژوان خوشمێرابو. جهێ گوتنێ یە کو ئەڤ سترانێت ب وان هاتینە گوتن و ل دیوان وکوچکان دبویە نیشان وسومبل بو ڤان توڤە مروڤێت عەگید دا ب مینین دهزر وبیراندا. دیروکا وان دیروکا مللەتێ کوردە ودێ مینیت هندی کورد هەبن دژی دوژمنان. وەکی دیاردبیت دسترانێدا قورتاس ناڤا ل خودەت وداخازا شەری دکەت وحەزدکەت دناڤ وی شەری دا بیت.

سترانا قورتاس

های قورتاسە قورتاسە

خالد وقورتاس ومەروان

دەست خەنجەرا ئەلماسە

خالد وقورتاس ومەروان

سوبەهی بەحس وباسە

خالد وقورتاس ومەروان

قورتاسا کەکێ کەکێ

خالد وقورتاس ومەروان

رەخت هاڤێتە کێلەکێ

خالد وقورتاس ومەروان

چون تۆلا بەهرام بەگێ

خالد وقورتاس ومەروان

قورتاسا کەکێ دایێ

خالد وقورتاس ومەروان

سیارە ل کەرێ بەلایێ

خالد وقورتاس ومەروان

چو تۆلا بەر قەلایێ

خالد وقورتاس ومەروان

قورتاسا کەکێ منە

خالد وقورتاس ومەروان

دەست خەنجەرا ئاسنە

خالد و ورتاس ومەروان

دەست هەلینە سەرا منە

خالد وقورتاس ومەروان

شەرەکە ئەز دا لێ با

خالد وقورتاس ومەروان

چنگە چنگا رکێبا

خالد وقورتاس ومەروان

شەر چوویە سەر مرێبا

خالد وقورتاس ومەروان

پرا بلبل:

پرا بلبل دکەڤیتە بنێ گەلیێ فەقی سەر رویبارێ زێی ل دەڤەرا بەهدینان. ئه‌ڤه‌ وزێده‌بارى رویبارێ زێیێ مه‌زن ئه‌وێ دكه‌ڤیته‌ سنورێ روژئاڤا دگه‌ل ده‌ڤه‌را به‌روارى بالا دیسان رویبارێ شه‌مدینان (رویێ شین) ئه‌وێ دبیته‌ سنورێ روژهه‌لاتى دگه‌ل ده‌ڤه‌را بارزان ومزیرى ژۆریا. حه‌تا نوكه‌ ژرویێ شینواراڤه‌ چ لێ گه‌ریان نه‌هاتینه‌ كرن ژبه‌ر هندێ هه‌تا نوكه‌ چ جهێت شینوارا كو دزورن وه‌كو كه‌لها نێروه‌، پرا كه‌لیا ئه‌وا دكه‌ڤیته‌ سه‌ر رویبارێ زێیێ مه‌زن نێزیك گوندێ ره‌شاڤا كو ده‌ڤه‌را ئامێدیێ ب ناحیا دێره‌لوك ڤه‌ گرێدده‌ت زێده‌بارى (پرا بلبل) ئه‌وا ده‌ڤه‌را به‌روارى بالا ب ده‌ڤه‌را نێروه‌ ورێكان ڤه‌ گرێدده‌ت وئێك ژشینوارێت ئیماره‌تا به‌هدینا یه‌ زێده‌بارى چه‌ندین كه‌له وجهێت دى یێت كه‌ڤنار ل گوندێت زیوا شكان وسگێرێ.

پرا بلبل ل سەرحەفت کۆچان هاتیە دانان.بلنداهی یا وێ نێزیکی چڵ گەزایە. ل ناڤ بەرا هەر کۆچەکی نێزیک بیست گەزانە ئو فرەهی سێ گەزە. دبێژن هەکە دەهـ زەلام ل رەخێ پرێ بن د شێن رێکێ ل هزار چەکداران بگرن ونەهێلن دەربازبن. دکەڤندا زۆر رێڤینگ وکاروانیا هاتن وچونا کری ل سەر ڤێ پرێ. هەر وەسا ئەڤ پرە رێکا گەلەک هوزا وعەشیرەتان بو دەما خو بەرهەڤ دکرن وهێرش دبرنە سەر چەلێ. سێ رێک دچنە چەلێ: رێکا بەررهێ یە، دوێ رێرا دچونە پرا گێمانێ ورێکا سیێ دگەلیێ فەقیرا دچون ئەوێ دکەڤیتە رۆژئاڤایێ گوندێ بێتکارێ. پرا بلبل مەزنترین پرە ل دەڤەرا بەهدینان. دبێژن کۆچا نیڤەکێ کۆچا مام شابە. ژگۆتنا مام شابە فەرمان رەوایێ چەلێ بو وبریار دا بو کۆ پرەکێ ل سەر رویبارێ زێ ئاڤاکەت. داکۆ خەلکێ گوندان وبەلەنگاز و هەژار ورێڤینگ د سەڕا بهێن وبچن ورێك بۆ خەلکەکێ ب ساناهی ب کەڤیت بێ ئیزا وزەحمەت دەربازبن وکار وکوکێت خو ب قەتینن ب درستی.

