مامکێت سورانی
مامکێت سورانی - Sorani riddles
ئه‌و ڕووباره‌ی ئاوی تێدا نییه ده‌كه‌وێته كوێ؟ - (سه‌رنه‌خشه - خەریتە)
ئاسنی سه‌رزه‌ق، له سه‌ر ته‌ختی ڕه‌ق، به دارێكی ڕه‌ق، ده‌كاتن له‌ق - (ته‌شی)
ئه‌و لای گڵه ئه‌و لای گڵه ناوه‌نده‌كه‌ی فێنكی دڵه - (كوپه‌ی ئاو- پەرداغا ئاڤێ)
ئه‌ولای كه‌ڵه‌ك ئه‌و لای كه‌ڵه‌ك ناونده‌كه‌ی چه‌رخ وفه‌له‌ك - (ئەزمان)
ئه‌وه چی یه هه‌ڵی ده‌گری و هه‌ڵت ده‌گرێ؟ - (پێڵاو- پێلاڤ)
ئەو لای شاخ وئەو لای شاخ، پێی دادێ چورچەی پەیداخ – (کێسەڵە)
برایەکەم هەیە لە زووری، سەری گەورە ترە لە هووری - (مێروستان - مێری)
برایەکەم هەیە لە دەشتێ، کە چەشبرەک لە پستێ - (دووپشک - دیپشک)
بشمری لێت نابیته‌وه - (ناوه - ناڤە)
بلورمه له ئێسكان چه‌رمه - (كیسه‌ڵ - کیسەلە)
به به‌رخی سپیه، به شه‌كی سووره، به مه‌ڕی ڕه‌شه - (ترێ تا پێده‌گات - گەهشتنا تری)
به هاوین و به زستان لێی ده‌ده‌ن به كۆڵه مستان - (هه‌ویر- هەڤیر)
به‌باب ده‌گاته‌وه یه‌ك، به داك ناگاته‌وه یه‌ك - (لێوی مرۆڤ - لێڤ)
به‌رخی دڕی، ده‌سته كۆڵه‌ی سارد وسڕی - (زستان- زڤستان)
به‌سه‌رسه‌وزم، به له‌ش ڕه‌شم له‌ناو دڵدا سپی وگه‌شم، بزانه له كام به‌شم؟(باینجان- باجانرەشک)
به‌ئه‌مری خودا به‌ئه‌قلی به‌نده، بنچكه له‌سه‌ر بنچكه به‌نده (هه‌وجاڕوگاجووت - هنجار)
بۆره وه‌ك ماری بۆقه پێت نارێم - (بۆق)
بێ قاچ و باڵه كه ده‌مرێ گۆشتی حه‌ڵاڵه - (ماسی)
په‌نجه‌ت له‌چاوی ڕابكه‌ی ده‌وی ده‌كاته‌وه - (مقه‌س)
پۆر گۆڵە پر رشکۆلە - (هەنجیر - هژیر)
پیره مامی له ته‌لانی، تیران داوێ بێ كه‌وانی - (سیخوڕ)
پێستی له‌ناوه گۆشتی له ده‌ره - (سیقه‌دۆره)
تا پلی لە قوونی رانەکەی ناڕوا - (مەقەس)
تاج له‌سه‌ره پاشا نییه، كاتمان پێ ده‌ڵێ سه‌عات نییه - (كه‌ڵه‌شێر- دیکل)
تاقه سوارێ دای له دیوارێ بوو به‌هه‌زارێ - (هه‌نار- هنار)
تالێ زیاد بێت كه‌م ده‌بێت - (ته‌مه‌ن – ژی - عەمر)
تالێی ده‌بڕی گه‌وره ده‌بی، تا تێی ده‌كه‌ی بچووك ده‌بی - (چاڵ)
ترش ومزر وه‌ك هه‌ناری باڵای به‌رزه وه‌ك چناری له لادێ دێنن بۆ شاری - (ڕێواس- رێڤاز)
ته‌ماشای ده‌كه‌ی كفره ده‌ستی لێده‌ده‌ی كفره - (دارا كفرێ)
تەپ لە سەر تەپی، دەست لە رەپی – (دەستاڕ)
جۆ خۆرە کەر نینە، هێلکە کەرە مامر نینە، دەچتە کونێ مار نییە – (کێسەڵە)
چاری دەچەقی، سێی دەلەقی، دووی دەرەقی، دووی دەزەقی – (بزن)
چاڵێكم هه‌ڵكه‌نی چل گه‌زی، فاتیمه خانی تێ به‌زی، سه‌ری پڕبوو له ده‌رزی - (كه‌نگر)
چل ناڵ، چل بزمار، چلۆكه‌ی سه‌دهه‌زار - (پشته‌سه‌ر)
