پێشەکی

پێشگوتن

تۆر وکەلەپۆرێ کوردی

تۆر وئەدەبێ کوردی یێ زاردەڤ گەلەکێ زۆرە، بەس مخابن کێم یێ هاتیە نڤێسین بەلێ بارا پتر یێ بەرزەبوی وهاتیە پشدان وهاتیە دزین ژلایێت بیانیاڤە ئەوێت دکەڤنە رەخ ودۆرێت مە. چ گومان تێدا نینە روژهەلاتناسا پتر پیتە یێ دایە ڤی تۆر وکەلەپۆری مە. زۆربەی وان کەسان خرڤەکرێت ڤی تۆری بون، بەرو ڤاژی نە ڤەکولینەربون یان شروڤەکرێت وان دەق وکەلە پیرتیبون. مەبەستا ڤان خرڤەکران ئەوبو ڤی تۆری ژزار دەڤ کومکەن وبدەنە بەرچاڤ بو خەلکێ خو ب تایبەت نەکو دیارکەت وپێش چاڤکەت بو خەلکەکێ بیانی ب گشتی دا مەبەست ونەرخێ ژێ وەرگرن. ئەڤ تۆرێ مە زۆرێ بەر فرەهو مشەیە ل هەمی پارچێت کوردستانا بەر بەلاڤ ل خر دەڤەرا.

جۆرێت تۆری

بێ گومان ئەم دشێین بیژن حەتا نهو ئەڤ تۆرە هویێ مشە وزۆر: چ گوتن، حەیرانوک، مامک، دەستان، ستران، لاڤژە، چیروک...هتد، ب درستی نە هاتیە کومکرن وجانە بەندکرن ب شێوەکێ راست ودرست چ ژلایەکێ یەکدەست یان کومەلە یان ژچەند لایێ دیڤە، و حەتا نوکە ناڤێت ڤان جۆران ب درستی ژێک جودا نەبووینە، هەر لایەک ناڤەکێ تایبەتێ دایێ یێ ڤاڤێر وجودا ژیێت دی ل هەر دەڤەرکێ یان زاراڤەکی. بو نمونە: بو گوتنا کوردی هندەک دبێژن: گوتنێت مەزنان، یان پەندێت پێشیان، یان قەسێت باڤان، یان ئاخڤتنێت پیرمەندا و رستا درێژە کو ئەڤە دبیتە ئاستەنگ درێکا بەرئێکڤە ئینانا ناڤێ جۆری ب رەنگەکی گشتی ڤە. یان بو سترانا دهێتە گوتن ونڤێسین ب ڤان رەنگان: ستران، مەقام، کەلام، گورانی بو ئەوێت کورت بەلێ بو یێت درێژ: حەیران، لاوک، لاڤژە یان قەتار، و ژڤان خرا ژی چەند شوپێت دی ژسترانێت دچن کو دبێژنێ: سترانێت دیروکی یان تاریخی، سترانێت ئەڤینی، دیلان، دیلوک کو دبێژنێ سترانێت گوڤەندێ یان رەقس وسەمایێ و سترانێت پائیزوکا، و بو مەقامێت درێژ دبێژنێ: بەیت، مەقام، قەول، شیعر، هەلبەست، یان بەند وباو، و هەر وەسا بو دەستانا دبێژن: دەستان، ئەفسان، حکایەت، دیروک یان چیروکێت درێژ . ڤێجا ئەڤە، بێ خش وگومان دبیتە جهێ شاشیێ ووندابونێ دناڤ ڤان رەنگا پەیڤاندا نە بەس بو بیانیا بەلێ بو مە خویانیا ئانکو کوردا ل خر دەڤەران دەما تە بڤێت لیگەینەکێ بکەی یان دیفچونەکێ دەست پێکەی. ژبەر ڤێ چەندێ جۆرێ تۆری زۆرێ گرنکە بو هەلسەنگدانێ ورونکرنێ ورەخنەگرتنێ چ ژلایێ دارێژتنا دەقی ڤە یان ژلایێ شێوازی ڤە، و ئەڤ چەندە نەهاتیە بەرچاڤکرن نە ژخویانیاڤە یان ژبیانیاڤە بەلکی حەتا رادەکا زۆرا کێم ونە برەنگەکێ موکم وزانستی و ئەڤە جهێ داخێ یە بو مە خرا.

لڤێرێ ئەز یێ ل وێ باوەرێ کو جۆرێ حەیرانوکا ژڤی تۆری نە هندێ دویرە ژڤێ چەندێ، هند جهێ خەمخۆریێ نەکریە ل نک مە و هند پیتە نە هاتیە دان بو بەرچاڤکرنێ ودیفچونێ وشروڤەکرنێ ب رەنگەکێ گشت یان تایبەت. ئەز ژلایێ خوڤە دێ هندەک هێز وبزاڤا کەم ل دیف شیانا خو وەک هوزانڤان بو دیارکرن ورونکرنا چەند لایان ژڤی تۆری نهین ل نک گەلەک کەسان ڤە. پشتی ئەز دگەهمە قویناغا دیماهیێ درونکرن و تێبینا ل سەر ڤی بابەتی، ل وی دەمی دێ هەولدەم ب دەمە بەر چاپێ ب رەنگەکێ جوان وزانستی، ژبەر ڤێ ئەگەرێ ماڤێ ڤان بەلاڤوک وگوتار وخر ڤەکرا بهێنە پاراستن ژخر لایانڤە و ئەز هیڤیدارم هاریکاری وپەیوەندی هەبیت بو پێش ئینانا ڤی کاری و ئەز دێ سوپاس بم بو هەر کەسێ دەستێ خو درێژکەت بو رونکرنا هەر کێم وکاسیەکێ یان رەخن وپەسندنەکێ ب دەتە بەر چاڤ دا سود ژێ بهیتە وەرگرتن.

٧-٧-٢٠١٧ دهوک - ئەحمەد عەلی/ دهوک

ahmed-ali-h@yahoo.com