سترانا پرا بلبل

های زراڤە زراڤە

پرا بلبل زراڤە

یێ ل بەندا کەرەك ئاڤە

پرا بلبل زراڤە

عەشیرەتا گێرا بوون

چەلی یا رەشە ڕاڤە

های دەربەندە دەربەندە

پرا بلبل دەربەندە

ئاڤا مەزن یا ل بەندە

پرا بلبل دەربەندە

عەشیرەتا گێڕا بوون

چەلیا سۆتن گوندە

های دەپینە دەپینە

پرا بلبل دەپینە

ل بندا رویبارێ شینە

پرا بلبل دەپینە

عەشیرەتا گێرا بوون

چەلی یا چ حال نینە

های درێژە درێژە

پرا بلبل درێژە

ل بندا رویبارێ گێژە

پرا بلبل درێژە

عەشیرەتا گێڕا بوون

توخویبێ مە ئاڤ رێژە

چ شەرە ل کۆچکا پرێ

چ هێلا ل کۆچکا پرێ

عەسکەرێ بویە گرێ

لەشکەرێ بوویە گرێ

کار وبارێت هێسترێ

چەلی یا تالان برێ

کەلها نێروە

کەلها نێروە دوەختێ خودا جهێ مەزنترین فەرمان رەوایێن دەڤەرا نێرو ورێکان بوون. جارەکێ ئێك ژبنە مالێت مێرا دچیتە دناڤ دەڤەرا رێکانیا ول گوندێ بەنستان ئاکنجی دبیت ودەست ب دو بەرەکیێ دکەت دناڤ بەرا نێروە ورێکان. هەلبەت هێزا وی پتر وخورتر بو. ئینا دەست ب سەر کەلهێ دانا وهەر سال وەختێ سەیران وزۆمان دا میرێ رێکان هێتە کێریێ نێروە وزۆما بیالێ دەمێت خو دبۆراند ل وێرێ.

ل سال وەختەکی بنەمالەك ژخزواتە دهێت وقەستا مالا میرێ نێروە د کەت. وێ بنەمالێ پانزدە مێرخاس ومێرچاك دگەل دا بون. ناڤێ مەزنێ وان مەندی بو. ل مالا میری بونە مێهڤان ومیری ژی بخێرهاتن دگەل وانکر. دبێژن میرێ رێکان دهێتە کێریێ نێروە دا کۆ وەختێ بهارا خو ل وێرێ ب بورینیت. دەما مەندی گولێ بوی وەسا دیاردبیت کۆ مەندی دزانی ئەو جهێ نێروەیا یە نە یێ رێکانیا یە. کۆ میرێ رێکانیا هاتیێ. ژبەر هندێ مەندی پرسیار کر کا میرێ رێکان بخۆرتیا خو هاتیە یان ژی خەلکێ دەڤەرا نێروە رێك دایێ بهێتە وارێ زۆمێ؟ خەلکێ دەڤەرێ بەرسڤا وی دا وگۆتنێ. نەخێر بدارێ زۆرداریێ یێ هاتی ڤی جهی. مەند دچیتە دەف مێرێ نێروە ودبێژیتێ. دێ چم میرێ رێکان ژناڤ زۆمێت هەوە دەرئێخم کا تو چ د بێژی؟ میرێ نێروە د بێژیتێ من بخو چ پێ چێنابیت وهەکە تە تشتەك پێ چێدبیت دەست ژتەرا.

مەند جابێ ددەتە میرێ رێکان کۆ زۆمێ ب جهـ بهێلیت ول وێتێ نەمینیت. میری گەفا وی ب چڤە وەرنەگرت وچ پێتە نەدایێ. مەندی بەست وچار مێرێت چاڤ نەترس وبجەرگ دگەل خو برن و خو دناڤ مالا را ڤەشارتن حەتا بۆیە دەمێ مەغرەبێ ئانکۆ رۆژ چویە ئاڤا وتاری کەڤتیە عەردی . پشتی هنگێ ب خافلەتی هێرشەك برە سەر میرێ رێکانیا ودربەکێ مەزن لێدا ولەشکەرێ وی بەلاڤە بون وهەر ئێك بۆ خو چوبو. نێروەیا بەردا بدیفدا حەتا گەهەشتینە چارمەندا. ل وێرێ رێکانیا قورئان ئینان بەریکا وان دا شەر بدوماهیك بهێت. ژبەر ڤێ چەندێ شەر ب کوتایێ هات. دڤی شەریدا جارمەندا بونە دو بەش. ژهینگێ وەرە بەشەك یا بویە نێروەی ئو یا مای وبەشەك بۆنە رێکانی یا یا مای حەتا نوکە. ئانکو تاخەك بۆ نێروەیا یا مای وتاخێ دی بۆ رێکانیا. دڤی شەری دا چەند کەسەك ژنێروەیا ژی هاتنە کوشتن ل گەل دو کورێت مەندی و برازایەکێ وی وچەند کەسێت دی. ئەو جهێ خوین لێ هاتیە رێژتن میرێ نێروە ئەو عەرد بۆمەندی کرە دیاری. میرێ نێروە گۆت: ژرۆژهەلات مەنداڤی و ژرۆژئاڤا گراڤی. ئانکۆ هەر ژچاریانێ حەتا گەویا کێری پشتا نێروە د گەل ئاڤرێژا توخیبێ پنیانشیا بۆ مەندی وهەڤالێت وی مان.