چوار برام هەیە لە جۆمەکی، تیران داوێنە گۆمەگی - (چێل لە کاتی دۆشینێ)
حوشتر حایە، لە حەوایە، دایم دەشتە، کون لە پشتە - (ڕەشمال)
خالێ من یێ تێت ل ده‌شتێ، حه‌لانه‌كی ل پشتێ - (كیسه‌ڵە)
خاڵێ منی ب لنگه‌كێ دچیته شه‌ڕی گونده‌كێ - (ته‌ور، داس)
خاڵی منی ئه‌سكه‌نده‌ر، حه‌فت كراسی له‌به‌ر - (هنار - هه‌نار)
خوشكی پلكته پلكت نییه - (دایك)
دارم له داری چه‌رم له داری مله دابڕاو تۆ بێیه دیاری - (مه‌شكه)
دارەکم هەیە پێنج لکان داوێ، سێ لە سیبەرێ ودوو لە هەتاوێ – (نوێژەکانی رۆژ)
ده‌ڕوات پێی نییه جێی پێیشی دیاره - (ته‌زره - تەرگە)
ده‌رێی گۆشته ناوی مووه ده‌خوورێ - (كه‌پوو- لووت - دفن)
ده‌ستت له ناو ورگی یه‌تی ورگت به ورگی وه‌ناوه - (ته‌ندوور- تەنیر)
ده‌فڕێ باڵی نییه، ده‌گریێ چاوی نییه، ده‌ناڵێ زمانی نییه - (هه‌ور- عەور)
ده‌له‌زگ دووانن - (په‌نجه‌و گوانی ئاژه‌ڵ)
دوازده گندۆره‌ی ساڵ یه‌ك حه‌رامه و یازده‌ی حه‌لاڵ - (مانگی ڕه‌مه‌زان)
دوژمنه لۆ ئاگری به ته‌ن داری هه‌ڵده‌گری به‌رده‌كیش ڕاناگری - (ده‌ریا)
دوو خانووم هەیە، لەسەر یەک داری راوەستاوە – (کەپوو – لووت - دفن)
دوو کونە ڕیوی، دوو ستێرەی گەش، پانی بە پووش، ئەشکەفتی رەش – (سەرو دەم وچاو)
دوو کۆتر بەهانە هان، شاپەر سپی مل بە کەوان - ئەستێرە ومانگ
دووانزه پاشا و سێ پاسه‌وان - (كاتژمێر)
ڕه‌شه وه‌ك دێوی، خواردنی له كێوی؟ - (سۆبه‌ی داری)
ڕه‌گی هه‌یه دارنییه زۆر سپییه به‌فر نییه - (ددان)
رەشە بزن نی یە، کفتەی دەکا ژن نی یە – (قالۆچە)
ڕەق لە سەر ڕەق، رەپ تە کونێ، ئیشی ژنێ – (دەستار)
زگی پڕه بێ سێبه‌ره - (چاڵی گه‌نم)
زه‌ردی زه‌ردان، له بن به‌ردان، وه‌ك ومه‌ردان - (دووپشك - دیپشک)
زۆرت خۆشده‌وێ به‌ڵام نایدوێنی ئه‌گه‌ر بیدوێنی خه‌لًك به شێتت ده‌زانن - (خۆت)
زەدی زەعفران، نام لە ووشتران، بردیان بو کافران – (تووتن)
زەردی زەردی لە بنی بەردی، حوکمی رۆژی زراوی بردی – (مارە)
سپی یه مه‌لا نییه، زه‌رده حاجی نییه، سه‌وزه سه‌ید نییه - (گوڵی نێرگز)
سندرۆق سولەیمانە، لە گۆرەکا پانە، تێیدا پیرو جوانە – (گۆرستان)
سندوقی سلێمانی، له گۆڕه‌كی پانی - (داره‌بازه - داردەست)
سه‌ربانێكه‌و بن بانێكه، چوار مه‌ڕ وشوانێكه - (ده‌ست و په‌نجه)
سه‌رجلی بن جلی، خوری ئه‌گه‌ر هه‌ڵی بێنی له پیرێژنه بۆری - (كڵاش)
سه‌ری تاش و بنی تاش، مام ئۆمه‌ری كلك جاش - (مراك)
سه‌ری لۆ تو وبنی لۆ كه‌رێ - (ده‌غڵ)
سه‌گی ڕه‌ش نانی له‌سه‌گی سپی ده‌ستێنێ - (سێڵ و فه‌رشه)
سواری كه‌س نه‌به‌زاندی، لانكی كه‌س ڕانه هه‌ژاندی - (گۆڕ)
سوارەک هات هەر بە غار، دای لە دیوار، ڕمبەی لێدا بوو بە هزار – (هەنار)
سوره باوێ چوونه ڕاوێ كه‌وتنه داوێ - (ته‌ڵه‌ی مشك)
سێ چیا ئه‌و به‌ره دێوی ڕه‌شی له سه‌ره - (سێڵی نانكردن - سێلا نانی)
سێ له هه‌فته، یه‌ك له مانگ، هیچ نییه له ساڵ - (نوقته - خاڵ)
سەد دەرزی، باقەد دەرزی، لە بەر یەک سواری دەلەرزی – (تەون)
سەری مارە، زکی بەرخە، پشتی کارە، کلکی مەقەسە - (پەرە سیلکە – بالندەیە)
سەری هەسانە، بنی قورئانە – (کوارگ)
شتێكم هه‌یه له‌م شتانه وا له بوخچه‌ی سوڵتانه خوا نه‌بێت كه‌س نایزانێ - (منداڵ له زكی دایكی)
شتێكه هه‌ر له كاره، شه‌و و ڕۆژ ده‌كا به ژماره، له بازاڕ ده‌یكڕن به پاره - (كاتژمێر- سەعەت)
شه‌ش په‌ڕوو دووچاوه دوژمنی ڕۆژ وهه‌تاوه - (ماسی)
شه‌لی قوولی بێ مووه، قڕقڕه‌ی له دووه - (بۆق )
شه‌و له بانێ، گوێ هه‌مبانێ - (باگوردان)
شەش بەن ودەفەک، دوو دەف ودارەک – (تەرازوو)
شەو باریکە، ڕم باریکە، ئەمن ناوێرم، ئەتو دەنێرم – (تڤەنگ)
فافۆنه كون كونه، زۆر جاران له ده‌ست ژنه - (پارژنی چایه)
فڕنی فڕناوی، شیشی تێڕاكه ته‌بیعاتت ده‌چێته ماستاوی - (كه‌باب)
قازانه‌كا ئیپرخا بده‌ست من كه‌ت من دول دولكر کتەک ژێ نه‌كه‌ت - (هنار)
قه‌ڕاسه پسا خوێن ڕژا - (شووتی – شتی - زەبەش)
قه‌سرا سپی یه، یا بێ ده‌ری یه - (هێلك)
قورئانا ل بن دنێ، دهێته سه‌ردنێ، دهێته خارنێ، ناهێته خاندنێ - (كڤاركه)
كاسه شكاوه، وا به هه‌واوه، به فه‌رمانی خوا ڕاوه‌ستاوه - (گوێی مرۆڤ - گوهە)
كلكی مقه‌سه سه‌ری ماره زكی به‌رخه پشتی كاره - (په‌ڕه‌سێلكه - حاجی رەشک)
كه نخونی ده‌كه‌یه‌وه پڕه كه ڕووی له ئاسمان ده‌كه‌یت به‌تاڵه - (كڵاو- کولاڤ)
كه‌ری مردوو باری زیندوو - (لانك ومنداڵ - لاندک)
كه‌له‌خ له دارۆكێ، ناوه‌ند له چه‌رمۆكێ، تلیل له زریزۆكێ - (ده‌ف)
كه‌ڵه‌وه‌ژی گیانكێشانی، دۆست ودوژمنی نازانی - (تفه‌نگ - تڤەنگ)
كونه گا ده‌له‌ری نۆمه‌ت ڕوح له به‌ر نییه ڕوح له به‌ر سواریه‌تی - (ناڵی گوێ درێژ)
كێ به‌یه‌ك چاو سه‌یری دۆست و دوژمنه‌كانی ده‌كات - (ئه‌و كه‌سه‌ی چاوێكی كوێر بێت)
کارە قووتەی مەلایە، بەرم دایە چیایە، قەد نەیهێشت دنکە گیایە – (گویزان)
کلاوی هەمزەی پاڵەوانی، بێ تیکەو بێ دوورانی – (هێلکە)
کەری شین کەربەندی شین، دەت بەستمەوە بە گیای شین – (شووتی)
گای ڕەش لە پێشەوە، گای سۆر لە پشتەوە – (دووکەڵ وئاگر)
گلۆره بایه، تێم هه‌ڵدایه، قه‌ت نه‌بڕایه - (ڕێ)
گوڵێك له باخان ده‌ركه‌وت، هه‌رنه‌فه‌ری سی به‌ركه‌وت..؟ - (مانگی ڕه‌مه‌زان)
گومەتی سپی بێ دەرک – (هێلکە)
گوێی هه‌یه و نابیستێ - (جه‌ڕه‌ی ئاو)
گۆمە کە ئاو، گۆرەکە سۆر لە هنداو – (لامپا - چرا)