مەبەستا سترانا رێکان ونێروەی یا

های ڤێجارێ، ڤێجارێ

مە ونێروەیا ڤێ جارێ

تو ژکەلێ وەرە خارێ

مە ونێروەیا ڤێ جارێ

شەرکەفتە سەرێ دارێ

مە ونێروەیا ڤێ جارێ

نێروەیی بیست وچارن

مە ونێروەیا ڤێ جارێ

رێکانی چەند هزارن

مە ونێروەیا ڤێ جارێ

تەرمێت وان گورگا خارن

مە ونێروەیا ڤێ جارێ

کێریێ نێروە بەتیسی

مە ونێروەیا ڤێ جارێ

بو چرفە چرفا بریسی

مە ونێروەیا ڤێ جارێ

باب ل کوری نا پرسی

مە ونێروەیا ڤێ جارێ

کێریێ نێروێ گیا شینە

هەر ئاڤا یێ ب گیاشینە

پادشاوو وەرە روینە

هەر ئاڤا ب گیا شینە

مە ونێروەیا پێك بینە

هەر ئاڤا یێ ب گیا شینە

کێری نێروە ب گەراڤە

هەر ئاڤا یێ ب گەراڤە

عەسکەرێ میر بەلاڤە

هەر ئاڤا یێ ب گەراڤە

نێروەی یا رەشە راڤە

هەر ئاڤا یێ ب گەراڤە

کێریێ نێروە ب حەلانە

هەر ئاڤا یێ ب حەلانە

مەندێ وکور وبرانە

هەر ئاڤا یێ ب حەلانە

ل زۆما میری تالانە

هەر ئاڤا یێ ب حەلانە

٢٤-١-٢٠١٩ -دهوک – ئامەدەکرن وبەرهەڤکرن وزێدەکرنا: ئەحمەد عەلی

شێخ حەیدەر بەگ

ژقەهرەمان وپەهلەوان ومێرچاکێت مللەتێ کورد ل سەر دەمێ ئوسمانیا شێخ حەیدەر بەگبو. کەسانەکێ زیرەك مێرخاس وژێهاتی بو. شێخ حەیدەر بەگ مروڤەکێ ب ناڤ ودەنگ بو ل دەڤەرێت هەکارێ وبەهدینان وچەند دەڤەرێت هەڤتوخیب دگەل دەولەتا ئوسمانیا، زۆرداری قەبیل نەدکر ب بچ رەنگا ژلایێ ئۆسمانیێت تورک دەما دهاتن دناڤ دەڤەرێت کوردان وزۆری لێ دکرن تەرش وپەز ومالێت وان تالان دکرن. خەلکێ دەڤەرێ هەوارا خو دگەهاندنە شێخ حەیدەر بەگی. ئەو دگەل سوارێت خو دهەوارا وان دچون وتالانێت وان دزڤراندنە ڤە. هەر وەسا گاڤا ل دەڤەرا شێخان وشەنگالێ ژی هۆزێن عەرەبا زۆرداری ل خەلکێ وان دەڤەران دکرن وتەرش وپەز ومالێت وان تالان دکرن وددزین، دا شێخ حەیدەر دهەوارا وان دچو وجارەکا دی دڤەگێراند بو وان. ئەڤ سترانا قەشەنگ یا پێ هاتیە گوتن.

سترانا شێخ حەیدەر بەگی

هە ب دەمەکێ هە ب دەمەکێ

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

خەنجەر زێرە ل بەر کێلەکێ

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

شیری دکێشیت تو ب رمەکێ

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

پێنج سەد سوار ب هەوەکێ

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

شێخ حەیدەر بەگ شێخێ لالە

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

شیر ومەتالێت ب خرخالە

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

پەزێ چویە شوینێت مالە

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

شێخ حەیدەر بەگ شێخێ گێژە

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

شیر ومەتالێ درێژە

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

تالان برا گەلەك ژمێژە

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

شێخ حەیدەر بەگ شێخێ دینە

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

شیر ومەتالێت ب زێرینە

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

پەزێ چویە شوینێت کینە

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

شێخ حەیدەر بەگ شێخێ پیرە

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

شیر ومەتالێت ب زنجیرە

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

پەزێ چویە زۆمێت میرە

شێخ حەیدەر بەگ هە ب دەمەکێ

١٠-٢-٢٠١٩ دهوک – بەرهەڤکرنا: ئەحمەد عەلی

ژێدەر: پێجا دیروک وکەلتور