له باخان سه‌وزه، له بازاڕ ڕه‌شه، له ماڵان سووره - (ده‌رمان چا - توڤچا)
له حوشتری بڵند تره، له شه‌كری شیرینتره، له كونجی ورد تره - (دارتوو- دارا تویێ)
لێره هه‌تا شام، له ترێ وته‌عام، ماڵ به ماڵ خۆی حه‌رام - (كچ)
لە حووشتر بڵند ترە، لە شەکر شرین ترە، لە هەر زنی هورد ترە – (هەنجیر - هژیر)
لە عیساکەم، لە مووساکەم، هەردوو لنگی لە حەواکەم، زیڕو هۆڕی پێ پەیاکەم – (شەغرە)
لە کلی هورد ترە، لە حوشتری بلند ترە – (دووکەڵ)
ماری تۆپیو له دوو كونه‌وه، سه‌ر ده‌ردێنێ به‌به‌ژنه‌وه - (دۆخین و نیفۆ)
مامه‌كم هه‌یه له ده‌شتێ، كه‌چه سێره‌كی له‌پشتێ - (كیسه‌ڵە)
مامه‌كه‌م هه‌یه هێری هێری، گرده‌ك نه‌بێ هه‌مووی ده‌كێری - (چاو- چاڤ)
ماینێ سپی چەپەر خانە ، خۆش خۆش دێتە بەر مەیدانە – (پارە)
منداڵێك له زگی داكی دێته‌وه، ده‌رێ پشتی باوكی ده‌خورێنی - (شقارته - شخارتە)
مه‌ڕی ده‌رده‌كه‌م، حه‌وشی ده‌دۆشم - (هه‌نگوین- هنگڤین)
مه‌ڕی ماڵان، له به‌ری داڵان، نه ده‌فرۆشرێ نه‌ده‌دۆشرێ - (مێرووله - مێری)
مەنجڵی جەفتێ، قورپەی کەتێ، کەس نەی گەیشتێ – (تڤەنگ)
نە بایە، نە بارانە، چک چکە لە دارانە - (کوندەران)
نە پێی هەیە نە پانی، بە هەموو ماران دەزانی – (دەستاڕ)
هه‌پله‌مچه هه‌پله‌مچه هه‌زار مێرده‌كات هه‌ركچه - (پاره)
هه‌تا شان ومه‌تا شان، جێگای هه‌ژاروپاشان - (لاندك)
هه‌را وهه‌را وقنگ له قوڕاو، كه‌پنه‌ك له‌شان نوقڵه له‌ناو - (چه‌ڵتووك - برنجە)
هه‌شت لاقی دووسه‌ره، به پێنج پیت ناوی به‌ره - (قڕژاڵ- کێڤژال)
هه‌شت هه‌نگاوه، ناوی داره چواری چاوه، پشتی پیاوه - (جووتكردن به‌گا)
هه‌لۆتر ومه‌لۆتری، سێنگ سپی گاكۆترێ له هه‌موو زه‌ویان ده‌گۆترێ - (داس)
هه‌موو شتێك ده‌خواته‌وه ئاو نه‌بێ ئاو بخواته‌وه ده‌مرێ - (ئاگر)
هه‌موومان ده‌یبینین ته‌نها خوای گه‌وره نایبینی - (خه‌ون)
هێری هێری، له بن ده‌ستی بێری - (بزن)
هەریشان پەریشان، جێی ئاغا وپاشایان – (لانک یان بێشکە)
هەزار سوار لەبەر سوارەکی دەلەرزن – (تەون)
هەلەق مەلەق، دوندوک لەق لەق، کیسەو کەمبەر، یا پێغەمبەر – (حاجی لەق لەق)
هەندووکە مەندووکە، لە پێش حاکمان دەلێی بووکە – (چرا)
هەندووکە مەندووکە، لە پێش سواران دەلێی بووکە – (قەڵپوزی زین)
هەندی هەنارەکی، پڕی خانی یەکی – (فانۆس)
هەنوو مەنوو مەنوونێ، زەردە وەکو کوریکێ، خوارە وەکو داسوکێ درونێ – (مانگ)
یه‌ك سه‌ری هه‌یه و هه‌زار پێ - (گێسك – گێشکی ڤەمالینی)
کومەلیک مەتەلی کوردی ب ماناکا نوی یەوە
فۆلکلۆر - کۆمەڵە بەرهەمێکی فۆلکلۆری یە
ئەحمەد عەلی – دهوک - ٢٠٢٣